Nuranə İSMAYILOVA,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi

Başlanğıcdan sona doğru: mənim səyahətim

Məzuniyyətə doğru irəlilədikcə, belə həssas anlarda, universitet həyatımı formalaşdıran təcrübələrimə geri dönərək düşünürəm. Universitet illəri, yalnız akademik biliklərin əldə edildiyi bir dövr deyil, eyni zamanda dostluqların qurulduğu, yeni maraqların kəşf olunduğu və şəxsi inkişafın baş verdiyi bir zaman dilimidir. Yaşadığım hər an-istər həyəcan dolu olsun, istər əyləncəli anlar mənim bugünkü kimliyimi formalaşdırıb. Bu yazıda yadımda qalan sevinclərimi, kədərlərimi, öyrəndiyim dərsləri və qurduğum dostluqları sizinlə paylaşacağam. Çalışacağam ki, universitet macəramın canlı mənzərəsini sizin üçün "çəkim".
Təəssüf ki, mən universitet həyatıma pandemiya vaxtı başladım. İlk semestr dərslərimiz hibrid formada keçirilirdi. Bu səbəbdən bəzi müəllimləri çox az tanıdım. Bu müddətdə həm yaxşı, həm də müəyyən mənada qəliz müəllimlərlə qarşılaşdım (yəqin ki, ifadəmə görə inciməzlər). Həqiqətən də dərsləri maraqlı və mənalı edən, mənə motivasiya verən yaxşı müəllimlərim oldu. Univerisitet illərimdə xüsusilə Mübariz Göyüşlü və Qərənfil Dünyaminqızı kimi sevimli müəllimlərimin rəhbərliyi və dəstəyi mənim üçün böyük bir ilham mənbəyinə çevrildi.
Mübariz müəllim sadəcə mənim yox, demək olar, fakültədəki bütün tələbələrin ən sevimli müəllimidir. Deyərdim ki, hər dərsi bir-birindən maraqlı idi. Bu yaxınlarda Beynəlxalq jurnalistika və informasiya siyasəti kafedrasının müəllimi Mübariz Göyüşlünün "II Qarabağ müharibəsinin Türk ölkələrinin mətbuatında əks olunması" mövzusunda elmi seminarı keçiriləcək. Bu səbəbdən müəllimimizə uğurlar diləyirəm. Digər əziz müəllimim Qərənfil Dünyaminqızının mühazirələrindəki təqdimatı və tələbəlik illərindəki jurnalistika fəaliyyəti ilə bağlı xatirələrindən bəhs etməsi məni təhsil aldığım sahəyə çox həvəsləndirdi. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, ötən həftələrdə Türk dünyası üçün əlamətdar hadisələrdən biri-Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 530 illiyinə həsr olunan və Bakı Ekspo Mərkəzində keçirilən X Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisi baş tutdu. Bu əlamətdar hadisə içində digər bir tarixi ana fakültəmiz timsalında cəmiyyətimiz, xalqımız şahidlik etdi. Əli bəy Hüseynzadənin 160 illiyinə həsr olunan "Füyuzatçılar" kitabının təqdimetmə mərasimi oldu.

Əlbəttə, müəllif bizim dəyərli müəllimimiz Qərənfil Dünyaminqızı idi. Tədbirə qtıldım və müəllifin kitabını imzalı şəkildə əldə etdim. Qarşıda bizi sonuncu semestr imtahanı gözləyir. Və hər dəfə təqvimdə yanvar ayını gördükdə tanış bir gözləmə və narahatlıq hissi içimi bürüyür. Mənə görə bu ay sadəcə qiymətlərdən ibarət deyil; biliklərimi, vaxtımı düzgün idarə etmək üçün bir dövrdür. Hər il bu dövr gecə-gündüz dərs hazırlığı və məsuliyyətli anlarla dolu olur. İmtahandan "A" aldığımda yaşadığım sevinc, bütün zəhmətimin qarşılığının simvoludur. Universitet illərimdə klassik dünya ədəbiyyatına marağım artdı. Dünya ədəbiyyatını daha çox mütaliə etdikcə müxtəlif mədəniyyətlər ilə tanış oldum. Hər bir klassik mənə yalnız fərqli dövrlər və cəmiyyətləri tanıtmadı, eyni zamanda sevgi, mübarizə və kimlik kimi mövzular üzərində düşündürdü. Bu əsərlərin zamansızlığı, həyatımın növbəti mərhələsinə hazırlıq görərkən mənə ilham verməyə davam edir.
Tələbəlik müddətində qrup yoldaşlarımla çox yaxın olmasam da ilk illərdə bir neçə qrup yoldaşımla dərsdən sonra bəzən kinoya və ya restorana getmək üçün bir araya gəlirdik. Bu qeyri-rəsmi qarşılıqlı əlaqələr, dərindən şəxsi olmasa da, universitet təcrübəmə əyləncə qatdı və dostluqlarımı, necə olursa-olsun, qiymətləndirməyimə kömək etdi. Gələcəkdə bu anları yaddaşımda daşıyacaq, sadə, amma mənim üçün dəyərli anların verdiyi sevinci unutmamağa çalışacağam.

Ləman RƏCƏBOVA,
Bakı Slavyan Universitetinin
Xarici Dili Müəllimliyi fakültəsinin tələbəsi

Qəlbimdə yaşamaq, "yanmaq", yaratmaq eşqi...

Bəzən olur ki, xəyalən keçmişə qayıdırıq. Xatirələri "oyadırıq". Xəyal nuru mənəvi aləmimizin ən dərin qatına işıq salır. Çox keçmir ki, xəyaldan ayrılır, gələcəyi düşünürük. Bu məqam daxilimizdə doğan sual bizi özümüzlə baş-başa qoyur: mənim üçün yaşamaq nədir? Məsələn, ünlü şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə "yaşamaq yanmaqdı" yazırdı. Mətbuat tədqiqatçısı Şirməmməd Hüseynov yaşamağı qanmaqda, dərk etməkdə görürdü. Yazıçı Anar kimlik, milli varlıq, özünüdərk prosesi əsasında yaratdığı əsərə-kitaba "Yaşamaq haqqı" ismini vermişdi. Bu mənada fiziki, mənəvi, bioloji var olma, yaşama və böyümə (sözün hər gerçəkliyində) atlasının müəyyənləşdirdiyi mənzərə fonunda qəlb aləminin dəruni dərinliklərindən eşidilən, insanı oraya səsləyən sədalar yüksəlməyə başlayır. Bu mənzərə gözlər önündə gün işığı qədər aydın, yaxud payız yağışına qarışmış dumantək qarışıq da görünər...
Yaşamaq sadəcə gündəlik işlərimizi həll etdikdən sonra başımızı buludabənzər ağ yastığa qoyaraq rahatlıq tapmaq deyil. Gərək ki, düşünəsən, suallarla özün-özünə müraciət edəsən: Həyat, görəsən, bizi lacivərd səmaya — göyün ənginliklərinə qaldıran xəyallardanmı, ya gözümüzü bağlayanda ürəyimizdən keçən istəklərdənmi ibarətdir? Biz həyatdan nə istəyirik: yaşamaq, görmək, anlamaq, kəşf etmək, sevmək, sevilmək? İnsan həyatı dərk etdiyi andan böyüyür, yaşayır (!).. O, anlayır. Anlayır ki, əsla öz dəyərini dəyərdən salmamalıdır. Həyat prizmasına öz pəncərəsindən baxmağı öyrənməlidir. O, tək qalmaqdan, düşünməkdən və beləcə böyüməkdən qorxmamalıdır. İnkaretmə yanğısına düşməməli, özünü tapmalı və onunla üzləşməlidir. Həyatdan nə istədiyinin fərqinə varmalı və yelkənini başqa dənizlərə açmağı öyrənməlidir.
Məncə, hər insan həyatında bir dəfə də olsa öz yaşamından uzaqlara getməli, həsrət yanğısına düşməli, başqa qəlblərin incəliyinə toxunmalıdır. Fərqində olmalıdır ki, qoca dünyaya nə üçün gəlib və nə istəyir?!
Əgər mən nədənsə əziyyət çəkirəmsə, deməli, burada mənim üçün sıxıntı, narahatlıq var. Bəli, mümkündür ki, bir başqası üçün bu adi haldır. Buna görə insan gərək çətinlikdən, ən əsası həyatdan qaçmasın, qorxmasın... Özünü rüzgara buraxsın və dərindən nəfəs alsın. Başını səmaya qaldırsın: nizamlı şəkildə düzülən durna qatarına nəzər salsın. Məncə biz çox yaxşı bilirik ki, rüzgar o qədər də qorxulu bir şey deyil. Əsas odur ki, gəmini dənizə çıxaracaq qədər cəsarətin olsun. Qasırğa isə hər zaman, hər insanın həyatına bir az da olsa müdaxilə edir.

