Nəsrullah gizli yerdə dəfn olunub .....                        Ukraynada Rusiyanın unikal dronu vuruldu .....                        Hacıqabulda bir ailənin 3 üzvü yaralandı .....                        Netanyahudan Makrona: "Ayıb olsun!" .....                        XİN bəyanat yaydı .....                        Cəbrayılda ildə 24 milyon yumurta istehsal ediləcək .....                        İsrail Hizbullahın mövqelərini bombaladı .....                        Rəsmi Bakı: Ermənistanın sülhsevər mövqeyi ilə bağlı açıqlamaları manipulyasiyadır .....                        Ermənistan öz Konstitusiyasında ərazi iddiaları məsələsini həll etməlidir .....                       
Tarix : 20-09-2024, 08:55
Hamsa (Xəmsə) yazma ədəbi ənənəsi

Hamsa (Xəmsə) yazma ədəbi ənənəsi

Hamsa yazma ənənəsi, Orta Şərq və Türk ədəbiyyatında dərin köklərə malik bir ədəbi formadır. "Hamsa" sözünün ərəb dilindən gəldiyi və beş anlamına gəldiyi bildirilir, bu kontekstdə isə beş əsas əsərdən ibarət olan ədəbi bir strukturu ifadə edir. Bu ənənənin ünlü nümayəndələri arasında Nizami Gəncəvi, Əlişər (Əlişir) Nəvai, Cami və Dihlavi(Dəhləvi) kimi şairlər mövcuddur. Bu məqalədə, Hamsa yazma ənənəsini bu şairlərin əsərləri üzərindən ətraflı şəkildə araşdıracaq və bu ənənənin Türk ədəbiyyatındakı əhəmiyyətini vurğulayacağıq.
Hamsa Yazma Ədəbiyyat Gelənəyinin Kökləri Hamsa yazma ənənəsi, 12-ci əsrdə Nizami Gəncəvinin əsərləri ilə başlamış və daha sonra bir çox şair tərəfindən davam etdirilmişdir. Bu ənənə, beş böyük əsərin bir araya gətirilməsindən ibarətdir və hər bir əsər bir-birini tamamlayan mövzular və hekayələr təqdim edir. Hamsa həm təsəvvüfi, həm də əxlaqi elementlərlə zənginləşdirilmiş bir forma olaraq diqqəti çəkir.
Nizami Gəncəvi, Hamsa yazma ənənəsinin qurucusudur. Onun "Hamsa" adlı əsəri, bu ənənənin ən vacib nümunələrindən biridir. Nizaminin "Hamsa" adlı əsəri beş əsas bölümə ayrılır:
1. "Məhkəmə"- Fəlsəfi və əxlaqi mövzuları işləyir, insanın daxili dünyasını və ictimai dəyərləri araşdırır;
2. "Xosrov və Şirin" - Əfsanəvi bir aşiq hekayəsidir və aşkın mənəvi tərəflərini əks edir;
3. "Leyli və Məcnun" - Aşk və ruhsal axtarışın dərinləşdirildiyi bir əsərdir;
4. "Həft Peykar"- Yeddi şahzadənin hekayəsini izah edir, ictimai və əxlaqi mövzuları ehtiva edir;
5. "İskəndərnamə"- Böyük bir hökmdarın həyatını və fəthlərini anladır.
Nizaminin "Hamsa"sı, həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirir. Əsərlərində istifadə olunan epik anlatım üslubu və dərin təsəvvüfi elementlər, Hamsa yazma ənənəsinin özülünü təşkil edir.

