30-05-2024, 19:35
UNEC-də tələbələrin yaşıl iqtisadiyyata həsr olunan beynəlxalq konfransı keçirilib.
UNEC-in Rus İqtisad Məktəbində “Davamlı inkişaf şəraitində yaşıl iqtisadiyyat: çağırışlar və gözləntilər” mövzusunda beynəlxalq elmi-praktiki konfransı keçirilib.
Konfransı giriş sözü ilə açan Rus iqtisad məktəbinin direktoru dosent Mənsur Bərxudarov tədbirdə elm və təhsil, habelə özəl və dövlət sektorlarının nümayəndələrinin də təmsil olunduğunu qeyd edib. Təbii ehtiyatların azalması, tələbatın artması fonunda dayanıqlı inkişafa nail olmaq üçün "yaşıl" iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi istiqamətində baş tutan tədbirlərin, görüşlərin, konfransların böyük əhəmiyyətə malik olduğunu diqqətə çatdırıb.
Sonra elm və innovasiyalar üzrə prorektor dosent Fariz Əhmədov konfransın mövzusunun əhəmiyyəti barədə danışıb. Bu il Azərbaycanın COP-29 kimi qlobal konfransa ev sahibliyi etməsi onun beynəlxalq nüfuzunu və ekoloji məsələrə sadiqliyindən irəli gəldiyini vurğulayıb. Əlavə olaraq, COP-29-la bağlı UNEC-də keçirilən tədbirlərdə gənclərin üzərinə düşən vəzifələrdən danışıb.
Ardınca UNEC nəzdində İqtisadi Araşdırmalar Elmi-Tədqiqat İnstitutunun direktoru, professor Yadulla Həsənli, Rusiya Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü professor Bəhram Əliyev yaşıl iqtisadiyyatın dünya üçün əhəmiyyəti, ekoloji təmiz texnologiyaların tətbiqinə yer verilməsi, tullantıların yenidən emalı və çirklənmiş ərazilərin bərpasının təşviqi, "yaşıl" texnologiyaların tətbiqinin qollara ayrılmasının ayrı-ayrı aspektləri, təhsil sahəsinin bu proseslərdə yeri və rolu haqqında danışıblar.
200-dən çox gənc tədqiqatçının yer aldığı beynəlxalq konfrans 7 panel sessiya üzrə Azərbaycanın müxtəlif ali təhsil müəssisələrinin nümayəndələri ilə bərabər Türkiyə, Rusiya, Belarus, Qazaxıstan və Yunanıstanın tələbə, magistr və doktorantlarının çıxışları ilə davam edib.
Panel iclasın moderatoru Aysel Qaragözova Azərbaycanın enerji strategiyasında yeni eranın başlanğıcı olduğunu bildirib. Bu məsələnin dövlətimiz tərəfindən prioritet vəzifə olaraq irəli sürüldüyünü qeyd edib. UNEC-in nüfuzlu alimlərinin, yaşıl iqtisadiyyatla bağlı tanınmış elm adamlarının çıxış etdikləri sessiyalarda mövzu ilə bağlı əhəmiyyətli müzakirələr aparılıb.
Konfrans UNEC RİM-in tərkibində fəaliyyət göstərən “UNEC RESH Stars” yaradıcı tələbə klubunun ifasında konsert proqramı ilə başa çatıb.
Əsgər İsmayılov
26-05-2024, 21:15
İslamdan müqəddəslik almış dövrünün müasir qadınları.
Xalqımızın formalaşmağa başladığı dövrlərdən etibarən qadın məsələsi ən çox düşünülən məsələlərdən biri olmuşdur. Əsasən XX əsrin əvvəllərində Cümhuriyyətimiz yarandığı dövrlərdən etibarən qadın haqları hər məsələdə başlıca problem olaraq qoyulub. Dini fanatizm dərəcəsində yaşayan kəslərin qarşısını almaqda ziyalı qadınlarımızın savaşlarından biridir. Cümhuriyyətimizin ziyalıları hər zaman səsləndiriblər ki, qadın bir şəxsiyyət kimi azad olmayana qədər bu cəmiyyətin problemləri həll olunmaz qalacaqdır.
Cəmiyyətin gələcəyini aydınladacaq olan qadınlar öz haqları uğrunda hərdaim mübarizələr aparıb.
Onlaran qətiyyətli duruşu, azadlıq uğrundan savaşları bütün xalqı qarşısında baş əydirmişdir. Cəmiyyətin qadını azad və elmlidirsə onun gələcəyidə ən güclü və sağlam qalacaqdır.
Qəzetlərdə millət qadınını oyatmaq
Hələ XX əsrin əvvələrində millət qadınını oyatmaq üçün çox çabalar göstərilib. Bunların ən böyük örnəyinə Qəzetlərdə çap edilmiş qadın azadlığına aid əsərlər, hekayələr aiddir. Hələ 1903-cü ildə Tiflisdı çap edilmayı başlayan "Şərqi-rus" qəzetində bu probləmlər ən kiçik incəliyi ilə qaldırılmağa başlanmışdır Hekayələrində cəmiyyətin içindən mesajlar verərək qadını azadlığa, öz hüquqlarını müdafiəyə səsləyən ziyalılarımız bu problemlərlə mübarizə aparmışdır. Dinimizdən buyana gələn müqəddəs qadın adını cahil mollaların əlinə verməmək üçün çox mubarizələr, savaşlar gedib. Qadının müqəddəsliyi hər bir şəxsin anasına, öz ailəsinə olan hörmətindən vüsət alır
Bakıda ilk qız məktəbi.