Lalə TURAN yazır:

Düzü əyri, əyrini düz...

Bir qəzetin redaktoru işçilərini yığıb, onlarla var-gəl eləyir ki, qəzetdə nəyi yazmaq olar, nəyi yox. Jurnalistikanın prinsiplərindən, jurnalistin peşə etikasından və kodekslərindən uzun-uzadı danışdı...danışdı... Bir xeyli də yeni-yeni əlinə qələm alan gənc jurnalistlərə tövsiyə və məsləhətlər verdi ki, qəzetdə yazı yazanda obyektiv olmaq, qəzetin məsləkinə uyğun yazmaq, xalq mənafeyini şəxsi mənafeyindən üstün tutmaq, hər bir halda həqiqətpərəst və vicdanlı mövqedə olmaq prinsiplərinə əməl eləmək mütləqdir. Bu vaxt redaktorun oğlu əlində bir parça vərəqlə içəri gəldi ki:
- Ay ata, bir xəbər yazmışam. Deməli, kişinin iti qonşu uşağını qapıb, dişləyib, xəsarət yetirib…
Elə bunu söyləcək redaktor oğlunun sözünü ağzında qoydu ki:
- Bəs sən dəlimi olubsan…? Bu nədir yazmısan?! Sən bilmirsən ki, o kişi mənim qonşum əziz, hörmətli Qurbanəli bəydir?!
Redaktor danışdıqca pörtdü, hiddətləndi, səsi də iclas otağını götürdü. Bığlarını gəmirə-gəmirə səsini başına atdı ki:
- Mən hər gün səhər-axşam qonşumla üz-üzə gəlirəm. Deyirsən, indi bəy oğlunu, vəzifə adamını qəzetimə xəbər eləyim, ay axmaq?!
Yazıq oğlan quruyub qaldı. Bir təhər dili topuq vura-vura dedi:
- Bəs xəbəri necə yazım? Hadisə bu cür üz verib…
Kişi əlinin arxasıyla qapını göstərib:
- Get, ədə, get, təzədən yaz. Yaz ki, qonşu uşağının iti Qurbanəli bəyi dişləyib… Yeri, yeri!
Oğlan mat-məəttəl vərəq əlində yazıya baxa-baxa otaqdan çıxdı. Hamı bir-birinin üzünə baxa-baxa qaldı. Redaktor özünü, qalstukunu düzəldib, boğazını arıtladı:
- Bəli, harada qalmışdıq…

Qəlbimdə, ağlımda: yaşamaq, "yanmaq" və yaratmaq eşqi...

Bəzən olur ki, xəyalən keçmişə qayıdırıq. Xatirələri "oyadırıq". Xəyal nuru mənəvi aləmimizin ən dərin qatına işıq salır. Çox keçmir ki, xəyaldan ayrılır, gələcəyi düşünürük. Bu məqam daxilimizdə doğan sual bizi özümüzlə baş-başa qoyur: mənim üçün yaşamaq nədir?

Məsələn, ünlü şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə "yaşamaq yanmaqdı" yazırdı. Mətbuat tədqiqatçısı Şirməmməd Hüseynov yaşamağı qanmaqda, dərk etməkdə görürdü. Yazıçı Anar kimlik, milli varlıq, özünüdərk prosesi əsasında yaratdığı əsərə — kitaba "Yaşamaq haqqı" ismini vermişdi.

Bu mənada fiziki, mənəvi, bioloji var olma, yaşama və böyümə (sözün hər gerçəkliyində) atlasının müəyyənləşdirdiyi mənzərə fonunda qəlb aləminin dəruni dərinliklərindən eşidilən, insanı oraya səsləyən sədalar yüksəlməyə başlayır. Bu mənzərə gözlər önündə gün işığı qədər aydın, yaxud payız yağışına qarışmış dumantək qarışıq da görünər...

Yaşamaq sadəcə gündəlik işlərimizi həll etdikdən sonra başımızı buludabənzər ağ yastığa qoyaraq rahatlıq tapmaq deyil. Gərək ki, düşünəsən, suallarla özün-özünə müraciət edəsən: Həyat, görəsən, bizi lacivərd səmaya — göyün ənginliklərinə qaldıran xəyallardanmı, ya gözümüzü bağlayanda ürəyimizdən keçən istəklərdənmi ibarətdir? Biz həyatdan nə istəyirik: yaşamaq, görmək, anlamaq, kəşf etmək, sevmək, sevilmək? İnsan həyatı dərk etdiyi andan böyüyür, yaşayır (!).. O, anlayır. Anlayır ki, əsla öz dəyərini dəyərdən salmamalıdır. Həyat prizmasına öz pəncərəsindən baxmağı öyrənməlidir. O, tək qalmaqdan, düşünməkdən və beləcə böyüməkdən qorxmamalıdır. İnkaretmə yanğısına düşməməli, özünü tapmalı və onunla üzləşməlidir. Həyatdan nə istədiyinin fərqinə varmalı və yelkənini başqa dənizlərə açmağı öyrənməlidir.

Məncə, hər insan həyatında bir dəfə də olsa öz yaşamından uzaqlara getməli, həsrət yanğısına düşməli, başqa qəlblərin incəliyinə toxunmalıdır. Fərqində olmalıdır ki, qoca dünyaya nə üçün gəlib və nə istəyir?!

Əgər mən nədənsə əziyyət çəkirəmsə, deməli, burada mənim üçün sıxıntı, narahatlıq var. Bəli, mümkündür ki, bir başqası üçün bu adi haldır. Buna görə insan gərək çətinlikdən, ən əsası həyatdan qaçmasın, qorxmasın... Özünü rüzgara buraxsın və dərindən nəfəs alsın. Başını səmaya qaldırsın: nizamlı şəkildə düzülən durna qatarına nəzər salsın. Məncə biz çox yaxşı bilirik ki, rüzgar o qədər də qorxulu bir şey deyil. Əsas odur ki, gəmini dənizə çıxaracaq qədər cəsarətin olsun. Qasırğa isə hər zaman, hər insanın həyatına bir az da olsa müdaxilə edir.


Ləman Rəcəbova
Bakı Slavyan Universitetinin Xarici Dili Müəllimliyi fakültəsinin tələbəsi

