H.B.Zərdabinin millət sevgisi

Hər bir xalqın taleyində, mədəniyyətində, iqtisadiyyatında, hərb sahəsində və memarlığında bir şəxsiyyət amili tarixləşən iz qoyduğu kimi, Azərbaycan xalqının da zaman-zaman taleyüklü məsələlərində uzaqgörən, bütün ruhuyla millətinin daşıyıcısı hesab olunan şəxsiyyətlərin ümdə rol oynaması tarixi həqiqət - reallıqdır.
XX əsr Azərbaycan mədəniyyətinə, maarifçiliyinə və xeyriyyəçiliyinə xüsusi töhfə vermiş, yaradıcı ziyalı, ədib-nasir, publisist-jurnalist və alim kimi şöhrət tapmış, son nəfəsinə kimi xalqına şərəflə, sədaqətlə xidmət etmiş Həsən Bəy Zərdabi də tarixin daş yaddaşına çevrilmiş görkəmli şəxsiyyətdir.
Rus işğalının, istilasının ən aqressiv, amansız vaxtlarında millətin ayılması, maarifləndirilməsi vacib proses idi və bu yolda bir addım belə atanların qarşısına sədlər çəkilir, millət, torpaq ürəkli övladların haqq sözü deməsi, doğru yol göstərməsi müxtəlif bəhanələrlə yasaqlanırdı.
20-ci illərə qədər Tblisi şəhəri bir mədəniyyət mərkəzi kimi Qafqaz xalqlarını öz qoynuna almışdı. Həmin dövrlərdə Azərbaycanın görkəmli sənətçiləri, hərbçiləri və yazıçıları Tblisidə fəaliyyət göstərirdilər. Müxtəlif zaman kəsiyində torpağımızın işıqlı sabahınının carçıları olan övladları harada yaşamalarından asılı olmayaraq övladlıq borclarını öz əməlləri və yaradıcılıqları ilə ödəməyə çalışırdılar...
Həmin dövrün özünəməxsus çətinlikləri olsa da, Azərbaycan-Türk ruhunu qanlarında daşıyan millət fədailəri böyük inamla xalqın mənsub olduğu, millətin mənəvi yükünün daşıyıcıları, bir amal uğrunda bir-birinə dəstək olmağa çalışır, böyük islahatlara can atırdılar. Bu həmin zaman idi ki, Azərbaycan satirik poeziyasının parlaq yaradıcısı M.Ə.Sabir «Qərblilər göydə balonlarda gəzir, biz hələ avtomobil minməyiriz» deyirdi.
Kəskin maarifpərvər şair M.Hadi də ürək yanğısıyla «Yox millətimin imzası imzalar içində» hayqırtısı ilə car çəkirdi.
Xeyli əvvəllər millətimizin mətbuat bayrağını ilkin qaldıran H.B.Zərdabi mətbuatımızın qaranquşu – müjdə gətirəni «Əkinçi» ni yaratmışdı. Maddi və mənəvi çətinliklərlə üzləşən bu qəzet Azərbaycan maarifçiliyində, mədəniyyətində misilsiz rol oynamaqla maarifçilik işində önəm kəsb etdi. Min bir zəhmət və basqı sayəsində «Əkinçi»nin yaşamasına, yayılmasına çalışan H.B.Zərdabi – xalqımızın hünərvər övladı kimi əsl fədakarlıq göstərirdi.
Böyük vətəndaş, qanı millət sevgisiylə axan, bütün varlığın, nümayəndəsi olduğu xalqın maariflənməsinə, elmi tərəqqisinə, mədəniyyətinin yüksəlməsinə həsr edən H.B.Zərdabi «Əkinçi»ni yaşatmaq, bu ilk mətbu orqanla millətin dərd-sərini, arzu-istəklərini ifadə etməyə çalışırdı. Lakin maddi dayaq, ehtiyat olmadığından bu böyük şəxsiyyət qəzeti çap etdirmək üçün İrəvana, Naxçıvana səyahətə çıxır. Uzun bir coğrafi məsafə və bu yerlərdə, məkanlarda qəzetə ianə-abunə toplamaq istəyir. Xalq dili ilə desək: Əli ətəyindən uzun qayıdır.
Yüksək mənəviyyat sahibi olan, xalqının övladlarına işıqlı yol göstərməyə çalışan istədiklərinə qismən də olsa nail olur, insanların maariflənməsində böyük yol aça bilməsə də, bu yollara qovuşacaq mənəvi cığır iz açır...
Millətimizin bu Fərhad ürəkli, oğlu canından çox sevdiyi millətinin yolunda öz ömrünü şam kimi əridir. Çəkdiyi əzabların əvəzində bir təsəlli olur: Mən nəsə elədim. Böyük ədibimiz istər dumada olduğu vaxt, istərsə də olmadığı zamanlarda, xalqının elçisi-vəkili-deputatı kimi mühüm vəzifə daşımışdır . Həmin zamanlarda bir erməni iş adamı, Dumada Bakıya su çəkilişi məsələsini həll etməyə çalışır. Onun məqsədi pul qazanmaq və Bakı ətrafından içməyə belə yararlı olmayan su çəkməklə əhalinin sağlamlığına zərər vurmaq idi. Erməninin bu təklifinin əleyhinə çıxan H.B.Zərdabi böyük ürəkli Hacı Zeynəlabdini içməli suyun dağlardan çəkilməsinə ruhlandırır. Elə bu günümüzün özündə də məşhur şollar suyu, Bakımızın əsas təmiz, içməli suyudur.
Bir millətin iki böyük ürəkli övladı, millətinin pərvanələri olan H.B.Zərdabi və Hacı Zeynalabdin məslək, əqidə yoldaşı olmuş, millətin taleyində mühüm rol oynayacaq əməli işlərdə birlikdə düşünüb, ölçüb-biçib müsbət nəticəli qərara gəlmişlər. H.B.Zərdabinin açdığı Qızlar məktəbinin də maddi dəstəkçisi Hacı Zeynalabdin olmuşdur. H.B.Zərdabinin Nigar, Həcər timsallı həyat yoldaşı Hənifə xanım belə bir həssas məqamlı xatirə yazıb. Bir gün Hacı Zeynalabdin ilə H.B.Zərdabi görüşüb Qızlar Gimnaziyasına getməli olurlar. Burada əsas məqsəd qızlara verilən yeməklərin keyfiyyətini öyrənmək idi. Yoxlama nəticəsində məlum olur ki, qızlara verilən ət xörəkləri dişi qoyun ətindən imiş. Hacı Zeynalabdin aşbaza tapşırıbmış ki, dişi heyvan əti alma, yalnız erkək ətləri al. Çünki erkək heyvanın əti daha çox kalorili və faydalıdır. Məktəbli qızların sağlamlığı üçün nəzərdə tutulurdu. Həmin yoxlamadan sonra Hacı Zeynalabdin aşbazı işdən azad edir...
H.B.Zərdabi bir ziyalı, alim kimi deyil, öz imkanı sayəsində də əsl xeyriyyəçi idi. Bu böyük, əvəzolunmaz şəxsiyyətin əməlindən bir epizodu da qızları Hənifə xanımın dilindən eşidək: “H.B.Zərdabi Qubadan bizə pənah gətirən bir cavan oğlana evimizdə otaq ayırdı və onun hüquq sahəsində təhsil almasına şərait yaratdı. Bu minvalla o, 15 il bizdə qalaraq hüquq üzrə mütəxəssis oldu...
H.B.Zərdabi xalqımızın, torpağımızın təbiətcə, şəxsiyyətcə bir insan, vətəndaş və türk övladı, zamanına görə bənzəri, oxşarı olmayan oğlu desək, vicdanımıza verəcəyimiz mənəvi hesabatda haqlı olarıq.
H.B.Zərdabi özü boyda bir mənəviyyat, alicənablıq, xeyirxahlıq simvoludur. Təəssüf ki, millət asidir. Demək ki, bu da onun tale yazısıdır. Özünün bütün mənəvi və maddi imkanlarını xalqının maariflənməsinə həsr edən bu böyük insan, vətəndaş, cəmiyyətinin bünövrəsinin, maarifçiliklə mümkünlüyünü anladıqdan sonra bütün varlığı ilə həyatını bu sahəyə həsr edib.
H.B.Zərdabi mətbuatın, qəzetçiliyin nə qədər böyük əhəmiyyətini bildiyindən «Əkinçi» qəzetini yaratdı. İki il ömrü olan bu mətbu orqan zaman-zaman sinəsindən od püskürən Yanardağımız xalqın ürəyindəki inam ocağını alovlandırdı. Böyük vətəndaş, xalqını qəlbən, bütün varlığı ilə sevən H.B.Zərdabi onların zəka yoluna işıq salan bənzərsiz insan idi və taleyinə də bir Yanardağ qisməti düşmüşdü. Bu məqamda dahi türk şairi Nazim Hikmətin:

Mən yanmasam,
Sən yanmasan,
Biz yanmasaq,
Necə çıxar
Qaranlıqlar aydınlığa.

misraları H.B.Zərdabi kimi övladların boyuna, ömür yoluna biçilmiş misralardır, özündə bir vətən eşqi ifadə edir.
H.B.Zərdabinin qarşısını o vaxtkı çar üsuli-idarəsi alsa da, o yenə də bir çıxış yolu tapırdı. Onun dostu, məmləkətimizin xeyriyyəçi-mesenat övladı Hacı Zeynalabdin xeyriyyəçiliyini maarifçiliklə əlaqələndirirdi. Hacı Zeynalabdin çox böyük ürəklə, səmiyyətlə Həsən bəyi eşidirdi və gördüyü xeyirxahlıqdan zövq alırdı. O, bu yolda böyük sərmayələr qoysa da, dostu Həsən bəyə minnətdar idi...
Həmin zamanlar Bakıda onlarla milyonçu öz səxavəti, əliaçıqlığı və millətsevərliyilə tanınsa da, H.B.Zərdabinin ən yaxın dostu, ərki çatan insan Hacı Zeynalabdin idi.
Ümumilikdə H.B.Zərdabinin ömür yoluna baxsaq, onun həyat fəaliyyəti çoxşaxəli, çoxsahəli olmuşdur. Bir qəzetçi kimi tanıdığımız H.B.Zərdabi həm də torpaqşünas alim idi. O, torpağın «dilini» anasının dili kimi bilirdi. Təkcə Bakı Qızlar məktəbini açması o zaman üçün böyük xidməti idi. Elmin neçə-neçə sahəsini mükəmməl bilsə də, bütün elmlərin qapısının açarını maarifçilikdə, təhsildə görürdü. Eyni zamanda bu sahədə çətinliyi olan tələbələri öz övladı kimi evində saxlayır, qayğılarına qalırdı.
Bir qəzetçi-jurnalist, torpaqşünas alim, maarifçi-pedaqoq, Bakı dumasının üzvü, xeyriyyəçi şəxsiyyət olmaqla xalqının hərtərəfli inkişafını qəlbən arzulayırdı və heç də təsadüfi deyildir ki, dünyasını dəyişməmişdən əvvəl bu mahiyyətdə vəsiyyət etmişdi: «Sizdən xahiş edirəm ki, mənim dəfnimi, qəbrimi təmtəraqlı etməyin, məni çox sadə dəfn edin. Dəfn üçün xərclənməsi lazım gələn vəsaiti müsəlmanlar arasında savad yayan cəmiyyətə verin».
Mədəniyyətimizin bir əsas qolu da incəsənətimizdir. H.B.Zərdabi mətbuat sahəsində ustad naşir, jurnalist olmaqla yanaşı, ədəbiyyatşünaslıq sahəsini də gözəl bilirdi. Eyni zamanda teatra, səhnə əsərlərinə də böyük maraq göstərirdi. O, «Kaspi» qəzeti redaksiyasında işləyəndə Ü.Hacıbəyovun musiqiyə olan böyük həvəsini görüb demişdi: - Oğlum, sən elə bir teatr yaz ki, iştirak edənlər oxusunlar. Birinci Azərbaycan operasına baxmağı çox arzulasa da, bu, ona qismət olmadı. Onun həyatdan köçməsindən az sonra, «Leyli və Məcnun» operası tamaşaya qoyuldu...
Dövrünün alimi, filosofu H.B.Zərdabinin ictimai-siyasi fəaliyyəti onun həyatında mühüm yer tutur. Dumada müxtəlif məsələlərin müzakirəsi zamanı, xalqının taleyüklü məsələlərində öz mövqeyini açıq bildirərək, görüləcək işlərin doğru səmtə istiqamətlənməsi üçün fikir və mülahizələrini, məntiqə söykənən haqlı iradlarını deməkdən çəkinməmişdir.
Böyük mütəfəkkirin yazıçı nüfuzu çox olduğundan, çar çinovnikləri onun fəaliyyət dairəsini kiçiltmək üçün maneçilik törədirdilər. «Əkinçi» qəzetinin bağlanması da bu səbəbdən idi və həmin vaxt o, doğuluğu kəndə qayıdaraq, öz ideya-məramlarını həyata keçirmək üçün maddi mənbələr, yollar axtarırdı...
O zaman başqa ölkələrlə əlaqələr geniş olmasa da, H.B.Zərdabi Qərbdə və Rusiyada, Kazanda, İranda çıxan bir sıra mətbuat orqanları ilə yazışaraq əlaqə saxlayır, dünyada gedən siyasi, mədəni xəbərləri, yenilikləri izləyirdi.
Professor, ədəbiyyatşünas Nazim Axundov öz elmi-bədii araşdırmalarında Azərbaycan satirik jurnallarının tatar və Orta Asiya xalqlarının mətbuatına təsirindən danışarkən «Əkinçi»ni nümunə kimi göstərmişdir. O, tatar mətbuatşünası İsmayıl Rəmiyevin «Vaqtlı tatar mətbuatı» (1905-1925) kitabına istinadən yazır: «Müəllif tatar mətbuatının yaranması və inkişafı haqqında düzgün təsəvvür yaratmaq üçün buraya Azərbaycan mətbuatı haqqında xeyli məlumat əlavə etmişdir. Müəllif yazır ki, «Əkinçi» qəzeti bütün türk-tatar xalqlarının mətbuatının inkişafına böyük başlanğıcdır».
1899-cu ildə Kazan şəhərində maarifçi, imkanlı xanım Akçurina həmfikiri olan Hənifə xanım Məlikovanın məktəblilər üçün yazdığı dərs vəsaitini - «Tərğub» adlı kitabını öz hesabına nəşr etdirmişdir.
Qeyd etməliyik ki, XIX əsrin 70-ci illərində Daşkənddə nəşr olunan «Türküstanskiye vedomosti»yə əlavə kimi buraxılan «Türküstan vilayətinin qəzeti» ilə, «Əkinçi» qəzeti redaksiyası əlaqə saxlayırdı.
