Dərələyəz icması xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun məzarını ziyarət edib

Dərələyəz icması xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun məzarını ziyarət edibNaxçıvanda keçirilən “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqresində iştirak edən Dərələyəz icmasının üzvləri Xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun məzarını ziyarət ediblər.
Bu barədə Dərələz icmasının sədr müavini Möhübbət Səmədoğlu məlumat verib. O, bildirib ki, icma rəhbəri professor Mahirə Nağıqızının təşəbüsü ilə Naxçıvanda səfərdə olan Dərləyəz İcmasının üzvüvələri 25 noyabr 2023-cü il tarixində Naxçıvan şəhər qəbristanlığında uyuyan Xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun məzarını ziyarət ediblər. Məzarın önündə çıxış edən professor Mahirə Nağıqızı bildirib ki, Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə torpaqlarımızın azad edilməsi onu göstəriki biz qəhrəman xalqıq. Bu qəhrəmanlıq tarixi şura əsaslanır. Odur ki biz tariximizi yaxşı öyrənməliyik.
Sonra professor Mahirə Nağıqız 1918-1920-ci illər erməni-müsəlman qırğınlarına toxunar bu dövrü Azərbaycan tarixinin ən mürəkkəb və çətin dövrü adlandırmışdır.Professor M.Nağıqızı:” Bir tərəfdən Andoluda erməni dövləti yaratmaq istəyən qüvvələrin xülyaları boşa çıxmışdı. Digər tərəfdən isə Çar Rusiyası süquta uğarmışdır. Fürsətdən istifadə edən ermənilər Qafqaz Hərbi dairəsindəki silahları ələ keçirmiş, Osmanlıda qırğınlar törədən Andranik Ozanyana saxta general rütbəsi verilmişdi. Belə bir şəraitdə Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etmişdir. Andarnik Ozanyanın hərbi dəstləri Anadoludan Azərbaycan ərazisinə daxil olaraq silahsız mülki əhaliyə qarşı kütləvi qətllər həyata keçirirdi.

Belə bir şəaritdə məhz Xalq Qəgrəmanı Balo bəy Vəkilov Çivə özünümüdafiə taborunu yaradaraq Şərur-Dərələyəz qəzasında Andarnikin qoşunlarına qarşı milli mücadiləni təşkil etmişdir.Təsadüfi deyil ki, ermənilər nə qədər mübarizə aparsalarda Çivə kəndini aylarla mühasirədə saxlasalarda kəndi təslim edə bilməyiblər. Belə qəhrəmanlar unudulmamalıdır. Keçmişinə sahib çıxmayanın gələcəyi olmaz deyib atalar. Balo bəy Vəkilov kimi qəhrəmanlarımızın ehtiramını saxlamaq hər birimizin borcudur”.
M.Nağıqızı tarixçi alim Əli Əliyevin xatirələrində Balo bəy Vəkilov haqqında yazılanların maraqlı bir mənbə olduğunu da söylədi. Sonra o, Balo bəy Vəkilovun irsinin tədqiq edilməsi onun haqqında ayrıca kitabın yazılması, səndli filimin çəkilməsinin zəruriliyini vurğuladı. M.Nağıqızı onu da qeyd etdi ki, Balo bəy Vəkilov haqqında onu görən tanıyan şəxslərin şəxsi xatirlərini də toplamaq olduqca vacibdir və bu işləri təxirə salınmadan həyata keçirmək lazımıdr.

Sonra Balo bəy Vəkilovun oğlu görkəmli dövlət xadimi Tofiq Vəkilovun da məzarı ziyarət edilmişdir.
Qeyd edək professor Mahirə Nağıqızı ilə bərabər Dərələyəz icmasının üzvləri Möhübbət Səmədoğlu, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Leyla Calalova, həkim Mehparə Calalova, hüquqşünas Səməd Vəkilov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Könül Həsənova, filologiya elmləri doktoru Könül Səmədova, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Nazilə Abdullazadə və digər qonaqlar Naxçıvan Xalça və İplik İstehsalı Müəssisəsi Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin direktoru Rövşən Vəkilov, müsəssisənin əməkdaşı Ülvi Əsgərov, Şərur rayonu Dan Yeri kədinin sakini müharibə veteranı Tofiq Calalov, kənd sakini Yusif Yusifli də iştirak ediblər.
Tədbirin sonunda hüquqşünas Səməd Vəkilov Dərləyəz icmasının rəhbəri professor Mahirə Nağıqızına vəkilovlar ailəsi adından təşəkkürünü bildirib.
Qeyd edək ki, Azərbaycan tarixində müstəsna xidmətləri olmuş vəkilovlar nəslinin nümayəndəsi Xalq qəhərmanı Balo bəy Cəlil bəy oğlu Vəkilov 1898-cu ildə Şərur-Dərələyəz qəzasının Çivə kəndində doğulub.İlk təhsilini mədrəsədə alıb.

Uşaq yaşlarında (1905-1907) erməni-müsəlman qırğınlarının şahidi olmuşdur. 1918-ci il hadisələri başlayandan Balo bəy ermənilərin elə ilk hücumlarından sonra silaha sarılır. Könüllülərdən ibarət güclü müdafiə dəstəsi yaradır. Dəstədə Əhməd bəy (Amo), İsmayıl bəy, Əli bəy, Hüseyn bəy, Qafar bəy, Yusif bəy, Kərbəlayı Əşrəf bəy, Kərbəlayi Firudin bəy, Paşa bəy vəkilovlar və kəndin qəhrəman əhalisidə şücaətlə iştirak edirlər.
Qüvvələrin qeyri-bərabər olmasına baxmayaraq kəndin camaatı igidliklə vuruşur, ermənilərin bütün hücumlarını dəf edir, onlara sarsıdıcı zərbələr vururdu. Bir müddətdən sonra Naxçıvan və Qərbi Azərbaycanın əhalisi kütləvi şəkildə öz doğma yurdlarını tərk edərək İran ərazisinə keçmək zorunda qalırlar. Həmin vaxtı Balo bəyin rəhbərlik etdiyi Çivə müdafiəçiləri də İrana keçməli olurlar. İrandan geri qayıtdıqdan sonra Balo bəy Bakıya gedir, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə görüşür.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə öz kəndlərinə qayıtmağı məsləhət görür. Bu dövrdə Dərələyəzin əhalisinin bir hissəsi Qarabağa köçür. Balo bəy və Çivə müdafiəçiləri isə öz kəndlərinə qayıdır. Yenidən döyüşlər şiddətlənir. Bu döyüşlərdə Balo bəy və müdafiəçilər özlərini məğlubedilməz qəhrəman kimi göstərirlər. Ermənilər Balo bəy və Abbasqulu bəy Şadlinskinin başına mükafat təyin edirlər. Lakin yenə də bu igidləri öldürmək azğın düşmənə qismət olmur.
30-cu illərin ağır repressiyalarında Balo bəyin də adı repressiya olunanların siyahısına salınır. Lakin Balo bəyə olan xalq sevgisi onun gizlənməklə repressiyadan xilas olmasına kömək edir. Lakin Naxçıvanda olan vəzifəli ermənilərə Balo bəyin sağ qalması ağır gəlirdi. Böyük Vətən müharibəsi başlayanda ermənilər Balo bəyi müharibəyə göndərməyə cəhd etsələr də onun yaşının çoxluğu ermənilərin murdar niyyətini həyata keçirməyə mane olur.

1943-cü ildə Balo bəy Naxçıvanda dükanda satıcı işləyir. Balo bəy burada da ermənilərin hiyləsindən xilas ola bilmir. Ermənilərin şahidlik ilə Balo bəyi guya ticarətdə etdiyi saxtakarlığa görə həbsinə nail olurlar. Məhkəmə hətta Balo bəy haqqında ölüm hökmü çıxarır (gələcəkdə oxucuları məhkəmə sənədləri ilə tanış edəcəyik), lakin hökm icra edilmir. Balo bəy iki il həbsdə olur. Sonra isə Naxçıvan MR Nazirlər Sovetində işləyən əmisi oğlu İlyas Vəkilovun köməyi ilə həbsdən azad olur. Ömrünün sonuna qədər Naxçıvan şəhərində yaşayan Balo bəy Vəkilov 1982-ci ildə Naxçıvan şəhərində vəfat etmiş və Naxçıvan şəhər məzarlığında dəfn edilmişdir.

Mücahid- İsmayıl bəy kimdir?

1918-1920-ci illərdə Şərur-Dərləyəz qəzasında Andranikin qoşunlarına qarşı təşkil olunmuş Çivə taborunun əsas fəallarından biri olan İsmayıl bəy Vəkilov 1900-cü ildə Şərur-Dərələyəz qəzasının Çivə kəndində doğulub. Xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun qardaşı olan Vəkilov ilk təhsilini Çivə kəndində Şah Abbas Mədrəsəsində alıb. Kiçik yaşlarından 1905/1907-ci illər qırğının şahidi olub. 1918-ci ildə Andarnikin qoşunları Naxçıvan-İrəvan ərazilərində qırğınlar törədərkən Xalq Qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun başçılığı ilə yaradılan Çivə taborunun əsas fəallarından olub. Ermənilərlə döyüşdə Balo bəy Vəkilovun ən yaxın silahdaşlarından biri kimi iştirak edib.
1918/1920-ci illərdə müvəqqəti olaraq Balo bəy Vəkilovun dəstəsi ilə birlikdə İrana keçmək məcburiyyətində qalıb. Tarixçi alim Əli Əliyev bu hadisələrin canlı şahidi olmuş özünün “Biz əzablı bir ömür yaşadıq” və “Əlincə yaddaşı” kitablarında Çivə müdafiəçilərinin İrana keçməklərini təsvir edib. İranda ağır məhrumiyyətlər yaşayıblar. Çivə müdafiəçiləri geri qayıtdıqdan sonra Balo bəy Vəkilovun qızı mərhum Küşvər xanım Vəkilovanın atasına istinadən söylədiklərinə görə Balo bəy Vəkilov Azərbaycan Milli Hökumətinin başçısı Məmmədəmin Rəsulzadə ilə görüşüb, Rəsulzadə yenidən geriyə öz kəndlərinə qayıtmağı məsləhət görüb. Bundan sonra Çivə əhalisi yenidən öz yurd-yuvalarına qayıdıb.
Sovet Hakimiyyəti qurulduqdan sonra Balo bəy və qardaşı İsmayıl bəy Vəkilov kəndi tərk etmək məcburiyyətində qalıblar. Sonra Naxçıvan ətrafında bir müddət Cəhri kəndində yaşayıblar. İsmayıl bəy Vəkilov bir müddət Cəhri kəndində müəllimlliklə məşğul olub. Sonra hər iki qardaş Naxçıvan şəhərinə məskunlaşıblar. İsmayıl bəy Vəkilov Əliabad kəndində uzun illər müəllimlik fəaliyyəti ilə məşğul olub. Qardaşı Balo bəy ermənilər tərəfindən şərlənərək tutulub. Ailəsi azyaşlı uşaqları Tofiq bəy və Küşvər xanım bir müddət əmiləri İsmayıl bəyin himayəsində qalıb. İsmayıl bəyin müəllimlik fəaliyyəti Qırmızı Əmək bayrağı ordeni ilə mukafatlandırılıb.
İsmayıl bəy Vəkilov 1980-ci ildə Naxçıvan şəhərində dünyasını dəyişib və şəhər qəbiristanlığında dəfn edilib.