Başlanğıcdan sona doğru: mənim səyahətim

Məzuniyyətə doğru irəlilədikcə, belə həssas anlarda, universitet həyatımı formalaşdıran təcrübələrimə geri dönərək düşünürəm. Universitet illəri, yalnız akademik biliklərin əldə edildiyi bir dövr deyil, eyni zamanda dostluqların qurulduğu, yeni maraqların kəşf olunduğu və şəxsi inkişafın baş verdiyi bir zaman dilimidir. Yaşadığım hər an — istər həyəcan dolu olsun, istər əyləncəli anlar mənim bugünkü kimliyimi formalaşdırıb. Bu yazıda yadımda qalan sevinclərimi, kədərlərimi, öyrəndiyim dərsləri və qurduğum dostluqları sizinlə paylaşacağam. Çalışacağam ki, universitet macəramın canlı mənzərəsini sizin üçün "çəkim". Təəssüf ki, mən universitet həyatıma pandemiya vaxtı başladım. İlk semestr dərslərimiz hibrid formada keçirilirdi. Bu səbəbdən bəzi müəllimləri çox az tanıdım. Bu müddətdə həm yaxşı, həm də müəyyən mənada qəliz müəllimlərlə qarşılaşdım (yəqin ki, ifadəmə görə inciməzlər). Yaxşı müəllimlərim, dərsləri maraqlı və mənalı edən mənə motivasiya verən insanlar oldu. Univerisitet illərimdə xüsusilə Mübariz Göyüşlü və Qərənfil Dünyaminqızı kimi sevimli müəllimlərimin rəhbərliyi və dəstəyi mənim üçün böyük bir ilham mənbəyinə çevrildi. Mübariz müəllim sadəcə mənim yox, demək olar, fakültədəki bütün tələbələrin ən sevimli müəllimidir. Deyərdim ki, hər dərsi bir-birindən maraqlı idi. Bu yaxınlarda Beynəlxalq jurnalistika və informasiya siyasəti kafedrasının müəllimi Mübariz Göyüşlünün "II Qarabağ müharibəsinin Türk ölkələrinin mətbuatında əks olunması" mövzusunda elmi seminarı keçiriləcək. Bu səbəbdən müəllimimizə uğurlar diləyirəm. Digər əziz müəllimim Qərənfil Dünyaminqızının mühazirələrindəki təqdimatı və tələbəlik illərindəki jurnalistika fəaliyyəti ilə bağlı xatirələrindən bəhs etməsi məni təhsil aldığım sahəyə çox həvəsləndirdi. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, ötən həftələrdə Türk dünyası üçün əlamətdar hadisələrdən biri — Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 530 illiyinə həsr olunan və Bakı Ekspo Mərkəzində keçirilən X Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisi baş tutdu. Və bu əlamətdar hadisə içində digər bir tarixi ana fakültəmiz timsalında cəmiyyətimiz, xalqımız şahidlik etdi. Əli bəy Hüseynzadənin 160 illiyinə həsr olunan "Füyuzatçılar" kitabının təqdimetmə mərasimi baş tutdu. Əlbəttə, müəllif bizim dəyərli müəllimimiz Qərənfil Dünyaminqızı idi. Tədbirdə iştirak etdim və müəllifin kitabını imzalı şəkildə əldə etmiş oldum. Qarşıda bizi sonuncu semestr imtahanı gözləyir. Və hər dəfə təqvimdə yanvar ayını gördükdə tanış bir gözləmə və narahatlıq hissi içimi bürüyür. Mənə görə bu ay sadəcə qiymətlərdən ibarət deyil; biliklərimi, vaxtımı düzgün idarə etmək üçün bir dövrdür. Hər il bu dövr gecə-gündüz dərs hazırlığı və məsuliyyətli anlarla dolu olur. İmtahandan "A" aldığımda yaşadığım sevinc, bütün zəhmətimin qarşılığının simvoludur. Universitet illərimdə klassik dünya ədəbiyyatına marağım artdı. Dünya ədəbiyyatını daha çox mütaliə etdikcə müxtəlif mədəniyyətlər ilə tanış oldum. Hər bir klassik mənə yalnız fərqli dövrlər və cəmiyyətləri tanıtmadı, eyni zamanda sevgi, mübarizə və kimlik kimi mövzular üzərində düşündürdü. Bu əsərlərin zamansızlığı, həyatımın növbəti mərhələsinə hazırlıq görərkən mənə ilham verməyə davam edir.
Tələbəlik müddətində qrup yoldaşlarımla o qədər də yaxın olmasam da ilk illərdə bir neçə qrup yoldaşımla dərsdən sonra bəzən kinoya və ya restorana getmək üçün bir araya gəlirdik. Bu qeyri-rəsmi qarşılıqlı əlaqələr, dərindən şəxsi olmasa da, universitet təcrübəmə əyləncə qatdı və dostluqlarımı, necə olursa-olsun, qiymətləndirməyimə kömək etdi. Gələcəkdə bu anları yanımda daşıyacaq, sadə, amma mənim üçün dəyərli anların verdiyi sevinci unutmamağa çalışacağam.

Nuranə İsmayılova

BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi

Qədim tarixə, mədəniyyətə malik olan Azərbaycan yeni əsrin ən böyük “Zəfər yolunu” başa vurmuş və qızıl hərflərlə tarixə düşmüşdü. Bəli, bu tarix digərlərindən çox fərqli idi. Çünki bu tarix Azərbaycan əsgərinin qanı ilə yazılan və yaddaşlara həkk olan tarix idi. Bu tarix namus, əqidə üstündə qurulan, öz canlarını torpağa bağışlayan, sevinc və kədəri bir gətirən “Zəfər Yolu” tarixi idi.
Xalq olaraq belimizdə çox ağır bir yük var idi, sanki Himalay dağları üstümüzə çökmüşdü. Bəs nə idi bu yük? Bəli, bu yük 30-illik düşmən taptağı altında olan Qarabağ yükü idi. Kimisi o torpaqların həsrəti ilə canını tapşırdı, kimisi isə bu acı reallıq ilə həyatına davam etdi. Lakin ümid var idi üç rəngli bayrağımızın Qarabağda dalğalanmasına. 2020-ci il – Ermənistan tərəfi yeni təxribatlara əl atmağa davam edirdi. Artıq Azərbaycan xalqı, Azərbaycan dövlətinin səbri tükənmişdi. Həmin ilin iyulunda Ermənistan hərbi birləşmələri Azərbaycanın dövlət sərhədində, Tovuz istiqamətdəki strateji yüksəklikləri ələ keçirmək məqsədilə hücuma cəhd etdilər. 11 gün davam edən şiddətli döyüşlər nəticəsində düşmən geri oturuldu. Döyüşlərdə 3- cü ordu birliyinin qərargah rəisi general-mayor Polad Həşimov və polkovnik İlqar Mirzəyevlə yanaşı, Azərbaycan ordusunun 12 hərbiçisi və bir mülki şəxs həlak oldu. Ermənistan tərəfi bununla kifayətlənməyib yeni təxribatlara əl atdı. Qarşıdurmalar 27 sentyabr 2020-ci il səhər saat 06:00-da Qarabağ müharibəsindən sonra yaradılmış təmas xətti boyunca başladı. Bunun ardınca Ermənistan hərbi vəziyyət və ümumi səfərbərlik, Azərbaycan isə hərbi vəziyyət, komendant saatı və qismən səfərbərlik elan etdi.
Müharibə, pilotsuz təyyarələrin, sensorların, ağır artilleriyanın və raket zərbələrinin istifadəsi, habelə dövlət təbliğatının və onlayn informasiya müharibəsində rəsmi sosial media hesablarının istifadəsi ilə yadda qalan oldu. Çoxsaylı ölkələr və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı döyüşləri kəskin şəkildə qınadı və hər iki tərəfi gərginliyi azaltmağa və danışıqları təxirə salmadan davam etdirməyə çağırdı. Rusiya, Fransa və ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə əldə olunan üç atəşkəs də müharibəni dayandıra bilmədi. Şuşanın azad edilməsindən sonra Prezident İlham Əliyev, Rsuiya dövlət başçısı Vladimir Putin və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan arasında 10 noyabr 2020-ci il, saat 00:00- dan etibarən bütün döyüş əməliyyatlarını dayandıran atəşkəs bəyanatı imzalandı.
Müqaviləyə əsasən Azərbaycan müharibə zamanı işğaldan azad etdiyi ərazilərə nəzarəti əlində saxladı. Ermənistan isə işğal altındakı keçmiş DQMV ətrafı əraziləri Azərbaycana qaytardı. 2 minə yaxın rus əsgəri Ermənistan və Dağlıq Qarabağ arasındakı Laçın dəhlizi boyunca və keçmiş DQMV-nin Azərbaycanın nəzarətində olmayan hissəsində ən azı 5 il müddətinə sülhməramlı qüvvələr olaraq yerləşdirildi. Artıq müharibə bitmişdi. Qəribə bir ab-hava var idi, Azərbaycanda. Sevinc və kədər göz yaşları dəli Kürlə sakit Arazın birləşdiyi kimi qarışmışdılar bir- birlərinə. Bütün Azərbaycan üçrəngli bayrağa bürünmüşdü.
Bəli, müharibə göz yaşı, kədər gətirir. Gedənlər bir də qayıtmayacaq. Onlardan bizə xatirə olaraq ailələri və yaxınlarının o ürək dağlayan sözləri qalacaq. -Bir ali təhsilli əsgər yoldaşım var idi. Mənə söz vermişdi ki, tərxis olandan sonra yanına gələcəm. Tərxisinə 3 ay qalmışdı ki, şəhid xəbərini eşitdim. Həmin gecə yuxuma gəlmişdi. -Müharibə vaxtı döyüş yoldaşım qollarımda şəhid oldu. Son sözü isə “Atama deyin ki, mən yaramaz, tənbəl deyildim, vallah, deyildim !”
Baş gizir rütbəsində olan bir qardaşı hospitala gətirdik. Əməliyyatxanada çarpayıya yatırdıq. İki ayağı dizdən aşağı yox idi. Gözümün içinə baxdı, “qoymayın ölüm, üç balam var”,- dedi və şəhid oldu. Unutmayın ki, əgər rahat nəfəs alıb, gəzib, istədiyiniz hər şeyi rahat edə bilirsinizsə, bunların hamısını bu dünyadan köçən şəhidlərə borclusunuz.
Bir gün çiyinlərdə bir tabut gedər,
Bir cəsəd sevdası yandırar səni,
Yoxluğum qar kimi yağar üstünə,
Təpədən dırnağa dondurar səni.