Baxçasarayda çıxan «Tərcüman» qəzeti Zərdabiyə bir müəllim, bir ustad kimi baxırdı. Həsən bəy «Tərcüman»ın nəşrinə sevinir, maarifçiliyin inkişafı sahəsindəki xidmətləri alqışlayırdı. H.B.Zərdabi «Tərcüman»ı «Əkinçi»nin yetişdirməsi hesab edirdi.
H.B.Zərdabinin ölkə hüdudlarından kənarda şöhrətlənməsi, bir ədib kimi sevilməsi onun böyük ideyalar uğrunda ömür sərf etməsi, Rusiyada ilk türk qəzetinin yaratması, Azərbaycan xeyriyyəçiliyini yayması, teatrın əsasını qoyması geniş ictimai fəaliyyətiylə bağlıdır. Xalqımızın fikir inkişafında və Rusiya məkanında yaşayan türklərin intibahında H.B.Zərdabinin özünəməxsus danılmaz mövqeyi, xidməti yer tutur.
1872-ci ildən Azərbaycanda ilk «Xeyriyyə Cəmiyyəti»nin əsasını qoyan Zərdabi 1873-cü ildə müəllimi olduğu gimnaziyada M.F.Axundovun «Hacı Qara» komediyasının tamaşasının təşkilatçısı olur və məhz bu tamaşa ilə də xüsusi Azərbaycan milli teatrının əsası qoyulur.
«Əkinçi» qəzeti milli mətbuat sahəsində ilk dəfə bədii əsərlər çap edir. XX əsrin ikinci yarısında dramaturgiya və nəsrə nisbətən arxada qalan şeirə, xüsusən satirik şeirin nümunələrinə öz səhifələrində yer verir. Bütün bunlarla yanaşı H.B.Zərdabi, el mahnılarının yazılı mətni olan şeirləri toplayıb 1902-ci ildə «Türk nəğmələri məcmuəsi» adı ilə çap etdirmişdir.
«Əkinçi» Azərbaycanın o vaxtkı ziyalılarının, qələm sahibləinin şeir və məqalələrinə həvəslə yer ayırırdı və qəzetin bütün ağırlığı, yazıların işlənməsi, çapa hazırlanması H.B.Zərdabinin əli ilə həyata keçirdi.
Böyük ədibin cəfakeş, qayğıkeş qadını Hənifə xanım hər zaman Zərdabinin yanında olub. Hənifə xanım xatirələrinin birində yazır: - Bir dəfə fransız qəzetinin baş müxbiri Bakıya gəlib çıxmışdı. O, Rusiyada Azərbaycan dilində çıxan yeganə qəzetlə maraqlanıb yanıma gəlmişdi. Qəzetin 3 il ərzində ancaq 300 abunəçisi olduğunu bilincə, müxbir təəccüblə H.B.Zərdabiyə baxıb səmimi şəkildə dedi: Siz qəhrəmansınız, bizim Fransada bu cür yoxsul qəzetlər üçün işləyən adam tapılmaz, sizin energiyanıza heyran qalmışam. Görünür, siz öz xalqınızı çox sevirsiniz».
Hər bir xalq onun taleyində iştirak edən övladının adını əbədiləşdirməklə, böyük bir şəxsiyyət yetişdirdiyini gələcək nəsillərə ötürür. H.B.Zərdabinin də İçərişəhərdə köhnə ensiklopediyamız yerləşdiyi yerdə bir oturaq halda heykəli var. Doğulub boya-başa çatdığı Zərdab rayonunda isə kiçik bir daxmadan ibarət olan «Ev muzeyi» var...
Uzun illər Bakıda, İçərişəhərdə yaşamış və xalqı yolunda fədakarlıq etmiş nəhəng şəxsiyyətin adına Bakıda ev muzeyinin, küçənin olmaması çox böyük təəssüf doğurur. Eləcə də jurnalistikamızın banisi olan, bu bənzərsiz sənətkarımızın adına təqaüd təsis olunması istedadlı tələbələrə verilməsi çox böyük qədirşünaslıq nümunəsi olardı...
Azərbaycan mətbuatının banisi, filosof, torpaqşünas alim, jurnalist, publisist, tədqiqatçı, qəzetçi, maarifçi H.B.Zərdabi Azərbaycan ziyalılığının ilkin simvollarından biridir.
XIX əsrin ikinci yarısından başlayaraq, XX əsr daxil olmaqla millətimizin taleyində müstəsna xidmətləri olan böyük övladları, alimləri, şairləri, yazarları, siyasətçiləri, xeyriyyəçiləri çox olmuşdur. XIX əsrin sonu, bütövlükdə isə XX əsrdə Azərbaycan xalqı ən böyük oğullarını yetirmişdir.
Başda H.B.Zərdabi olmaqla satirik şairimiz M.Ə.Sabir, yazıçı, molla Nəsirəddinçi, M.C.Məmmədquluzadənin, bəstəkar Ü.Hacıbəylinin, xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdinin, yazıçı-həkim N.Nərimanovun, xalq şairi S.Vurğunun dünya səviyyəli siyasətçi, ulu öndərimiz Heydər Əliyevin adlarını iftixarla, qürur hissilə çəkmək olar. Böyük məmnuniyyətlə torpaqlarımızın azadlığı uğrunda fədakarlıq, qəhrəmanlıq göstərmiş “Dəmir yumruq”lu sərkərdə, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin də yerini bu sırada görürük. Milli mətbuatımızın xəzinəsinə dəyərli hədiyyə olan H.B.Zərdabinin ideya irsi bu gün belə öz təravətini itirməmişdir. Yarandığı 147 il ərzində Azərbaycan mətbuatı keçməkeşli, zəngin və mənəvi bir inkişaf yolu keçmişdir. Odur ki, hər ilin 22 iyul ayı mətbuat tariximizin günü kimi qeyd olunur. Həmin ərəfədə mətbuatımızın ilk təmsilçisi H.B.Zərdabinin də adı hörmətlə, ehtiramla anılır. Yüzlərlə əsl jurnalist bu anım günündə özünə mənəvi hesabat verir və ustada «Əkinçi»mizin yaradıcısına rəhmətlər diləyirlər.

