Səhra Rezayi yazır

Zəngan səmasında parlayan ulduz

(Ustad aşıq dədə Müslüm Əsgərinin həyatına qısa bir baxış )

Zəngan şəhərinin Tarım mahalından şöhrəti ucalan aşıq dədə Müslüm Əsgərinin Sazı sözü bu şəhərin sərhədlərini aşıb, indi də bütün türk dünyasına yayılmaqdadır. Zənganın aşıq səmasında parlayan iki işıqlı ulduzdan biri olan dədə Müslüm Əsgəri ömrünün səksən ilini başa vurub. Müasir zamanəmizin dədə qorqudunu təmsil edən aşıq 1938-ci ilin iyul ayında türk şəhəri olan Zənganın Badamıstan kəndində dünyaya göz açmışdır. Müslüm 1955-ci ildə məktəbi bitirdikdən sonra dogma kəndini tərk edir. Dini mədrəsələrdə təhsil alan aşıq Tofiq və Şəriəti məktəblərində ədəbiyyat üzrə diplom alıb.
Uşaqlıqdan qulağına tanış olan aşıq dastanları onun ürəyində dərin izlər salıb, yarım əsrə yaxın bir müddətdə onu bu sənətə bağlamışdır. Aşıqlıq sənətini atasından öyrənib 20 yaşlarından bu sənətlə məşğul olan dahi sənətkar davamlı olaraq 50 ilə yaxın aşıqların tarixdə yadigar qoyan izlərini addımlayaraq onlardan toplanan inciləri bizə çatdırmışdır. Aşıq Müslüm ustadlarından fərqli olaraq ilk dəfə bildiyi dastanları özünəməxsus qırmızı dəftərində qeydə alib. Beləcə dastanlar aşiqi adını əzəmətli bir heykəl kimi tarixə salmışdı.
Böyük sənətkar atası Aşıq Zöhrabdan aşıqlıq sənətini öyrənib 1967-ci ildən rəsmi şəkildə “aşıqlıq” sənətilə məşğul olur. Uzun illər bu yolda çalışan ustad 40 ilə yaxın müxtəlif şəhər və kəndlərdə o cümlədən Tarım, Zəngan, Xalxal, Tehran, Qum və Urmu şəhərlərində toylar çalıb, el şənliklərində iştirak etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, siyasi fəaliyyətinə görə dövlət işlərində işləməsinə qadağa qoyulan ustad aşıq, təhsili ilə yanaşı çörək pulu qazanmaq üçün dərzilik də öyrənir.
Atasından öyrəndiyi aşıq sənətinin əsas dərslərini klassik təhsil ilə birləşdirən istedadlı sənətkar ifaları ilə yanaşı, nitq qabiliyyəti olan aşıq musiqisinə tazə nəfəs gətirib.
Hər ayım, hər günüm söz ilə keçdi,
Oxudum sözlərim qaldı ellərdə,
Dastan nağıl oldu, söz belə keçdi,
Həm şeirim söhbətim qaldı dillərdə.

Müslüm Əsgəriyəm dosta bağlıyam,
Çaylar kimi şaqqıldayam, çağlayam,
Mahalım Tarımdı azər oğluyam,
Yaşılbaş sonalar qaldı göllərdə.

Musiqi sahəsində əfsanə kimi yaşayıb-yaradan Dədə Müslümün həyat xatirələrinə qısa bir baxış bizi çox uzaq keçmişlərə götürür...
Cavanlıqdan gözəl bir mənzərə
Payızın son günlərinin soyuq küləyi qırmızıya boyanan yarpaqları bəzəkli bir xalça kimi yerə sərmişdi. Cansız günəşin altına boyadan ağ dağları qar alıb ətrafına soyuq işıq saçırdı. Yerə-göyə lətafət bağışlayan bir hava Hindi kəndində çalınan aşıq havaları ilə birləşib bütün kəndi bürümüşdür. Cavan yaraşıqlı olan aşıq ilk toyunu çalmaq üçün dostları ilə birlikdə bu kəndə gəlmişdi. Kəndin ortasında balaban səsi aşığın çaldığı sazın səsinə qarışıb göylərə ucalmışdır. Aşıqların çaldığı şən havalar kəndliləri ağ otaqda olan şənlikə dəvət edirdi. 40 gün boyunca davam edən Əsgər kişinin oğlunun toyu havada gəzən soyuq sazağı camaata unutdurub, onları bir yerə gətirmişdi. Cavan aşıq sazı səsləndirib atasından öyrəndiyi dastanları böyük şövqlə ifa edirdi. Beynindəki dastanlar hər biri bir el obanın illər boyu yaşanan təcrübələr olub, onun saz sözündə bir daha canlanırdı. Sözlərinə qulaq asan insanları birlik, mehrabanlıq, duzlük ilə həqiqəti qanmaq və ən önəmlisi uca yaradana inanıb ona ürək bağlamağa dəvət edirdi.

