11-02-2023, 23:34
Gələcəkdəki insan “insan” olmağa keçə biləcəkmi?
Posthümanizm və transhümanizm anlayışları eynidir? Bu iki ifadənin tez-tez bir-birinin əvəzinə işləndiyinə şahid oluram. Xırda nüans bu anlayışları bir-birindən fərqləndirir. Bu fərqlər nədir?
Posthümanizm “post”, yəni “sonra” mənasını verir. Bu post şəkilçisi postmodernizmi və postimpressionizmi ifadələrini xatırladır. Həm sonrası, həm də eyni zamanda mövcud olan böyük hekayənin sonuna gəlmişik. Gələcəyin sübhündəyik. Bu konsepsiyadan onun keçmişi də olduğunu deyə bilərik. Yəni keçmişdəki hadisə bəlli olmayan bir zamanda başlayıb, indi də davam edir və necə təkamül edəcəyini bilmirik. Bu zaman “post” şəkilçisi təsvir olunanda biz keçmişdən danışırıq. Transhümanizm “trans”, yəni “keçid”, “bir sərhədi keçmə” deməkdir. Bu səbəbdən transhümanizm daha məhdud anlayışı özündə əhatə edir. Posthümanizm transhümanizm anlayışını özünə birləşdirir. İnsanın “insan” olmağa keçməsi nə deməkdir? Bu suala transhümanizmdə cavab vermək mümkündür.
“İnsan” və “insanoğlu” ifadələrini sanki təbii və bədii bir fikir kimi görürük, amma arxeologiya bunu sübut edir ki, “insan” ifadəsi əsrin başlarında aktuallaşmışdır. Michel Faucaultun “Sözlər və əşyalar” kitabında insanın silinib gedəcəyi deyilmişdir. Həqiqətə baxdıqda kimdir bu insan? Bu “insan” anlayışı özünə nəyi daxil edəndə, nəyi özündən xaric edir? İnsan təkcə bioloji hadisə deyil, hətta bunun siyasi tərəfi də var. “Ağıllı primat”, yaxud “Homosapiens” bu ifadələr insan anlayışını tamamilə əhatə edirmi? Qulların cinsiyyətlər arası, irqlərarası, siniflər arası bərabərsizliyin hökm sürdüyü minlərlə il müddətindən danışırıqsa “insan”, “ağıllı primat”, yaxud “homosapiens” adlanması nə dərəcədə düzgündür?
Avropada və Amerikada irqi ayrıseçkiliyi diqqətə alsaq “insan” iki ayağı üstündə duran, məməli, ağıllı canlıdır. Yaxın keçmişdə 18-ci əsrdə “insan” anlayışı ağ dərili, qərbli, kişi adlanır. Bu “insan” təbiətə hökm etmək gücünə malikdir. Təbitə hökm etmək antroposantizm adlanır. Bu məsələnin mərkəzində posthümanizm və transhümanizm dayanır.
Posthümanizm tərkibində ən əsas iki ayaq olduğu düşündüyüm məsələ feminizm və ekologiya, daha doğrusu, antroposen məsələsi dayanır. Feminizm dedikdə bunu mütləq vurğulamalıyam. Feminizm təkcə qadın və kişinin sosial arenada bərabərsizliyindən, daha doğrusu, bütün ikili təzadlara əsaslanan ayrıseçkiliyə aid tənqid, reaksiya halına gəldi. Əvvəl təkcə qadın-kişi arasındakı sosial bərabərsizliyə dayanan problemlərin sonrasında bioloji cinsiyyətin, insan-heyvan, insan-robot arasındakı münasibətlər də münaqişələrə səbəb oldu. Feminizmin posthümanizm görüşünə töhfələri olmuşdur. İkilik məsələsinə baxsaq, bu məsələnin qərb fəlsəfəsinə kök saldığını əminlikdə deyə bilərik.
Yaxşı-pis, gözəl-çirkin, təbiət-mədəniyyət, ağıl-bədən, qadın-kişi, insan-heyvan, insan-robot kimi bir çox ikiliklər mövcuddur. Mütləq biri seçilməlidir. Posthümanizm bioloji, feminizm, sosializm, postmodernizm anlayışlarını özündə birləşdirir. Ursula Le Guinin “Qaranlığın sol əli” kitabında ilin müəyyən vaxtlarında cinsiyyət dəyişdirə bilən yadplanetli cəmiyyətdə hadisələr cərəyan edir. Bu şəraitdə həm qadın, həm də kişi olmaq hüququ mövcud idi. Amma hamının hər şey ola bilməsi özlüyündə heç bir şey olmamağını ifadə edirdi.
Donna Harawayin “A cyborg manifesto” kitabında insanın cyborga çevrilməsi göstərilir. Bu cyborg simvolu qadınlaşıbdır. Burada bioloji cəhətdən məsələyə baxılmır. Bir qadın dedikdə, Harawayın baxışından desək “Qadın əmək haqqı iqtisadıyyatı içində özünü müdafiəsiz vəziyyətdə görən işçilər də əslində qadınlaşıbdır. Yəni, qadın olaraq cyborgdur. Burada cyborg həm metafordur, həm də deyildir. Reallığın və xəyalın qarışığı kimidir. Hamının cyborga çevriləcək ifadəsi yanlış olmaz. Sübut: 1. Texnologiya ilə qurmuş olduğumuz münasibətlərdən həqiqətən insan və robotun fərqini müşahidə edirik.