Adil Abdullayev
“Gənclik” nəşriyyatının direktoru,
Əməkdar mədəniyyət işçisi,
Prezident mükafatçısı

YAZARLAR JURNALININ İYUL SAYI AĞDAMA HƏSR OLNUB

“Yazarlar” jurnalının N: 07 (19) iyul – 2022 – ci il sayı işıq üzü görüb. Jurnalın Ağdama həsr olunmuş bu sayında Ağdam, onun qəhrəman övladları, şəhidləri haqqında Nəzakət Kərimova-Əhmədovanın maraqlı yazısı və ağdamlı qələm adamlarından Rahim Üçoğlanlının (Rzayev), Əjdər Əlizadənin, Mina Rəşidin, Vidadi Turan Ağdamlının vətənpərvərlik ruhunda yazılmış şeirləri yer almışdır. Btün bunlardan əlavə sonda “Sözün Ağ rəngi” layihəsi çərçivəsində Qarabağ, Ağdam deyə-deyə yurd həsrəti ilə dünyasını dəyişmiş tanınmış şair Şahmar Əkbərzadənin ruhuna hörmət əlaməti olaraq onun həyat və yaradıcılığına geniş yer verilmişdir. “Yazarlar” jurnalının baş redaktoru Zaur Ustac həm 30.06.2022-ci il Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Natəvan” zalında, həm də 01.07.2022-ci il tarixində Atatürk mərkəzində təqdimat zamanı Ağdam ədəbi mühitindən söhbət açmış, jurnalın N: 07 (19) iyul sayında yer almış Şahmar Əkbərzadənin hələ ötən əsrin ortalarında (1966) qələmə aldığı “Vətən” adlı bu
VƏTƏN ŞEİRİ
Sui-qəsd ediblər şan-şərəfinə!
Edam olunubdur beş hərfin də!
“Və” keçib sərhəddin o tərəfinə,
“Tən”qalıb sərhəddin bu tərəfində!
* * *
İmkan yox tikanlı sətri pozmağa,
Pozanım olsa da, poza bilmirəm.
Ürəyim gəlməyir bütöv yazmağa,
Mən səni bitişik yaza bilmirəm.
* * *
Sən iki hecalı bir sözsən “və-tən!”
Sətirdən-sətrə ķecirilmisən!!!
şeirini iki dəfə təkrar-təkrar tədbir iştirakçıların diqqətinə çatdırmış, mövcud problemlərdən söhbət açmışdır. O demişdir: “…mənfur düşmən, məkirli qonşumuz bədnam əməlləri ilə düz otuz il bizi ləngitdi. Nəticədə Şahmar Əkbərzadə, Xudu Məmmədov kimi dəyərli ziyalılarımızın hələ ötən əsrin ortalarında qaldırdığı problemlər arxa plana keçdi. Arazdan, Urmudan, Göyçədən, İrəvandan, bütöv Azərbaycandan yazmaq əvəzinə, Qarqardan, Həkəridən, Qarabağdan, Ağdamdan, Laçından yazmağa məcbur olduq. Şükür Allaha bu bəladan qurtulmuşuq. Qalan xırda məsələlər də tezliklə öz həllini tapacaq. İndi qələm adamlarının əsas məsələdən yazmaq vaxtı çoxdan gəlib çatmışdır. Bu bizim vəzifə borcumuzdur…”
Üzqabığına uyğun olaraq tanınmış şair Mina Rəşidin rəsmi çıxarılmışdır. Bu sayda yer alan bütün yazarlarımızı təbrik edir, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Tuncay Şəhrili
03.07.2022. Bakı ş.