XX əsrin ilk illərində Azərbaycan qadınlarının təhsil almaq imkanının məhdudluğuna qarşı atılmış mühüm addımlardan biri H.Z.Tağıyevin 1901-ci ilin oktyabr ayında Bakı Qız Məktəbini təsis etməsi oldu. Məktəbin təntənəli açılışı günü - 1901-ci il oktyabrın 7-de "Kaspi" qəzeti Qafqaz (Zaqafqaziya) müsəlmanlarının Şeyxülislamı Axund Əbdüssəlam Axundzadənin xeyir-duasını da dərc etmişdi. O. Məhəmməd peyğəmbərin "elm öyrənmək həm müsəlman kişiyə, həm də müsəlman qadınına vacibdır sözlərini xüsusi vurğulamış, İslamın tarixindan, həkim alim kimi şöhrət tapmış müsəlman qadınlarının həyatından misallar və sitatlar gətirmiş və demişdi: “Bu tarixi sitatlardan məqsədim budur ki, nə din, nə şəriət təhsil və tərbiyə sahəsində qadınların hüquqlarını məhdudlaşdırmır. Belə olsaydı, İslamda bu qədər şöhrətli müsəlman qadını yetişməzdi. Əgər bu vaxta qədər Zaqafqaziyada qızlara təhsil verilməyibsə, bunun səbəbi təkcə məktəbin yoxluğu deyil, həm də kök atmış ziyanlı adətlərdir.”
Qadınının yolunu aydınlatan "İŞIQ"
İşıq qəzeti Azərbaycanın ilk qadın qəzetidir. Bu möhtəşəm çağırış qəzetinin ilk nömrəsinin çıxışıa 1911-ci il yanvarın 22-nə təsadüf etmişdir. 1912-ci ilədək 68 nömrəsi işıq üzü görən bu qəzetində naşiri Xədicə xanım Əlibəyova kimi ideal şəxslərdən olan maarifçimız olmuşdur. Bu qəzet artıq oyanmaqda olan qadının səsi idi. XX əsrin əvvəllərində hər bir fəal qadının azadlıq çağırışları var idi. Artıq bu səslərin mənası müqəddəs qadının cəmiyyətdə ictimai qüvvəyə çevrilmə addımlarıydı. Qəzet çıxmağa başladığı günlərdən etibarən Xədicə xanım ziyalı qadınlarınızı ətrafına toplayıb cəmiyyəti cəhalət xülyasından oyatmağa səy göstəriblər. Onlar bu ilk səyləri neçə-neçə qadının gözünü açıb bizim günümüzə qədər işıq saçmışdır. Və XX əsrin əvvəllərindən başlayan bu mübarizələr cavabsız qalmamışdır.
Addımlayır Cümhuriyyət qadınları.
Tarixinə nəzər salsaq görərik ki, cəmiyyətin inkişafının bütün mərhələlərində qadınlar kişilərlə bərabər dövlət quruculuğunda, siyası qərarların verilməsində fəal iştirak etmişdir. Bununla belə, ölkəmizdə milli qadın siyasəti tariximizin şanlı səhifəsı olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə dövlət statusu almış oldu.
Cümhuriyyətin hələ ilk yarandığı illərə nəzər salsaq görərik ki, hərdaim burada qədim türkçülük dəyərləri nəzdində qadınların hüquqları uğrunda mübarizələr getmişdir. Əks cinsin nümayəndələrinin zərif cinslə bağlı olan tabulaşmış düşüncələri bunun qarşısında ən böyük maneə idi.
Hələ 1918-ci il qurultayında M.Ə.Rəsulzadə müsəlman qadınının azad edilməsini müsəlman xalqlarının milli-azadlıq mübarizəsinin ən mühüm məsələlərindən biri kimi qiymətləndirdi. M.Ə. Rəsulzadə deyirdi: "Bütün digər xalqların qadınları kişilərlə bərabər ictimai-siyasi hərəkatda iştirak etdiyi və bununla da öz millətinin uğurlarına kömək etdiyi bir vaxtda müsəlman qadın dustaqlıqda qala bilməz və qalmamalıdır" 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qəbul etdiyi İstiqlal Bəyannaməsinin IV bəndində bərabərhüquqluluq prinsipinin, seçmək və seçilmək hüququnun təsbit edilməsi ilə öz qanuni təsdiqini tapdı. Nəticədə, Azərbaycan Şərqdə qadınlara seçmək və seçilmək hüququ verən ilk şanlı ölkə olduq. Şərqin maarifə addımlayan səsi öz qadınını bu günlərə gətirmək üçün baş qaldırdı.
Müsəlman dünyasında ilk dəfə qadına seçib seçilmək hüququ verildi. Bu addımla nəinki Azərbaycanda, hətta Avropanın beşiyi sayılan bir çox ölkədən əvvəl qadının qanunu dünyaya gəldi. Beləliklə, 1918-ci il dekabrın 8-də işə başlayan Azərbaycan parlament seçkilərdə də azərbaycanlı qadınlar iştirak etmişdir. Azərbaycanlı qadınların seçki hüquqlarının möhkəmləndirilməsi istiqamətində atılan növbəti addım bu hüquqların Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Müəssislər Məclisina seçkilər haqqında Əsasnamədə təsbiti oldu.
Bu dövrdə elmi publisistik və bədii yaradıcılıqla məşğul olan Ş Əfəndizadə, Ş.Qaspralı, Ş Axundzadə, E Yusifbəyli, Ü Sadıqzadə kimi qadın ziyalıların məqalələrində, əsərlərində dövrün ictimai-siyasi. millimənəvi problemləri öz dolğun ifadəsini tapmışdır. Bu ifadələrlə öz yolunu bəlirləyib düzgün təhsili almaq bizlərin borcudur.
Bayraməlibəyova Məryəm.
Məryəm xanım Teymur bəy qızı Bayraməlibəyova. Azərbaycanlı pedaqoq, ilk qadın xeyriyyə cəmiətinin yaradıcısıdır.
Lənkəranda qız məktəbinin Şagirdi Azərbaycanın ilk qadın opera müəğənnisinin sözlərinə görə Məryəm xanım insanları maarifə cəlb etmək üçün şagirdlərini gələcək həyat yolunda addımlamağa hazırlayırdı. Dərslərində kiçik səhnəciklər verən Məryəm xanım qızların beyinlərinə qadının önəminin toxumlarını əkirdi.
Beləliklə ilk Qadın Xeyriyyə Cəmiətinin qurulmasının səbəbləri yavaşdan vüsət almağa başlayır. Məktəbdə təhsil alan qızların geyinməyə ayaqqabıları olmamas, onların maarif yolunda qələm, dəftərə olan ehtiyacı xeyriyyə cəmiətnin qurulması ilə ödənməyə başlayır. Bu təkliflərdən razı qalan cəmiyyət isə gələcəyin işıqlarını təhsilə yönləndirməyə başlayır.