Səməd Vəkilov

DAİM AXTARIŞDA OLAN NƏCİB, YARADICI İNSAN

ARAZ YAQUBOĞLU – 50

Son illərdə yaxından tanıdığım, daim əyani və müasir texniki vasitələrlə ünsiyyətdə olduğum, ixtisasca mühəndis, eyni zamanda ədəbi-bədii ictimaiyyətə peşəkar jurnalist, publisist, şair, tədqiqatçı kimi yaxşı tanış olan Araz Yaquboğlunun 50 illik yubileyi ərəfəsində onun zəngin, çoxşaxəli yaradıcılıq məziyyətləri və insani keyfiyyətləri haqqında bir neçə söz demək istədim.
Türk dünyasına Miskin Abdal, Ağ Aşıq Allahverdi, Aşıq Alı, Dədə Ələsgər, Şair Məmmədhüseyn, Növrəs İman və b. kimi poetik dühalar bəxş etmiş, əsrlərlə qədim, zəngin tarixi olan Göyçə ədəbi məktəbinin bir çox tanınmış poeziya ocaqları mövcuddur ki, onların içərisində Daşkənd kəndində Həsən Xəyallı ocağı xüsusi yer tutur. Poetik gücünü sələflərindən götürən bu ocaq XX əsr Göyçə ədəbi mühitinin göstəricisi olaraq ədəbiyyatımıza onlarca istedadlı yazarlar yetişdirmişdir. Bu ocağın bünövrəsini qoymuş şair Həsən Xəyallı, onun istedadlı yazar övladları-Molla Əmirxan, Nəbi Həsənoğlu, Eldar Həsənli, xüsusilə ixtisasca riyaziyyatçı olan, ilhamlı qələmə, dərin poetik və publisistik yaradıcılığa malik, şifahi və yazılı ədəbiyyatımızı gözəl bilən görkəmli şair Sərraf Şiruyə, cavan yaşlarında dünyasını dəyişmiş, fitri istedad sahibi, şair Aqil İman Göyçə ədəbi irsinin, müasir milli ədəbiyyatımızın layiqli nümayəndələridir. Onların övladları, ədəbi varisləri bu gün uğurla yazıb-yaradan istedadlı şairlər-Aqşin Hacızadə, Qılman İman, Əli Məhərrəmov, haqqında bu yazını qələmə aldığım Araz Yaquboğlu və digər yazarlar bu nurlu ocağın qüdrətli davamçılarıdır.
Hər kəs həyatında müxtəlif xarakterli insanlarla rastlaşır, ünsiyyət qurur, yoldaşlıq edir. Onların arasında öz etibarı, vəfası, ali xüsusiyyətləri ilə seçilən üç, dörd, çox zaman ancaq bir nəfərlə dostluq əsl etalona çevrilər. Belə insanlar müqəddəsliyi, sədaqəti, fədakarlığı, qüdrəti, xoş rəftarı, təvazökarlığı, yüksək mədəniyyəti və s. ali keyfiyyətləri özündə cəm edər və əhatəsinə də təlqin etməyə müvəffəq olar. Araz Yaquboğlu kimi!
Araz Yaquboğlu yüksək mənəviyyatı, intellekti və mədəniyyəti olan əsl azərbaycanlıdır. O yorulmaq bilməyən çox zəhmətkeş, çalışqan, yaradıcı bir tədqiqatçıdır. Onun yaradıcılığı çoxşaxəlidir, həm folklorumuzu, klassik poeziyamızı, ədəbiyyatımızın tarixi şəxsiyyətlərinin yaradıcılığını tədqiq və təhlil edən, eyni zamanda innovativ sahədə uğurlar qazanan gözəl bir elm adamıdır, ziyalıdır. Daim öz işindən zövq alan, ancaq heç vaxt öyünməyən, həmişə öyrənməyə can atan təvazökar araşdırmaçıdır. Onun qələminin məhsulu oxunaqlı, mükəmməl, mövzu və məna baxımından geniş, dərin və zəngindir. Söylədiklərimi bir neçə misalla oxucuların nəzərinə çatdırmağa çalışacam.

Onun “Bütöv Azərbaycan” qəzetində dərc olunmuş “Analar anasını xatırlayarkən” yazısını insan ürəyinin dərin qatlarına təsir edən səmimi, nisgilli, nurlu, kədərli hisslərsiz oxumaq mümkün deyil. Bu yazını mən Göyçədə və Yeni Daşkənddə həyatın bütün gözəlliklərini və məşəqqətlərini görmüş, Vətən uğrunda şəhid və qəhrəman oğullar bəxş etmiş bir analar Anasının vəfatıyla bağlı Araz bəyin özünəməxsus istedadlı qələmiylə yazdığı tarixçəni “Qəriş xalanın hekayəti” adlandırardım. Onun Qəriş xala haqqında kədərli notlara köklənmiş bu fikirləri-“Daha mənim doğulduğum kənddə anamdan başqa kimim qaldı ki? Heç kimim. Heyif sizdən, ağsaqqallar, ağbirçəklər. Mən sizlə nəfəs alır, sizlə qürur duyur, sizə görə kəndə can atırdım”-insan qəlbini təlatümə salır, riqqətə gətirir. Araz Yaquboğlunun bu yazısı Göyçənin Daşkənd, Bərdənin Yeni Daşkənd əhalisinin, bütün insanlarının məhəbbətini və hörmətini qazanmış, hamının onu Qəriş ana, nənə, xala kimi çağırdığı Gülavatın Şükür qızı Məhərrəmova haqqında yazılmış bir essedir, vəfatının ağır təsirindən yaranmış, sevgi ilə xatirələrə bürünmüş rekviemdir. Araz bəy bu çox təsirli yazısında Molla Əmirxan–Qəriş ailəsinə mənsub olan “Qəriş xalanın çolpalı xəngəli”, “Əmirxan əminin qoç payı”ndan bəhs edən, onlara bənzər çoxsaylı mütəəssir olunacaq epizodlarda bu ailənin bütöv göyçəlilərə məxsus olan səxavətini və xeyirxah xasiyyətlərini açıb göstərə bilmişdir.
Araz Yaquboğlu Qəriş xalanın vəfatına həsr etdiyi yazısını bu sətirlərlə bitirir: “Dəfndən qayıdıb qapıya gələndən sonra gözlərim qarşısında sanki beş Qəriş xala gördüm. Onda dedim ki, bir daha Allah sənə rəhmət eləsin, Analar anası! Sən fani dünyanı tərk etsən də, yerində özün kimi beş ana qoyub getdin. Yerin cənnət olsun, Qəriş xala!” İstedadlı yazıçı-publisist qələmindən çıxmış bu hekayəti oxuyarkən mən Araz bəyin bu sözlərinə qoşularaq ona, mərhumun doğma və yaxınlarına, Yeni Daşkənd camaatına dərin hüznlə başsağlığı verir, Gülavatın Anaya -Qəriş xalaya Allahdan rəhmət diləyirəm!
Bu yaxınlarda Azərbaycanda olarkən Araz Yaquboğlunun bədii ifadə baxımından və tarix nöqteyi-nəzərdən maraqlı olan “Ömrün şəhidlik zirvəsi” adlı kitabını diqqətlə oxudum. Araz bəy əvəzolunmaz bir iş görüb. Kitab Göyçə mahalının Daşkəndli şəhidlərinə, ilk növbədə bu gün Bərdə rayonunda Yeni Daşkənd məktəbinin onun adını daşıyan qəhrəman şəhid Yasif Kərimova və məşhur el sərkərdəsi Daşkəndli Məşədi Qasımın xatirəsinə həsr olunub. Daşkəndin kitabda göstərilən qədər çoxsaylı şəhid verməsini təsəvvür etmirdim. Başqa müəlliflərin şəhidlərə həsr olunmuş səmimi, həqiqi ürək ağrısıyla qələmə aldıqları şeir və özgə səpkili yazılarının da kitaba salınması, real faktlara əsaslanan məlumat və hekayətlər onun əhəmiyyətini bir qədər də artırıb. Kitabın müəllifi tək adi bir kənd tarixinə yox, Göyçə mahalı, Qərbi Azərbaycan salnaməsinə dəyərli, minnətdarlıq hissi doğuran töhfə verib.
Yeri gəlmişkən, Azərbaycan radiosu kitaba xüsusi maraq göstərərək, onun əsasında uğurlu veriliş hazırlayıb və efirə buraxıb.
Bu il Göyçənin Daşkənd kəndinin insanlarının mənfur qonşular tərəfindən deportasiyasından 70 il ötür. Bildiyiniz kimi, illər boyu havadarlarının himayəsi altında “dənizdən-dənizə” siyasəti ilə sayıqlayan mənfur qonşularımız tərəfindən Qərbi Azərbaycanın başqa bölgələrində olduğu kimi bir neçə dəfə Göyçə camaatı da deportasiyaya məruz qalmışdır. 70 il əvvəl Göyçəsindən didərgin salınmış Daşkəndin 130 ailəsi Qarabağın Bərdəsində çöl-biyabanda 7 çinar ağacı ətrafında məskunlaşaraq, öz ağır zəhməti, səyi, fədakarlığı, əzm və iradəsi ilə öz orta məktəbinə, dövlət və sosial strukturlarına malik olan bu gün şahidi olduğumuz öz Göyçəsoylu adını daşıyan artıq 750 ailədən ibarət, 2768 nəfər əhalini birləşdirən gözəl məkan, kənd qura, yarada bilmişlər. Qərbi Azərbaycan torpaqlarının, o cümlədən Göyçənin zəngin tarixi-mədəni irsinin öyrənilməsi, təbliğ olunması, onların təbiətini, adət-ənənələrini, milli-mədəni dəyərlərini, görkəmli şəxsiyyətlərinin həyat və yaradıcılığını tədqiq etmək, gələcək nəsillərə çatdırmaq xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və bu sahədə alimlərimiz, yaradıcı insanlarımız qarşısında mühüm vəzifələr qoyur. Bu zəmində Araz Yaquboğlunun Daşkəndin tarixi salnaməsini yaratmaq əzmində gördüyü böyük məna daşıyan çoxsaylı işləri, ilk növbədə bu mövzudan – 2023-cü ildə əsasının qoyulmasının, deportasiya olunmasının 70 ili tamam olan Yeni Daşkənd kəndinin tarixindən, əhalisindən, o cümlədən tanınmış ziyalılarından, qəhrəman övladlarından, qələm sahiblərindən bəhs edən irihəcmli (480 səh.) “Daşkənddən Yeni Daşkəndə” kitabı bir örnək kimi xüsusi minnətdarlıqla qeyd olunmalıdır.
Araz Yaquboğlu daim televiziya və radio verilişlərinin qonağı olmaqla, öz dəyərli araşdırmalarını tamaşaçılar və dinləyicilər ilə bölüşür. Onun Dünya TV-də “Ozan dünyası” verilişində Şair Məmmədhüseyn, İctimai TV-də “Ozan məclisi” verilişində Aşıq Nuriddin, 105 FM Radioda “El havası” verilişində məşhur zurnaçı Zamaxan Qəhrəmanov, “Vətən yaşasın” verilişində Yeni Daşkəndli şəhid Ziyafət Balıyev, “Yurd yeri” verilişində Göyçə aşıqları haqqında, “O kənd bizim kəndimizdi” verilişinin Daşkəndə həsr olunmuş üç sayında söylədiyi fikirlər, etdiyi dəyərli təkliflər və tövsiyələr olduqca önəmlidir. Onun uzun illər boyu apardığı araşdırmalar, tədqiqatlar əsasında tariximizi özümüzə qaytaran maraqlı faktların, məlumatların, toponimlərin, verilişlərdə müzakirə olunan insanların həyatından bəhs edən naməlum faktların üzə çıxarılması, yer-yurd yerlərinin coğrafiyasının, təbiətinin, ayrı-ayrı hadisələrin xatirələrinin geniş oxucu, seyrçi və dinləyici kütləsinin nəzərinə çatdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Burada adı çəkilən “Yurd yeri” verilişinə mən böyük maraq hissilə qulaq asdım. Veriliş Göyçə ədəbi mühitinə, İnternetin, xüsusilə Vikipediyanın Qərbi Azərbaycanın toponimlərini, yer, yurd adlarının tarixi faktlarla araşdırması işində əhəmiyyətinə həsr olunmuşdu. Verilişə dəvət olunmuş Araz Yaquboğlu söhbətin mövzusunu dərindən bilmək bacarığı və yüksək professionallığı ilə Göyçə ədəbi tarixinin müəyyən örtülü məqamlarını faktlarla, ustalıqla açıqlamağa nail oldu. O Miskin Abdal, Şair Məmmədhüseyn, Aşıq Hacı Bayramov yaradıcılığından maraqlı, cəlbedici söhbətlər apardı. Bu verilişdə mən sanki yenə Göyçəyə gedib qayıtdım. Hətta aşıq musiqisinin pərəstişkarı olmağıma baxmayaraq, mən “Heydəri” aşıq havasının nə cür səsləndiyinə bu verilişdə qulaq asdım.