TÜRKLƏR YƏHUDİLƏRİN XİLASKARI KİMİ

Bəşər övladı yarandığı gündən xalqlar biri digərini əzib, işğal edib, özünə tabe etməyə çalışıb və ya əksinə bir xalq digərini başqasının təqibindən, işğalından bəzən isə tamamilə məhv olmaqdan, soyqırımdan xilas edib. Xalqların bir-birini qoruması, müdafiə etməsi adətən ya etnik, ya dini, ya da dil birliyinə görə olur.
Amma haqqında bəs edəcəyimiz Türk-Yəhudi münasibətləri heç bir etnik, dini və ya dil birliyinə deyil, Türk millətinin təbiətcə xeyirxah, humanist olmasından irəli
gəlir. Türklər ilk dəfə yəhudiləri 1492-ci ildə vahid İspan dövləti yarandıqdan sonra, ispanlar orada yaşayan başqa xalqları ilk növbədə müsəlmanları qovduqdan sonra yəhudilərə qarşı amansız təqiblər başlamış, onları demək olar ki, tamam qırmaq istəmişlər, o zaman dünyanın bir nömrəli super dövləti olan Osmanlı dövləti onları soyqrımdan xilas etmiş və hadisələrə fəal müdaxilə etməklə onları imperiya ərazisinə köçürtmüşdür. Hətta bu hadisə 1992-ci il Amerikada Bil Klintonun zamanında yəhudilərin-türklər tərəfindən xilas edilməsinin 500 illiyi təntənəli şəkildə qeyd edilmişdir.
Osmanlı dövləti qurulduqdan və dağılana qədər yəhudilər imperiya ərazisində əmin-amanlıqda, təhlükəsiz bir şəraitdə yaşamışdılar. Növbəti dəfə türklər İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Avropanın faşist rejimlərindən canlarını qutarmaq istiyən yəhudiləri Türkiyənin –Fransadakı səfirliyi vasitəsi ilə mümkün olduğu qədər viza verməklə onları soyqırımdan xilas etmişdir. 1948-ci ilin mayında İsrail dövləti yarananda onu ilk tanıyan (de-yure) dövlətlərdən yeddincisi məhz Türkiyə olmuşdur. Bu gün də yəhudilər Türkiyə dövləti ərazisində heç kimdən seçilmədən, çox yaxşı, rahat yaşayırlar.
Bundan başqa 7-ci əsrin əvvəllərindən 10-cu əsrin sonlarına qədər quzey Qafqazda mövcut olmuş, Xəzər Xaqanlığında da yəhudilərə münasibət əla olmuşdur. Xəzər türkləri mümkün qədər onları ərəblərin təqibindən qorumağa çalışmışlar. Hətda onlar arasında münasibət o qədər yaxşı olmuşdur ki, Xəzər türkləri 790-cı ildə İudaizmi (yəni Yəhudi dinini) qəbul etdilər və müəyyən qədər bizim dağ yəhudilərinin və aşkinazların (Gürcüstanda yaşayan Yəhudilər) etnogenizində iştirak etmişdilər. Bu səbəbdən bu gün yəhudilərin bir qismi türklərlə Aşkinaz yəhudilərinin qohum xalq olduğunu bildirirlər.
Yəhudilərin hər yerdən daha rahat yaşadıqları yer məhz Azərbaycan olmuşdur, Səfəvi imperiyası dağıldıqdan sonra isə Azərbaycanda yaranan feodal özbaşnalığı tüğyan etdiyi bir vaxtda onların yığcam yaşadığı Quba xanlığının Xanı olan Fətəli Xan onları müsəlmanlardan seçməmiş, həmişə himayə etmişdir. Qubada yaşayan yəhudilər (biz onları cuhud adlandırırıq) bu gun də onu rəhmətlə anır, onun yəhudilərə qarşı sözün həqiqi mənasında atalıq qayğısını heç vaxt unutmurlar.Hətta bu haqqda “Qorskiy Yevreyi” kitabının 43-cü səhvəsində geniş məlumat verilib. Belə ki, Qubalı Fətəli Xanın zamanında (1758-1789) Aba-sava Yəhudi kənd sakinləri ilə qonşu Ləzgi kəndliləri arasında torpaq üstündə mübahisə yaranmış, Fətəli xan çox ədalətli davranaraq, məsələni haqlı olaraq yəhudilərin xeyrinə həll etmişdir. Qubalı Fətəli Xan həyatının sonuna qədər yəhudiləri himayə etmiş, kimsənin onları təqib etməsinə, incitməsinə imkan verməmişdir.
Bu gün də yəhudilər Azərbaycanda hər yerdə olduğundan daha rahat yaşayır, öz mədəniyyətlərini inkişaf etdirirlər, özlərinin məktəbləri mədəniyyət mərkəzləri fəaliyyət göstərir, dini ibadətləri üçün isə xeyli sayda sinaqoqları var.
Bütün bunlar əvəzsiz qalmamış, əvəzində yəhudilər də Azərbaycanı və Türkiyəni müsəlman dünyasında ən yaxın tərəftaş, dost ölkələr kimi qəbul edirlər, Azərbaycanı beynəlxalq təşkilatlarda müdafiə edirlər. İkinci Qarabağ müharibəsində də yəhudilər həm xalq olaraq-həm də, dövlət olaraq Azərbaycanın dövlətinin və xalqının yanında oldular. Azərbaycana hər cür siyasi, maddi yardım etdilər. Hətta qələbədə onların da payı var. Sonda onu bildirim ki, bu dünyada heç kəsin nə yaxşılığı, nə də, pisliyi unudulmur və sonunda özünə (özlərinə) qayıdır. Yəhudilərin Azərbaycanda bütün dünyanın hər yerindən fərqli rahat, firavan yaşaması, bir çox hallarda təəccübblə qarşılanır. Eyni zamanda Yəhudi xalqının Azərbaycanı açıq və qəti dəstəkləməsi də bir mənalı qarşılanmır.
Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, yəhudilər Azərbaycan xalqının xoş münasibətini və Osmanlı dövlətinin onları soyqrımından xilas etməsini həmişə nəcibliklə qiymətləndiriblər. Yəhudilər bir xalq və dövlət olaraq ikinci Qarabağ savaşında öz müqəddəs borclarını yerinə yetirməyə çalışdılar və bu işin öhdəsindən layiqincə gəldilər.