Aprel işğalından sonrada pedoqoji fəaliyyətini davam etdirən Bayraməlibəyova savadsızlığın ləğvi uğrundan ilk qadın kurslarını (1920-1921) təşkil etməyə başlayıb. bütün qəzada qadın müəllim kimi siyasi maarif yolunda insanları bilikləndirməyə davam etmişdir. Məryəm xanım Bayraməlibəyova 1922-ci ildə həbs olunmuş. Bakıdan kənara çıxmamaq barədə iltizam verildikdən sonra isə sərbəst buraxılmışdır. Ömrünün sonlarına kimi müəllimlik işığını yaymağa davam etmişdir.
Dövlətinin gələcəyi uğrunda öz həyatını fəda etmiş yüzlərlə maarifçi xanımın adını çəkmək olar. Lakin onların başlatdıqları bu azadlıq savaşını davam etdirmək bizlərin səyləri ilə tərənnüm tapacaqdır.
Hazırladı:
Ləman Təhməz JK-065A
26-05-2024, 20:12
Növbəti qurban Ermənistan olacaq: ABŞ və Aİ-dən böyük oyun
ABŞ, Avropa İttifaqı (Aİ) və Ermənistan arasında aprelin 5-də imzalanmış müqavilə Cənubi Qafqazda yeni gərginliyə səbəb ola bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu gün Rusiya ilə Ermənistan arasında münasibətlər kifayət qədər gərgindir. Bunun əsas səbəbi İrəvanla Qərb arasında əlaqələrin inkişafıdır. ABŞ və Aİ-yə bu qədər yaxınlaşmaq Ermənistan daxilində ciddi problemlər yarada bilər.
Vaşinqton və Brüssel Moskvanı daha çox küncə sıxışdırmaq siyasətini tutublar.
Sözügedən üçtərəfli müqavilə Ermənistanı bir növ arxayınlaşdırdı.
Ukraynadan sonra növbəti qurban Ermənistan seçiləcək. Çünki İrəvan Moskvanı qəzəbləndirməyə davam edir.
Xəlilov Anar
Azərbaycan Universiteti
26-05-2024, 20:05
Gürcüstan Qərbdən asılılığın nələrə səbəb ola biləcəyini anladı
Bu gün Gürcüstanda baş verənlər bir neçə günün və yaxud da bir neçə ayın məsələsi deyil. Bu, illərlə yığılmış problemin bir partlayışı kimi də dəyərləndirilə bilər. Çünkü uzun illər, artıq 20 ildən çox vaxtdır ki, Qərb bu və ya digər formada Gürcüstanda qeyri-hökumət təşkilatlarının maliyyələşdirilməsini həyata keçirir. Belə QHT-lərin sayı 25 minə qədərdir.
Tarixi təcrübə göstərir ki, Qərb Gürcüstanın arxasında və ya Gürcüstanda hakimiyyətə gətirdiyi şəxslərin arxasında dayanmayıb. Ölkənin keçmiş prezidenti Mixail Saakaşvilinin aqibəti çoxlarına bəllidir. Çünkü Saakaşvili hakimiyyətə gətirən qərb sonuna qədər onun arxasında dayanmadı.
Bundan başqa, Qərb 2008-ci ildə Gürcüstanı faktiki olaraq Rusiyanın əlinə verdi.
Qərb, həqiqətən də, bu ölkənin daha da inkişaf etməsini istəyirsə, oraya böyük miqdarda iqtisadi yatırımlar etməliydi. Amma əksinə etdi. ABŞ və müttəfiqləri Gürcüstan Cəmiyyətinin Agentura Şəbəkəsini formalaşdırdı. QHT-lər vasitəsi ilə insanları ələ aldılar və verilən böyük miqdarda maliyyə yardımları cəmiyyətin yönləndirilməsində istifadə edildi. Nəticə o yerə gəldi çıxdı ki, bugün Gürcüstanda 700 mindən də çox insan Amerika və Avropaya köçüb gedib. Bunun adını liberallaşma, inteqrasiya qoyurlar. Amma o deyil. Görünən odur ki, Gürcüstan cəmiyyəti bu 20 il ərzində bir çox şeyləri itirdi. İndi isə artıq etirazçılar başa düşürlər ki, hökumətin qəbul etdiyi qanun onların bir növ çörəyini kəsir. Amma hökumət də anlayır ki, bunun qarşısını almasa Gürcüstanı qarşıda daha ağır vəziyyətlər, daha ağır siyasi prosesslər gözləyir. Mən düşünürəm ki, əgər həqiqətən də, Qərb, istər ABŞ, istər Aİ olsun, Gürcüstana, həqiqətən, dəstək vermək, onu inkişaf etdirmək istəyirsə, onun iqtisadiyyatına yardım etməli idi və investisiya qoymalı idi. QHT-lərə verilən pullar özünü doğrultmadı.
Buna görə də Gürcüstan cəmiyyətində artıq ciddi problemlər ortaya çıxır. Düzdür, yavaş-yavaş insanlar anlayırlar ki, Qərbin onları çətin vəziyyətə qoyması gün üzünə çıxır. Amma davam edən aksiyalar Gürcüstan hökumətini ciddi sarsıtdı. Yəqin, bu cəmiyyət anlayacaq ki, Qərbə inteqrasiya heç də hər şeyin yaxşı olacağı anlamına gəlmir. Burada yaxşı tərəflər də ola bilərdi, amma hələ ki, bu yaxşılığın arxasında bir də özlərinin maraqlarını güdən bir siyasət durur. Bu baxımdan düşünürəm ki, Gürcüstan bundan sonra nə qədər də Qərbə inteqrasiya prosesinə girişsə də mövcud vəziyyət Gürcüstan hökuməti qarşısında ABŞ və Aİ-dən asılılığın nələrə səbəb ola biləcəyinə dair nümunə olacaq.
Muxtarov Məcid
Azərbaycan Universiteti
26-05-2024, 05:43
“Dövlət də millətin bir şəklidir.”
XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan ictimai fikrində millətin oyanış, özünüdərk, istiqlal, türkləşmək, millilik düşüncələrinin renesans dövrü hesab olunur və əlbəttə ki, milli mətbuat bu prosesə təbiidir ki təsirsiz qalmırdır. M.Ə.Rəsulzadə dövlət haqqında yazırdı:
“Dövlətlə millət arasında təzad bir mübarizə var. Dövlət və millət kəlmələrini mütəzad və mütəbariz mənada işlədirik. Çünki dövlət də millətin bir şəklidir. Millət – özək, dövlət qabıqdır. Fəqət bu tərif, şümuli bir millətə aid olan dövlətlər haqqında səhihdir.Digər təbirlə demək olar ki, bu tərif təbii təşkilata malik olan dövlətlər haqqındadır. Çünki ən təbii dövlət – milli olan dövlətdir. Fəqət təhti-idarəsində bir çox millətlər olan dövlətdə məlumdur ki, dövlət mənası ilə millət mənası bir olmaz “!
Cümhuriyyət dövrü milli mətbuatının siyasi publisistikasının ən parlaq və ən dəyərli nümunələrinin müəlliflərindən olan M.Ə.Rəsulzadənin Azərbaycanın milli məfkurə və istiqlal savaşından doğan məqalələri xalqın milli və mənəvi dəyərləri üzərində demokratik şəraitdə yaşamasına, dövlət və dövlətçilik ideallarına xidmət edirdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yarandığı ilk günlərdə qələmə aldığı “Azərbaycan paytaxtı” adlı tarixi-publisist məqaləsi öz ictimai-siyasi əhəmiyyətinə görə, tariximizin və istiqlal savaşımızın tədqiqi baxımından əhəmiyyətini bu gün də qoruyub saxlayır.
Bakı erməni-daşnak, ingilis hərbi birləşmələrindən azad olunub, Azərbaycana qovuşandan sonra Cümhuriyyətin paytaxtının tarixi barədə kifayət qədər materialların olmamasından təəssüf hissi keçirən M.Ə.Rəsulzadə bu barədə yazırdı:
“Mən mətbuatı çox aradım. Lakin Bakı barədə bir yazıya rast gəlmədim. Bu həvəs mənə cəsarət verdi: müxtəsər də olsa, Bakının tarixi haqqında bir kaç yarpaq qaralayalım. Şübhəsiz ki, bu sətirlərlə veriləcək məlumat Azərbaycanın paytaxtının şan və heysiyyatı və hüciyyəti ilə olmayacaq... Düşündüm ki, naqis də olsa, bir şey olsun. Biz naqisini başlarıq, mütəşəbbüs gənclərimiz də çalışar, vətən eşqi, məmləkət məhəbbəti ilə səy edər, bu başlanğıcı təkmil edərlər...”
M.Ə.Rəsulzadənin 1918-ci il iyunun 17-də Azərbaycan Milli Şurasının toplantısında söylədiyi nitqdə bu baxımdan maraqlıdır:
“Dünya müharibəsi və Rusiya inqilabının təsiri ilə yeni doğmuş və həyat siyasətinə ilk qədəm basmış olan Azərbaycan qayəsi əhatə olunmaz mühüm dəqiqələr keçirir... Iştə bir zaman ki, müqəddərat milliliyi əllərinə alanlar üçün Azərbaycan nüzadini tələf etdirməmək kimi müşkül, fəqət müşkülliyi ilə bərabər şərəfli bir vəzifə və məsuliyyət tərtib ediyor.”
Göründüyü kimi, M.Ə.Rəsulzadə hələ Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində mətbuatda qaldırdığı “Azərbaycan qayəsi” ideyasını xüsusi olaraq vurğulayır. 1918-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan parlamentinin açılışında isə bu məsələyə bir daha toxunur:
“Biz o zaman ki, bizim üçün ən yaxşı məsələni -”Azərbaycan muxtariyyəti"ni müdafiə edirdik, biz onda sağ və sol tərəfdən amansız tənqidə məruz qalmışdıq. Sağdan bizə deyirdilər ki, azərbaycançılıq şüarı ilə siz müsəlmanları parçalayırsınız, türkçülük bayrağı qaldırmaqla - Allah eləməsin - siz Islamın əsasını sarsıdırsınız. Soldan isə bizi məzəmmət edirdilər ki, Azərbaycan muxtariyyətini tələb edərək biz vahid demokratik cəbhəni yarırıq. “Müsavat” Partiyası birinci olaraq Azərbaycan müstəqilliyi bayrağını yüksəyə qaldırmışdır. Beləliklə, müsəlman partiyaları arasında Azərbaycan ideyasında fikir ayrılığı yoxdur. Xalqın şüurunda Azərbaycan ideyası artıq möhkəmlənmişdir."
M.Ə.Rəsulzadənin “Əsrimizin Səyavuşu” əsəri milli azadlıq və milli dövlətçilik ideyalarının təbliği baxımında da xüsusi yer tutur. Müəllif bu əsərlə xalqımızın keçdiyi və keçəcəyi azadlıq yolunu çox uğurla seçdiyi bir bədii obraz vasitəsilə ifadə etmişdir. O bu əsərdə rus – bolşevik istilasının Azərbaycanın milli dövlətçiliyinə son qoyması ilə bağlı yazır bunu gənc Cümhuriyyətin bəxtsizliyi kimi qiymətləndirir.
Əsərin sonunda gəncliyi istiqlal uğrunda mübarizəyə çağıran müəllifin «Ya qazi və ya şəhid olacaqsan» kimi son cümləsi isə bir hayqırtıdır.
Cümhuriyyətimizin qurucusu və eyni zamanda XX əsin əvvəllərinin böyük publisisti olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin yaradıcılığı demək olar ki, azadlıq, müstəqillik, milli dövlətçilik ideyaları ilə nəfəs alırdı. Tam əminliklə demək olar ki, milli müstəqillik ideyaları heç bir publisistin yaradıcılığında onun publisistikasında olduğu kimi belə qabarıq və ardıcıl, sistematik deyil. Bəlkə də Azərbaycanın müstəqilliyi arzusu bu publisistikanın yaranma səbəbi idi. Onun istər məqalələrinə, istərsə də irihəcmli əsərlərinə bu ruh hakimdir – Azərbaycan istiqlalı!