Eşit sözümü sən, yaxşılıq elə,
Dolaşma kasıba ay adam oğlu!
Tut əlindən xətirinə dəymə,
Naymut qaytarma ay adam oğlu!

Müslüm Əsgərinin çoxdu günahı,
Yaxşı dostun olsun Allah pənahı,
Yetişsin dadına şahların şahı,
Sönər nari -neyran ay adam oğlu…

Aşıqlar ocağı olan Zəngan şəhərində ulduz kimi parlayan aşıq Müslüm Əsgəri hər zaman aşıqlıq sənəti ilə fəxr edir və sazı bir müqəddəs varlıq olaraq sinəsinə basıb köksündə əzizləmişdi. Onun sözlərinə görə aşıq iştirak etdiyi məclislərdə birinci öz sənətinə dəyər verib orada əyləşənlərin qədrini bilməlidir. Ona görə aşıq elinin qanadı olub sazı silahdan daha güclü olmalıdır.
Ədəbli ərkanlı olan sənətkarın yaşayış və məşğul olduğu incəsənəti onun sənət dostlarının sözlərində hər zaman öz əksini tapmışdır. Müqəddəs sayılan sazdan süzülən incilər duyanların ruhların oxşayıb.
Aşıq olub tərki vətən olanın,
Əzəl başdan pür kamalı gərəkdir.
Oturub durmaqda ədəbin bilə,
Mərifət elmində dolu gərəkdir…
Böyük ustadın sözlərinə görə aşıq gözəllikləri təbliğ edən müəllimdir. Aşığın sazında olan söz xəzinəsini xalqa yetirmək lazımdır. Onun danışdığı hər bir sözündə bir həyat fəlsəfəsi gizlənib. Bu dərin mənalı sözləri ancaq musiqinin məlahətli səsiylə insanlara yetirmək olar. Uzun illər aşıq məktəbində aldığı dərslərə görə bu sənətin daşıdığı ən böyük dərs, haqqı ilə həqiqəti tanımaq ona inanmaq və ondan dərs almaqdır. Sazı bağrına basıb özün aşıq adlandıran kişi oxuyub məclisləri şənləndirməklə kifayətlənmir. O, üzərində böyük bir məsuliyyət daşıyır.
Zildən bəmə keçən müqəddəs sazın tellərində dolaşan xoş nəğmələr insanların ruhunu oxşayıb onda gəzən mənalı sözləri dərs olaraq vurğulayır. Aşığın sazından süzülən incilər haqdan danışıb, həqiqət yolunu göstərən kəlmələrdir. Ona görə müqəddəs kitab Quranda vurğulandığı kimi hər bir gözəllik kəlmədən yaranmışdır. kəlmədən yaranan sözlər isə aşıqların dilində dolanan gözəlliklərə çevrilib.
Şəriətlə irfanın işıqlı yollarının yolçusu olan aşıq Müslüm Əsgəri aşıqlıq sənətini təkcə şənliklərlə məhdudlaşdırmayıb. Ona görə aşıq tarix, məzhəb habelə keçmiş ilə bu günün məsələlərindən xəbərdar olmalıdır. Ona verilən suallara cavab verməyə qadir olmalıdır. Xalqı güldürən yerdə ağlatmağa qadir olan sənətkar aşıq bu sənətin nə qədər ulvi və ilahi olmağından xəbər verir.
Zənganda aşıqlar karvanının önündə gedən Müslüm Əsgəri bu şəhərin özünəməxsus on iki vizual dastanlar oxuyub və yadigar saxlanıbdır.
Aşıq Müslüm Əsgəri epik və aşıq dastanları silsiləsindən dünya xalqlarının mədəniyyətindən 30-dan çox dastanı 138-dən çox tamaşa şəklində ifa etməklə İran, Azərbaycan respublikası və Türkiyə aşıqları arasında yüksək yer tutmuşdur. 40 -a yaxın dastan danışıb səsləndirən ustadın əsərləri kaset üzərində lentə alınmışdır.
Aşıq Müslüm bir çox xarici festivallarda eləcə də bir neçə milli və beynəlxalq seminarlarda iştirak etmişdir.
“Aşıq Müslüm Əsgəri epik və romantik türk dastanlari silsiləsindən 27 dastanı 130-dan çox kasetə yazdırıb. Onun 50-ci illərdə ifa etdiyi əsərlər arasında “Əsli ilə Kərəm ” , “Xəstə Qasım ” , “Yetim seydı ”, “Şah İsmayil”, “Şirin ilə Birçək ”, “Kəlbi dastanı” və s. qeyd etmək olar”. Uzun illər Azərbaycan, Türkiyə, İngiltərə, Fransa, Almaniya, Yaponiya və Çin kimi ölkələrə səfər edən ustad Azərbaycanda, Türkiyədə fəxri diplomlar alib. Müslüm Əsgəri İranda birinci sənətkar olaraq 2007-ci ildə UNESKO- nun fəxri medalına layiq görülüb.
Ustad aşıq 2021-ci ildə şeirlərini kitab şəklində çap etdirib.