Mobil Vəkiloğlu
Politoloq

Elm Tarixi İnstitutu müsabiqə elan edir

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Elm Tarixi İnstitutu (ETİ) aşağıdakı vakant vəzifələrin tutulması üçün müsabiqə elan edir.
Vakant yer İnstitutunun Tarixşünaslıq və mənbəşünaslıq şöbəsinə böyuk elmi işçi (1 yer) və Elmi nəzəri və metodologiya şöbəsinə isə aparıcı elmi işçi (1 yer) vəzifələri üçün nəzərdə tutulub:
1. Tarixşünaslıq və mənbəşünaslıq şöbəsi üçün tələb oliunan böyuk elmi işçi tarix üzrə fəlsəfə doktoru olmalıdır və xarici dilləri bilməsi üstünlükdür;
2. Elm tarixinin nəzəri və metodoloji problemləri şöbəsinə tələb olunan aparıcı elmi işçi isə hər hansı sahə üzrə fəlsəfə doktotu olmalı, rus və ingilis dillərini bilməlidir.
Sənədlər müsabiqənin tələblərinə uyğun olaraq elan dərc edilən gündən 1 ay müddətinə aşağıdakı ünvana təqdim edilməlidir.
Ünvan: AZ1143, H.Cavid prospekti 115, 2-ci mərtəbə; Telefon: 0125395134; E-mail: [email protected]


ETİ İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi,
[email protected]
(012) 539 51 35

Müstəqillik Günü “İrəli” gəncləri tərəfindən silsilə tədbirlərlə qeyd olunub

“İrəli” İctimai Birliyi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasının 104-cü ildönümünü silsilə tədbirlərlə qeyd edib.
Tədbirlər çərçivəsində iştirakçılar Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk paytaxtı olan Gəncə şəhərinə səfər edərək Şəhidlər xiyabanı və Gəncə Şəhər Memorial Kompleksini ziyarət ediblər.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müsəlman Şərqində demokratiya ənənələrinin formalaşmasına təsiri, cümhuriyyətin qurulmasında tarixin hansı keşməkeşli yollarından keçildiyini gənclərimizə aşılamaq məqsədilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti parlament binası və AXC muzeyinə ekskursiya təşkil olunub. Ekskursiya zamanı iştirakçılar muzeyin eksponatları və parlament binasının tarixi haqqında yeni məlumatlar əldə ediblər.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə baş vermiş hadisələri dərindən öyrənmək məqsədi ilə səfər çərçivəsində “Müstəqillik Günü: Müasir Azərbaycanın təşəkkülü” adlı elmi mühazirə keçirilib. Gənc tarixçi Taleh Mirzəyevin moderatorluğu ilə keçirilən mühazirədə AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun baş elmi işçisi, professor Solmaz Rüstəmova-Tohidi geniş təqdimatla çıxış edib. Qeyd olunub ki, cəmi 23 ay mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə yeni fəaliyyətə başlamış parlamentin qəbul etdiyi qanunların milli müstəqilliyin möhkəmlənməsində, ölkədə siyasi, iqtisadi və mədəni inkişafın təmin olunmasında böyük rolu olub. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında rəşadətli ordumuzun Vətən müharibəsində qazandığı şanlı qələbə nəticəsində Cümhuriyyət dövründə tamamlanması mümkün olmayan işlərin yekunlaşdırıldığı, Azərbaycan gənclərinin qalib xalqın nümayəndələri olaraq onlara miras qoyulan ənənələri qürurla davam etdirəcəkləri mühazirənin gedişində xüsusilə vurğulanıb. Mühazirənin sonunda gəncləri maraqlandıran suallar cavablandırılıb.
Tədbirlər çərçivəsində Gəncə şəhərində 100-dən çox gəncin iştirakı ilə “Nə? Harada? Nə zaman?” intellektual turniri keçirilib. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasının 104-cü ildönümünə həsr olunmuş turnirdə iştirakçılar birincilik uğrunda mübarizə aparıblar. Qeyd edək ki, turnirin keçirilməsində əsas məqsəd gənclərimizin AXC dövrü ilə bağlı məlumatlılığını, o cümlədən intellektual bilik və bacarıqlarının artırılmasına nail olmaq olub.

