TÜRKLƏR YƏHUDİLƏRİN XİLASKARI KİMİ

Bəşər övladı yarandığı gündən xalqlar biri digərini əzib, işğal edib, özünə tabe etməyə çalışıb və ya əksinə bir xalq digərini başqasının təqibindən, işğalından bəzən isə tamamilə məhv olmaqdan, soyqırımdan xilas edib. Xalqların bir-birini qoruması, müdafiə etməsi adətən ya etnik, ya dini, ya da dil birliyinə görə olur.
Amma haqqında bəs edəcəyimiz Türk-Yəhudi münasibətləri heç bir etnik, dini və ya dil birliyinə deyil, Türk millətinin təbiətcə xeyirxah, humanist olmasından irəli
gəlir. Türklər ilk dəfə yəhudiləri 1492-ci ildə vahid İspan dövləti yarandıqdan sonra, ispanlar orada yaşayan başqa xalqları ilk növbədə müsəlmanları qovduqdan sonra yəhudilərə qarşı amansız təqiblər başlamış, onları demək olar ki, tamam qırmaq istəmişlər, o zaman dünyanın bir nömrəli super dövləti olan Osmanlı dövləti onları soyqrımdan xilas etmiş və hadisələrə fəal müdaxilə etməklə onları imperiya ərazisinə köçürtmüşdür. Hətta bu hadisə 1992-ci il Amerikada Bil Klintonun zamanında yəhudilərin-türklər tərəfindən xilas edilməsinin 500 illiyi təntənəli şəkildə qeyd edilmişdir.
Osmanlı dövləti qurulduqdan və dağılana qədər yəhudilər imperiya ərazisində əmin-amanlıqda, təhlükəsiz bir şəraitdə yaşamışdılar. Növbəti dəfə türklər İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Avropanın faşist rejimlərindən canlarını qutarmaq istiyən yəhudiləri Türkiyənin –Fransadakı səfirliyi vasitəsi ilə mümkün olduğu qədər viza verməklə onları soyqırımdan xilas etmişdir. 1948-ci ilin mayında İsrail dövləti yarananda onu ilk tanıyan (de-yure) dövlətlərdən yeddincisi məhz Türkiyə olmuşdur. Bu gün də yəhudilər Türkiyə dövləti ərazisində heç kimdən seçilmədən, çox yaxşı, rahat yaşayırlar.
Bundan başqa 7-ci əsrin əvvəllərindən 10-cu əsrin sonlarına qədər quzey Qafqazda mövcut olmuş, Xəzər Xaqanlığında da yəhudilərə münasibət əla olmuşdur. Xəzər türkləri mümkün qədər onları ərəblərin təqibindən qorumağa çalışmışlar. Hətda onlar arasında münasibət o qədər yaxşı olmuşdur ki, Xəzər türkləri 790-cı ildə İudaizmi (yəni Yəhudi dinini) qəbul etdilər və müəyyən qədər bizim dağ yəhudilərinin və aşkinazların (Gürcüstanda yaşayan Yəhudilər) etnogenizində iştirak etmişdilər. Bu səbəbdən bu gün yəhudilərin bir qismi türklərlə Aşkinaz yəhudilərinin qohum xalq olduğunu bildirirlər.
Yəhudilərin hər yerdən daha rahat yaşadıqları yer məhz Azərbaycan olmuşdur, Səfəvi imperiyası dağıldıqdan sonra isə Azərbaycanda yaranan feodal özbaşnalığı tüğyan etdiyi bir vaxtda onların yığcam yaşadığı Quba xanlığının Xanı olan Fətəli Xan onları müsəlmanlardan seçməmiş, həmişə himayə etmişdir. Qubada yaşayan yəhudilər (biz onları cuhud adlandırırıq) bu gun də onu rəhmətlə anır, onun yəhudilərə qarşı sözün həqiqi mənasında atalıq qayğısını heç vaxt unutmurlar.Hətta bu haqqda “Qorskiy Yevreyi” kitabının 43-cü səhvəsində geniş məlumat verilib. Belə ki, Qubalı Fətəli Xanın zamanında (1758-1789) Aba-sava Yəhudi kənd sakinləri ilə qonşu Ləzgi kəndliləri arasında torpaq üstündə mübahisə yaranmış, Fətəli xan çox ədalətli davranaraq, məsələni haqlı olaraq yəhudilərin xeyrinə həll etmişdir. Qubalı Fətəli Xan həyatının sonuna qədər yəhudiləri himayə etmiş, kimsənin onları təqib etməsinə, incitməsinə imkan verməmişdir.
Bu gün də yəhudilər Azərbaycanda hər yerdə olduğundan daha rahat yaşayır, öz mədəniyyətlərini inkişaf etdirirlər, özlərinin məktəbləri mədəniyyət mərkəzləri fəaliyyət göstərir, dini ibadətləri üçün isə xeyli sayda sinaqoqları var.
Bütün bunlar əvəzsiz qalmamış, əvəzində yəhudilər də Azərbaycanı və Türkiyəni müsəlman dünyasında ən yaxın tərəftaş, dost ölkələr kimi qəbul edirlər, Azərbaycanı beynəlxalq təşkilatlarda müdafiə edirlər. İkinci Qarabağ müharibəsində də yəhudilər həm xalq olaraq-həm də, dövlət olaraq Azərbaycanın dövlətinin və xalqının yanında oldular. Azərbaycana hər cür siyasi, maddi yardım etdilər. Hətta qələbədə onların da payı var. Sonda onu bildirim ki, bu dünyada heç kəsin nə yaxşılığı, nə də, pisliyi unudulmur və sonunda özünə (özlərinə) qayıdır. Yəhudilərin Azərbaycanda bütün dünyanın hər yerindən fərqli rahat, firavan yaşaması, bir çox hallarda təəccübblə qarşılanır. Eyni zamanda Yəhudi xalqının Azərbaycanı açıq və qəti dəstəkləməsi də bir mənalı qarşılanmır.
Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, yəhudilər Azərbaycan xalqının xoş münasibətini və Osmanlı dövlətinin onları soyqrımından xilas etməsini həmişə nəcibliklə qiymətləndiriblər. Yəhudilər bir xalq və dövlət olaraq ikinci Qarabağ savaşında öz müqəddəs borclarını yerinə yetirməyə çalışdılar və bu işin öhdəsindən layiqincə gəldilər.


Mobil Vəkiloğlu
Politoloq