Araz Yaquboğlu eyni zamanda çoxsaylı şeirlər müəllifidir. O, öz şeirlərini “Ədəbi İrəvan” almanaxında, “Ekspress”, “Bütöv Azərbaycan” və digər qəzetlərdə, dərgilərdə dərc etdirmişdir. Bu şeirlərdə səmimilik, lirika, poetik fikirlər diqqəti cəlb edir.
Göyçə həsrəti Araz bəyin misralarında kədərli, nisgilli notlarla səslənir:

Ayrı düşüb saz mağardan,
Zurna səsi gələr hardan?
O, tər güllü yaylaqlardan,
Çiçək üzə bilmirəm mən.

Araz çəkər möhnətini,
Dilə salar söhbətini.
Yozum sənin həsrətini,
Hansı sözə, bilmirəm mən.

Şair, qəlbinə çox yaxın olan Molla Əmirxanı bu cür təsvir edir:

Hazır bir kitabdı, aç varaq-varaq,
Neçə qərinədən verəcək soraq.
Uzaqdan vüqarlı görünən bir dağ,
Alınmaz qalaydı Molla Əmirxan.

Əmisi şair Sərraf Şiruyəyə zəmanədən belə şikayətlənir:

Gözüm, könlüm olsa da tox,
Sevincim az, kədərim çox.
Nə adətdi, kef-damaq yox –
Yadda qalan pis gün olur.

Çox gənc ikən dünyasını dəyişmiş istedadlı şair Aqil İmanla bağlı kədərini bu sətirlərlə ifadə edir:

Sənsiz ürəklər üzgündü,
Neçə baхışlar süzgündü.
Qəlblər fələkdən küskündü,
İncə qananım, hardasan?

Rəqiyə nənəsini şair aşağıdakı səmimi misralarla yada salır:

Qəlbimin aynasıydı,
Anamın anasıydı.
Babamın parasıydı
Mənim Rəqiyə nənəm.

Sevindirici haldır ki, Araz bəy şeirlərində ona dogma, yaxın, yaxşı tanış olan mövzuların poetik təsvirini verməyə çalışır.
Araz Yaquboğlunun böyük məna kəsb edən elmi axtarışları xüsusi qeyd olunmalıdır. Onun “Filologiya məsələləri”, “Yeni nəsil Azərbaycan aşıqları–II” toplularında, “Elmi axtarışlar”, “Ozan dünyası”, “Xəzan” jurnallarında “Aşıq Abbasəli Nəzərov”, “Aşıq Əli Şairov”, “Aşıq İslam Yarpızlının həyat və yaradıcılığı haqqında”, “Aşıq Orucun sazlı-sözlü dünyası”, “Dərdli Cavada cavab”, “El şairi Muxayıl Göyçəli”, “Hər sözü dillərdə bal olan şair”, “El şairi Qəmgin Fəzi” və s. adlı məqalələrdə haqlarında heç bir araşdırma, tədqiqat aparılmamış aşıqların, şairlərin həyat və yaradıcılığı tədqiq edilmiş, onlar haqqında olan səthi və yanlış məlumatlara əsaslı şəkildə, ciddi mənbələrlə aydınlıq gətirilmişdir. Zənnimcə, bu elmi məqalələr aşıq poeziyasının, el şairlərinin yaradıcılığının tədqiqi baxımından ədəbiyyatşünaslıqda özünəməxsus yer tutur.
Araz bəyin İkinci Dünya müharibəsində iştirak etmiş Göyçə aşıqlarının həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş məqalələri də təqdirəlayiqdir. Yeri gəlmişkən, qeyd etmək istərdim ki, Araz Yaquboğlu Göyçənin 5 kəndinin – Daşkənd, Qoşabulaq, Nərimanlı, Kəsəmən, Bala Məzrə kəndlərinin Böyük Vətən müharibəsində həlak olan və itkin düşən sakinlərinin taleyini diqqət və həssaslıqla araşdırmış, onların nəticələrini “Azərbaycan Respublikası Xatirə Kitabı”nın müxtəlif cildlərində nəşr etdirmişdir. Onun uzun illər boyu nəsil şəcərələri ilə bağlı apardığı araşdırma işləri nəticəsində “Daşkənddən Yeni Daşkəndə” kitabında 52 nəsil şəcərəsi işıq üzü görmüşdür.
Araz Yaquboğlunun Azərbaycan dilində olan Vikipediyanın, Vikikitabın, Vikisitatın və Vikimənbənin idarəçisi qismində ölkəmizin tarixinin, milli-mədəni dəyərlərinin, coğrafiyasının, təbii gözəlliklərinin, görkəmli şəxsiyyətlərinin, yaddan çıxmış, naməlum həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında gördüyü bənzərsiz işləri minnətdarlığa layiq olmaqla xüsusi qeyd edilməlidir. 2023-cü ilə olan məlumata görə, Araz müəllim Azərbaycanca Vikipediyada 7000-dən çox səhifənin yaradıcısı, ümumi Vikimedia layihələrində isə 440 000-dən çox redaktəyə sahibdir. Hal-hazırda, o Azərbaycanca Vikipediyada 270 000 redaktə ilə birinci sıradadır.
Araz müəllim 2021-ci ildən Aşıq Ələsgərin 200 illik yubileyi ilə əlaqədar 2020-ci ildə yaradılmış 150 nəfərdən çox poeziya, saz-söz sənəti sevdalılarını birləşdirən “Dədə Ələsgər 200”, yubiley ilindən sonra isə “Dədə Ələsgər Ədəbi Məclisi”nə çevrilmiş vatsap qruplarının moderatoru, admini kimi hər gün yorulmadan uğurla fəaliyyət göstərir. Bu qruplarda Aşıq Ələsgər yaradıcılığının və bütövlükdə Dədə Qorquddan başlayaraq bu günə qədər folklorumuzun, aşıq poeziyasının məşhur və az tanınan simalarının həyat və yaradıcılığının öyrənilməsi, təhlil və tədqiqi, müzakirəsi işinin təşkilatçısı kimi onun aparıcı rolunu xüsusi qeyd etmək istərdim.
Yaşadığımız əsrin iti sürəti, informasiya və texnologiya axınının gücü Araz Yaquboğlunun yaradıcılıq və fəaliyyətində öz əksini göstərir. Bir Vikipediya idarəçisi kimi onun verdiyi töhfələr bir örnəkdir. Gördüyü təmənnasız işlər, onun necə bir şərəfli insan, qeyrətli vətəndaş olmağından xəbər verir. Həyatda hər kəs doğulub boya-başa çatdığı yurd-yuvasını, şəhərini-kəndini, onun təbiətini, havasını-suyunu, insanlarını çox sevir, onun bir qarışını belə qürbətin zənginliyinə dəyişməyə təhəmmül etmir. Əslən Göyçə mahalının, zəngin ədəbi mühiti, ədəbi şəxsiyyətləri ilə seçilən Daşkənd kəndindən olan Araz müəllim Bərdə rayonunun Yeni Daşkəndində tanınmış mühəndis Yaqub Hacıyevin ailəsində dünyaya göz açmışdır. Hələ uşaqkən Göyçəyə iki-üç dəfə qonaq kimi gedib gəlmişdir. Lakin bu qısa səfərlərdə o, bu doğma diyarın hər cığırını-yolunu, çayını-bulaqlarını, dağını-qayasını, saz-söz adamlarını xüsusi istedadla yaddaşına həkk etmişdir. Gələcək araşdırma – tədqiqatçılığın təməli də məhz bu dövrlərdən başlamışdır. Sonralar, o, qürbətdə qalan Göyçəmizin görünən tərəfi kimi, çox təəssübkeşliklə, təbii olaraq, bu mahalın tarixi şəxsiyyətləri, saz-söz adamları haqqında məqalələr yazmış, çıxışlar etmiş, kitablar çap etdirmişdir.

Araz Yaquboğlu bir çox istedada malik olan ziyalılarımızdandır. 10-cu sinifdə oxuyarkən Bərdə rayonu üzrə keçirilən riyaziyyatdan fənn olimpiadasında I yeri tutmuş, respublika olimpiadasında iştirak etmək hüququ qazanmışdır. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri Universitetinə daxil olmuş, onun “Sənaye və mülki tikinti” ixtisasını əla qiymətlərlə bitirmişdir.
O, hələ tələbə ikən universitet üzrə keçirilən “Materiallar müqaviməti” fənni üzrə olimpiadada I yeri tutmuş, haqqında “İnşaatçı kadrlar uğrunda” qəzetində “Nümunəvi tələbə” başlıqlı məqalə dərc olunmuşdur. Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Texniki Universitetlərdə “Materiallar müqaviməti” fənni ən çətin fənlərdən biri hesab olunur. Buna görə Araz bəyin bu fənn üzrə l yer qazanması nailiyyəti yüksək dəyərə malikdir!
Araz Yaquboğlu çox məhsuldar yazardır. “Elin yaddaşında yaşayan ömür” (2006), “Bir kökün budaqları” (2006), “Daşkənd aşıqları və şairləri” (2008), “Tələbə dünyası” (2011), “Ömrün şəhidlik zirvəsi” (2012), “Bitməyən ömür” (2013), “Elin Şiruyəsi, sözün sərrafı” (2016), “Daşkənddən Yeni Daşkəndə” (2023) və “Sazın-sözün sorağında” (2023) adlı kitabların müəllifi, onlarla kitabın redaktorudur.
Qəzet və jurnal səhifələrində, internet resurslarında mütəmadi olaraq maraqlı elmi, publisistik, araşdırma, xatirə yazılarına, o cümlədən tədqiqatı aparılmamış çoxsaylı aşıq və el şairlərinin həyat və yaradıcılığı haqqında xüsusi əhəmiyyət kəsb edən məqalələrinə görə Araz Yaquboğlu Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin və Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin üzvü seçilmişdir. O, “Laçın yurdu” jurnalında baş redaktorun müavini, “Dədə Ələsgər ocağı” İctimai Birliyi idarə heyətinin üzvü, “Dədə Ələsgər Ədəbi Məclisi”nin adminidir. Aşıq Ələsgər veb-saytının fəal yaradıcılarındandır.
Zəngin və maraqlı yaradıcılığına, faydalı ictimai fəaliyyətinə görə Araz Yaquboğlu “Qızıl qələm” media mükafatı, “Laçın” döş nişanı, “Dədə Ələsgər Ocağı” İctimai Birliyinin Fəxri fərmanı və “Aşıq Ələsgər – 200” yubiley medalı ilə təltif olunmuşdur.
Araz müəllim eyni zamanda nümunəvi, qayğıkeş ailə başçısıdır. Bir oğlu, bir qızı var. Oğlu Təhmasib Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetini və onun magistraturasını, qızı Firuzə isə Bakı Dövlət Universitetini və onun magistraturasını fərqlənmə diplomları ilə bitirmişlər. Maraqlı bir haşiyə. Bir neçə il qabaq Vikipediyada cəlbedici bir hal baş vermişdi. Belə ki, Vikipediyada keçirilən “Mövzulu ay”da (“Olimpiya oyunları ayı”) ilk üçlüyü bir ailənin üzvləri tutmuşdular. Diqqət çəkən hal isə bu olmuşdur ki, Azərbaycanca Vikipediyanın 13 idarəçisindən biri olan Araz Yaquboğlunu Vikipediya istifadəçiləri olan oğlu və qızı qabaqlayaraq 1-ci və 2-ci yerləri bölüşmüşdülər (Vikipediyada idarəçi statusu, istifadəçi statusundan yuxarı pillədir). Ataya isə 3-cü yer nəsib olmuşdu. Əminliklə deyərdim, Araz Yaquboğlunun ailəsi “Vikipediyaçılar ailəsi” hesab edilə bilər. Araz bəyin övladlarından əlavə kiçik qardaşı Elməddin Hacıyev də fəal Vikipediya istifadəçilərindən biridir.
Araz Yaquboğlu yaradıcı şəxsdir, onu bu gördüyü yaradıcı işlərə nə məcbur edən var, nə də sifarişlə yazandır. O sərbəst düşüncəli jurnalist, əvəzsiz tədqiqatları və araşdırmaları ilə mənəvi dəyərlərimizə çoxsaylı töhfələr verən, milli Vikipediyamızın zənginləşməsində xüsusi xidmətləri olan, geniş dünyagörüşlü, prinsipial, ətrafda baş verən proseslərə özünəməxsus fikri olan ziyalılarımızdandır. Araz müəllim qayğıkeş ailə başçısı, yüksək daxili mədəniyyətə, dəyərli insani keyfiyyətlərə, kövrək, olduqca xeyirxah ürəyə malik, mənəvi dünyası ruhuma çox yaxın olan gözəl, bənzərsiz insandır! Onun içindəki “MƏN”, vicdanının səsinin, düşüncələrinin, ruhunun təsiri, diktəsiylə qələmə sarılaraq gerçəkləşir. Bu şərəfli, yaradıcı yolda bizlər – dostları və həmkarları, çox yaradıb, az danışan, səmimi, təvazökar və alicənab, sözündə, amalında və əməlində məsuliyyətli, dürüst, daim axtarışda olan, nəcib, yaradıcı insan Araz Yaquboğlunu 50 illik yubileyi münasibətilə təbrik edir, doğma və yaxınlarının, onu sevən dostlarının əhatəsində ona möhkəm cansağlığı, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları diləyirik!