Təkcə yaradıcılığını deyil, bütün həyatını Azərbaycanın istiqlalı yoluna həsr edən, milli istiqlalı həm nəzəri, həm də əməli cəhətdən hazırlamaq işini öz üzərinə götürən Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Azərbaycanın istiqlalının son qələbəsinə ömrünün sonuna qədər inanırdı. Zaman onun bu inamını doğrultdu, Azərbaycan yenidən müstəqillik əldə etdi.
Nəzrin MƏŞƏDİYEVA
25-05-2024, 11:44
Cənubi Qafqazda yeni müharibə başlaya bilər: Fransa və Almaniya bunu etməsə...
Cənubi Qafqazda müharibə riski hər zaman var. Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi imzalanmayana qədər belə bir risk öz aktuallığını qoruyur. Məsələ təkcə bununla da bitmir. Ermənistan konstitusiyasında bir sıra dəyişikliklərin olması, o cümlədən Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının aradan qalxması şərtdir.
Məsələ burasındadı ki təkcə region dövlətlərinin deyil, həm də digər oyunçuların bölgə ilə bağlı ciddi maraqları var. Ona görə də Ermənistan Qazaxın işğal altındakı dörd kəndini qaytarsa da, eskalasiya təhlükəsi sovuşmayıb.
Rəsmi İrəvan işğal altındakı digər kəndləri də qaytarmalı, konstitusiyasına dəyişiklik eməlidir. Ardınca sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra təhlükələr aradan qalxa bilər.
Əgər kənar qüvvələr Cənub Qafqaza müdaxilə etməsə, bu bölgə sözün əsl mənasında sülh adasına çevirlə bilər. Lakin görürük ki, kənar qüvvələr sanki müşterek formada əlbir olaraq prosesi qəsdən ləngitməyə, sülh danışıqlar prosesini pozmağa çalışırlar.
Yeri gəlmişkən deyək ki, son zamanlar Almaniyanın ritorikasında dəyişiklik hiss olunur. Bu dövlət artıq reallığı dərk edir. Berlin başa düşür ki, Bakı ilə İrəvan arasında sülhün alternativi yoxdur. Rəsmi Paris anlayır ki, Bakı ilə kəllə- kəlləyə gəlmək mənasızdır. Moskva isə çoxdan reallığı qəbul edib. Rusiya sülhməramlı kontingentinin Qarabağı vaxtından əvvəl tərk etməsi təbii ki, yüksək səviyyəli razılaşmadan sonra baş tutdu.
Üçüncü tərəflər yaxşı bilirlər ki, regiona indi yalnız Türkiyə müdaxilə edə bilər. İkinci bir alternativ görünmür. Əks halda müharibə ola bilər.
Mikayılova Leyla
Azərbaycan Universiteti
25-05-2024, 11:37
ABŞ- a inam yoxdur: Azərbaycan öz gücünə arxalanmalıdır
Rusiya sülhməramlılarının Qarabağı tərk etməsindən sonra beynəlxalq ictimaiyyətdən fərqli reaksiya gözləyirdik. Əslində biz qərbdən reaksiyanı həm belə gözləyirdik, həm də gözləmirdik. Gözləyirdik ona görə ki, 30 illik müddət ərzində bizə qarşı tutulan mövqe onu deməyə əsas verir ki, qərb ölkələri ən kritik məqamda dini kontekstdən çıxış eləməyə başlayırlar, Ermənistanın tərəfini saxlayırlar. Gözləmirdik ona görə ki, özləri hüquqdan danışırlar. Beynəlxalq hüquqdan, insan haqlarından danışırlar, amma Azərbaycanın beynəlxalq birlik tərəfindən tanınmış hüquqlarını tanımaq istəmirlər.
Qərb, xüsusilə ABŞ sülhməramlıların Qarabağı tərk etməsi məsələsində açıq şəkildə Ermənistanı dəstəklədi. Halbuki bu ritorika ABŞ-nin Ukraynada, Gürcüstanda ortaya qoyduğu mövqe ilə üst-üstə düşmür. Deməli, Bakı Qərbə etibar etməməlidir. Azərbaycan öz imkanlarını arxalanmalədər. Ermənistanla sülhün əldə olunmasında da Qərbə bel bağlamaq olmaz.
Qurdayeva Nəzrin
Azərbaycan Universiteti
24-05-2024, 07:42
"Yeni Tərtər"ə bağlı qəzetçi ömrü
Qəzet qədim kütləvi informasiya vasitəsi olmaqla yanaşı, həm də etibarlı və dəqiq məlumat mənbəyidir, çünki hərtərəfli araşdırma tələb edir, hər fikrin arxasında böyük məsuliyyət dayanır, bir sözlə xalqın mənəvi inkişafının hərəkətverici qüvvəsi hesab olunur. Bu mənada dövlət və dövlətçilik dəyərlərinin artması, milli şüurun oyanışı və formalaşması, habelə özünüdərk məsələlərində milli mətbuatın, qəzetçiliyin rolu danılmazdır. Deyərdim ki, üzü mətbuatımızın təməl daşı olan Əkinçidən bu yana işıq üzü görmüş və indiki dövrə qədər fəaliyyət göstərən qəzetlər məktəb rolundadır. Bu qəzetlərdən biri də ötən əsrin üçüncü onilliyinin ortalarında işıq üzü görən, keşməkeşli mübarizələr yolu keçən və 90 yaşını tamamlayan "Yeni Tərtər" qəzetidir.
Bir əsrə yaxın tarixi özündə təcəlli etdirən qocaman qəzet fəaliyyətinin ilk günündən əyalət və xalq kütləsinin xitabət kürsüsünə çevrilərək öz səhifələrində kəndlilərin - sadə insanların, elm və mədəniyyət işçilərinin - ziyalıların üzünə həmişə açıq olmuşdur. Redaksiya kollektivi oxucu məsləhətini, istək və təkliflərini hər zaman qiymətləndirmiş, dərc olunan materialların aktuallığını, mənəvi dəyərlərə sadiqliyini, xalq dilinə yaxınlığını əsas meyar kimi üstün tutmuşdur. Çünki qəzet redaksiyasında hər zaman işinə sevgi və məsuliyyətlə yanaşan işçilər olmuşdur. Hesab edirəm ki, ömür yolunu, taleyini sevib-seçdiyi jurnalist ixtisasına, qəzetçilik fəaliyyətinə bağlayan, biliyini, yaradıcılığını bu sahəyə sərf və həsr edən, milli mətbuata, onun tarixi irsinə sadiq qalan ən gözəl nümunə kimi Svetlana Bağırovanın ismini çəkmək yetərlidir. Mübaliğəsiz demək olar ki, "Yeni Tərtər" qəzetinin Azərbaycan mətbuatında kəsb etdiyi önəm qədər Svetlana xanım da qəzetin tarixində və taleyində mənəvi sütun kimi bir o qədər əhəmiyyətli və vacib isimlərdəndir.