Əlişər Nəvai və "Hamsa"
Əlişər Nəvai, Türk ədəbiyyatında Hamsa yazma ənənəsini davam etdirən əhəmiyyətli bir şairdir. Nəvainin "Hamsa" adlı əsəri də beş böyük əsərdən ibarətdir:
1. "Hayrat-ul-abror"- Pənd-nəsihat, didaktik üsulla yazılmış bir əsərdir;
2. "Leyli və Məcnun"- Aşk və mənəvi axtarışın işlənildiyi bir əsərdir, klassik bir aşiq hekayəsi təqdim edir;
3. "Fərhad və Şirin"- Əfsanəvi bir aşiq hekayəsi və cəmiyyətin dəyərlərini işləyir;
4. "Saddi İskəndəri"- Böyük bir qəhrəmanın həyatını və əxlaqi dərslərini anlatır;
5. "İskəndərnamə" - İskəndərin hekayəsini detallandırır.
"Hamsa" - Dini və əxlaqi mövzularla dərin bir çalışma təqdim edir. Nəvainin əsərləri, xüsusilə Fars və Türk ədəbiyyatı arasında körpü qurur. Əsərləri, əxlaqi və təsəvvüfi mövzuları işləyərkən, dil və üslub baxımından da böyük bir zənginlik təqdim edir.
Cami və "Hamsa"
Cami Hamsa yazma ənənəsini davam etdirən əhəmiyyətli bir şairdir. Caminin "Hamsa" adlı əsəri, klassik təsəvvüfi mövzuları müasir bir üslubla təqdim edir:
1. "Silsilat-ul-Zahab"- Təsəvvüfi hekayələr və təlimlər ehtiva edir;
2. "Leyli və Məcnun"- Aşk və təsəvvüfin birləşimini təqdim edir;
3. "Xosrov və Şirin" - Əfsanəvi bir aşiq hekayəsidir;
4. "Həft Peykar" - Yeddi şahzadənin hekayəsini anlatır;
5. "Saddi İskəndəri" - İskəndərin hekayəsini işləyir.
Caminin əsərləri, təsəvvüfi düşüncələr və əxlaqi dərslərlə doludur. Onun yazıları, həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirərək oxucularına dərin bir düşüncə təcrübəsi təqdim edir.

Dihlavi və "Hamsa"
Dihlavi, Hamsa yazma ənənəsini bir addım daha irəlilətmiş, tanınmış şairdir. Əsərləri həm Farsca, həm də Urduca geniş bir auditoriyaya hitap edir:
1. "Rashk-e Qamar" - Aşk və gözəllik haqqında dərin düşüncələr ehtiva edir;
2. "Aftab-e-Mukhtar" - Tarixi və ədəbi bir baxış təqdim edir;
3. "Nizami-e-Majlis" - Ədəbiyyat və təsəvvüfin birləşməsidir;
4. "Şahnamə"- Klassik bir dastandır;
5. "İskəndərnamə"- Böyük bir hökmdarın hekayəsidir.
Dihlavinin əsərləri, tarixi və təsəvvüfi elementləri birləşdirir. Onun yazıları, zəngin bir ədəbi və mədəni təcrübə təqdim edir. Hamsa yazma ənənəsi, Orta Şərq və Türk ədəbiyyatında mühüm yer tutur. Nizami Gəncəvi, Əlişər Nəvai, Cami və Dihlavi kimi böyük şairlər, bu ənənəni davam etdirərək ədəbi dünyaya dərin təsirlər buraxmışdır. Əsərləri həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirərkən, ədəbi yaradıcılıq və təsəvvüfi düşüncələri bir araya gətirir. Hamsa yazma ənənəsi, oxuculara zəngin bir təcrübə təqdim edərək, ədəbi və mənəvi dünyanı kəşf etmə imkanı verir.

LAZİZBEK RAXİMOV,
BUXARA DÖVLƏT UNİVERSİTETİNİN TƏLƏBƏSİ
















Paylaş



Bölmə: Turan / Karusel / Slayd / Xəbər lenti
Fikirlər
Sorğu
Saytımızda hansı mövzulara daha çox yer verilməsini istəyirsiniz?


Son buraxılışımız
Facebook səhifəmiz
Təqvim
«    Oktyabr 2024    »
BeÇaÇCaCŞB
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
28293031 
Reklam
Hava
Valyuta
Reklam

Sayğac
Xəbər lenti
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Foto
Erməni tərəfdən Azərbaycan mövqeləri belə görünür... - VİDEO






Bütöv.az
Video
"Vətən Qəhrəmanları" Şəhid İlyas Nəsirov


All rights reserved ©2012 Butov.az
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!