Bəsit nümunə: Telefon dediyimiz cihaz bizim bir üzvümüz halına gəlib. Marksistin fəlsəfi “Kapitalizmi sonlandıracaq şeyin öz iç ziddiyyətləri olacaq”.
2. Posthümanizm anlayışının əsas dayağı antroposendir. İndiki yaşadığımız dövr 11.700 il əvvəl başlanan "Holocene" adlanır. Yeni mərhələnin adı “Antroposen” adlanır. Yunanca “antropos”, yəni “insan” deməkdir. Burada insanın mənfi yaxud müsbət formada yaşadığımız dövrü dəyişdirəcəyini ifadə edir. Keçmişdə insanlar həyatda qalmaq üçün qurub-quraşdırmışlar. Fəqət bu texniki əmək bu gün bir tərəfdən öz özünün məhvinə gətirib çıxarır. İnsanın mövcud olaraq özünü məhv etməsi təbii bir finaldır. Bəs bütün bu ikili qarışıqlıqları keçərək mərkəzləşən və hibridləşən növlər arasında yeni anlayış yaranacaqmı?
Ədəbiyyat: Donna Haraway “A Cyborg Manifesto”; Michel Faucault “Sözlər və Əşyalar”; Ursula Le Guin “Qaranlığın Sol Əli”
Samirə Kərimli,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
10-02-2023, 20:33
"Qəlbən birik, birlikdəyik – Türkiyəm!"
Sazaqlı 6 fevral günü. Qardaş Türkiyədə səhər saat 04:17-ni göstərir. Baş verən və ən az on əyalətə təsir edən 7,7 bal gücündə zəlzələ insanların yuxusuna haram qatır, canlar alır, minlərlə insan yaralanır, dağıntı altında qalır. Türkiyənin zəlzələ zonasında yerləşməsi bizə məşhur “coğrafiya kaderdir” cümləsini xatırladır.
Türkiyədə ən dağıdıcı zəlzələ 26-27dekabr 1939-cu ildə Ərzincanda 7,9 bal gücündə baş verib. 52 saniyə davam edən güclü titrəyişdən sonra 32,962 nəfər həyatını itirib, 100 minə yaxın insan yaralanıb. Zəlzələ nəticəsində 116,720 bina dağılıb. Dünyanın ən böyük zəlzələləri arasında sayılan bu zəlzələ Türkiyənin ən ciddi zəlzələ fəlakətlərindən biri kimi tarixə düşdü. Tarix sanki illər sonra təkrarlanır.
Müvəqqəti mövcud olmağımız və ölümü gözdən qaçırmağımız sövq-təbii haldır. Dünyaya gözümüzü açdığımız və özümüzü tanıdığımız vaxtdan bəri öləcəyimizi və ölümə yaxınlaşdığımızı bilirik. Türkiyədə baş verən fəlakət nəticəsində xalq ölümdən qorxur ya da narahatlıq hissi keçirdir? Əgər ölümdən qorxur və narahat oluruqsa, onda daha əvvəl dünyaya niyə gəlmədiyimiz üçün də eyni dərəcədə qorxaq?
Kainatın 13,7 milyard yaşı olduğunu və bizim təqribən 70 il yaşadığımızı nəzərə alsaq, texniki cəhətdən kainatın varlığı tarixində bütün həyatımız bir göz qırpımına bərabərdir. Freydin məşhur deyimi yadıma düşür, ”Mən mövcud olanda ölüm yoxdu, ölüm mövcud olanda mən yoxam”.
Türkiyə də indi tək maddi cəhətdən yox, mənəvi cəhətdən də böyük dəstəyə ehtiyac var. Qardaş ölkəmizdə yer göyə qalxdı. Dünya da ayağa qalxdı. Nəticədə 45 ölkənin Türkiyəyə dəstəyinə şahid olduq. Bundan sonra dünyanın heç bir yerində fəlakətin yaşanmamasını arzu edirik.
Samirə Kərimli
10-02-2023, 20:12
"Tanrı Türkü qorusun"
Hər birimiz saniyələr sonra başımıza hansı hadisənin gələcəyindən xəbərsizik, amma günlər, illər sonranın xəyalını qururuq elə onlar kimi – türkiyəli bacı-qardaşlarımız kimi. Kimisi sabahın, kimisi illər sonranın, kimisi də övladlarının gələcəyinin xəyalını qurmuşdur. Amma bir gündə dağıldı o xəyallar. Açdıqları səhər (açılmayan sabah) dəhşət dolu idi. Qardaş Türkiyədə baş verən zəlzələ nəticəsində minlərlə bina dağıldı, insanlar çarəsiz şəkildə dağıntıların altında qaldılar. Həmin saatdan axtarış-xilasetmə işlərinə başlanıldı. Biz də sevincli, kədərli günümüzdə yanımızda olan Türkiyənin acısına şərik olduq, xilasedicilərimiz zəlzələnin baş verdiyi bölgələrə yollandılar, ehtiyac olan yardımlar göndərildi və bu yardımlar davam edir. Yeraltı təkan nəticəsində yerin üstündə 9 mindən çox insan həlak oldu. Minlərlə insan yaralandı. Dağıntıların miqyası böyük olduğundan ölən və yaralıların sayının artacağı bildirilir.