Ələddin Allahverdiyev,
Professor, Moskva.
Redaksiyadan: Yaradıcı kollektivimiz qəzetimizin təəssübkeşi və fəal əməkdaşı Araz Yaquboğlunu 50 illik yubileyi münasibətilə ürəkdən təbrik edir, ona həyatının bütün sahələrində uğur arzulayır.

GÜLLÜ ELDAR TOMARLI

“KƏLƏĞAYI ƏLVAN, QIYĞACI”
O, baharda dünyaya gəldi, bayram günü - 1821-ci il matın 22-də. 105 il yaşadı, yaratdı, məclislərdə saz çaldı, söz dedi, dövranda və insanlarda gördüyü gözəllikləri təbliğ etdi, öyüd-nəsihət verdi, əyrilikləri tutarlı sözüylə qamçıladı. Baharın gəlişi ərəfəsində də 1926-cı il martın 7-də dünyasını dəyişdi. 200 il əvvəl 105 il ömür sürən haqq aşığı, müdrik Dədə Ələsgər sanki Dədə Qorquddan bəri yol gəlmişdi, saz tutub söz qoşanlar çox oldu, Ələsgər isə sazıyla, sözüylə zülmətdə bir işıq oldu.
Bahar təkcə yeni fəslin - Şərq dünyasında yeni ilin gəlişi, təbiətin oyanışı, çiçəklənməsi, gecə ilə gündüzün bərabərliyi deyil, həssas və duyğulu insanlarda qanın qaynaması, hisslərin coşub-daşması dövrüdür. Bahar sevgi, vüsal, əhd-peyman fəslidir, təbiətin yeni doğulmuş körpə kimi saf, payız toylarının təməlinin qoyulduğu çağdır. Çərşənbə gününü sevənlərə doğmalaşdıran, müqəddəs günə çevirən Aşıq Ələsgərin adı gələndə gənc aşiqlərin urəkləri təlatümə gəlir, qanı coşur, sevginin qanadları onları çeşmə başına aparır:
Çərşənbə günündə, çeşmə başında,
Gözüm bir alagöz xanıma düşdü.
Atdı müjgan oxun, keçdi sinəmdən,
Cadu qəmzələri qanıma düşdü.

Dədə Ələsgər aşıq poeziyasında iki qeyri-adi çərşənbə və çeşmə obrazı yaradan ozan-şairdi. Ələsgər uzaqgörənliyi çeşmə başının əvvəlki gur yığnağının olmayacağını, milli geyimli, başı kələğayılı, çiyni səhəngli, dili, gülüşü, baxışı təbii qızların naz-qəmzəsindən əsər qalmayacağını, sevgi kasadlığından gənclərin əziyyət çəkəcəklərini öncədən anlamışdı. Ona görə də həftədə heç olmasa bir gün - çərşənbə günü bir ilahi yerdə - yorulmadan sevgi nəğmələri zümzümə edən çeşmənin başında gənc aşıqləri həqiqi sevgiyə, əhd-peymana dəyər verməyə, burda təməli qoyulacaq, qurulacaq ailə ocağını qorumağa çağırırdı. Bax, budur, Dədə olmaq!
Ələsgər çeşmə başındakı “camalı bayram ayına bənzəyən, buxağından ətri-bənövşə gələn, qoynu gülşən, bahar, yaz olan” sərv boylu, tuti dilli, ləbi qönçə, yanağı lalə gözəlləri görəndə dövrandan, gözəllərdən şikayət edir, ağsaqqal gileyindən də əl çəkmir: “Keçən günü yada sal, qoca baxtım, daha köç təblini çal, qoca baxtım.” Ancaq gözəlin “qaş oynatması onun xəstə könlünü güldürsə də, işvəyü nazıyla adamı öldürsə də, qəmzəsində nahaq qanlar dolansa da”, aşıq-şairin ruhu əbədi cavandı:

Axşam-sabah, çeşmə, sənin başına,
Bilirsənmi, necə canlar dolanır?!
Büllur buxaq, lalə yanaq, ay qabaq,
Şahmar zülfü pərişanlar dolanır.

... Məni qoca gördü, ürbəndin açdı,
Ala gözlərinə gözüm sataşdı.
Huş başımdan getdi, xəyalım çaşdı,
Mürgi-ruhum asimanlar dolanır.

Haqq aşığı, Dədə titulları daşıyan Aşıq Ələsgərin yaradıcılığındakı bahar təravəti, dağ çayları kimi sözün, sazın çağlaması yəqin ki, onun baharda doğulmasından, bahar oğlu olmasından qaynaqlanır. O, sözün və sazın qüdrəti ilə möhtəşəm lövhələr də yaratdı, haqq aşığı kimi dövrünün eybəcərliklərini də cəsarətlə tənqid etdi, müdrik Dədə kimi öyüd-nəsihət də verdi.
Baharda doğulan Ələsgərin poeziyasındakı təbiətə, torpağa bağlılığın, ilahi gözəlliklərə vurğunluğun nəticəsidir ki, onun şeirləri 200 ildir ki, söz və sazsevərlərin yaddaşında əbədi yaşayır. Aşıq Ələsgərin bir neçə “Dağlar” rədifli şeiri var. Bu şeirlərdə mövzu eyni olsa da, dağların hər fəsildəki halı başqadır. Poetik düşüncənin bəzəyi təşbehlər, bənzətmələr, epitetlər və digər məcazlar o qədər mükəmməldir ki, sanki Dədə Ələsgər sözlə ecazkar təbiət tablosu yaratmışdır. Ələsgər qədər dağların əzəmətini, ilahi gözəlliyini duyan aşığa Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı təşəkkülündən bəri az-az rast rast gəlmək olar. Hər fəslin bircə misra ilə təsvirinə fikir verək:
Hər cür çiçək açır, laləzar olur...
Yayın əvvəlində dönərsən xana...
Payızın zəmhəri qoyur virana...
Xəstə üçün təpəsində qar olur...


Aşıq Ələsgərin şeirlərində xalqın həyatı, güzəranı, milli kökə söykənən adət-ənənələri, mənəvi dünyası, əxlaqı keyfiyyətləri, yenilməzliyi, sözübütövlüyü önə çəkilib. “Qüdrətdən səngərli, qalalı, sərdara söz deməyən, şaha baş əyməyən dağlar”ın bahar əhvalından çox yazılıb. Ələsgərin təfəkküründəki dağlarsa daha cəsarətlidi, əyilməzdi, məğrurdu, haqq-ədalət tərəfdarıdı, hamıya eyni gözlə baxır:
Bahar fəsli, yaz ayları gələndə,
Süsənli, sünbüllü, lalalı dağlar.
Yoxsulu, ərbabı, şahı, gədanı,
Tutmaz bir-birindən aralı dağlar.
Dünya ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələrindən biri Aşıq Ələsgəri “xalq universitetini bitirmiş böyük sənətkar”, Mirzə İbrahimov “xalqın ürəyindən doğan şair”, Süleyman Rüstəm Dədə Ələsgərin yaradıcılığını “xəzansız bahara bənzəyən poeziya”, aşığın tədqiqatçısı Tamilla Əliyeva “Türk xalqlarının ensiklopediyası” kimi dəyərləndirmişdir.
Samsunlu şair Zeynalabdin Makas bir qərinə əvvəl “Ələsgərlə söhbət” edirdi, dərdləşirdi:
Sənin hər kəlmənlə tanış olanda,
Həyat olur bahar fəsli, Ələsgər.
Bu şeir yazılanda Qərbi Azərbaycanda, Göyçədə acı rüzgar yenicə əsməyə başlamışdı, Qarabağa doğru gələn qara buludlar Fransadan Azərbaycana tərəf irəliləməkdəydi. Bunu türk şair anlamışdı yəqin. O, düşmənin xislətini anlatmaq üçün hələlik daha qədim dövrə səyahət edirdi:
...Kərəmi oduna yaxmadan əvvəl,
Yenə bədəsildi Əsli, Ələsgər.
... Doğma yurda yad ayağı dəyəndən,
Sazının telləri paslı, Ələsgər.
... Biz səni Göyçəli bilirik axı,
Necə deyim Vardenisli, Ələsgər?!

Axırıncı misradakı eyhamı, incə və düşündürücü məqamı unutmayaq. Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, professor Məhərrəm Qasımlı müsahibələrinin birində qeyd edir ki, Ələsgər irsi Avropada, Amerikada, Şərq ölkələrində tanıdılmalıdır. Azərbaycan ədəbiyyatının, eləcə də Dədə Ələsgər irsinin beynəlxalq aləmdə tanıdılması Qərbi Azərbaycanın, Göyçənin və digər işğal altında inləyə-inləyə doğmalarını gözləyən torpaqların qədim-qayım Türk yurdu olmasının sübutudur. Aşıq Ələsgərin şeirlərindəki coğrafi yer adları Göyçənin əsl sahibinin kim olmasından xəbər verir. Aşığın yaradıcılığı müntəzəm və geniş araşdırıldıqca tarixin dərin qatlarına daha gur işıq düşər. Ən azı son 35 ildə erməni vandallarının ulu Göyçəmizin torpağına, tarixinə, yerüsü və yeraltı sərvətlərinə, kimliyimizin tarixi yaddaşı coğrafi adlara barbar münasibəti, şanlı tariximizin üstünə qara pərdə çəkmək cəhdi beynəlxalq aləmin diqqətinə çatdırılar. Göyçə niyə Vardenis olub sualı Qərbi maraqlandırar. Axı Ələsgər kim və haralı olduğunu şeirlərində söz möhürləriylə təsdiqləyib:
Atam Alməmməddi, Göyçə sakini,
Adım Ələsgərdi, yaxşı bil, tanı!
...Adım Ələsgərdi, Göyçə mahalım,
Dolanım başına, mən qadan alım.
Bir tədbir haqqında da söhbət açmaya bilmərəm. Erməni ikiüzlülüyünün daha bir bariz nümunəsidir bu. 1972-ci ildə Moskvada Aşıq Ələsgərin 150 illik yubileyində Ermənistan Yazıçılar Birliyinin rəhbəri, təqribən 20 il sonrakı məlum hadisələr dövründə Türkün qatı, qansız, əzazil düşməni kimi məşhurlaşan Sero Xanzadyan Aşıq Ələsgəri xalqın bağrından qopan sənətkar, insani duyğuların ən böyük tərənnümçüsü adlandırırdı. Düşmən fikri olsa da bu dəyərlə öyünə bilərik.
Aşiq Ələsgərin şeirləri xalq ruhunun, mənəviyyatının güzgüsüdür. Bu güzgüdə qürur duyduğumuz anları da görürük, utancverici cəhətləri də. Haqq aşığı Ələsgər insanın daxili gözəlliyini zahiri gözəlliklə birlikdə tərənnüm edən sənətkardır.
Yaranma tarixi bəzi mənbələrdə IV əsrə gedib çıxan, Azərbaycan xanımlarının ənənəvi və milli geyiminin ən çox istifadə olunan elementlərindən biri kələğayı ismətin, mənəvi saflığın, xanım-xatınlığın rəmzinə çevrilmişdir. Rəng dünyası, naxış və ornament zənginliyi, istifadə yerindən asılı olaraq fərqliliyi ilə seçilən, xanımların əhval-ruhiyyəsinin - sevincinin, kədərinin, yaşının göstəricisi kələğayı baş örtüyü olmaqla yanaşı, həm də müalicə xüsusiyyətinə malikdir. O qədər incə, zərifdir ki, 150 qram çəkisi var, xanımın barmağındakı üzüyün ortasından da keçə bilir.
Kələğayıda ən çox yayılmış bədii naxış elementi butadır. Buta alov, atəş, həyat rəmzidir. Azərbaycanın ən qədim ipəkçilik mərkəzləri Basqalda və Şəkidə Odlar yurdunun övladları üçün odun, alovun önəmini göstərən butalı kələğayılar daha çox istehsal olunur. Kələğayılardakı nar çiçəyi və meyvəsi, aypara, həndəsi elementlər milli kimliyimizin təsdiqidir.