Daha ulduzlara tənha baxarsan,
Tənhalıq bıçaqtək tökər qanını.
Qaranlıq otaqda dəli olarsan
Səssizlik kar edər qulaqlarını.


Payız daha gözəl görünməz sənə
Yağan yağışlar da ovutmaz artıq,
Gözünün yağıştək yağan yaşını,
Min günəş çıxsa da qurutmaz artıq.

Qalarsan əllərin yanaqlarında,
Axan göz yaşını silib gedərsən.
Ürəyin istəsə, açıqdır qapım,
Hərdən məzarıma gəlib-gedərsən.

Gəlib baş ucumda durarsan səssiz,
Ruhum səni görüb sevinər bəlkə.
Onda nə çəkmişəm bilərsən sənsiz,
Buz kəsmiş ürəyin isinər bəlkə.

Sonra baş daşımda rəsmimə baxıb,
Xəyala dalarsan, gülərsən bir az.
Məni öldürdüyün azdır, əzizim,
Bacarsan özün də ölərsən bir az.
Mayıl SOLTANOV,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi

Milli yaddaşda: dərc və dərk edilmək


Bakı Dövlət Universiteti ən munis xatirələrin doğulduğu və əbədi ömür sürdüyü doğma məkan, müqəddəs ruhların qoruduğu qutsal yer, əsrdən artıq ömrün milli tarix kartotekasını yaşadan elm məbədidir. Bu əziz-xələflik içində həm də xalqın mənəviyyat bətnində doğulan “Füyuzat"ı vardır ki, təsəvvürümə görə, o, uzun vaxt kəsiyindən sonra, sanki yenidən təvəllüd tapmışdı. Jurnalın yaradıcısı və baş redaktoru Əli bəy Hüseynzadə, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Əhməd Kamal Akünal, Əhməd Raiq, nəhəng romantiklərdən Hüseyn Cavid, Məhəmməd Hadi, Abdulla Şaiq, Əlipaşa Hüseynzadə (Səbur), nakam taleli Səid Səlmasi, İsmayıl Qaspıralı, Krım yarımadasının Alupka qəsəbəsindən olan Həsən Səbri Ayvazov, Qarabağ ədəbi mühitinin yetirdiyi ziyalı İbrahim Tahir, jurnalın maddi-mənəvi dəstəkçisi Hacı Zeynalabdin Tağıyev və neçə-neçə millət fədailəri, Vətənpərvər-maarifpərvər ziyalılar "Füyuzat mərkəzi"ndə cəm olmuşdu. Bu o zaman idi ki, Bakı Dövlət Universiteti bir əsri tamamlayıb yeni eraya qədəm qoyur, Jurnalistika fakültəsi 50, klassik "Füyuzat" jurnalının banisi Əli bəy Hüseynzadənin 155 illiyi qeyd olunurdu. Həmin vaxt Bakı Dövlət Universitetinin tələbəsi adını yenicə qazanmışdım. Darısqal auditoriyalardan fərqli olaraq "Füyuzat mərkəzi" daha geniş və cazibəli, eyni anda tarixi özündə yaşadan ahənrüba kimi adamı özünə çəkirdi. Auditoriya qapısının düzbucaq və şəffaf pəncərəsindən içəri asanlıqla görünürdü. Ötəri baxış zamanı otağın ucsuz-bucaqsız səmanı xatırladan göy rəngli divarlarında yalnız kiçik çərçivəli rəsmlər gözə dəyirdi. Ancaq milli baxış bucağında dərəcə üç yüz altmışa dəyişirdi. İçəriyə Yasunari Kavabatanın "Şüşə"sindən baxanda milli iftixarlarımızı hekayədəki personajın dilindən söylənilən fikirlərlə xatırlayırdıq: "...Mənim yoldaşlarım arasında bu şüşə yükünü çiyinlərində daşımayan heç olmasa bir nəfər varmı? Qoy düşmən şüşəni qırsın! Əgər mən onun qırıqları altında qalıb öləcəyəmsə, qoy ölüm. Yox, əgər ölməsəm, ağır yükü çiyinlərimdən atdığımı hiss etsəm – bax onda rəqs etməyə başlayacağam və yenidən döyüşə atılacağam!” Beləcə, millət fədailərinin ömür talelərinə, alın yazılarına binədən cızılmış çətin yaşantıları, mənəvi və böyük iztirabları kiçik çərçivə içində şəkillərilə birlikdə görürdük.
Sehrafərin otağın yaradılması, sanki "Füyuzat"a yenidən həyat qazandırmışdı. Elə o zamankı klassik "Füyuzat" intişara başlamazdan öncə "Həyat" qəzetinin səhifəsi jurnala "doğum şəhadətnaməsi" verdiyi kimi. Bu jurnal qısa ömür sürsə də, fəqət ilbəil mənəvi böyüyürdü. Və məktəbdən ən əvvəl mərkəz idi. Sabahkı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin və indiki müasir Azərbaycan Respublikasının siyasi-ideoloji beyin və azərbaycançılıq mərkəzi. Əli bəy Hüseynzadənin də qeyd etdiyi kimi "qüdrətli, ədəbi qələm sahiblərinin cəm" olunduğu mərkəz. Və hər dəfə otağın qapısını özümə tərəf dartanda, məni də görünməz bir qüvvə özünə sarı çəkirdi. Bu, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, fikir babalarımızın divardan asılan rəsmlərinin qüdrəti idi. Onlar xoşbəxt və diri, fəqət susqun görünürdülər (çox keçməyəcəkdi ki, milli müqəddəslər müəllim qüdrətinin nəticəsi kimi, həm da "danışacaqdılar"). Xoşbəxtliyin səbəbi aydın idi; çün iyirminci əsrin birinci onilliyində Azərbaycanda dövlətçilik ideyasını, konstitusiyalı azad vətəndaş cəmiyyətini qurmaq eşqinə yaranan klassik "Füyuzat", bu gün çağdaş əsrimizin ikinci onilliyində müstəqil Azərbaycanın elm məbədində özünə müqəddəs və mübarək milli-mənəvi hücrə tapmışdı. Susqunluq da ona görə idi ki, söz, fikir nəhəngləri müasir gəncliyi dinləyir, müşahidələrini aparırdılar. Düşünürdülər ki, görəsən, nəticə, kötücə, nəbibə və nədidələri onları unutmayıblarmı, yaxud tanıyırlarmı? Təəssüf ki, suala qətiyyətlə "Yox, unutmayıblar", deyə cavab vermək doğru olmazdı. Və o da insafdan kənar olardı ki, bizə "Füyuzat Jurnalistikası"ndan dərs deyən Qərənfil Dünyaminqızının ismini və araşdırmaçı ziyalının bu yaxın aylarda ərsəyə gətirdiyi "Füyuzatçılar" kitabının adını çəkməyəsən!