Zəlzələdən geriyə ürək dağlayan görüntülər qaldı: yerlə yeksan olan şəhərlər, qollarına cansız körpəsini alan valideynlər, baş verənləri anlamayan körpələr, bir-birindən xəbərsiz olan insanlar, duallara sığınıb sevdiklərinin xilas olacağı ümidilə çarəsiz gözləyən insanlar...
Can qardaşımız Türkiyəyə baş sağlığı verib, ölənlərə rəhmət, yaralılara şəfa diləyirik. Dualarımızla, maddi, mənəvi dəstəyimizlə qardaşlarımızın yanındayıq. Müəllimimiz Cahangir Məmmədli demişkən "biz 95 milyonluq xalq bir ürəyik". Tanrı Türkü qorusun.
Asiman Hafizqızı
10-02-2023, 18:07
"Xoş günün kədərli sonu"
Gündüz hava soyuq idi. Anam yemək hazırlayırdı, balaca bacım oyuncaqları ilə oynayırdı. Atamın isə işdən gəlməyinə az qalmışdı. O, səhərə yaxın evdə olur. Nədənsə böyük bir sevinc və səbirsizliklə atamızın yolunu gözləyirdim. Mənə söz vermişdi. Gələndə uzun zamandı istədiyim iti gətirəcəkdir. Anam mətbəxdən mənə səsləndi. "Yəqin atam gəldi, ura!" deyib sevindim. Sonra isə anama səsləndim:
– Gəldim anacan!
– Canım oğlum, əynini qalın geyin. Get çörək al.
– Anacan, atamla danışdınmı, bu gün çox xoşbəxtəm axırki itim evə gələcək.
– Əlbəttə, danışmışam. Gecikmədən get, gəl. Əyinimi geyinib evdən çıxdım market evimizdən aşağı küçədə idi, getməmişdən qabaq blokumuzda yalqız qalan qoca nənə ilə baba vardı, onların da nəyəsə ehtiyacı varmı,- deyə qapılarını döydüm. Məni gülər üzlə qarşıladılar və çörək almağımı istədilər. Mağazadan çörəkləri alıb həmin qonşuya verdikdən sonra evə daxil oldum. Atam evdə idi. Həm də istədiyim iti gətirmişdi. Qaçaraq atamı öpdüm. Sonra itimi qucaqladım. Ağlı-qaralı, yumşaq tüklü it idi. Anam süfrəni hazırladı, hamı masa ətrafına keçdi. Anam məni səslədi, itimi də götürüb salona keçdim. Əyləşdim masaya, hər kəs sevincli idi, şənlənərək yemək yeyirdik. Birdən sanki göylərin yerə acığı tutdu. Hər tərəf çökdü. Bir an "Ana" deyə qışqıranda gözlərim yumuldu. Gözlərimi açdım ətraf qaranlıq, üstümdə ağır beton vardı, tərpənə bilmirəm, ağzı üstə idim. Anamı, atamı, bacımı və balaca itimi xatırladım. Getdikcə nəfəs almaq çətinləşirdi. Güclə tutunmağa çalışdım. Gözlərim yumuldu. Birdən "Allahım nolar yardım et. Ailəmə kömək ol" səsimə və kənardan eşitdiyim səslərə ayıldım. Qışqırmağa çalışdım torpaq ağzıma dolurdu, çox gücsüz idim, ağırlığın altda ürəyim partlayırdı. Səslər kəsildi, ağlamağa başladım, göz yaşlarım torpağa qarışıb palçıq oldu. Çox ac idim, palçığı yeməyə çalışdım. Gözlərim yenidən yumuldu. Bir müddət keçdikdən sonra yenidən ayaq səsləri eşidildi. Allaha dua etdim məni tapsınlar, gücüm çatan qədər qışqırdım.
Xilas olduğuma inanmırdım. Üzərimdəki betonu götürdülər, məni xilaskar əmilər yavaşca qucaqlarına aldılar. Torpağın altından çıxanda gözlərim qarşısında binalar yerlə-yeksan olmuşdu, ətraf dolu insan idi. Hər kəs bir yana qaçırdı. Məni təcili yardım maşınına apardılar. Anam, atam, bacım, itim orda idi. Yalvardım ki, onları da xilas etsinlər. Mən olan yerdə axtarış etdilər. Digər tərəfdən bir ana ilə uşaq çıxardılar. Ananın qucağında körpəsi can vermişdi. Nənə ilə baba da tapılmışdı, amma cansız bədənlərilə. Əlimi göyə açaraq dua etdim "Allahım, kömək ol ailəmə bina altda qalanlara heç nə olmasın".
Gözümü xəstəxanada açdım. Və öyrəndim ki, o evdən mənə bircə itim yadigar qalıb.