Qusar rayonunda “Quba, Qusar, Xaçmaz, Siyəzən, Şabran rayonlarında Şəhid ailələrinə və qazilərə "Biznes Plan" hazırlamaq qaydalarının öyrədilməsi” layihəsi icara edilmişdir.
Marketinq Fəaliyyətinin İnkişafına Dəstək İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökümət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin Maliyyələşdirdiyi “Quba, Qusar, Xaçmaz, Siyəzən, Şabran rayonlarında Şəhid ailələrinə və qazilərə "Biznes Plan" hazırlamaq qaydalarının öyrədilməsi” layihəsi 20 may 2022-ci il tarixində icra planına uyğun olaraq, Qusar rayonunda icra etmişdir.
Layihənin icrası Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü uğrunda canlarından keçmiş şəhidlərin anımı ilə başladı. Layihə rəhbəri, Marketinq Fəaliyyətinin İnkişanfına Dəstək İctimai Birliyi sədri Yahya Sənan çıxış edərək, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin ordu quruculuq siyasətindən onun rəhbərliyi ilə başladılan Vətən müharibəsindən və əldə olunmuş böyük zəfər haqqında geniş məruzə elədi. Sonra Yəhya Sənan layihənin məzmunu haqqında (Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizədə şəhid olan vətəndaşların ailə üzvlərinin və qazi olan vətəndaşların müstəqil məşğulluqlarının təmin olunması istiqamətində, sahibkarlıq fəaliyyətinə başlamaları üçün biznes planın yazılması qaydaları və maliyyə resurslarına çıxış istiqamətində maarifləndirmənin həyata keçirilməsi) geniş məlumat verdi.
Qusar rayonunun İcra Hakimiyyətinin "Vətən Müharibəsi İştirakçıları və Şəhid ailələri ilə İşin Təşkili Şöbəsinin müdiri Turab Allahverdiyev tədbirdən öncə Qusar rayonunun əhalisi, Vətən müharibəsində iştirak etmiş qazilər və şəhidlər haqqında geniş məlumat verdi. Eyni zamanda, Prezident İlham Əliyevin şəhid ailələrinə və qazilərə məşğulluq problemlərinin həlli ilə əlaqıdar göstəriş və sərəncamların icrası haqqında geniş çıxış elədi.
Layihənin icrası zamanı şəhid ailələri və qazilərin müstəqil sahibkarlıq fəaliyyət ilə məşğul olması üçün dövlətin yaratdığı aşağı faizli maliyyə mənbələri və biznes planın yazılması haqqında geniş biliklər qazandılar.

Azərbaycanda təhsil alan əcnəbi tələbələrin yerli cəmiyyətə inteqrasiya məsələləri müzakirə edilib


Dövlət Miqrasiya Xidmətinin (DMX) Bakı Regional Miqrasiya Baş İdarəsində Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “Avrasiya Miqrasiya Təşəbbüsləri Platforması” İctimai Birliyi tərəfindən icra olunan “Azərbaycanda yaşayan əcnəbilərin cəmiyyətə inteqrasiyasına dəstəyin göstərilməsi” layihəsi çərçivəsində növbəti ictimai müzakirə keçirilib.

DMX-dən AZƏRTAC-a bildiriblər ki, tədbirdə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən təhsil müəssisələrinin əcnəbi tələbələrlə iş üzrə məsul şəxslərin nümayəndələri, əcnəbi tələbələr və qeyri-hökumət təşkilatlarının nümayəndələri iştirak ediblər.

Giriş sözü ilə çıxış edən “Avrasiya Miqrasiya Təşəbbüsləri Platforması” İctimai Birliyinin və Dövlət Miqrasiya Xidməti yanında İctimai Şuranın sədri Azər Allahverənov ölkə ərazisində təhsil alan əcnəbi tələbələrin müəyyən bir qisminin Azərbaycan cəmiyyətinə inteqrasiya olunmasında xüsusilə maraqlı olduğunu bildirib. Qeyd olunub ki, hazırkı müzakirənin keçirilməsində məqsəd həmin kateqoriyadan olan əcnəbi tələbələrin inteqrasiyasını sürətləndirəcək məsələlər ətrafında fikir mübadiləsinin aparılması və inteqrasiyanı optimallaşdıracaq təklif və tövsiyələrin irəli sürülməsidir.

“Miqrasiya Sahəsinin İnkişafı” İctimai Birliyinin sədri Vidadi Fətullayev, ali təhsil müəssisələrini təmsil edən Tofiq Muradxanov, Aynurə Əsgərova, Nigar Hümbətova, Zülfiyyə Qurbanova və digərləri əcnəbi tələbələrin haqqı ödənilən əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmalarını çətinləşdirən hüquqi çərçivələr, təhsilini davam etdirmək istəyənlər üçün qüvvədə olan qaydalar, təhsil müəssisələrində çalışan əcnəbi mütəxəssislər üçün iş icazələrinin alınmasına dair prosedurlar, əcnəbi tələbələr və müəllimlərlə bağlı rüsum və təhsil haqları və digər aktual məsələlər barədə danışıb və bir sıra təkliflərlə çıxış ediblər.

Müzakirə iştirakçıları tərəfindən qaldırılan suallar Dövlət Miqrasiya Xidmətinin rəsmiləri tərəfindən aidiyyəti üzrə cavablandırılıb.

Növbəti tədris ilində miqrasiya qanunvericiliyi ilə bağlı əcnəbi tələbələri düşündürən məsələlərin çevik və operativ qaydada müzakirə edilməsi üçün təhsil müəssisələrinin rəsmi nümayəndələrindən ibarət əməkdaşlıq platformasının Dövlət Miqrasiya Xidməti yanında İctimai Şuranın Təhsil məsələləri üzrə İşçi Qrupunun nəzdində yaradılması ideyası tədbir iştirakçıları tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb.

Azərbaycan dili və ədəbiyyatı dərslikləri barədə tv müzakirəsində Qəşəm Nəcəfzadə tamamilə haqlı, milli mövqedən çıxış edir. Qəşəm gözəl şair, müəllim, milli təəssübkeş ziyalıdır. Dili yaxşı bildiyi şeilərindən bəllidir. Dili sevməyən adam dili yaxşı bilə bilməz, öncəliklə yaxşı bilib də daim korlamağa çalışar.
Aşağı siniflər üçün Azərbaycan dili dərslikləri ilə bağlı ciddi islahat getməlidir. Qəşəmin toxunduğu məsələ milli-ictimai aktual və yaralı mövzudur. Hələ misal gətirdiyi nümunələr nöqsanların az bir qismidir. Doğrudir, heç kimin tanımadığı o müəlliflərin bərbad mətnləri formalaşma dövrü keçən yeni nəslin dil, ədəbiyyat zövqlərinə, milli məfkurə təməllərinə ciddi zərbədir. Hardan tapıb cəmiyyətə sırıyırlar bunları... və niyə? Maraqlı nüanslardan bir də budur.
Hanı bütün yaradıcılığını uşaq ədəbiyyatına həsr etmiş tanınmış şairlərimizin şeirləri? Kimdir bu cızma-qaralara meydan verənlər?
Dərslik müəllifləri təcrübəli ola bilər. Ancaq şagirdlərin düşüncəsinə neqativ ötürən belə nümunələrin seçilməsi, dərsliyə salınmasına izn verilməsi hər cür təcrübənin üstündən xətt çəkir. Artıq bu, ya səviyyə məsələsi, ya da bilərəkdən atılan zərərli addımdır. Dərsliklərlə bağlı komissiya belə dərsliyin çapına, dövriyyəsinə niyə imkan verir?
Görünür, Azərbaycan insanının həyatında, milli təfəkküründə dil məsələsinin nə qədər önəmli olduğunu hələ də anlamayanlar, yaxud yaxşı anlayıb zərbə vurmağa çalışanlar və onlara dəstək verənlər vardır. Millətin gələcəyini şərtləndirən dəyərlər ciddiyyətlə qorunmalıdır.
O dəyərlərsiz biz heç kimik!..