Svetlana Bağırova uzun illərdi ki, çalışdığı və rəhbərlik etdiyi qəzetdə daim dövlətə, xalqa sədaqətlə xidmət etmiş, qələmini süngüyə çevirərək canla-başla Vətən naminə fədakarcasına fəaliyyətdədir. Tarixi həqiqət naminə qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizə zəfər və qələbə bəxş edən Ali Baş Komandan İlham Əliyevin apardığı uğurlu daxili və xarici siyasətin əsasında Azərbaycan dövlətinin maraqları, Azərbaycan xalqı və ərazi bütövlüyü dayanır. Və əlbəttə ki, qələbənin əsas iki açarı: əlində silah və qələm tutan Vətən övladları oldu. Bismarkın sözləri ilə desək, ordu mümkün olanı əldə etmək sənətkarlığının dünyaya göstərdi. Həmçinin, dünya gördü ki, müahirəbələri tək silah gücü ilə deyil, həm də birlik - Dəmir Yumruq gücüylə də həll etmək olur. Sözsüz ki, bu mübarizədə uzun illər işğalçı erməni ordusu qarşısında topların mərmisindən, ölümsaçan raket atəşləri altında doğma şəhərini tərk etmədən yurddaşları ilə birgə bütün məşəqqətlərə dözərək yaşayıb-yaradan qəhrəman şəhərin "Yeni Tərtər" qəzeti kollektivinin də müstəsna əməyi, payı vardır.
Yazını yekunlaşdırarkən, bəndənizə həmkarım Hikmət İslamoğlu zəng etdi. "Yeni Tərtər" qəzetinin 90 illiyi münasibətilə bütün yaradıcı və texniki heyəti və onun baş redaktoru əzizimiz Svetlana Xanımı təbrik edənlər sırasında ilk olaraq Ədliyyə Müşaviri Firdovsi Həmzə oğlu Sadıqovun olduğunu bildirdi. Fikrimcə, hünər, igidlik, şücaət yolunu seçənlərin dəyərini, qiymətini, canını Vətən yolunda fəda edən kişinin övladı olanlar duya bilər...
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Firdovsi müəllimin atası mərhum Həmzə Sadıqov İkinci Dünya müharibəsi illərində peşəsinə sadiq əsgər kimi zirzəmidə ölümə məhkum olunmuş yəhudi övladlarını həyatı bahasına xilas etməsi, 1943-cü ilin yanvar ayının 30-da Hitlerin ən yaxın silahdaşı, Birinci Dünya müharibəsi iştirakçısı, 76-cı piyada diviziyasının komandiri Karl Fon Rodenberqi yaralanmağına baxmayaraq Qırmızı Oktyabr zavodunun yaxınlığında əsir götürmüş, 35-dən çox faşist öldürmüşdür. Təəsüf ki, onun misilsiz şücaəti, qəhrəmanlığı diviziyada olan Mikoyan soyadlı sovet əsgərinə verilmişdir.
Həmzə Sadıqov hospitalda müalicə olunarkən Mikoyan onun öldürülməsinə göstəriş verir. Səbəb isə H.Sadıqovun yəhudi uşaqlarını, ailələlərini xilas etməsi olur. Görünən odur ki, erməni cəlladları faşistdən də təhlükəlidir. Ancaq H.Sadıqovun mərdanəliyi millətimizin qəhrəmanlıq tarixinin şanlı səhifəsinə həkk olaraq qalacaq. Çünki şücaət, mərdanəlik azərbaycanlı canında, qanındadır. Necə ki biz və dünya buna 44 günlük Vətən savaşında şahidlik etdi. Cənab Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: "Şuşa qalasına igid əsgər və zabitlərimizin əllərində süngü, bıçaqla sıldırım qayalara dırmaşaraq, dünya hərb tarixinə qəhrəmanlıq nümunəsi göstərdilər". Görünən odur ki, öncə “Fədai” cəmiyyəti, sonra “Difai” partiyası yaradaraq ermənilərin xalqımıza qarşı törətdikləri kütləvi terror və qırğınlara bir əlində qələm, bir əlində silah tutaraq öz bəy nəslinin, xalqının dəyərlərinə sadiq qalaraq Azərbaycanın şərəfini qoruyan Əhməd bəy Ağaoğlu torunları bu gün də var, yarın da.
Sonda bir daha doğma Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) Jurnalistika fakültəsini bitirən, 1968-ci ildən ömrünü qəzetçiliyə bağlayan, elin-obanın hörmətli ziyalısı, vətənpərvər xanımı Bağırova Svetlana Bilal qızını uzun illərdi ki, baş redaktoru olduğu "Yeni Tərtər" qəzetinin 90 illiyi münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, möhkəm cansağlığı, mətbuat və xalq naminə fədakar əməyində uğurlar arzulayırıq...
Əsgər İSMAYILOV,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
24-05-2024, 07:34
Beş ilin yekunu, yaxud…
Demək olar ki, artıq ali təhsil müəssisələrində yaz semestri başa çatmaq üzrədir. Semestr boyu müəllimlərimiz tərəfindən keçirilən dərslərin, verilən tapşırıqların öhdəsindən gəlməyə, etimadı doğrultmağa çalışırıq. Buna baxmayaraq tənəffüs müddəti yuxarı kurs tələbələrinin gərgin şəraitdə çalışması, müəllimlərimizin onlara əllərindən gələn köməyi göstərməsi diqqətimdən yayınmır. Sonra məlum olur ki, artıq əyani təhsil alan həmin bakalavrlar istehsalat təcrübəsindədirlər. Digər qiyabi təhsilalanlar isə təcrübə ilə yanaşı, həm də diplom müdafiəsi və dövlət imtahanına hazırlaşırlar. Məlumdur ki, 2020-ci ildə və ondan sonra bakalavr pilləsinə daxil olan tələbələrin diplom işi müdafiə etməsi və ya attestasiya imtahanı verməsi ləğv olunub. Bu mənada indiki qiyabi təhsilalanlar (2019-cu ildə qəbul olunanlar) demək olar ki, bakalavr pilləsində sonuncu diplom müdafiəçisidirlər.