Ən əvvəl mətbuat klassiklərinin müqəddəs ruhları bizdən inciyər. Füyuzatçılarla həmdərd olmaq qabiliyyətinə illər öncə Qərənfil Dünyaminqızının yazılarında bələd olmuşdum. Bəlkə də səbəb də bu idi ki, digər tələbələrdən fərqli olaraq "Füyuzat Jurnalistikası" fənninə daha çox qəlb bağlayırdım. Elə o zaman tələbələrin önündəcə ayağa qalxaraq Qərənfil Dünyaminqızından bir ricada bulundum. Təvəqqe etdim ki, müəllif və müəllimimizin vaxtilə qələmə aldığı — füyuzatçıların həmişə təəssübünü çəkən Mirzə Cəlilin bəxtsiz qızlarına həsr etdiyi "Talesiz bacılar" yazısı elə auditoriyadaca oxunsun. Çünki o məqalənin təsirindən illər ötsə də ayrıla bilməmişdim. Qərənfil müəllim sözümü yerə salmadı. İllərlə televiziyada reportyor işləyən, özünəxas səsi olan qrup yoldaşım İlahə Azakova bu məsuliyyəti üzərinə götürdü. Yazı oxunur, auditoriyaya sakitlik çökür. Yazı bitir, ancaq sükut hələ də davam edirdi.
Bir zamanlar Mirzə Cəlil “Poçt qutusu”nu oxuyur, Məhəmməd ağa Şahtaxtı içdən gülürdü. İndi tələbə yoldaşım İlahə böyük Mirzə Cəlilin talesiz ömrünə yazılan araşdırmanı oxuyur, bəlkə də elə böyük ədibin özü də, Şahtaxtının ruhu da auditoriyada olan müəllim-tələbə qarışıq dərdə, qəmə içdən kədərlənirdi?! Bu mənzərəni Qərənfil Dünyaminqızının qələm qüdrəti, müəllim ucalığı yaratdı.
Abdulla Şaiq kimi "müəllimliyimlə daha çox iftixar edirəm" deyən Qərənfil Dünyaminqızı füyuzatçıların timsalında intəhasız Kürreyi-ərzi kiçik auditoriyaya sığdırırdı. Fəqət özü dərs otağına sığmırdı. Tez-tez mühazirə söylərkən kövrəlir, seminarlarda tələbələrin milli ruha, klassik mətbuatın təməl isimlərinə olan doğma münasibətinə qəlbən sevinərdi. O qəlb füyuzatçıları öz dili ilə yaşatmaqla, ruhlarını auditoriyada əziz tutub müəllimlik etməklə soyumurdu. Gecə-gündüz iş masası arxasında çalışır, arxiv sənədlərilə işləyir, medianın əlçatanlığını nəzərə alaraq ərsəyə gətirdiyi elmi-publisistik araşdırmaların dərcinə çətinliklə nail olur, beləcə millət fədailərinin mənəvi ömrünü yaşadır, gələcək nəsillərə ötürür. Bu genetik məsələdir: sevgi damarlarda qaynayır, iş qəlbdə, beyində, ümumi bütöv bir bədəndə gedir. Axı Qərənfil Dünyaminqızı həm də o müəllimlərdən dərs almışdı ki, onlar da klassiklərimizin tələbələri olub, onları canlı-canlı görüblər. Və Qərənfil Dünyaminqızı hər dəfə klassik füyuzatçılarla birlikdə ruhuna ən əziz, ən doğma olan — Əziz Mirəhmədov, Qulam Məmmədli, Kamal Talıbzadə, Abbas Zamanov, Nazim Axundov, Şirməmməd Hüseynov və digər müəllimlərini böyük məhəbbətlə anır və yaşadır. Araşdırmaçının elmi-publisistik məqalələri o mürəkkəblə yazılır ki, o, xalq ruhunun mürəkkəbinə batırılır. Budur o zərgər qədirbilənliyində, zərrəb dəqiqliyində ərsəyə gələn yazıları silinməz və əbədi edən. Əşhədu əminliklə deyə bilərik ki, Qərənfil Dünyaminqızının qızmar yay günündə doğulan "Füyuzatçılar" kitabı (Bakı, "Mimta Yayımları" nəşriyyatı, 2024, 188; Mübariz Yunusun elmi redaktorluğu və məsləhətçiliyilə) bu sevgidən təşəkkül tapdı, çox keçmədi ki çoxsaylı oxucu təşəkkürünü də aldı. Bu o minnətdarlıq idi ki, Jurnalistika fakültəsilə yanaşı, digər fakültə tələbələri də mənə telefon açır, yaxud mesaj yazaraq kitaba xüsusi maraq göstərirdilər. Həm də bu o zaman idi ki, hələ kitabın "Mimta yayımları"nda "Tezliklə" başlığı altında afişası nümayiş olunurdu. Kitabın yay ayında ömür qazanması da səbəbsiz deyildir. Çünki füyuzatçılar xalqa, millətə qəlblərinin odunu, damarlarında axan qanın istisini verib. Nəfis tərtibatlı kitabın qırmızı rəngə süslənməsi: füyuzatçıların timsalında canını Vətən üçün fəda edənlərin Al qanının müqəddəsliyini, 44 günlük zəfərimizi xatırladan Al şəfəqlərin ucalığını və bir də əbədiyaşar Əhməd Cavadın ölməz misralarını yenidən və bir də yenidən xatırladır:
Ey Al bayraq, sənin rəngin
Söylə, neyçün böylə al?!

Əsgər İsmayılov

Sözə və Sizə ehtiramla...

Əziz Aytəkin müəllimə, tarix və yaddaş üçün deyim ki, bizim qrupun Universitetdə ilk və son dərs günü oktyabr ayına təsadüf etdi. İlk günü yaxşı xatırlayıram, həmçinin günün dünənini də. O dünən ki, hər ikimizin ortaq dəyəri və dəyərlisi olan əsilzadə xanım sizin barənizdə o qədər sevgilə, məhəbbətlə demişdir ki, "Fakültədə istiqanlı, mehriban Aytəkin var". Sonra da fikirlərinə əlavə etmişdi, "Sözü bütövdü!". Təsəvvür edin: ilk gündən barəsində xoş sözlər eşitdiyim Aytəkin Zeynalova son kursda bizim qrupa "Beynəlxalq jurnalistika media sistemində" fənnini tədris etdi.
Beləcə nə az, nə çox beş illik tədris ilinin son akkordları fakültə dəhlizində çalınan zəngin sədaları fonunda auditoriyaya "daxil" oldu. Çox maraqlıdır ki, tələbə yoldaşlarımdan heç biri saata baxmadı. Sanki saat tənəffüsü gözləyən tələbənin saniyələrinə, dərsə gecikən tələbənin dəqiqələrinə ayrılmırmış. Qəribədir. Deməli, zaman həm də insanları bir-birindən ayırırmış. Biz bu ayrılığı hər dəfə bütöv görmək üçün, sonda xatirə şəkli də çəkdirdik. Beş il zülmümüzü, əziyyətimizi çəkən bəzi müəllimlərimizlə: Xalidə Cavadova, Ləman İsmayılova, Esmira Rövşənova, Aytəkin Zeynalovayla. Vaxtilə Mirzə Cəlil 1885-ci ilin oktyabr ayında seminariya dostları Ə.Məmmədxanov və Ə.Sultanovla birlikdə şəkillərini çəkdirib, sevimli müəllimləri A.O.Çernyayevskiyə bağışlayır. Biz də son dərs günü çəkdirdiyimiz şəkli müəllimli, tələbəli tarixin yaddaşına bağışladıq. Qoy tarix bizi unutmasın. Sizin bizi unutmadığınız kimi.
Əziz Aytəkin Zeynalova, bugün tədris etdiyiniz fənnin imtahanı uğurlu keçdi. Eşitdim ki, tələbələrlə bir-bir maraqlanmısınız. Yenə də bizə dəstək olmusunuz. Bu xeyirxahlığı, dostluğu unutmarıq. Üzrlü sayın ki, bəzi səbəblərə görə, bu gün Sizinlə əlaqə saxlaya bilmədim. Gec də olsa səmimi fikirlərimi indi qələmə ala bildim. Bu düşüncələrimi Sizə sayğı, ehtiram və təşəkkür əlaməti olaraq çatdırır tələbəniz:
Əsgər İsmayılov
15 noyabr, 2023-cü il

Mən hardan bilərdim tələbəlik nədir?