2014-cü il noyabrın 26-da YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs üzrə reprezentativ siyahısına Azərbaycan xalqına aid daha bir əlamətdar element – “Ənənəvi kələğayı sənəti və simvolizmi, qadın baş örtükərinin hazırlanması və istifadəsi” daxil edilmişdir. Bu böyük nailiyyətdə Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın rolu misilsizdir. Xalqımız yaşayır, yaradır, onun tarixi və mədəni irsi hər zaman geniş təbliğ olunmalı, dünyaya, gələcək nəsillərə çatdırılmalıdır.
Dövlətimizin mədəni irsə, milli dəyərlərə qayğısından ruhlanaraq, kələğayı muzeyi yaratmaq ideyamı alqışlayanlar məni ruhlandırdı. Məsləhət, qayğı, kömək etmək istəyənlərin sayəsində məqsədimə nail oldum. Nənəmin “urvatı”ndan bolluca bəhrələnib kələğayımı örtüb başıma, bir yola çıxdım, uğur qazandım. İndi 150 kələğayı məndən qayğı, sığal, nəvaziş istəyir. Bundan heç yorulmuram. Axı mən həmişə hərəkətdəyəm. İşim də var, dilim də, dilçəyim də. Tanıyanlar mənə həmişə “dil-dil ötürsən” - deyirlər. Nənəmin iki kələğayısı vardı, onun nəvəsi Güllü nənənin 150. Bəli, estafeti mənə ötürən nənəmi belə yaşatdım.
Kələğayı muzeyimi ziyarət edənlər – 150-dən çox qədim və indiki kələğayıları görüb heyrətlənənlər, televizyalar kələğayıların isti məkanına tez-tez gəlməyi düşünürlər. Çünki bura özünəxas hiss və duyğularla doludur. Hamı da mənim kələğayıya sevgimin, qayğımın, diqqətimin haradan qaynaqlandığı ilə maraqlanır. Kələğayını ilk dəfə nənəmdə görmüşəm və ilk baxışdan sevmişəm. Nənəmin iki kələğayısı vardı - noxudu və qara rəngli. Nənəm noxudu kələğayısını mənə hədiyyə etmişdi. Dönə-dönə tapşırmışdı ki, bu nənənin gəlinlik hədiyyəsidi, urvatıdı, yaxşı saxla, qoru. Çətinlik çəkəndə - ev-eşiyim olmayıb kirayə qalanda nənəmin hədiyyəsini göz bəbəyi kimi qorumuşam. Əvvəllər kələğayıdan istifadə etməyə çəkinsəm də, necə qarşılayacaqlar narahatlığı keçirsəm də, necə qarşılandığını görüb ürəkləndim, kələğayı sevgisinin sehrinə düşdüm. Sonra yavaş-yavaş kələğayı axtarışına çıxdım, harda satıldısa, kim satmaq istədisə, pulum az olsa da aldım, bu sevgimə görə mənə kələğayı bağışlayanlar da oldu. İndi artıq bütün tədbirlərə kələğayı ilə gedirəm, ictimai yerlərdə kələğayı ilə gəzirəm. İndi mənə “kələğayı nənə” deyirlər, mənə elə xoş gəlir ki...
Muzey son zamanlar orijinal, bədii və estetik dəyəri yüksək, qeyri-adi, çox muzeylərin həsəd aparacağı eksponatlarla zənginləşdirilmişdir. Azərbaycan ədədiyyatının, musiqisinin, siyasətinin məşhur simaları - Nizami Gəncəvinin, Nəsimi, Xan qızı Natəvanın, Pənahəli xanın, Qasım bəy Zakirin, Üzeyir Hacıbəylinin, Mirvarid Dilbazinin, Xan Şuşinskinin portretləri həkk olunmuş əlvan rəngli və naxışlı kəlağayıları - muzeyin nadir eksponatlarını görənlər heyran qalır. Kələğayı üzərində portretlər çəkilməsi tətbiqi sənətin yeniliklərindəndir ki, bu da muzeyimizdə qorunur. Hətta Nizami Gəncəvinin portreti həkk olunmuş üç kələğayı muzeydə nümayiş olunur. Bu portretlər məşhur kəlağayı ustası Mürşüd Talıbovun muzeyə hədiyyəsidi. Muzeyə hədiyyə edilən rəssam-şair Sehran Allahverdinin “Kələğayı” kompozisiyası qiymətli sənət inciləri siyahısındadır.
Rəssam Gülnarə Məmmədovanın rəsm əsərləri də muzeyə hədiyyə olunmuşdur. Novruz atributlarını özündə cəmləşdirən “Novruz” kələğayısında tonqal, tonqalın içində səməni, səməninin yanında boyadılmış yumurtalar, “Yallı” rəqsi ilə halaya düzülən gənclər, məğrur Qız qalası bitkin süjetli ansambl kimi mükəmməldir. Gülnarə xanım bayram əhval-ruhiyyəli əsərini - bahar günündə çeşmə başında Aşıq Ələsgərin sinəsində sazla uzaqlara baxmağını, ətrafında çiyni kuzəli, əli Novruz xonçalı kələğayılı qızların dayandıqlarını, təbiətin çiçəklənən vədəsini seyr etdiklərini canlandırdığı “Kəlağayı əlvan, qıyğacı” kompozisiyasının üzərində işini tamamlayıb muzeyə hədiyyə edəcək. Bu əsərdə sanki Aşıq Ələsgər sazını duyğularla dolu ürəyinin üstünə basıb oxuyur:
Ələsgərəm, yandım eşq ataşında,
Gözüm qaldı kirpiyində, qaşında.
Qazdır məzarımı çeşmə başında,
Sal sinəm üstündən yol, incimərəm.
Görkəmli ədəbi tənqidçi Yaşar Qarayevin fikri maraqlıdır: “Azərbaycan folkloruna gedən yol Göyçədən başlayır.” Ədəbiyyatşünas və musiqişünas alim Fəxrəddin Salim “Dədə Qorquddan Dədə Ələsgərə” adlı fundamental monoqrafiyasında vurğulayır ki, Azərbaycan xalqının Göyçə kimi incisi, saz, söz, ozanlıq kimi dəyəri ölçüyə gəlməyən sərvəti vardır!
Göyçə saz və söz mühitinin yetişdirdiyi azman sənətkarlardan biri Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında vəsf olunan “gülgəz yanaq”, “ayna qabaq”, “əyri telli”, “dodağı kip”, “ağzı, burnu nazik” “yaşılbaşlı sonalar”ı - el gözəllərini aşığın özü də kələğayısız təsəvvür etmirdi:
Başında herat kələğay,
Altının cunasına bax!
Tanrı bəxtəvərinin
Əlinin hənasına bax!
Boynunda mina silsilə,
Zülfünün şanasına bax!
Tökülü burma birçəyi,
Ucu qulağından gəlir!

Professor İsmayıl Məmmədliyə görə, Aşıq Ələsgər poeziyasında milli kolorit daha çox geyimin təsvirində üzə çıxır:

Başında herat kələğay,
Bənzər göllər sonasına.
Deyib-gülmək halal olsun
Belə gözəllər xasına.

Bəzənib başdan-başa,
Əbrü ətlaz, ala gözəl.
Heratı ipək kələğay,
Ötüb qəddi-dala gözəl.
Dili şəkər, dişi inci,
Dodaq batıb bala, gözəl.
“Biçarə” Aşıq Alı el gözəlinin “başına kələğay, şal əvəzinə dolanmaq” istəyirdi, onun şəyirdi Dədə Ələsgər üçün isə kələğayı gözəllərin gözəllik, ismət, məsumluq rəmzidir. Kələğayılı gözəllər özləri ilə bərabər kələğayını da gözəlləşdirir, urvatlı edir:
Sinəm dərd əlindən oldu yaralı,
Səni görənlərin çaşır xəyalı.
Bürüyüb zülfünü başının şalı,
Heratı kələğay şala yaraşır.

Azərbaycan gözəllərinin geyimi, baş örtüyü, danışığı, nazlı baxışı, qulac hörükləri ilə ağlı, düşüncəsi, xoş rəftarı, dilindən inci sözlər tökülməsi həmişə bir-birini tamamlayanda gözəllik aşiqləri və el aşıqları belə gözəllərə “gözəllər xası” deyiblər. El gözəlinə haqq aşığı Ələsgərin ərkyana eyhamı da o qədər səmimidir. Axı haqq aşığı üçün bütün milli dəyərlər önəmlidir:
Gözəl, sənin nə vədəndir,
Kəsilib qısa tellərin?
Kələğayı əlvan, qıyğacı
Üstündən basa tellərin.
Dədə Ələsgərin insanlıq, aşıqlıq meyarı bütün mənəvi keyfiyyətləri özündə birləşdirən etik-əxlaqi örnəklərdir. “Oturub-durmaqda ədəbin bilən, danışdığı sözün qədrini bilən, kəlməsindən ləlü-gövhər süzülən, saat kimi meyli haqqa dolanan, mərifət elmiylə dolu, doğru qəlbi, doğru yolu olan” Dədə Ələsgər mənəviyyat mücəssəməsiydi:

Xalqa həqiqətdən mətləb qandıra,
Şeytanı öldürə, nəfsin yandıra.
El içində pak otura, pak dura,
Dalısınca xoş sədalı gərəkdi.

Yaxşı hörmət ilə, təmiz ad ilə,
Mən dolandım bu Qafqazın elini.
Pirə ata dedim, cavana qardaş,
Ana-bacı bildim qızı, gəlini.

Dədə Ələsgər nəfsini boğmağı bacaran, gözütox, tamahının düşməni idi:

Mən Allahdan istəmirəm
Çox dövlətim, malım ola.
Bir babatca güzəranım,
Dolanmağa halım ola.
Min batman zərim olunca,
Bir misqal kamalım ola.