Ürəyimdə neçə sözlər dolanır,
Hər sözü, hər siri gəl açma dilim!
Allah çəkib çox işlərə pərdəni,
Allahın sözündən gəl qaçma dilim!

Aşıq Müslümün dəyərli işlərindən biri də Xəstə Qasımın məzar daşıni tapmaq olubdur. Onun rəvayət etdiyi dastanların birində apardığı işlər nəticəsində tədqiqatçı Pro-Dr Huseyn Siyami Bakı səfərində Xəstə Qasımın məzar daşını Azərbaycanın Tikmə daş kəndində tapıb. Sənətkar üçün orda bir abidə tikilmişdir.
Bakı səfərindən söhbət açan aşıq dahi sənətkar Ədalət Nəsibovla görüşdüyünü, ona sayqı duydugunu bildirmişdirşdir.
Aşıq Müslüm Əsgəri həm də güclü yaddaşa malik bir sənətkar olub. Onun repertuarındakı 40 dastanın bəziləri kasetlərdə, bəziləri də qırmızı dəftərinin 500 səhifəsində qorunub saxlanmışdır. Getdiyi kənd və şəhər toylarında oxunan dastanlardan savayı, bəy-gəlinin adını adı çəkilən qırmızı dəftərdə qeydə almışdır. İndi həmən dəftərin səhifələrini 1404 gəlinin, bəyin gözəl adları bəzəmişdi.
2015-ci ilin yayında Azərbaycan respublikasının tanınmış musiqişünası professor Rafiq İmranın dəvətilə Bakıdakı Dədə Qorqud danışgahının qonağı olub. Bu dəvətin məqsədi aşıq ədəbiyyatı, Zənganın xas mahnıları və şəhrimizin aşıq dastanları haqqında fikir mübadiləsi aparmaq olmuşdur. Türkiyənin Ərzurumdakı Atatürk danışgahının türk ədəbiyyatı profesoru, doktor Qafqazialı “İran Türk Aşıqları və Milli Kimlik” kitabında Müslüm Əsgərinin 4 şerindən tam şəkildə istifadə etmiş hər dəfə ona ustad deyə müraciət etmişdir.
Dahi ustad öz zəngin dil və ədəbiyyatından istifadə edərək insanların sevgisini qazanib, illər boyu onların ürəyində taxt qürmuşdur.

Öz türkü dilimin can qurbanıyam,
Anamdan örgəşdim dili məndədir.
Günəş kimi işıq salır aləmə,
Ətir səpən güllər gülü məndədir.

Müslüm Əsgəriyəm Zəngan vətənim,
Iran göz işığım bəbəyim mənim.
Öz ana dilimdi çiçək çəmənim,
Sazı da məndədir, teli məndədir