Südabə Məmmədova
26-01-2023, 23:59
Ömrünü ömrümüzə çıraq edən müəllimimiz
Professor Cahangir Məmmədlinin doğum gününə
Hər bir insanın həyat kitabında iz qoyan, mənəvi qələmi ilə onu şəxsiyyət kimi formalaşdıran və ən əsası da daşlı-kəsəkli ömür yolunda onu zülmətdən nura çıxaran müəllimi olur. Müəllimlik peşəsi nə qədər müqəddəs və ucadırsa, bu yolu öz şərəfi və ləyaqəti ilə keçən hər bir insan üçün bir o qədər məşəqqətlidir, təlatümlüdür...
Hər kəsin taleyində ona dərs deməklə yanaşı, həyat yolunu işıqlandıran müəlliminin özünəməxsus yeri və rolu var. Məhz bir çox tələbələrinin taleyinə Rəbbi tərəfindən yazılmış və şərəfli bir ömür sürərək bu adı daim uca tutan müəllimlərdən biri də Bakı Dövlət Universitetinin professoru, Azərbaycan mətbuat tarixi kafedrasının müdiri , jurnalistlərin sevimli müəllimi Cahangir Məmmədlidir.
BDU-nun jurnalistika fakültəsinə yenicə qəbul olunmuşdum. Bu ixtisası seçdiyim üçün içimdə bir tərəddüd vardı. Üstəlik də gizlin bir qorxu hissi. Birinci kursun artıq ilk günlərindən Cahangir müəllimi kafedra müdiri kimi tanıyır, mətbuatda işıq üzü görən məqalələrini araşdırıb oxuyurdum. Cahangir müəllimin qələmi mənə ədəbi-mədəni mühitdə işıqlı yol açdı. Mən bu yolda ilk kursun ikinci semestrindən artıq inamlı addımlarla irəliləməyə başladım. Cahangir müəllimin qələmindən axıb gələn hər bir söz xəzinəsindən mən də bəhrələndim. Ustadın ilkin olaraq tələbələrinə məsləhəti belə oldu: "İstər mətbuatda, istərsə də, televiziyada jurnalistin ən kəsərli silahı qələmidir. Hər şey sözdən başlayır".
Bəli, hər şey sözdən başlayır. Söz xəzinəsi bitib-tükənməyən xəzinədir. Ustadımız üçün hər tələbə yazılmamış bir hekayədir. Biz müəllimimizin qələmi ilə püxtələşir, elmə yiyələnirik... Cahangir müəllim daxilində işıq gördüyü tələbələrə xüsusi olaraq yanaşır, onlara yazı üsullarını ən incə detalları ilə öyrədirdi. Mən də özümü bu şanslı tələbələrdən hiss edirəm. Cahangir müəllim mənə yazmağı öyrətdi. Konfutsidən misal çəkərək deyirdi: "Biliyə gedən yolun sayı üçdür: təqlid ən asanı, təcrübə ən çətini, düşüncə isə ən şərəflisidir". Sonra da əlavə edirdi ki, "Çalışın təqliddən qaçın, özünüzün üslubu olsun".
Cahangir müəllim bizə illərlə qazandığı peşəkarlıq təcrübəsindən böyük səxavətlə pay verdi. Sağlam düşünməyi, öyrənərək anlamağı anlatdı. Buradaca Cahangir Məmmədlinin "Anlamaq dərdi"ni anlamaq dərdi" adlı essesinə tələbə Əsgər İsmayılovun "Anlamaq dərdini anlamaq səadətinə çevirən adam" başlığı ilə yazılmış nəzirəsindən bir hissəyə nəzər yetirək: "Cahangir müəllim leksikomunda "anlamaq" sözünü hər zaman tez-tez işlədir. O, mühazirələrində "Vətəni sevməyi anlamaq lazımdır", "Xalqın istiqlalının, müstəqilliyinin nə qədər qiymətli olduğunu anlamaq lazımdır", "Müstəqil ölkənin azad vətəndaşı olmağı anlamaq lazımdır" ifadələri bir tərəfdən Cahangir Məmmədlinin vətən sevdalısı olmağından irəli gəlirsə, digər tərəfdən zənnimcə, anlamaq sözü USTADI olmuş Şirməmməd Hüseynovdan xatirə qalıb. Çünki Şirməmməd müəllim anlamaq hissi ilə alışıb yanan, daxilində müstəqil Azərbaycanı sevə-sevə yaşadan böyük alim idi".
Müəllimimizin qayğısı hesabına jurnalistikanın nəzəri və praktiki tərəfini, janrlarını öyrəndik. Biz onun mühazirələrində müasir mətbuatın ən dolğun çalarlarını, klassika və müasirliyin vəhdətini, milli yazıçılarımızın yaradıcılığındakı incə çalarları öyrəndik... Ustadın hər söz-söhbəti bizdə həyata baxış tərzimizi genişləndirir və öz üslubumuzu formalaşdırırdı. Axı hər şey sözdən başlayır. Bəşər bina olan gündən söz öz sözünü demişdi. Onun publisistikasından bəhrələnən hər bir tələbənin öz üslubu formalaşdı.
Bu gün qələmi ilə mətbuatda iz qoymuş bir sıra publisistlər məhz Cahangir müəllimin ədəbi məktəbinin məzunudur. O, mehriban və qayğıkeş davranışı ilə rəhbərlik etdiyi kafedranın, jurnalistika fakültəsinin, eləcə də Bakı Dövlət Universitetinin sevgi və rəğbətini qazanıb.