“Qadınlar Gələcək Uğrunda” İB Şirvanda və Abşeronda tədbirlər keçirdi

Şirvanda və Abşeronda “Yeniyetmə qızlar üçün məişət zorakılığının profilaktikası ilə bağlı maarifləndirmə tədbirlərinin təşkili” adlı layihə həyata keçirildi. Məlumat üçün bildiririk ki, “Qadınlar Gələcək Uğrunda” İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyələşdirdiyi “Yeniyetmə qızlar üçün məişət zorakılığının profilaktikası ilə bağlı maarifləndirmə tədbirlərinin təşkili” adlı layihə çərçivəsində Abşeron rayonu və Şirvan Şəhərində tədbirlər keçirdi.
Layihənin məqsədi yeniyetmə qızların gender əsaslı zorakılıq, o cümlədən məişət zorakılığı, onun mahiyyəti, səbəbləri, formaları, zorakılığın profilaktikası sahəsində maarifləndirılmək və “Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında Qanunla” tanış edilməsi yolu ilə məişət zorakılığının profilaktikasanı gücləndirməkdən ibarət idi.
Layihə çərçivəsində Abşeron rayonu və Şirvan şəhərində yeniyetmə qızlar üçün 4 təlim təşkil olundu. Təlimlər zamanı yeniyetmə qızlara məişət zorakılığı mövzusunda təlimçi və ekspert tərəfindən ətraflı məlumat verildi və müzakirələr aparıldı. Həmçinin iştirakçılara layihə çərçivəsində nəşr olunmuş kitabça və maarifləndirici bukletlər paylandı.

“Gənclərin Töhfəsi” İctimai Birliyi Forum keçirib

“Gənclərin Töhfəsi” İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə 11 may 2022-ci il tarixdə Dubay İnternational Hotel Bakuda “Sağlam Qidalanma və Qida Təhlükəsizliyi forumu” keçirildi.
Forumun keçirilməsində əsas məqsəd sağlam qida istehlakçılarını maarifləndirmək və qida təhlükəsizliyi sahəsində görülən işlər barəsində ictimaiyyəti məlumatlandırmaqdan ibarətdir. Forum çərçivəsində “Gənclərin Töhfəsi” İctimai Birliyinin sədri Asim Vəliyev və “Azərbaycan-Türkiyə Qida Təhlükəsizliyi İctimai Birliyinin sədri Məhsəti Hüseynovanın təqdimatında “Qida Qatqı Maddələri” adlı kitab, “saglamqida.az” saytı və “E kod” mobil tətbiqi təqdim olundu.
Forumda milli məclisin deputatları Şahin İsmayılov, Vüqar İskəndərov, Naqif Həmzəyev, Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin əməkdaşı Natiq Lahıcov, Azad İstehlakçılar İctimai Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov, Azərbaycanda yaşayan Ahısxa Türklərinin ağsaqqalı İsmayıl Rəhimov, Autizm Assosiasiyasının sədri Elnur Məmmədli, Milla markasının rəsmi nümayəndəsi İsa Əliyev, Qida Təhlükəsizliyi İnistitutunun əməkdaşı Cəmilə Hacızadə, Dünya Alpaqut Federasiyasının vitse-prezidenti Emil Rəhimov, Ekoloji Təmiz Məhsul İstehsalçıları və İxtiraçıları Assosiasiyasının prezidenti Emin Əliyev, Refresh Group MMC, Qiymətləndirmə və Konsaltinq Departamentinin rəhbəri Seymur Qafarov,
Ağsu Aqropark Üretim Müdürü Atila Özdoğan, Azərsun Holdinq Araşdırma və Təkmilləşdirmə Departamenti Baş mütəxəssisi Tural Babayev, Demokratik Azərbaycan Naminə gənclərin İctimai Birliyinin sədri Elməddin Behbud, Diaspor Fəaliyyətinin İnkişafına Dəstək İctimai Birliyi, Azad Həmfikirlər İctimai Birliyin sədri Samirə Mustafayeva, Həkim-Dietoloq Şumarə Qaracayeva, ailə-uşaq eksperti Dilşad Musa, “Yeni Çağ Media Qrupu”nun rəhbəri Aqil Ələsgər, UNEC-in professoru Elsevər Fərzəliyev, “Gənclərin Təşəbbüsünə və İnkişafına Dəstək İctimai Birliyinin sədri Toğrul Allahverdiyev, Tərəvəzçilik İnistitutunun rəhbəri Elmar Allahverdiyev, Qida Təhlükəsizliyi İnistitutunun şöbə müdiri Tomris Həsənov və bir çox tələbə-gənclər və media nümayəndələri iştirak etdi. Həmçinin peşəkar mütəxəssislərin iştirakı ilə “Qida Təhlükəsizliyi” və “Sağlam Qidalanma” mövzusunda panel müzakirələr baş tutdu. Forumda 120-dən çox iştirakçıya kitab, sertifikat və loqolu dəftərxana ləvazimatları təqdim olundu.