Ədədi araşdırmaçı S.Quliyevanın “Ustad aşıqlarımız” seriyasından nəşr olunan “Aşıq Ələsgər yaradıcılığında gənc qızlara münasibətin təhlili” kitabında (2012) bu gün üçün həssas və mühüm bir məqama toxunulur: “Aşıq Ələsgər yaradıcılığı müasir dövrdə, xüsusilə, Qərbə sürətlə inteqrasiya etdiyimiz bir vaxtda gənc qızların şəxsiyyətinin təşəkkülündə böyük psixoloji əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, aşıq öz qoşmalarının çoxunu el gözəllərinin tərifinə həsr etməklə, nəinki onların zahiri gözəlliklərinin təsvirini, həm də onların daxili gözəlliklərinin psixoloji təsvirini vermişdir. Bu baxımdan müasir dövrdə gənc qızların davranış və rəftarının düzgün formalaşmasında, onların mənəvi və əxlaqi inkişafında Aşıq Ələsgər yaradıcılığı psixoloji baxımdan öz aktuallığı ilə seçilir...
Aşıq Ələsgərin poetik irsi həm poeziyamızın üslub gözəlliyi baxımından, həm də dövrünün nəfəsini, ruhunu, mənzərəsini canlandırmaq baxımından maraq doğurur”.
Insan övladı üçün torpaqdan müqəddəs nemət tapılmaz. Torpaq Vətəndir, Anadır, son beşiyimizdir. Bir çox ilahi varlıqlarımızın qədrini vaxtında bilmədiyimizdən itirə-itirə gedirik. İtirdiklərimizin göynərtisindən ürəyimiz ağrıyanda peşman olsaq da, faydası olmur. Qərbi Azərbaycanın, onun gözəllik incisi Göyçənin hər qarışını haqq aşığı kimi diyar-diyar gəzən Ələsgərin yurdunun, eləcə də cənnətimiz Qarabağın bir çox ərazilərinin insanlıqdan uzaq bədxah ermənilərin tapdağında qalması el-obaya, maddi sərvətlərimizə, mənəvi dəyərlərimizə laqeyd münasibətimizin acı nəticəsidir.
Baharda doğulan, baharda bu fani dünyaya əlvida deyən, Azərbaycan aşıq şeirinin al-əlvan baharını yaradan, yaşadan Dədə Ələsgəri, digər saz, söz dahilərini, milli yaddaşımızın gözəllik, incəlik, ismət rəmzi kələğayımızı da qorumaq bu gün bizə tapşırılan ən vacib işdir. Bunun üçün ürəyimizdə Vətənə, torpağa, millətə, maddi və mənəvi varlıqlarımıza təmənnasız sevgi olmalıdır.
Sevgimiz tükənməsin!
"Bütöv Azərbaycan"
10 mart 2023

“GÖYÇƏ HƏSRƏTLİ BİR ÖMÜR” ADLI KİTAB ÇAP OLUNUB

Azərbaycan Kooperasiya Universitetinin riyaziyyat kafedrasının baş müəllimi olmuş Göyçəli şair Maksim Sarıqayanın “Göyçə həsrətli bir ömür” adlı 760 səhifəlik kitabı bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatında nəfis şəkildə çap olunub.
Saz, söz, sənət beşiyi olan Göyçə mahalında dünyaya göz açan müəllifin kitabında olan şeirlər mövzu, məzmun, forma baxımından müxtəlif və rəngarəngdir. Şeirlərdə müasir həyatımızın müxtəlif sahələrinə - ictimai-siyasi proseslərə, tarixi hadisələrə, milli-mənəvi dəyərlərə, cəmiyyətimizdəki nöqsan və qüsurlara aid məsələlərə toxunulur. Kitabda hər bir hadisəyə müəllif baxışı, vətəndaş ziyalı mövqeyi öz əksini tapır.
Kitab “Dədə Ələsgər Ocağı” İctimai Birliyinin təşəbbüsü ilə Maksim Sarıqayanın əziz xatirəsinə həsr olunub. Kitaba ədəbiyyatşünas, şair Salman Qaralar “Gec tapıb, tez itirdiyim dostum” başlıqlı ön söz yazıb.
Şairə Güllü Eldar Tomarlı da Maksim Sarıqayanın yaradıcılığı haqqında “İkiyə bölünmüş Göyçəli və Göyçəsiz ömür” adlı məqaləsində öz fikirlərini oxucularla bölüşüb.
Kitabın redaktorları Güllü Eldar Tomarlı və Araz Yaquboğludur.
Kitabda çap olunan şeirləri şairin bacısı Əntiqə Cabbarlı və oğlu Ceyhun Şamiloğlu toplamışlar. Kitabın məsləhətçiləri “Dədə Ələsgər Ocağı” İctimai Birliyinin sədri Xətai Ələsgərli və Maksim Sarıqayanın yaxın dostu Rəşid Süleymanov, dizayneri Vüsal Sehranoğludur.
Maksim Sarıqaya (Cabbarov Şamil Hümbət oğlu) 9 mart 1952-ci ildə Göyçə mahalının Basarkeçər rayonunun Daşkənd kəndində anadan olub. Onu el-oba arasında hamı Maksim adıyla tanımışdır.
Şamil Cabbarov 1969-cu ildə Daşkənd kənd orta məktəbini bitirmiş və həmin il Çingiz İldırım adına Azərbaycan Politexnik İnstitutuna qəbul olmuşdur. Şamil Cabbarov istədiyi fakültəyə daxil olmadığından institutda təhsilini davam etdirməmiş, 1971-ci ildə həqiqi hərbi xidmətə gedib.
1975-ci ildə V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedoqoji İnstitutunun “Riyaziyyat” fakültəsinə qəbul olub və 1979-cu ildə həmin institutu bitirərək məzunu olduğu Basarkeçər rayonu Daşkənd kənd orta məktəbində riyaziyyat müəllimi işləməyə başlamışdır. O, 1986-1988-ci illərdə Daşkənd kənd orta məktəbində dərs hissə müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Müəllim işlədiyi ilk illərdən savadlı bir riyaziyyatçı kimi ad-san qazanmışdır. 1988-ci ildə ailəsi ilə birlikdə doğma Göyçə mahalından deportasiya olunan Maksim müəllim Bakı şəhərində məskunlaşmışdır.
Bakı şəhərindəki orta məktəblərdən bir neçəsində müəllim işlədikdən sonra Azərbaycan Kooperasiya Universitetinin riyaziyyat kafedrasında baş müəllim vəzifəsində çalışmışdır.

Onun “Riyaziyyat nəyi sevir” (Bakı, “Elm və təhsil”, 2012) kitabı riyaziyyatsevərlərə ən layiqli töhfədir. Azərbaycan Kooperasiya Universitetinin riyaziyyat kafedrasında tədris edilmək üçün “Ehtimal nəzəriyyəsi və riyazi statistika” (Bakı, “Elm və təhsil”, 2012), “Ali riyaziyyat kursundan mühazirələr və məsələlər” (I, II hissə, Bakı, “Elm və təhsil”, 2013), “Ehtimal nəzəriyyəsinin qısa kursu” (Bakı, 2016), “Ehtimal nəzəriyyəsinə dair çalışmaların həlli üsulları” (Bakı, 2016) kitabları (həmmüəllif) da tələbələr üçün ən yaxşı metodik vəsaitlərdir.
Maksim müəllim həmçinin ədəbiyyatı da riyaziyyat qədər dərindən mənimsəmiş, müxtəlif janrlarında şeirlər yazmışdır. Şeirlərini “Maksim Şamil”, “Müəllim” və “Maksim Sarıqaya” imzası ilə çap olunmuşdur. “Tufandan tez yeli çatar” (Bakı, “Nurlan”, 2013) adlı şeirlər kitabı çap olunmuşdur. Kitabdakı ustadnamələrlə zəngin şeirlər tərbiyəvi ruhda yazılmışdır. “Sabirsayağı” tənqidi şeirlər də çoxluq təşkil edir.
Şamil Cabbarovun 9 mart 2022-ci ildə 70 illik yubileyi qeyd olunmuş, Azərbaycan aşıq yaradıcılığının inkişafandakı xidmətlərinə və Dədə Ələsgərin 200 illik yubileyi tədbirlərindəki aktiv iştirakına görə “Aşıq Ələsgər – 200” yubiley medalı ilə təltif olunmuşdur.
Dəyərli insan olan Maksim müəllim 22 mart 2022-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib.
Allah rəhmət eləsin.

Loru-Pəmbək zonası ilə tarixi bir görüş.

Əziz Ələkbərlinin Qərbi Azərbaycan İcmasında Loru-Pəmbək Zonasının əhalisi ilə görüşü hələ uzun müddət yaddaşlardan silinməyəcək. Elə görüşlər var ki, onu "tarixi görüş" hesab etmək olar, Məhz Əziz müəllimin bizim zonanın müraciətinə səmimi münasibət bildirməyi, işinin çoxluğuna baxmayaraq vaxt ayırıb onları qəbul etməsi və əhalimizi səbrlə dinləməsi, bütün verilən suallara ətraflı cavabı bizdə bir məmnunluq yaratdı.
Qərbi Azərbaycan İcmasının iş prinsipindən gələcək planlarından geniş məlumat verdi. Görüşdə Saral, Qursalı, Arçut, Haydarlı, Hallavar nümayəndələri iştirak edirdilər. Arçutdan olan görüş iştirakçısı Raminin çıxışı çox maraqlı oldu və öz proqramını təklif elədi. Onu da xatırlatdı ki, beş dil bilir:
"Mən kənddən çıxanda 8 yaşım vardı, indi atayam, mənim uşaqlarım oraları görməyib, heç təəssüratları da yoxdur. İndi bizim boynumuza düşən bu yükün məsuliyyətini dərk edib indiki yeni yetmələrimizi dədə-baba yurdlarımıza sahib çıxmalarının onların haqqları olduğunu başa salmalı və bu səpkidə böyütməliyik. Onu da bildirim ki, icmaya kömək məqsədilə mənə aid olan bütün işlərə canla- başla köməklik etməyə hazıram”.
Loru-Pəmbək zonasının ziyalıları da "İlham Əliyevin "ad günümü öz evimdə, sizin yanınızda keçirirəm" mesajını verməsi bizim boynumuza düşən məsuliyyəti artırdı və biz də həmişə onun arxasında olacağıq" deyə cavab verdilər.
İclası Aztv nin qocaman jurnalisti Miraslan Bəkirli aparırdı və iştirakçıların hamısını danışması üçün şərait yaradırdı. Görüş bizim üçün çox məhsuldar bir görüş oldu.

Şəmsiyyə Mustafayeva

Zəngəzur, Göyçə, İrəvan Azərbaycanımızın bölünməz hissəsidir!

İki gündür ki, sosial şəbəkələrdə tirajlanan “Göyçə-Zəngəzur Respublikası” haqqında informasiyanı heyrətlə oxudum. Indi bu nə? Bu nə uydurma? Bu nə təxribat? – deyə öz-özümə sual verdim. Belə bir məsələnin ortalığa niyə atıldığını dərk etmək o qədər də çətin olmadı.
Birincisi, dövlətçiliyimizə düşünmədən müdaxilə etmək;
Ikincisi, ölkə daxilində qarışıqlıq yaratmaq. Azərbaycan Respublikası vətəndaşları arasına ayrıseçkilik salaraq, insanlarımızı bir-birinə düşürmək.
Bu təsisatı elan edən kimlər olduğu ilə də heç maraqlanmadım. Çünki nə qədər siyasi məsuliyyətsiz olasan ki, belə yanlış bir addım atasan. Bunun bir adı var: Anlaşılmazlıq! Dövlət içində dövlət olmaz. Nə də bir vərəq üstündə yazılmış və ya “qurulmuş” boş informasiya ilə respublika olmaz.
Bizim bir Dövlətimiz – Respublikamız var! Azərbaycan Respublikası! Vətən elə bir şirin şey ki, onu içdən duymaq lazımdır.
44 günlük İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra Zəfər paradı günü cənab Ali Baş Komandanın “Zəngəzur, Göyçə, İrəvan mahalı bizim tarixi torpaqlarımızdır. Bizim xalqımız bu torpaqlarda əsrlər boyu yaşayıb, ancaq Ermənistan rəhbərliyi o vaxt 100 minlərlə azərbaycanlını öz doğma torpaqlarından didərgin salmışdır. Ondan sonra Dağlıq Qarabağda eyni mənzərə müşahidə olunurdu” – tarixi fikrini həyata keçirmək üçün ideoloji mübarizəni əldən qoymamalıyıq.
Şükürlər olsun ki, Qarabağ torpaqlarımız igid, cəsur oğullarımızın canı-qanı bahasına Ali Baş Komandanın rəhbərliyi ilə düşmən tapdağından xilas olundu və hələ də təmizləmə prosesi davam edir. Bu prosesin davamı isə tarixi torpaqlarımızın xilası ilə tamamlanacaq. Yeni bir respublika yaratmaqla yox, Azərbaycanın tarixi Zəngəzur, Göyçə, İrəvan torpaqlarına sahib çıxana kimi. Zəngəzur, Göyçə, İrəvan Azərbaycanın bölünməz hissəsidir!
Son olaraq qeyd edim ki, “Göyçə-Zəngəzur Respublikası” adlı bir təsisatı qəbul etmirik, bunun uydurma informasiyadan başqa bir şey olmadığını da bildiririk.