Duza, çörəyə hörmət qoyan aşıq sazla, sözlə kifayətlənməyib, insanlarla bağlı olan münasibətlərində də düşüncəli ve el dərdi çəkən bir insan olmağını hər zaman nümayiş etdiribdir. Müslüm Əsgəri hər zaman olduğu kimi birinci ustadı- atası aşıq Zöhrabı yad edərək gəlmiş keçmiş ustadları hörmətlə anir. Ustad Müslüm Əsgəri qocalıq vaxtına çatsa da insanların ürəyində qurduğu taxtdan eləcə də onların yaddaşlarında buraxdığı dərin izlərdən heç nə əskik olmayıb, əksinə onu sevənlər arasında hörməti daha da artmışdır. Böyük sənətkarın dədəlik dərəcəsi almasi münasibətilə onun doğma şəhəri Zənganda anım mərasimi keçirilibdir. Türk ellərinin aşıqları iranın dord bir yanından bu möhtəşəm mərasimə toplaşdı, dahi sənətkar bir ömür zəhmətlərinə görə ağırlandı.
Atam da, anamda adımda gedib,
Ağzımda ləzzətim dadımm da gedib,
Huşum da dağılıb, yadım da gedib,
Vətən həsrətinə yandım, qocaldım.

Müslüm, əsgəriyəm elə bağlıyam,
Elin qardaşıyan elin oğluyam,
Qəmimi bilən yox sinə dağlıyam,
O qədər sazımı çaldım qocaldım…

AŞIQ HÜSEYN CAVANIN
MILLI HÖKUMƏT DÖVRÜ YARADICILIĞI
Ədəbiyyatımızın ayrılmaz bir qolu olan aşıq poeziyası Cənubi Azərbaycanda baş verən ictimai-siyasi dəyişikliklərə, sosial ədalətsizliyə, ana dili məsələsinə, insanların hüquq və azadlıqları kimi problemlərə heç vaxt biganə qalmamış, bütün bunlar saz və söz sənətində öz əksini tapmışdır.
Bu mənada məhz belə bir missiyanı öz çiyinlərində daşıyan cənublu aşıqlardan biri də Hüseyn Cavan olmuşdur. Onun taleyinə bir neçə dəfə Vətəndən-Vətənə mühacir həyatı yaşamaq məcburiyyəti yazılmışdır. Belə ki, o, 1916-cı ildə Cənubi Azərbaycanın Gərməduz mahalının Ut kəndində anadan olduğu halda, atasının erkən vəfatı ilə bağlı kiçik yaşlarında ikən anası ilə Şimali Azərbaycana, Ağdamın Şərəfxanlı kəndinə gəlmiş daha sonra (Qasım İsmayılov) indiki Goranboy rayonunun Dəliməmmədli kəndində yaşamışdır. Uşaqlıq illərində aşıq sənətinə olan marağı, Aşıq Ələsgərin qardaşı oğlu Musadan, 1927-1935-ci illərdə Aşıq Ələsgərin kəndi Ağkilsədə müxtəlif aşıqlardan dərs alması ona çox şey əxz etdirmişdir. Hüseyn daha sonra – 1937-ci ildə yenidən Cənubi Azərbaycana dönmüşdür.
Gənc yaşlarında ara-sıra şeir yazsa da, Hüseyn yaradıcılığa əsasən 1940-cı ildən başlamışdır. İlk şeirləri “Gül Azərbaycan”, “Oyan vətəndaş”, “Ana vətən” və s. Təbrizdə çıxan “Vətən yolunda” qəzetində dərc olunmuşdur. Cavanın Cənubi Azərbaycanda yaşadığı 40-cı illərdə ictimai-siyasi durum çox acınacaqlı idi. Gərginliklərlə dolu günlər bir-birini əvəz edirdi. Həmin zaman kəsiyində Azərbaycan xalqının milli azadlıq hərəkatını nəinki boğmağa səy göstərilir, hətta doğma ana dilində yazıb-oxuması qadağan edilirdi.
Ümumiyyətlə, 1941-ci ildən etibarən milli azadlıq hərəkatı yüksəldikcə başlıca tələblərdən olan İranın tərkibində muxtariyyətin verilməsi, ədəbiyyat, incəsənət və mədəniyyətin Azərbaycan dilində inkişaf etdirilməsi barədə mətbuatda da çıxışlar olurdu.
Pəhləvi rejiminin sonuncu nümayəndəsi olan Məhəmmədrza şahla üz-üzə duran Hüseyn, “şah, mən unutmamışam, sən də unutma sabunlu kəndiri, dar ağacını” deyərkən, heç şübhəsiz öz doğma xalqının şahları taxtdan sala bilən qüdrətinə ürəkdən inanırdı. O, bu inamla da Təbrizdə milli azadlıq hərəkatının həm nəğməkarı, həm də fədaisi kimi çıxış edirdi.
Daim şah rejiminin amansız təzyiqi altında əzilən xalq özünün azadlığa qovuşacağı günü səbirsizliklə gözləyirdi. Cavan “Məndədir” şeirində bu hissləri belə ifadə edirdi:

İndi üzümüzə gülən bu elin
Qışı düşməndədir, yayı məndədir,
O döyüb döşünə heç öyünməsin,
Oxu ondadırsa, yayı məndədir.