Çağdaş Azərbaycan jurnalistikasının ağsaqqalı, elmimizin inkişafında mühüm xidmətləri olan sevimli müəllimimiz professor Cahangir Məmmədlini doğum günü münasibətilə ürəkdən təbrik edir, şərəfli ömür kitabının hər səhifəsinin uğurlu olmasını diləyirik.
Şəms HÜSEYNLİ
BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
18-12-2022, 09:24
İşğaldan azad olunmuş torpaqlarımızda "yeni nəfəs":
Təhsil naziri Emin Əmirullayev bu günlərdə bildirib ki, Şuşa, Ağdam və Füzulidə məktəb tikintisi 2023- cü ilin sentyabrında başa çatacaq.
Bu, əlbəttə, sevindirici, qürurverici. İşğaldan azad olunmuş torpaqlarımıza artıq yeni nəfəs qayıdır. Açıqlanan vaxta elə də çox qalmayıb. Təxminən bir ildən sonra adı çəkilən ərazilərdəki təhsil müəssisələri hazır vəziyyətdə olacaq. Ardınca isə "Böyük köç" layihəsi çərçivəsində dərslər başlayacaq...
İşğaldan azad olunmuş torpaqlarımızda məktəb tikintisi təkcə humanitar yox, həm də siyasi əhəmiyyətlidir. Milli Məclisin deputatı Cavid Osmanov bu barədə fikirlərini bölüşərkən dedi ki, Azərbaycan 44 günlük Vətən müharibəsində Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi və xalqımızın şücaəti ilə işğal altında olan torpaqlarımızı azad etdi: "Beləliklə, 30 illik erməni işğalçılığına son qoyuldu. Bununla da ədalət yerini tapdı. Müharibə bitdikdən dərhal sonra prezidentimizin rəhbərliyi ilə işğaldan azad olunmuş ərazilərdə genişmiqyaslı yenidənqurma və bərpa işlərinə başlandı. Əlbəttə, ilk növbədə təhlükəsizliyin təmin olunması ilə bağlı məsələlər həll olundu. Eyni zamanda bir neçə gün bundan əvvəl Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasında işğaldan azad olunmuş ərazilərdə böyük qayıdışa dair 1-ci dövlət proqramı təsdiq edildi. 2022-2026-cı illəri əhatə edən bu proqramda bütövlükdə işğaldan azad olunmuş ərazilərdə keçiriləcək tədbirlər müəyyənləşdirilib".
Onun sözlərinə görə, son 2 il ərzində ölkəmizdə hər bir sahədə dəyişikliklər, sözün əsl mənasında canlanma baş verib: "Sözsüz ki, Ermənistanın Azərbaycana qarşı mina terroru hələ də davam etməkdədir. Təhlükəsizlik məsələsi həll olundu, sərhədlərimizin müdafiəsi baxımından tədbirlər görülür. Ən müasir standartlara cavab verən avtomobil yolları, dəmir yol xətləri, tunellər çəkilir. Bunlarla paralel olaraq sosial obyektlərin də tikintisinə başlanıb. İstər xəstəxana binaları, istərsə də təhsil müəssisələri böyük qayıdışın tərkib hissəsidir. Təhsil naziri Emin Əmirullayevin təşəbbüsü də 1-ci dövlət proqramına uyğun olaraq mərhələli şəkildə həyata keçirələcək".
C. Osmanov deyib ki, dünya tarixində bu günə kimi belə genişmiqyaslı yenidənqurma olmayıb: "Cənab prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan bunun da öhdəsindən gəldi və yenidən tarixdə öz izini qoydu. Ərazilərə köçürələcək insanlara layiqli həyat təmin etmək üçün bütün zəruri addımlar atılır və Azərbaycan dövləti bununla bağlı çox böyük işlər həyata keçirməkdədir.”
Səbinə Elmanqızı,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
22-11-2022, 08:28
Universitetlər paytaxtdankənar bölgələrə köçürülsün: Bir daşla bir neçə quş...
Bakı Azərbaycanda ən çox əhalisi olan şəhərdir. Paytaxtda əhalinin çoxluq təşkil etməsi, bir çox problemlərin yaranmasına səbəb olur. Deputat Emin Hacıyev çıxışlarının birində bildirib ki, bəzi universitetlər paytaxtdankənara, məsələn, Sumqayıta köçürülə bilər. Bununla, gənclər şəhərini təhsil mərkəzinə çevirmək olar”.