Dörd-beş ilin söhbətidir. O zamanın ki, auditoriya və kafedraları dəyişik salırdım. Təbii, normal hal idi. Çünki insan bələd olmadığı yerdə kor kimidir. Fakültəmizə əvvəllər dəfələrlə gəlib-getsəm də, ancaq otaqlara heç vaxt fikir verməmişdim. Bu mənada uzun müddət auditoriyaları qarışıq saldığımdan tez-tez eyni qapını açır və üzrxahlığımı bildirdiyim anda otağın yuxarı başından səs eşidilirdi:- Ələsgər, nəysə bir çətinliyin yoxdur ki? Tez qapını örtür, sonra da düşünürdüm. Görəsən, bu Ələsgər kimdi ki, hər dəfə qapını açanda adı çəkilir?..
O zamanlar tələbə yoldaşlarımı da yaxından tanımırdım. Boş vaxtlarda korpusun önündəki əzəmətli çinarın altında oturur, özüm-özümlə həmsöhbət olurdum. Yarpaqlar arasından üzümə düşən günəşin zərrələri fonunda beynimdə dolaşan suallar həzin mehə çevrilirdi. Bu dolaşıq suallar xəyal qanadlarında bahar yağışından sonra gözəlləşən çəmənzarı xatırladan həmən o auditoriyaya pərvaz edir, cavab tapmağa çalışırdı. Ancaq fikirlər mütəhərrik kölgə kimi beynimdə var-gəl edir, heç bir nəticə hasil olmurdu. Hardan biləydim ki, fakültəmiz tələbə addımından öncə onun adını elmi laboratoriyaya rəhbərlik edən Aytəkin Zeynalova dilində tanıyacaq, sonradan xətir-hörmətlə qarşılayacaqdı. Əlbəttə, sayğı, ehtiram qarşılıqlı olacaqdı. Bu sevginin kökündə bizlərin həyat etüdünə çevrilən doğma Tahirə Abbasova ismi olacaqdı. Çox sonralar Tahirə Abbasova təsadüfən Aytəkin Zeynalovaya zəng edəcək, elə qrup yoldaşlarımın yanındaca sıradan bir tələbə barədə ən xoş sözlərini ona çatdıracaqdı. Və birdən laboratoriyada müəllim-tələbə qarışıq hər kəsin üzündə təbəssüm yaranacaqdır. Aytəkin Zeynalova ürəkli şəkildə -Tahirə müəllimə, bilirsiniz yanımda kim var? -Ələsgər, -deyəcək, telefonun o başından Tahirə Abbasovanın həlim səsi duyulacaqdı. -Ələsgər, yoxsa, Əsgər?
Gülüş səsləri söhbətə qısa pauza verdikdən sonra Aytəkin Zeynalovanın fikirləri tələbə yoldaşlarımın dilində əbədi möhürlənən cümləyə çevriləcəkdi- Tahirə müəllimə, bəs bu, Ələsgər deyilmiş? Sözsüz, ad insan üçün əhəmiyyətlidir. Ancaq bu məsələdə formallıq da var. Bu mənada addan çox adamlıq əsas meyardı. Cümlənin əsasında fikir dayandığı kimi, cümlə aləmin var olmasında da "bütöv adam"ların vacibliyi şərtdir. Nəsiminin Əmir Teymurla dialoqundakı kamil və cahil insan söhbəti kimi. Riyazi məntiqin bünövrə daşı Leybnisin substitusiya, yəni əvəz prinsipi kimi. Əgər birinə adı ilə birlikdə təxəllüs də qoyuruqsa, deməli, ad məsələsi də identikdir. Ancaq insan olmaq, ya olmamaq həqiqəti isə dəyişməzdir...
Amerikanın banilərindən olan Con Kvinsi Adams "xatirə gündəliyi"ndə geridə qoyduğu həyatının üçdə ikisi barədə yazırdı ki, "...ölkəmə və bəşəriyyətə faydalı olmaqda heç nə etməmişəm". Sonradan nəhəng pedaqoqlardan biri Semyuel Eliot Moriso yazacaqdı: “hər şeydən əvvəl Adams” olmaq gərək idi. Həqiqətən də "Adams olmaq", adam olmaq şərtdir. Klişe də olsa ataların bu günə qədər dəyərini, aktuallığını itirməyən misalını xatırlamaq yerinə düşər: "Alim olmaq asandır, adam olmaq çətin”. Düşündüyüm mənada ona görə çətin ki, bəzən şəyird üzərində illərlə əməyi olan, etibar bəslədiyi müəllimini danır, yaxud şəxsinə diqqətində, ehtiramında qızırğalanır...
Məğzdən gen düşməyək deyə, hələ uşaqkən Adamsın müəllimi bildiyi atasına yazdığı maraqlı məktubdan bir hissəyə nəzər yetirək: "...Daha yaxşı böyümə barədəki hazırkı qətiyyətlə, mən, əziz ser, sizin oğlunuzam". Adamsın "böyümə" deyibən nəzərdə tutduğu məsələ onun kamilləşməsi, mənəvi yetişməsi, müəlliminə olan ehtiramı ilə bağlıdır. Əziz Aytəkin Zeynalova, Siz bizim müəllimimiz, biz də Sizin tələbələrik. Bilirik ki, boş tərəzinin gözləri heç vaxt taraz gəlməz. Sizin sözə dəyər verdiyinizi də yaxşı anlayırıq. Bu mənada sözdə, əməldə tarazlığı qoruduğunuza da şahidik. O zaman "Ələsgər, 10 addımlıqda filan yer var" dediyinizdə, ürəyimdə "ünvanı belə verməzlər axı" fikirləşmişdim. Zənn etmişdim ki, bir işin rahat və tezliyini xalq dilində ehtiva edən "nə var ki, iki addımlıq yoldur" məsəlinə istinad edirsiniz. Ancaq Siz deyən yerə 10 addımla çatanda, məsələyə bədii deyil, riyazi dəqiqliklə yanaşdığınızın şahidi olmuşdum. Sonra çox keçmədi ki, auditoriyada müəllimim də oldunuz. Tərəddüdsüz qiymətimi "10" yazdınız. Kiçik yazılarıma böyük qiymətiniz tək mənim adıma deyil, bütün qrupa verilən qiymət, dəyər idi.
Əlbəttə, Viktor Yerofeyevin də dediyi kimi, üslub fasiləsiz yazmaq, yaxud fikri danışıq dilində verməkdən ibarət deyil, bunu gərək ki, kağız da götürə. Beləcə sadə tələbə yazılarını diplom müdafiəsində rəyçi olduğunuz və o zaman xoş günündə xeyir-dua verdiyiniz Aynurə Nəzəri və yazıçı Emin Abdullayev bir araya topladı. Adsız kitabın üz qabığının üstündə uğurlu dayandılar: Bakı Dövlət Universitetinin -105, Jurnalistika fakültəsinin -55 illiyinə... Həqiqətən də bu qutsal yerdə dünəndən bu günə bütün müəllimlərimizin əməyilə bərabər, onların yaşatdıqları ənənələr, yaratdıqları müasirlik var. Aytəkin Zeynalova yazıların kitab halına salınmasına çox sevindi. Bu, əlbəttə, qürurlu idi. Ən birinci ona görə ki, laboratoriya rəhbəri olaraq illərlə elmi dərs vəsaitlərinin, məqalələrin ərsəyə gəlməsində əməyi olan Aytəkin Zeynalova hələ tam hala salınmayan və qısa zamanda ərsəyə gələn kitaba çox böyük sevgi və diqqətlə yanaşdı. Əbəs yerə deyilməyib ki, zər qədrini zərgər bilər. Doğrudur, bu kitab hələ "zər" halında deyildi, amma qiymət verən bu işin peşəkarı idi.
Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, ötən il “Jurnalistika” Elmi-Tədqiqat Laboratoriyasının müdiri dosent Aytəkin Zeynalova AAK-ın qeydiyyatında olan beynəlxalq xülasələndirmə və indeksləmə sistemlərinə (bazalarına) daxil olan dövri elmi nəşrlərdən ERİH PLUS və INDEX COPERNICUS tərkibindəki “Uluslararası Yönetim Akademisi” və "Journal of Business and Communication Studies" elmi məcmuəsinin elm şurasının üzvü seçilib. Və elm şurasına üzv olduğu dövrdən fakültədən beş müəllimin məqaləsi ERİH PLUS tərkibində olan “Uluslararası Yönetim Akademisi”elmi jurnalında dərc edilib (mənbə: Jurnalistika fakültəsinin rəsmi səhifəsi).
"Hər kəlməsi sevgi dolu cam" olan Zəlimxan Yaqub “Mən hardan bilərdim şairlik nədir?” sualına elə eyniadlı şeirilə özü bəşəri cavab verir. Deyir ki, torpaqdan, toxumdan, dindən, qopuzdan, Qorquddan gəlməsəydim, göylərdən süzülən pıçıltıları könül duymasaydı, mən hardan bilərdim şairlik nədir?! Biz də hardan bilərdik tələbəlik nədir? Əgər Bakı Dövlət Universitetinin və Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi olmasaydıq...