Bu məsələ birinci kurs tələbəsi olaraq mənim də marağımı çəkdi. Bəlkə də buna səbəb auditoriyamızın qiyabi şöbə ilə yaxın məsafədə olmasıdır. Tələbələr mütamadi olaraq bu otağa gəlir, müəllimlərlə çox vaxt da Esmira Rövşənova ilə məsləhətləşirlər. Beləcə, gərgin keçən iş prosesinə yaxından bələd olmaq, işin gedişatını öyrənmək və izləmək üçün Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinin qiyabi şöbəsinin sonuncu kurs tələbəsi Əsgər İsmayılovla bir gün keçirmək qərarına gəldim. O, təklifimə məmnunluğunu gizlətmədi. Söhbət əsnasında aydın oldu ki, diplom müdafiəsi ilboyu öyrəndiklərini, nəzəri və təcrübi biliklərini sistemləşdirmək, möhkəmləndirmək, sonda analitik və yaradıcı düşüncəni birləşdirərək son nəticəyə gəlməkdir. Məlum oldu ki, buraxılış işi "Milli Mətbuat tarixi" kafedrasında olacaq. Üzərində işlədiyi mövzu isə "Erməni-müsəlman davası"dır. Mövzu olduqca tarixidir, dünən, bu gün, sabah üçün çox əhəmiyyətlidir. Gün ərzində Əsgərlə nəşriyyata, kitab mağazasına, arxivə baş çəkdik. "Azərbaycan" qəzetinin müxtəlif nüsxələrilə tanış olduq.
Tariximizin qaranlıq səhifələrinə işıq salan qəzetin hər nömrəsi bizdə kədər və sevinclə bərabər, həm də xüsusi maraq doğurdu. Azərbaycan Respublikasında keçirilən seçkilər və digər tarixi məqamlar diqqət çəkdi. Digər məqam ondan ibarətdir ki, tarixi vərəqləyərkən yazıların əksərən kiril və ya əski əlifbada olması idi.
Bir əsrdə dörd dəfə əlifbanın dəyişməsi nə qədər də ağrılı imiş, deyə öz-özümə təəssüfləndim. Zaman azlığına baxmayaraq müəyyən mənada çalışdım ki, bu əlifbada nələrisə öyrənim. Əsgər bildirdi ki, ADA Universitetinin təşəbbüsü ilə Cümhuriyyət dövrü “Azərbaycan” qəzetinin (1918-1920) tam külliyyatı artıq transliterasiya olunmaq üzrədir. 20 cilddə nəzərdə tutulan toplunun demək olar, xeyli hissəsi işıq üzü görüb.
Sevindirici haldır ki, Azərbaycanın səhifələrində yaşayan müstəqillik və mübarək tariximiz bütün oxucular üçün əlçatan olacaq. Təbii ki, dünəninə bağlı olanlar üçün. Əsgərlə söhbətimiz əsnasında bildirdi ki, əvəzsiz tədqiqatçı, böyük azərbaycanlı rəhmətlik Şirməmməd Hüseynov vaxtilə gərgin zəhmət və çətinliklə Üzeyir Hacıbəylinin, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin yazılarını transliterasiya edərək qəzetlərdə dərcinə nail olmuş, həm də ayrıca kitablar halında nəşr etdirmişdir. Bununla da həm də "erməni-müsəlman davası"nın tarixi, bu məsələyə münasibətin kökləri görünmüşdür. Ümumən bu məsələyə fundamental yanaşan şəxsiyyətlərdən biri də Üzeyir bəy olmuşdu. Onun musiqisi, publisistikilası, geniş mənada bütün yaradıcılığında bunu görmək olar.
Əsgərlə olan görüşümüzün sonlarına yaxınlaşarkən, Şirməmməd Hüseynov yaradıcılığına bir daha toxundu. Şirməmməd müəllimin Üzeyir bəydən həm jurnalistlər üçün, ümümən hamıya xitabən söylədiyi misalı xatırladı: "Vətən abadlığı, millət səlamətliyi, camaat tərəqqisi, dövlət intizamı, bir də istiqlaliyyət. Kim bu prinsiplərə əməl edərsə, bizim qəzetin səhifəsi bir ananın öz doğma övladına açdığı qucağı kimi ona açıqdır.”
Dostluq şəraitində keçən görüşün sonuna gəldik və qarşı tərəfə minnətdarlıq etmişdim ki, birdən kitablar arasında rəngsiz, solğun şəkil diqqətimi çəkdi. Və şəklin tarixini soruşdum: - "Ayxan, rəsmdəki müəllimlər fakültəmizin sütunları olub və həmişə sevgiyə, sayğıya layiqdirlər. Mahmud müəllimə cansağlığı arzulayıram, şəkildəki digər müəllimlərimizin də ruhu şad olsun", deyə bildirdi. Digər müəllimlərin adlarını sadalamağı xahiş etdim. Əsgər ürəklə sağdan-sola saymağa başladı: Famil Mehdi, Tofiq Rüstəmov, Qulu Xəlilov, Seyfulla Əliyev, Mahmud Mahmudov və Əliş Nəbili. Söz verdim ki, yazını hazırlayanda bu şəkil başlıq olacaq.
Beləcə, Əsgərlə fakültə dəhlizində başlayan görüşümüz masa arxasında fakültə dəyərlərini yada salmaqla yekunlaşdı. Oxuculara isə xoş mütaliələr arzulamaq qaldı.
Ayxan İBİŞOV,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
23-05-2024, 12:46
Yaşıl rəngli ümid çələngi!