Millət vəkili burada iki mühüm problemə toxunur: Birinci, paytaxda əhalinin çoxluq təşkil etdiyi üçün bəzi universitetlər başqa bölgələrə köçürülsün; İkinci məqam isə Sumqayıtı təhsil mərkəzinə çevirmək istəyidir. Ölkəmizdə 33 ali təhsil müəssisəsi var. Təkcə Bakıda 20 -dən çox təhsil ocaqlarının olması əhalinin ildən-ilə artmasına səbəb olur və nəticədə metrolarda sıxlığın, nəqliyatda tıxacların yaranmasına şahid oluruq. Bəzi universitetlər paytaxtdankənar bölgələrə köçürülsə, bu problemlərin qarşısını nisbətən almaq olar. Bakıda əhalinin sayı, sıxlıq və tıxaclar qismən azalar, iş yerləri çoxalar. Sumqayıt şəhəri Bakıya yaxın olduğu üçün paytaxda olan bir neçə universiteti buraya köçürmək olar. Beləliklə, gənclər şəhəri təhsil mərkəzinə çevrilər. Bundan sonra Azərbaycanda ali təhsil mərkəzləri ocağı dedikdə, Bakıyla yanaşı, Sumqayıt şəhərinin də adını çəkə bilərik. Lakin bilirik ki, Sumqayıt şəhərinin yollarında da tıxac çoxluq təşkil edir. Bu problemin qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görülməlidir. Həmçinin təhsil müəssisələrin bir neçəsi əsgərlərimizin qanı ilə müqəddəsləşən Qarabağımıza köçürülsə və ya yeniləri inşa edilsə, həm əhalinin sayı artar, həm də XIX əsrdə olduğu kimi çiçəklənmə dövrünü yaşayar.
Paytaxdan başqa digər bölgələrə də, məsələn, Gəncə, Lənkəran, Şamaxıya müxtəlif ixtisaslar üzrə qurulmuş ali təhsil müəssisələrinin köçürülməsi əhalinin buraya axın etməsinə səbəb olar. Hər bir tələbə öz yaşadığı ərazidə təhsil almağı üstün tutar. Çünki, bir çox tələbə yaşadığı bölgələrdə onları qane etməyən ixtisaslarda universitetlər olduğu üçün başqa bölgələrdəki təhsil müəssisələrində oxumağa çalışır. Yaxşı olardı ki, paytaxdankənar digər bölgələrin təhsil müəssisələrində də ixtisasların sayı artırılsın.
Gülbəniz Səfərova,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
20-11-2022, 12:16
Deputatdan uşaqpulu ilə açıqlama: "Hökumət yüz ölçüb, bir biçir"
Butov.az Ordum.az-a istinad edərək xəbər verir ki, Parlamentin növbəti plenar iclasında uşaq pulu məsələsi də müzakirə olunub. Deputat- Fəzail Ağamalı bildirib ki, iki nəfərlik ailəyə sosial yardım düşmür: “O ailəyə sosial yardım düşür ki, orda ata və anadan başqa, iki uşaq da olur.”
Ümumiyyətlə, uşaq pulu məsələsi uzun müddətdir ki, Azərbaycan cəmiyyətində müzakirə olunur. Azərbaycanda uşaq pulunun ödənilməsi SSRİ dövründən mövcuddur. Sonralar isə müəyyən dəyişikliklər edildi və mövcud sistem ləğv olundu. Beləliklə, 2006-cı ildən indiyədək aztəminatlı ailələrdə böyüyən uşaqlar sosial müavinət almaqdan məhrum edildi. Bəs uşaqlı ailələrə yardım yaxud layihə təqdim ediləcəkmi? Bununla bağlı deputat, iqtisadçı, alim Rüfət Quliyevin fikirlərini öyrəndik. O
nun sözlərinə görə, hökumət üzvləri deyirlər ki, bu gün sosial layihəni mövcud formada keçirmək insanların marağına daha çox səbəb olur: “Təbii ki, uşaq pulu vermək üçün müəyyən vəsaitə ehtiyac var. Bu miqdar təxminən 3 milyarddan- 5 milyarda qədər olmalıdır. Bu pul sosial kömək və ya sosial layihə formasında aztəminatlı insanlara kömək olur. Uşağı olan ailələr bu formada maliyyə ilə təmin olunurlar. Büdcə tərtib olunanda hər bir məsələ araşdırılır, yüz ölçüb, bir biçilir.”
Deputat qeyd edib ki, hökumət imkan daxilində ata bildiyi addımıları atacaq:
“Hökumətin məsələyə münasibəti bundan ibarətdir ki, yalnız uşaq pulu deyil, ondan daha artığı sosial təminat formasında ödəniləcək.”
Səbinə Elmanqızı
Bakı Dövlət Universitetinin
Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
9-11-2022, 13:11
Qadından taksi sürücüsü olar?
( Fikirlər haçalandı)
Son illərdə ölkəmizdə taksi xidmətlərinin sayı günü-gündən artmaqdadır. Hər gün fərqli qiymətlərdə, müxtəlif taksi xudmətlərinin adını eşidirik. Taksi şirkətlərində sürücülərin əksəriyyəti kişilər olsalar da, bu sektorda fəaliyyət göstərən qadın sürücülər də az deyil. Bəzi insanlar xanımların bu peşə ilə bağlı narazılıqlarını dilə gətirirlər. Amma elə insanlar da var ki, xüsusilə, qadınların sürdüyü taksilərdən istifadə edirlər. Bu, sevindirici haldır. Xanımların bu sahəyə yönəlməsinə səbəb həm onların işə olan tələbatından, həm də həvəsdən irəli gəlir. Bəzi insanlar hələ də qadınları sürücü olaraq qəbul etmək istəmirlər. Qadınların bu sahədə işləməsi həm də gender bərabərliyin bərqərar olduğunu da göstərir. Yəni qadınlar da kişilər kimi avtomobil idarə edə, hətta taksi sürücüsü də ola bilərlər.