Almaz Ülvi Binnətova
Filologiya elmləri doktoru

HEÇ ZAMAN SÖNMƏYƏN ULDUZ

20 Yanvar Şəhidimiz Ülvi Bünyadzadənin əziz xatirəsinə
Səmada parlayan bir ulduz var. Elə bir ulduz ki, illər keçir... Sönən sönür, solan solur... O ulduzsa heç zaman sönmür, əksinə, tükənmək bilməyən ziyası ilə qəlblərə yol tapır, çünki Ana Vətənə olan sonsuz sevgisindən alır öz nurunu o ulduz. Məğrurluğu ilə ürəkləri vəcdə gətirir, bə'zən də ağladır o ulduz...
Hər bir insanın öz dünyası, mənəvi qidası var: birinin valeh olduğu hər hansı bir şey, başqasına adi görünə bilər – insanların özünəməxsusluğu da elə bundadır. Zatən təbiət əzəldən belə qurulub: bizi əhatə edən hər şeyin məntiqi izahı var...
Lakin həyatda elə möcüzələr də var ki, onları heç cür izah etmək mümkün deyil, belə möcüzələri sadəcə qəbul etmək lazımdır. Ülvi Bünyadzadə dünyasının gücü də elə bundadır: bir dəfə tilsiminə düşdünmü, bil ki, ömürlükdür!
Ülvi Bünyadzadə sadəcə şair deyil, vicdanına, mənəviyyatına söykənən, öz düşüncə tərzi olan əsl filosof idi! Və Ülvi fəlsəfəsinin özünəməxsusluğu, yaratdığı bütün əsərlərdə şair kimi yox, bir insan kimi, həqiqətə tabe olmasıdir. Hətta sevgi şeirlərində belə həqiqətdən qaça bilmir Ülvi ...
Qocalmaz, sevgi qocalmaz,
Ürək, ümid qocalmasa.
Qocalmaz, sevgi qocalmaz,
Onu qocaldan olmasa.
Altı yaşında yazdığı ilk şeirlə milli ədəbiyyatımızda öz cığırını açdı Ülvi. Bu cığır uzandı, getdikcə, bir yol oldu – ümidlərə, arzulara doğru aparan enişli-yoxuşlu, sonsuz bir yol. Bu yolda məğrurluq, yenilməzlik, həqiqət vardı. Bu yolda Vətənə sonsuz sevgi və bir də... tükənmək bilməyən Göyçə həsrəti vardı...
Ucu – bucağı görünməyən bir dənizə bənzədirəm mən Ülvi Bünyadzadəni: sevgi şeirlərində, köksündə ayın ecazkar nurunu əks etdirən, eşq dolu ürəklərə həzin layla deyən sakit dənizdirsə, vətənpərvərlik ruhunda yazdığı əsərlərində, əksinə, təlatümlü dalğaları ilə əsib-coşan sonsuz bir ümmandır. Başqa cür ola da bilməzdi, çünki Ülvi Bünyadzadə ruhən mübariz şair idi!
Döyüşlərdə yoğrulmuşuq,
Gələcəyə qaranquşuq.
Həyat üçün doğulmuşuq,
Vətən üçün ölməliyik!
“Sən bu həyata gəlmisənsə və bu həyatda yaşayırsansa, havasını udduğun, suyunu içdiyin, nəhayət, torpağında gəzdiyin məmləkəti sevməli, onu göz bəbəyin kimi qorumalısan! Yaşamaqdırsa – vicdanla yaşayacaqsan, sevməkdirsə – saf sevgi ilə sevəcəksən, mübarizə aparmaqdırsa – son nəfəsinə qədər mübariz olacaqsan, ölməkdirsə - başını dik tutub, ölümün üzünə gülərək öləcəksən!” – həyatının əsas qayəsi də elə bu idi Ülvinin.

Mən qorxmuram uzaq yola çıxmaqdan,
Bu yolun
şaxtasından, soyuğundan mən qorxmuram.
Mən qorxmuram uzaq yola çıxmaqdan.
Bu yolun
acısından, ağrısından.
“Ölüm” adlı yuxusundan mən qorxmuram...

Dərin fəlsəfi düşüncələrindən bəlli olur ki, Ülvi Bünyadzadə həyatın qaranlıq tərəfindən qorxmurdu. Nədən qorxacaqdı ki?.. Büdrəməkdən? Ya yıxılmaqdan? Əsla! Əksinə, içindəki təlatümü ilə həyatın özünə meydan oxuyurdu Ülvi. “Qoç doyüşünə qoç gərək!” axi... Həyatı “qoç” eləyən də, elə onun eniş-yoxuşlarıdır...
Ana yurdun başı qarlı dağlarına, yaşıl meşələrinə sonsuz aşiq olan Ülvi, Vətənin susuz, quru çöllərinin belə vurğunu idi. Və bu saf eşqi ilə də günlərin bir günü....and içdi – “Azərbaycan” adlı sevgisinə əbədi sadiq qalacağına, onu son nəfəsinədək qoruyacağına döyünən ürəyi, düşünən beyni, danışan dili ilə söz verdi. Sözünə də sadiq qaldı, müqəddəs Andını pozmadı Ülvi!
Və hər dəfə qanlı 20 Yanvar faciəsinin günahsız qurbanları – Şəhidlərimizi anarkən, onların ruhları qarşısında baş əyərkən, Vətənə olan sevginin rəmzi kimi, Ülvi Bünyadzadənin müqəddəs Andını da xatırlayırıq.
Heç vaxt unudulmayacaq bu And, çünki ana lay¬lası kimi, çoxdan canımıza hopub, qanımıza qarışıb. Yanardağın alovu kimi, Ülvinin Andı da əbədidir – əbədi olan isə yaddaşlardan silinməz!
Doğma Azərbaycanımızın azadlığı uğrunda canından keçdi və ölümsüzlüyə qo¬¬vuş¬du Vətən oğlu Ülvi Bünyadzadə. And içdi və andına da sadiq qaldı! Başqa cür ola da bilməzdi – o zaman Ülvi Ülvi olmazdı!
Səmada parlayan bir ulduz var. Elə bir ulduz ki, illər keçir... Sönən sönür, solan solur...O ulduzsa heç zaman sönmür.


Aytən SAQİF
Moskva şəhəri, 20.02.2022

Firudin Qəmbər Saleh -70

ŞAİR İLHAMINDA SÖZ TƏZƏLƏNİR

İllər öncə şair dostum Firudin Qəmbər Salehin yaradıçılığı haqqında yazmışdım: Sözün ecazkar qüvvəsilə şeirləşən duyğulardan hasil olan hər kitab bir ömrün salnaməsidir. Axı bir qəlbin odunda közərən misralar neçə-neçə oxucunu da isidirsə, bu ovqat şair yaşantısını yaşamaq və müvazi olaraq bu məqam bir ömrün salnaməsi deyilmi? Nə gözəl ki, bu fikir Firudin Qəmbərin “Könül sevgisiz keçinməz” kitabına da şamildir. İllər sonra fikrimin axarı olaraq yazıram: Ömrünün yetmişinci baharına 6 kitabla yetişən şair dostumun özü (bioqrafiya) də, sözü (poeziya) də qürur doğuran salnamədir...
Bioqarafiya o kəsin yaşantı məqamlarını yox, olsa-olsa rəqəmlərlə onun həyatından bəzi ştrixləri özündə əks etdirə bilir. Lakin bu cansız rəqəmlərin və xülasə-faktın arxasında böyük zəhmət və ömrün enişli-yoxuşlu yolları, bu yolların sevinc və kədəri durur. Bu fikir müstəvisində şairin 70 illik həyat yoluna “tərcümeyi-halın” gözü ilə nəzər salaq:
Firudin Qəmbər Saleh (Firudin İslam oğlu Qəmbərov) 1952-ci ildə Qərbi Azərbaycanda - Göyçə mahalının Basarkeçər rayonunun Aşağı Şorca kəndində dünyaya göz açıb.
Bakı Dövlət Universitetinin və Xalq Universitetinin (Azərbaycan KP MK yanında) məzunudur.
Ötən əsrin 70 - 80-ci illərində Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsində jurnalist kimi fəaliyyət göstərmişdir. Müxtəlif sahələrdə çalışmışdır.
“Bağışla, Vətən” (1999), “Könül sevgisiz keçinməz” (2007), “Nurlu kəlamlar "Şüarə" fəhmilə” (2009), “Allah, Allah... deyir ürək” (2012), “Vətəndə qaldı... Hayıf ... Duman keçəcək” (2016) və “Tövsiyələr, hədislər "Şüarə" fəhmilə” (2021) şeirlər kitablarının müəllifidir.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (2006), Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü (2003), ”Konstitusiya” qəzetinin Baş redaktorunun müavini, “Heyrət” ƏB-nin katibidir.
"Qızıl qələm", “Araz”, “İti qələm” və “Məslək” media mükafatları laureatıdır. Hərbi-vətənpərvərliklə bağlı uzunmüddətli və səmərəli xidmətlərinə görə Könüllü Hərbi Vətənpərvərlik Texnik İdman Cəmiyyəti Respublika Şurasının “Yubiley” medalı və MDB ölkələri MTİCİ Mərkəzi Şurasının fəxri diplomları ilə təltif edilmişdir. Prezident təqaüdçüsüdür (2022).
Gözəl şairliyi gözəl insanlığından doğan Firudin Qəmbər o qələm əhlindəndir ki, dili ilə qəlbi arasında məsafə yoxdur.
“Ötən gecə doğma kəndlərinə gedibmiş...Aşağı Şorca kəndinin bulaqlarından nə illah edibsə, içə bilməyib. Suya təşnə, dodaqları çat-çat ikən yuxudan ayılıb. Yuxusunu danışa-danışa yanıb-yaxılırdı şair dostum Firudin Qəmbər:
-İlahi, yuxuda da doğma kəndimizin suyundan heç olmasa bircə qurtum içə bilmədim...
Onun göz yaşları yanaqlarını islada-islada süzülüb getdikcə, anasından ayrı düşmüş məsum uşağa bənzəyirdi. Dostumun bu haləti məni də için-için göynətdi:
Yuxuna girəndə Aşağı Şorca,
Gəzmək istəyirsən kəndi doyunca...
Bağır çatladanda lal həyət-baca,
Köksün körüklənir, Firudin Qəmbər!
Yox, qardaşım, yurddaşsız qəribsəyən o ağır elləri yuxularda deyil, nəfəs-nəfəsə, göz-gözə, üz-üzə gəzməliyik. Axı özün də köz-köz olan misralarla “Bağışla, Vətən” - demisən...Vətənsə bizi nə vaxt bağışlaya bilər? Vüsalına qovuşmaqla.
Həsrəti qəlbində göyərib bitən,
Yağı torpağında novrağı itən.
Göyçəyə üz tutdun: “Bağışla, Vətən”,
Köksün körüklənir, Firudin Qəmbər!”
Bu yanğılı sətirlər müəllifi olduğum “Nisgil odu” (2005) adlı kitabdakı “Yurddaşsız yurd yeri - Aşağı Şorca” sərlövhəli yazıdan iqtibasdır. Firudin Qəmbərə ünvanlanan şerimdə yazıram:
Bizi qarı düşmən vurdu dişinə,
Düşdük zəmanənin hiylə-işinə.
Mat qaldın dünyanın kəc gərdişinə,
Köksün körüklənir, Firudin Qəmbər!
Nisgilli şairin közə dönən xəyallarına qoşularaq gerçəkliyi haraylayıram:
Duyğulu-yanğılı söz çəmənzarı,
Şairin nisgilə sığal-tumarı.
Qiblən yönələndən yurduna sarı,
Köksün körüklənir, Firudin Qəmbər!

Minillik ocaqlar heyhat sönübdür,
Şirin xatirələr közə dönübdür,
Bahar təravəti buza dönübdür,
Köksün körüklənir, Firudin Qəmbər!