Əsgər İSMAYILOV,
BDU Jurnalistika fakültəsinin məzunu
14 iyul 2024-cü il

Cinayətlərin kökündə dayanan amillər

İnsanı formalaşdıran əsas amillərdən biri də cəmiyyətdir. Körpə böyümə mərhələsində ətrafına nəzər salır, qavrayır, təqlid edir. Lakin yaxşı ilə pisi ayırd edə bilmir. Buna görə də bizim gələcəyimiz olacaq bu uşaqların, həqiqətən sabahımız ola bilməsi bugünkü bizlərin əlindədir. Son zamanlar Azərbaycanda baş verən hadisələrdən və cəmiyyətin bu məsələlərdəki rolundan danışaq. Aprel ayında Bakıda ailəsinin beş üzvünü balta ilə amansızlıqla qətlə yetirən Əhməd uzun müddət media gündəmindən düşmədi və cəmiyyətdə ciddi müzakirələrə səbəb oldu. 1999-cu il təvəllüdlü Əhməd Əhmədov öz ailə üzvlərini və hətta 2 yaşlı bacısı qızını qətlə yetirmişdi. Bu cinayət yox, faciə idi. Əhmədin amansız qətlini unutmağa macal tapmamış, 24 iyunda Şüvəlanda 1986-cı il təvəllüdlü Allahverdiyev Rövşənin, onu istintaqa cəlb etmək üçün gələn üç polisi ailəsinin gözü önündə ov tüfəngi ilə vurmağı xəbəri yayıldı. 26 iyunda paytaxt Bakının Nərimanov rayonunda İsmayıl Allahverdiyev sevdiyi qız üçün öz tanışı Tural Kosayevi insanların gözü önündə güllələyərək öldürmüşdü və qaçarkən ərazidə olan insanlar tərəfindən yaxalandı. Ardınca 6 iyul tarixində baş vermiş hadisə yenə insanların içində dərin kədər hissi oyatdı. Çünki bu son iki ayda qətlə yetirilən dördüncü polis idi. Daha öncə səkkiz dəfə məhkum olunmuş Mehman Məmmədov polis kapitanından qaçarkən kəsici alətlə yaralanmış, yaralanmasına baxmayaraq polis kapitanı istintaqdan yayınan Mehman Məmmədovu tutmuşdu. Lakin özü ağır yaralandığı üçün xəstəxanada dünyasını dəyişdi. Vaxtilə bu hadisələri xarici xəbərlərdə görüb özümüzə şükür edirdiksə indi bu hadisələr gözümüzün önündə yaşanır. Bəs insanı cinayət törətməyə sövq edən nədir? İnsan niyə cinayət törədir? İnsanı cinayətə sürükləyən amillər nələrdir? Cinayətlərin psixoloji aspektini araşdırdım. İnsanın cinayət törətməsində ancaq sosial problemlər rol oynamır. Arada düşünürsən, zahirən adi insan, niyə birdən ağır cinayət törədir? Bunu anlamaq çətindir. Son zamanlar müşahidə edilir ki, cinayət törədənlər arasında əqli cəhətdən sağlam şəxslər də var. Antisosial davranışın yaranmasında ailə mühüm rol oynayır. Qeyri-qanuni hərəkətlərə səbəb olan amillər aşağıdakılardır: 1.həddən artıq və ya davamlı olaraq ailədə cəza tətbiq etmək; 2.ailədə ata rolunun olmaması; 3.uşağa qarşı həddən artıq yumşaq davranış; 4.ailədə baş verən münaqişələr. Bəzən tam təminatlı ailədə uşaq özünü tək, lazımsız hiss edir. Sonra gəlir bağça, məktəb. Görürsən ki, burda da ətraf ilə münasibət formalaşmır bu da zamanla qapalılıqdan açıq aqressiyaya gətirib çıxarır. On iki - on yeddi yaşlarda qanunazidd hərəkətlər ixtiyari olur: oğurluq, xuliqanlıq. Cinayətkarın adətən cinayəti törətmək üçün müəyyən motivi olur. Bura qısqanclıq, paxıllıq, intiqam və kin daxildir. Daha sonra da qeyri-qanuni hərəkətlərə səbəb olan anomaliyalar yaranır ki, bura — "psixopatiya", "alkoqolim", "nevrotik pozuntu", "kəllə beyin travması", "intellektual çatışmazlıq" və s. daxildir. Qısacası, cinayətlərin törədilməsində həm ailənin, həmdə cəmiyyətin rolu var. Doğulan körpələrə ideal cəmiyyət yaratmaq mümkün olmaya bilər. Lakin ailələr öz övladları üzərindən götürdükləri öhdəliklərə ciddi şəkildə yanaşmalıdırlar. Təbii ki, bu tək ailənin də bacaracağı proses deyil. Uşaqların asosiallığı qırması üçün də baxça və məktəblərdə şərait yaradılmalı psixologiya dərsləri keçirilmlədir. Uşaqlar həm özlərini, həm cəmiyyəti dərk etməlidir. Bu gün uşaqlarımızı qoruyub düzgün tərbiyə etmək, gələcəyə ən böyük miras vermək deməkdir.

Ayhan Ağarzayev
BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi

Turanın "gündoğar qolu"

Əvvəlcə Yaponların etnik və irqi kökəni ilə əlaqədar digər tezislərin mövcud olduğunu da nəzərə almalıyıq. Bu tezislər Yaponların Okeaniya və ya Cənub-Şərqi Asiya, Çin kökənli və Sarı irqdən olduqları yönündə birləşir. Bəs bu iddialar doğrudur ya yanlış?

Bir neçə yazar, Malaziya, Filippin, İndoneziya və Polineziya kimi okeaniya adalarından yerlilərin, hətta Tamil kimi hind kökənlilərin Yapon adalarına köçü ilə Yapon millətinin ərsəyə gəldiyini söyləməkdədirlər. Sansomun dediyi kimi, bu görüşün doğruluğunu isbat edə biləcək heç bir dəlil yoxdur. Ayrıca, "Təməldə Yaponlar bir qitə irqidirlər. Dilləri və fiziki xüsusiyyətləri, dəqiq olaraq onların Şimali Asiyadan gəldiklərini göstərir və coğrafi tədqiqatlar da Koreyanın onların keçiş nöqtələri olmasına işarə edir. Həqiqətən Koreyadan Yaponiyaya dağınıq bir köç tarixi zamanlarda da davam etmişdir. Şimali Asiya dediyimizdə, Çini kənarda buraxırıq. Yaponların Çinlilərə olan irqi yaxınlığı (ki bunu tez-tez eşidirik) hesaba qatılması çox az ehtimal olan şeydir" (Bax: Aston W.G.Shinto: The Ancient Religion of Japan, replicated by UT Back-in Print Service, The University of Toronto, Canada, 2001, s. 1).