Bu məsələ ilə bağlı nəqliyyat eksperti Elməddin Muradlının münasibətini öyrəndik. O, bildirdi ki, qadın sürücülərlə bağlı tendensiya müşahidə olunur:
İnsanlar iş tapmağa çalışırlar. Azərbaycanda da xanım sürücülərin sayı kifayət qədər artıb. Sürücülük hüququ olan xanım sürücülərin sayı, bildiyim qədəri ilə 80 minə çatır. Bu xeyli inkişaf deməkdir. Beş il öncə göstərici 40 min idi. Əsas səbəb isə başqa sahələrdə iş tapa bilməməkdir. Avtomobil idarə edə bilirlərsə, taksi kimi onlardan istifadə edirlər. Əslində normal haldır. İş tapa bilmirlər, halal zəhmətləri ilə bu sahəyə üz tuturlar. İstənilən halda istirahət və iş rejiminə diqqət etmək lazımdır. Qaydalara əməl etmək tövsiyə olunur”.
Sosioloq Əhməd Qəşəm oğlu isə məsələnin əsas səbəbini qadınlar arasında sürücülük peşəsinə yiyələnənlərin çoxalmasında gördü:
“Qadınlar arasında sürücülük peşəsinə yiyələnənlərin sayı artıb. Diqqət etsək görərik ki, qadın sürücülər çoxdur, nəinki taksidə, hətta şəhərdə özləri avtomobil idarə edirlər. Tələbə olduğum zamanlarda qadın sürücü görəndə hamı heyrətə gəlirdisə, hazırda normal hal kimi qarşılanır. Digər əsas səbəb isə işsizliyin çoxalmasıdır. Artıq qadınların çoxu özlərinə uyğun iş tapa bilmirlər, işsizdirlər. Düşünəndə ki, o bu sahəni bacarır, şirkətlərdə də tələbat var, təbii ki, qadınlar ora üz tuturlar. Bu da qeyri-adi hal deyil. Eyni zamanda xanımlar bundan daha yaxşı iş tapsalar, o işə üz tutarlar. Digər tərəfdən də xanımların sürücülük etməsi dövrümüzdə adiləşib. Amma onların çoxu gecələr taksi sürməyə ehtiyat edirlər. Hər ünvana gedə bilmirlər. Ona görə də təhlükəli ünvanlarda özlərini qorumaq üçün bıçaq kimi müxtəlif vasitələrdən istifadə edirlər”.
Ekspert bu işə münasibətin birmənalı olmalı olmadığını diqqətə çatdırdı: “Təbii ki, qadın üçün münasib iş deyil. Qadın öz təbiətinə uyğun olan fəaliyyətlə məşğul olsa daha yaxşı olar. Amma belə fəaliyyət sahələri tapmaqda çətinlik olduqda nə etmək olar? Qadın öz ləyaqətinə uyğun olaraq davranmaqla sürücülüklə də məşğul ola bilər”.
Aytac Fuadqızı,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi
9-11-2022, 12:57
Ömrümə doğmayan “Soyuq Günəş”
Son illərdə Azərbaycanın tamaşaçı marağına səbəb olan filmlərin sayı elə də çox deyil... Bəzən bunu ssenarilərin bayağı olması, kadr kasadlığı və maliyyə çatışmazlığı ilə əlaqələndirirlər. Lakin insanların sevgisini qazanmaq üçün külli miqdarda puldan daha çox real hekayələrin olduğu kimi təqdimatı yetərlidir.
Azərbaycanın belə uğurlu filmlərindən biri də ssenaristi Sədaqət Kərimova olan "Soyuq Günəş"dir. Filmin baş qəhrəmanları Yarqunat və Yarmətdir. Film müharibə problemləri və məhəbbət mövzusunda lentə alınıb. Əsərin baş qəhramanları olan Yarmət və Yarqunat bir-birlərini sevirlər, ancaq Yarqunatın anası və atasının söhbətindən aydın olur ki, onlar qızlarını kənddə varlı ailədən olan Osmanla evləndirmək istəyirlər. Yarqunat buna qarşı çıxaraq Osmana arvad olmayacağını bildirməyinə rəğmən, anası qərarından dönmür, belə olan halda bir-birini sevən iki gənc qaçmaq qərarına gəlirlər. Ancaq onların bu cəhdi də uğursuz sonlanır. Osman vasitəsilə xəbər tutan Yarqunatın qardaşı Həmdullah onları tapır və Yarqunatı geri qaytarır. Bundan sonra Osmanla Yarqunatın toyu tezləşdirilir…
Nəhayət , toy günü çatır, Yarmət gəlib Yarqunatı aparmaq istəsə də, o, ənənəyə qarşı çıxıb gedə bilmir. Həmin vaxt kənddə xəbər çıxır ki, müharibə başlayır, əli silah tutan hər kəs müharibəyə yola düşür. Yarmət də bunlardan biri olur. Yarqunata nə qədər təzyiqlər olunsa da, o, Osmanın ona toxunmasına icazə vermir, yatağına xəncər qoyur, Osmana arvad olmur.
Yarmətin müharibəyə getdiyindən xəbər tutan Yarqunat huşunu itirir, ölümdən dönür, bundan sonra onu atası evinə gətirirlər. Yarqunatın ailəsi elədiyi əməldən peşman olur, Həmdullah kənddə qala bilməyib evini tərk edir.