Qövr edən yaralar məlhəmə möhtac,
Neçə yurd yerimiz mərhəmə möhtac,
Vətənə dönməkdir - qəribə əlac...
Köksün körüklənir, Firudin Qəmbər!

Köksü körüklənən dərdmənd şair Firudin Qəmbərin şeirləri şairin qəlb aləminin büllurlaşan sevgi dolu söz çələngidir. Şairin düşüncələri sanki sökülən dan yerinin al şəfəqləridir, şeirlər isə bu şəfəqin nuruna boyanan füsunkar, təkrarsız bir mənzərə.
Öz qaynağını xalq yaradıcılığı çeşməsindən götürmüş, zaman və məkan etibarı ilə müxtəlif olan bu poetik örnəklər ilkin olaraq şairin doğulub boya-başa çatdığı ulu Göyçənin əsrarəngizliyindən boy göstərir. Həzin, kövrək qoşmaları, gəraylıları incə ruhun, səmimi hisslərin çalarlarını özündə ehtiva edir. Bu cəhət Firudin Qəmbər yaradıcılığının əsas leytmotividir.
Baxmaq - göz qaydası, savabdı əzəl,
Şair Firudinə şeirdi gözəl.
Gözəlin telində gəzdirəndə əl,
Şair ilhamında söz təzələnir.
Şair ürəyindən su içib süzülən bu misralar obrazlı təfəkkürün bədii lövhə əyaniliyidir. Onun fərdi, şəxsi duyğularının ülviləşən məqamlarındandır. İstər-istəməz şeirin ecaskar qanadları üzərində uçub düşünürsən: doğrudan da ilham pərisinin sığalında söz əbədi olduğu qədər də, daim təzə-tərdir.
Kitabdakı şeirlər F. Qəmbər Saleh yaradıcılığının bir rəngidir, sevgi lirikasıdır. Şeirlərin əksəriyyətində fikir yükü çoxtutumludur. Ən əsası odur ki, şeirlərdə pafosa, yersiz, təmtəraqlı ibarələrə rast gəlmirik.
F.Qəmbər Salehin fitrətindənki səmimiyyət hissi onun şeirlərinə də hopmuşdur. Şair insan qəlbinin dərinliklərinə baş vurub onun qaranlıq guşələrinə işıq salmağı bacarıbdır. Bu isə hər kəsə nəsib olmayan bir məqamdır. O, öz düşüncələri, psixologiyası, bədii təfəkkür tərzi etibarı ilə Azərbaycan həyatına, Azərbaycan ənənələrinə bağlıdır. Şeirlərinin birində deyir:
Həsrəti neçə il ələdik,
Ələdikcə sevdik, sevildik.
F. Qəmbər yaradıcılığında söz və onun məzmun dairəsi, leksik vahid olmaq etibarı ilə onun məna potensialı çeşidli çalarlarla müşayiət olunur.
Məlumdur ki, sözün siqləti onun mənası ilə ölçülür. Bu baxımdan şairin
Yazılmaz sevgi günaha,
Günahsız ola bilmərəm -
fikri maraqlı deyimdir.
Lirik şeirlərdə təkcə insan gözəlliyinin təsviri deyil, şairin bu gözəlliyə münasibəti, keçirdiyi hisslər, hə¬yəcanlar, duyduğu sevinc və kədər də öz əksini tapmışdır.
“Şahın şahı -məhəbbətdir”, - deyən şair həyatsevər və nikbindir. Mənəvi saflığın tərənnümçüsüdür. Sevgisiz keçin¬məyən könül sahibi sevgisində həssasdir, qədirbiləndir:
Bulud tək dolub - boşalsan,
Göyərib bitə bilmirəm.
Nə gözəl istək... Düşünürəm ki, F. Qəmbər Saleh belə gözəl istəkləri, poetik müjdələrinə ayna tutan şeirlər şair ilhamı ilə təzələnən söz çələngidir.
Firudinəm, qəlbi kövrək,
Ömür fani, sevgi görək.
Allah, Allah… deyir ürək,
Yaradanım, ovundur sən.-

Şairin bədii fakt kimi ortaya qoyulan əksər şeirləri söz-söz közərən ürək pıçıltıları, insanlığın sеvgi nəğmələridir; ürəkləri qarsan, könülləri dikəldən bədii fikrin poetik təqdimatı, nikbin ruhun poeziya təcəssümüdür.
İrfan şeirləri poetik örnəklər səciyyəsində ruhaniyyət mahiyyətinə rəğmən Firudin Qəmbər Salehin türk-islam aydını məqamını özündə ehtiva edir.
Məni yaradanın mən ki quluyam,
Adəmlə başlanan oğuz -uluyam,
Torpaqdan yarandım, Vətən oğluyam,
Vətəndə ölməyə saxlayıb Allah.
Yaradana könül bağlayan, haqqa doğru yol gedən şairin , irfan nurunda işıqlanan fikir və məfkurə dünyasının bütün çalarları və rəngləri “ Allahım , ağlımı Quranla , könlümü imanla inşa elə!” - üz tutmasından, duasından intişar edir.Necə deyərlər, bu ovqatın odu da var, suyu da var. Nə suyu dondurar, nə də odu yandırar... Şeir ocağının ğur işığında heyrətə gəlib düşünürsən: bu şeiriyyət ki məni arıtdı, məni durultdu, İlahi!...
Firudin Qəmbər Saleh “Allah, Allah... deyir ürək” kitabında ustad sənətkarlığını Xalq şairi Səməd Vurğunun "Hansı mövzuya əl atıram, hansı daşı qaldırıram altında Dədə Ələsgərdən bir nişanə görürəm", - deyə qürurla dəyərləndirdiyi aşıq poeziyasının sənət bürcü Aşıq Ələsgər Göyçəlinin “Baş endirir” şeirini epiqraf olaraq verməklə sözünün işığını daha da gur, sehrini daha da ovsunlu edir:
Ələstindən bəli deyən
Sübhaha baş endirir.
Məhəmmədə tabe olan
Qurana baş endirir.
Özü birdir, adı minbir...
Bax, budur Tanrıya sığınıb ozan-aşıq poeziyasından güc və işıq alan sözün sehri, qüdrəti.
Səsi-Sözü nə əzizdi,
Əzəldən pakdı, təmizdi,
Tanrımızdan nişan -izdi ...
Allah, Allah...deyir ürək!
F.Q.Salehin 6 kitabından beşinin redaktoruluğu, eləcə də iki kitabına “ön söz” (” Könül sevgisiz keçinməz “, “ Nurlu kəlamlar “ Şüəra “ fəhmilə “ ) yazmaq mənə nəsib olduğundan, onun yaradıcılığı ilə yaxından tanışam və necə deyərlər, şairin şeiriyyət rənginin hər çalarına demək olar ki, əhatəli bələdəm.
Şairin şeirlərində sərgilənən feyzi duymaq üçün gərəkdir ki, şeirlərin ideya-emosional yükünü özündə cəmləşdirən, istiqamətverici motivi-leytmotivi hikmət sanbal-siqləti dərin və hüdudsuz üfüq genişliyinə görə biləsən...
Firudin Qəmbər Salehin şeirlərində ifadə üsulu olaraq inversiya qabarıq olmaqla, bədii dili daha güclü və təsirli edir:
Var Rəsulum haqqa dayaq,
Haqdan gələn bir nur, çıraq.
İbadəti haqq yol sanaq,
Haqdan gələn haqqa dayaq.
“Haqdan gələn haqqa dayaq”- deyən şair yazır: “Nur içində nur olan Həzrəti Məhəmmədin (s.ə.s) mübarək ruhuna pənahlanaraq özümdə bir cəsarət tapıb, müqəddəsliyi qarşısında qəlbimdə dolub-daşan sevgimi poetik çalarlarla dilə gətirə bildiymdən Ulu Yaradanıma şükürlər və həmd olsun! ”
Biz də deyirik: Həmd olsun!
Dağına bax, düzünə bax,
Bu dünyanın üzünə bax,
İnsanların gözünə bax,
Səbəbkarı gəl, gör görüm...
“Ulu çağırış”dakı müqəddimə-bəndin ilk iki misrası nisgil və həsrətdən qaynaqlanırsa, digər iki misra isə dilək, ümid ünvanlıdır. Bu dilək isə müqəddəs kəlama - “Vətəni sevmək imandandır “ kəlamının ehtiva təməlinə dayaqlanır.
Soyumun, nəslimin pir olan yeri,
Doğulduğum ocaq, nur olan yeri,
Babamın əmanət, sirr olan yeri,
Yurd yerim Göyçəmdi, vətənim mənim,
Ruh yerim səndədi, vətənim mənim.
Heç də təsadüfi deyil ki, Firudin Qəmbər Saleh qutsal Kitabımız Qurani-Kərimə tapınaraq “Bilin ki, qəlblər yalnız Allahı zikr etməklə aram tapmışdır” (Rəd surəsi, 28) ayəsini şeirlərinin birində epiqraf olaraq vermişdir.
Şair “müəllifdən” şüküranlığında və diləyində yazır : “Uca Allah içimdə nurlaşan bu məhəbbət və sevgi çələngini yaratdığının bir zərrəcə qul borcu hesab edərsə, özümü rahat, xoşbəxt sanardım. İnşallah!”
Biz də qələm dostumuzun söz ovqatına qoşulur və İnşallah, deyirik.
Gecə-gündüz vurur ürək,
Neçə arzu, neçə dilək ...
Gah fərəhli, gah da göynək,
Allah, Allah... deyir ürək!
Tanrı sevgisinə bürünmüş qəlbdə işıq olar. İllah da Söz Adamı ola... İşığın gur olsun, “ŞAİR İLHAMINDA SÖZ TƏZƏLƏNİR” deyən şair Firudin Qəmbər Saleh!
Tapdıq ƏLİBƏYLİ,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü,
Prezident təqaüdçüsü.

Ələddin Allahverdiyevin 75 illik yubileyi qeyd olundu.

29 may 2022-ci ildə Bakı şəhərində Ələddin Allahverdiyevin 75 illik yubileyi təntənəli şəkildə qeyd olundu. Tədbirdə "Dədə Ələsgər Ocağı" İctimai Birliyinin ən ali mükafatı "Aşıq Ələsgər-200" yubiley medalı, Dünya okeanı və kosmik fəzanın tədqiqatlarında, dəniz seysmik kəşfiyyatı, elektron, müdafiə və tibb sənayesində istifadə olunan cihazların və aparatların yaradılmasında dalğa və rəqs proseslərinin öyrənilməsi üçün riyazi modellərin və metodların yaradılması sahəsində Sovet, Rusiya və Azərbaycan alimi, professor Ələddin Allahverdiyevə ictimai birliyin sədri, Dədə Ələsgərin nəticəsi Xətai Ələsgərli tərəfindən təqdim edildi və fəxri diplomla təltif olundu.
Eyni zamanda 29 may bir neçə əlamətdar təltiflərlə də yadda qaldı. Bildiyiniz kimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Aşıq Ələsgərin anadan olmasının 200 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı 18 fevral 2021-ci il sərəncamından sonra ölkəmizdə geniş miqyaslı tədbirlər keçirildi. Belə tədbirlərin Gəncə şəhərində keçirilməsində əvəzsiz xidmətləri olan Gəncə şəhər Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin direktor əvəzi Fəridə Qədimova, Azərbaycan aşıq poeziyasının inkişafına verdiyi töhvələrə görə, iş adamı Ələsgər Mehdiyev və "Vətən" poeması ilə bütöv Azərbaycan deyən şair, publisist Ramiz Qusarçaylı da ictimai birliyin ən ali mükafatı olan "Aşıq Ələsgər-200" yubiley medalı və fəxri diplomu ilə təltif olundular.
Yubiley tədbirində tanınmış ictimai və elm xadimləri çıxışlar etmiş, yubilyarı səmimi qəlbdən təbrik etmişlər. Azərbaycanın musiqi xadimləri, aşıqlar və muğam ifaçıları bənzərsiz ifaları ilə yubiley tədbirini rövnəqləndirmişlər.