Yaponların Çin və ya Cənub-Şərqi Asiya kökənli olduqları yönündəki tezislər o qədər də qüvvətli deyil. Etnik kökənin təyin olunmasında din faktoru da müəyyən rol oynamaqdadır. Yaponların milli dini olan Şintoizm, kültürəl və mədəni olaraq Türk Kam-Şaman inancına bənzəməkdədir (Bax: Bayraktar M. Türkler Ve Japonlar, Tek Ağaç Eylül Yayıncılık, 2007, s. 97). Ballou bu nüansı belə ifadə edir: "Erkən Yapon dini inanclarının ilk təməl mənbələri, Çindən ziyadə Şimali Asiyadadır." Eyni şeyi Hall da söyləyir; "Yaponlar... dil, sosial adətlər və dini inancları baxımından çox güclü bir şəkildə şimal-şərqi Asiyaya bağlıdırlar." Arxeoloji qazıntılar və tapıntılara gəldikdə isə, Yaponiyanın ön tarixinin başlanğıcı və ya miladı Komon mədəniyyəti (Comon Culture) olaraq adlanır. M.ö. 4200-250-ci illəri əhatə etmişdir. M.ö. 3-cü əsrləri əhatə edən və Komon mədəniyyətinin davamı olan mədəniyyətə isə "Yayoi mədəniyyəti" deyilir. Antik Yapon tarixinin bünövrə daşları bu iki mədəniyyətdir. İndi bu iki mədəniyyət dövrünə aid tapıntılardan elm adamlarının gəldiyi nəticələrə və fikirlərə baxaq: "Luçu adalarına qədər çatan, lakin Formosaya qədər çatmayan Komon mədəniyyəti, Cənubi Çin və Hind-Çini əhatə edən Neolit dövrü mədəniyyətlərindən ayrı bir qrupa aiddir. Beləliklə, Komon mədəniyyətinin şimal kökənli olduğunu təxmin etmək ağlabatandır, əgər belədirsə, Yaponiyadakı neolit dövrü qalıntılarına bənzərlik göstərən qalıntıların Şimali Asiya qitəsindəki bəzi bölgələrdə də tapılmasını gözləməliyik. Həqiqətdə isə belə bir bənzərlik, Koreyada olub erkən dövr neolit dulusçuluğunun bəzi ilkəl tiplərində var. Fəqət bu, Komon tipdəki dulusçuluqdan fərqli olaraq Yayoi tipdəki dulusçuluğa bənzəyir, beləliklə indilik dulusçuluğun və ya başqa daş sənətinin Yaponiyanın erkən neolit dövrü mədəniyyətinin kökəninə işıq tutmur. Sadəcə bənzətmə ilə, əgər Yayoi mədəniyyəti Koreya yolu ilə Şimali Asiya qitəsindən gəlibsə (bu hardasa dəqiqdir), coğrafi özül diqqətə alınaraq daha erkən Komon mədəniyyətinin də bənzər bölgədən gəlməsi ehtimal daxilindədir və çox güman ki, eyni yolu izləyib (Bax: Sansom G. B. Japan, A Short Cultural History, Tokyo, 1997, s. 4). Mr.Sansom Comon mədəniyyətinin köklərinin Cənubi Çin və ümumilikdə cənub-şərqi Asiyadan dəqiq şəkildə fərqli olduğunu ifadə edir və tarixdən əvvəlki Yapon mədəniyyətinin Şimali Asiya kökənli olduğunu müdafiə etməkdədir. Aradakı körpünü isə Koreya vasitəsilə qurur və tezisini Koreyada tapılmış erkən Neolit dövrü dulus qalıntılarının Comon mədəniyyətinə aid olan duluslara bənzədiyi arqumenti ilə təməlləndirir. Bənzər bir fikri Hane Mikiso da müdafiə edir. Yayoi bəzək sənətinin köklərini Altay dillərinin danışıldığı bölgədəki tapıntılarla müqayisə edir və Yaponların köklərini bura bağlayır. Koreya bağlantısını Bersihand Roger də ifadə edir və bununla kifayətlənməyib Yaponiya adalarına köç edən ilkəl qəbilələrin Ural-Altaylı və ya Altay-Tunquz kökənli olduğunu söyləyir: "Yaponiyaya ilk axının Cənubi Koreya yolu ilə olması gərəkdir... Kyüşünün şimalından girərək oradan da bütün adalara yayılmışdılar. Bu ilk gələnlər Ural-Altay və ya Altay-Tunquz deyilən xalqlardan olmuşdu. Yaponların Şimali Asiya kökənli olduqlarını doğrulayan Kaizuka deyilən tarixdən əvvəlki qalıntılar tapılmışdır". Beləliklə Yaponların Okeaniya adalarının yerlilərindən törəməsi haqqında görüşlərin yanlışlığı da dəqiqləşmiş olur. Yaponların dillərinə gəldikdə isə, türkoloq Osman Karatay bir sıra fərqlərlə birlikdə yaponcanın Altay dili ola biləcəyinə işarə edir; "Yaponca: 130 milyona yaxın insan tərəfindən Yaponiyanı oluşduran adalarda danışılan dildir. Ən qədim mənbələri Türkcə ilə eyni dövrə gedib çıxır. Bu səbəbdən, Altay çalışmalarında tarixi dərinliyin təmin olunması baxımından önəmlidir... Səs və sistemi daha fərqli olmaqla birlikdə, fonetik quruluş xüsusiyyətləri baxımından Ural-Altay bölgəsi dillərinə bənzəyir..." (Bax: Osman Karatay, Ural-Altay Kuramı, Selenge Yayınevi, İstanbul 2020, s. 47-48).

Məşhur "Dünya Tarixi" əsərinin müəllifi H.G.Wells Ural-Altay dillərindən bəhs edərkən Koreya və Yapon dillərini də zikr edir. Lakin dəlilləri yetərli görmür. Etnoqrafik araşdırmalar, Yaponların Turan ailəsinin çox erkən ayrılmış bir qolu olduğunu doğrulamaqdadır. Məşhur Yapon tarixçi Eqami Namioya görə m.s. 3-cü əsrdə Yapon adalarındakı ilk dövlət Yamoto adı altında Altaylı köçərilər tərəfindən qurulmuşdur (Bax: Ələsgər Siyablı, Dünya Tarixində Turan Dövrü, Köhlən Nəşriyyatı 2021, s. 424). Onu da qeyd edək ki, ilk Yapon imperatorunun adı türkcə olub, Meimandır (Bax: Закирьзяанов Кайрат. Под Знаком Волка, 2012, s. 141). Cənub-Şərqi Asiya və Çin tezislərini rədd edən Mr.Sansom əmin bir şəkildə Yaponların Ural-Altaylı olduğunu söyləyir: "Bu qısa xülasə, arxeoloji tədqiqatların ortaya qoyduğu kimi tarixdən əvvəlki Yaponiyanın tarixidir. Bundan, Neolit dövrünün sonuna doğru ölkənin, etnoloqlar və daha doğrusu linqvistlərə görə Ural-Altay olaraq tanınan, Finlərin, Samoyedlərin, Hunların, Tunquz qəbilələri və Monqolların da daxil olduğu xalqlar tərəfindən məskunlaşdırıldığı nəticəsinə dəqiqliyə yaxın bir qənaətə gəlirik". Mr.Vheeler isə erkən Yaponları "Türklərin əmiuşağı olan Ural Tatarı" sayır və C.K.Parkerin fikirlərinə qatılaraq Yaponları Koreyadan gələn Türkcə-Tatarca danışan işğalçılar olaraq ifadə edir: "Qəbilə adətləri, evlənmə, cənazə ayinləri, xürafələr, kahinlik üsulları, dil, fiziki ölçülər və yüzlərlə başqa şeydən ortaya çıçan ən müdafiə edilə biləcək nəzəriyyə, Yaponları, müştərək Altay qrupu deyə adlandırılan Doxanın "Şimali Himalay Mərkəzi"nə yerləşdirməkdədir. Qısaca bu qrup, ən təməldə, Mancur əkinçisinin, Monqol köçərisinin, Koreyalının, Türkün və Hunların əmisi oğlu olan bir Ural Tatarıdır. C.K.Parkerin təmsil etdiyi bir qrup elm adamı Yaponları, Türkcə-Tatarca danışan və Koreyadan gəlmiş işğalçılar hesab etməkdədir". Təsadüfi deyil ki, Sir Sykes də Yaponiyanı bir "Turan dövləti" hesab edir. Qısaca; Yaponlar və Türklər əmioğludur. Qohumdur. Eyni ulu ağacın kökləri birləşən iki ayrı budağıdır.

Nağıbəyov Məmmədtağıbəy