23 May-Ekoloqlar günü
Təbiət öz çələngini dəyişən fəsillərə uyğun yeniləyir. Bu çələngin özəyini təşkil edən əsas rəng isə yaşıldır. Təbiət yaşıl rəngli ümid çələnginə büründüyü kimi təqvim də ekologiyaya bürünüb. Nəzər salsaq, hər ay, hər həftə mütləq təbiətin zərrəsi ilə bağlı gün var.
Yerdə həyatın olmasının əsas şərti ətrafında olan atmosferin tərkibində oksigenin miqdarının çox olmasıdır. Oksigen mənbəyi olan ağacların mövcudluğu bütün canlılara əvəzsizdir. ABŞ-ın Nebraska ştatının sakini Corc Morton bir günün ətraf ərazilərin yaşıllaşmasına həsr olunmasını təklif etmişdi. İlk olaraq onun özü və ailəsi ağac əkməyə başlayır. Tezliklə bu təşəbbüsə bir çox insanlar qoşularaq təqribən bir milyon ağac əkilir. İllər keçir və bu aksiya hələ də davam edir. Əsas məqsəd isə dünyanı yaşıl rəngə bürüməkdir.
Torpaq bəşəriyyətin ən qiymətli sərvətidir. Onun qorunması insanlar üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, Yer kürəsində torpaq ehtiyatı o qədər də çox deyil. Xüsusilə əhalinin sürətlə artdığı dövrdə torpağa olan tələbat da artır və yararlı torpaq ehtiyatı isə azalır. Torpaq həm təbii amillərin, həm də insan fəaliyyətinin təsiri ilə çirklənir. Daha çox səbəb kimi insan faktoru danılmazdır. Su, külək, temperaturun dəyişməsi və s. təbii amillər torpaqların yuyulmasına və onun münbit qatının yararsız hala düşməsinə səbəb olur. Bunun nəticəsində torpağın məhsuldarlığı azalır. Lakin torpağa ən böyük ziyanı insanlar vurur. Bitki örtüyünü, xüsusilə meşələri məhv etməklə insanlar torpağın məhsuldarlığını azaldır, eroziyanı gücləndirir. Məhsuldarlığı aşağı düşmüş torpaqların bərpası məqsədi ilə meliorasiya tədbirləri həyata keçirilir. Torpaq bitkiləri qidalandıraraq onlara həyat verir. Bitkilər də öz növbəsində heyvanlar və insanlar üçün mühüm qida mənbəyidir. Torpağın əmələ gəlməsi uzun təbii prosesdir. Buna bir sıra təbii amillər təsir edir. Torpağı “təbiətin güzgüsü” adlandırırlar. Torpaqların müxtəlifliyi ilk növbədə ərazinin iqlim şəraitindən, bitki örtüyündən, relyefindən və s. asılıdır. Bütün sahələrdə olduğu kimi, təbiətin qorunması üçün zəruri olan tədbirlər, ətraf mühitin mühafizəsi, ekoloji problemlərin həlli, ekoloji tarazlığın bərpa edilməsi istiqamətində də mühüm işlər görülür. Ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa, meşələrin bərpa edilməsi və artırılmasına dair milli proqramlar uğurla yerinə yetirilib. Ətraf mühitin sağlamlaşdırılması və ekoloji tarazlığın qorunması, beynəlxalq ekoloji proqramların həyata keçirilməsi, təbii sərvətlərin bərpasının təmin edilməsi və mühafizəsi, milli parkların və ekoloji şəbəkənin yaradılması istiqamətində görülən işlər də bu sıradadır. Təbiətin qorunması üçün zəruri olan tədbirlər kənd təsərrüfatında müasir üsulların tətbiqi, torpaqların mühafizəsi, qorunan ərazilərin yaradılması, qanunların qəbul edilməsi, texnoloji proseslərin yenidən qurulması, əhali arasında təbliğatın aparılması və meşələrin salınmasıdır.
Azərbaycan füsunkar təbiəti, zəngin təbii ehtiyatları ilə həmişə diqqəti cəlb etmişdir. Bu ehtiyatlar uzun illər ərzində coğrafiyaçı alimlər tərəfindən öyrənilmişdir. Vaxt keçdikcə təbii şərait və sərvətlərin öyrənilməsi prosesi davam edir və onların istifadəsi genişlənir. Azərbaycanın görkəmli alimi, filosof, astronom, tarixçi Nəsrəddin Tusi 1259-cu ildə Marağa şəhərində rəsədxana qurmuşdur. Burada o, məlum olan məntəqələrin koordinatlarını müəyyən etmiş, astronomik hesablamalar aparmışdır. Yerin fırlanmasını sübut etmişdir. Azərbaycanda təbiətin inkişafı üçün XIX əsrdə də xeyli işlər görülmüşdür. Bu sahədə fəaliyyət göstərmiş alimlərimiz sırasında ilk təbiətşünas alim Həsən bəy Zərdabi, Abbasqulu ağa Bakıxanov, İsmayıl bəy Qutqaşınlının böyük zəhməti olmuşdur. Tək 23 Mayda deyil, planetimizdə yaşadığımız hər gündə təbiətimizi qorumalıyıq.
Qarabağ torpağı öz zəngin ekologiyası-saf havası, gözəl yaylaqları, Cıdır düzü, dünyada məşhur olan Qarabağ atları, qoruq və yasaqlıqlardakı heyvan və bitkiləri, çayları, yeraltı və yerüstü sərvətləri, sərin bulaqları, meşələri ilə hər zaman dünyaya səs salmışdır. Azan səsi ilə oyanan Qarabağ torpaqlarımızda yetişən kənd təsərrüfatı məhsulları keyfiyyətinə görə yenidən dünyaya səs salacaq!
Aytac MÜBARİZQIZI, (Babayeva)
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin (UNEC) Qiyabi və Əlavə Təhsil Mərkəzinin Ekologiya ixtisasının tələbəsi
Sorğu
Saytımızda hansı mövzulara daha çox yer verilməsini istəyirsiniz?
Son buraxılışımız
Facebook səhifəmiz
Reklam
Hava
Valyuta
Reklam
Sayğac
Ən çox baxılanlar
Köşə
Xəbər lenti
Foto
Bütöv.az
Video
"Vətən Qəhrəmanları" Şəhid İlyas Nəsirov
All rights reserved ©2012 Butov.az
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!