Müharibə bitsə də, gətirdiyi fəlakətlər çoxunun evini işıqsız qoyur. Yarmət müharibədən qayıtmır, anası oğlunun həsrətinə dözə bilməyib dünyasını dəyişir. Yarqunat bundan sonra Yarmətin evinə köçür, onun bacısı uşağını övladlıq götürüb, min cür əzab-əziyyətlə boya-başa çatdırıb oxudur. Yarmət oğlu Sadir alimlik dərəcəsinə yüksəlir, Türkiyədən elmi konfransa dəvət alır. Bütün əsas hadisələr bundan sonra baş verir. Sadir Türkiyədə kafedə olarkən bir qızın ifasında Yarqunat mahnısını dinləyir, həmin xanımla söhbətindən aydın olur ki, qız Yarmətin övladıdır.
Ləzgiyyə ilə Sadirin arasında az müddət ərzində bir doğmalıq yaranır və Ləzgiyyənin ailəsi ilə Sadir tanış olur. Sadirin Ləzgiyyənin anası ilə söhbətindən Yarmətin illərdən bəri vətən həsrəti çəkdiyi, amma müharibə dövründə alman dustaqlığından qurtulmuş əsgərlərin vətənə qayıtmasına icazə verilmirdi. Sadir Ləzgiyyə ilə sağollaşıb Azərbaycana qayıdır və tezliklə, onları Azərbaycanda gözlədiyini bildirir...
Ləzgiyyəgilin Azərbaycana gəlmək üçün sənəd düzəltmələri tam 1 il çəkir, bu müddət ərzində Sadir bunu anasından gizlədir, nəhayət, 40 ildən sonra Yarmət doğma torpağına yola düşdü. Və uzun illərin həsrətindən sonra Yarmət və Yarqunat bir-birlərinə qovuşurlar. Bu vaxta qədər Yarməti gözləyən Yarqunat fikirlərini belə ifadə edir:
-Mən elə bilirdim ki, sən mənim həyatıma isti günəş kimi doğacaqsan, sən demə, sən “soyuq günəş”sənmiş. Köhnə xatirələri yada salan Yarmət və Yarqunat sağollaşırlar, bu zaman Yarmət qəbiristanlıqda ana və atasının yanında özünə yer ayırıb vəsiyyət edir. Yarqunat isə cavabında deyir:
«Görürsənmi etibarını, o biri dünyada da məni yanında istəməmisən, orda mənə yer yoxdurmu?! Get,Yarmət, get, ömrümə doğmayan, mənə xoşbəxtlik bəxş etməyən soyuq günəş. Həyatıma ikinci dəfə soyuq günəş kimi doğdun, ümidlərlə dolu qəlbimi buza çevirdin”.
Və yenə səslənir Yarqunat mahnısı.
-Get,Yarmət,get... Mənə sənlə bağlı xatirələr yetər.
Bunu deyən Yarqunatın son istəyi Yarbulağın suyu olur, bir ağacın altına çökən Yarqunat gözlərini əbədi yumur...
Uzun illərin ayrılığından sonra bir-birini tapan iki insanı həyat yenidən ayırır. Belə bir deyim var: “hər kəsin həyatı öz əlindədir, istəsə, yaxşı həyat sürdürər, istəsə, pis”. Bəzən heç də belə olmurmuş, valideynlərimizin səhvinə görə bir ömür boyu əziyyət çəkirmişik, xoşbəxtliyi var-dövlətdə görən ailələr bilmirlər ki, övladlarını pula qurban verirlər. Valideynlərin övladlarına böyük sevgisi və xoşbəxtlik arzusu bəzən onlara reallığı görməyə imkan vermir, ürək, qəlb məsələlərində övladlarla valideynlərin milli adət-ənənələrin təsiri altında bir-birinə güzəştə getmələri bir sıra hallarda acı nəticələrə gətirib çıxarır. Qızlarına duz yükü kimi baxan, “Tez evlənənlə tez yuxudan duran qazanar” şüarını əllərində bayraq edən valideyinlərin sonrakı peşmanlığı heç bir fayda vermir. Digər tərəfdən isə, qadın vəfasına, sadiqliyinə, şərəfinə şahid oluruq. Ssenarist Yarqunat obrazı vasitəsilə əsl Azərbaycan qadınını nümayiş etdirir.
Fikrimcə, hər bir ailənin təməli saf məhəbbətdir. Valideynlər bunu unutmamalı, övladlar isə öz xoşbəxtlikləri uğrunda mübarizə aparmağı bacarmalıdır. Əgər adət-ənənələr bizim xoşbəxtliyimizə kölgə salırsa, həmin adət-ənənələri məhv edin, getsin.
Şahanə Tağızadə,
BDU Jurnalistika fakultəsinin tələbəsi
Sorğu
Saytımızda hansı mövzulara daha çox yer verilməsini istəyirsiniz?
Son buraxılışımız
Facebook səhifəmiz
Reklam
Hava
Valyuta
Reklam
Sayğac
Ən çox baxılanlar
Köşə
Xəbər lenti
Foto
Bütöv.az
Video
"Vətən Qəhrəmanları" Şəhid İlyas Nəsirov
All rights reserved ©2012 Butov.az
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!