Bu təzə dünyadan kim doyar, bezər?
Azadlığın nuru hər yanı bəzər.
Hüseyn bundan sonra asudə gəzər,
Ölkəmin Günəşi, Ayı məndədir.
Alman qoşunlarının cəbhədəki məğlubiyyətləri haqqında gələn xəbərlər Cənubda demokratik qüvvələrin daha da möhkəmlənməsinə və fəallaşmasına səbəb olmuşdu.
3 sentyabr 1945-ci ildə Seyid Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi altında Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldı. Bu qurumun qarşısında duran əsas vəzifə azərbaycanlıların bir millət kimi tanınması və muxtariyyətə nail olması idi.
1945-ci ildə vətənin azadlığı uğrunda mahnılar qoşan aşığın əsl sınaq günü gəldi. Bu zaman Demokratik Firqənin başladığı inqilabi mübarizə Cavanın poeziyasına yeni məzmun, yeni ahəng gətirdi, şair sazı və sözü ilə səngərlərə, fədailərin içərisinə gedir, Koroğlunun, Qaçaq Nəbinin igidliyindən, Səttarxanın əyilməzliyindən nəğmələr oxuyur, vətənpərvərləri azadlıq uğrunda mübarizəyə çağırırdı:
Biz şairik, sözün düzün yazırıq,
Əhrimənə dərin quyu qazırıq.
Yurdumuza can verməyə hazırıq,
Qurban yaranmışıq Azərbaycana.
Cavanın inqilabi hərəkatın coşqulu illərindəki fəaliyyətini təsvir edən İman İrani İntizarın yazdıqlarından oxuyuruq: “Yaxşı yadımdadır. 1946-cı ilin “Novruz bayramında S.C.Pişəvəri yerli əhali ilə görüş keçirirdi. İllərdən bəri azadlığı uğrunda mübarizə aparan xalq öz rəhbərlərini görüb ilk azadlıq bayramını təbrik etmək üçün hər tərəfdən sel kimi axışırdı.
Mən də dayım A.H.Cavanla ora getdim. S.C.Pişəvəri onu görcək yanına çağırdı, üzündən öpüb bayramını təbrik etdi. Əlini çiyninə qoydu, üzünü camaata tutub dedi: “Mənim A.H.Cavan kimi beş nəfər təbliğatçım olsaydı, silaha əl atmadan bütün İranı çoxdan azadlığa çıxarardım”.
Məhz öz xalqı qarşısında fədakar xidmətlərinə görə S.C.Pişəvəri ona “Xalq şairi” adı vermişdi.
Cənubi Azərbaycanın ədəbi mühitinə nəzər salarkən belə nəticəyə gəlmək olar ki, 1941-1946-cı illər qələm sahiblərinin yaradıcılığında yeni və çiçəklənən dövrdür. Bu dövr ədəbiyyata vətənpərvərlik, millilik kimi yeni məzmunlu mövzular gətirdi. Azadlıq carçısı kimi çıxış edən A.H.Cavan vətənin xoş halına sevinərək onu belə təsvir edir:
Təbriz, al bayrağın ucada dursun!
Ellər səadətdən nişanə qursun.
Hüseyn də saz çalsın, zəngulə vursun,
Baharda oxuyan bir bülbül kimi.
A.H.Cavan odlu-alovlu mübarizə illərində inqilabi hərəkatda iştirak edən sinfi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq kəndlini də, fəhləni də, ziyalını da azadlıq fədaisi adlandırırdı. Vətən sevgisilə döyüşə atılan hər bir fədai məsləkinin, iradəsinin, arzularının fədaisi kimi döyüşür, üzərindəki düşmən xofunu birdəfəlik dəf etməyə can atırdı.
Şairin “Fədailər” adlı şeiri deyilən fikirləri özündə bariz şəkildə əks etdirir:

Bir soraq gətirdi könül tərlanı:
Təbrizin dövrəsin aldı fədai!
Sel kimi kəndlilər kəsib hər yanı,
Şir kimi meydana gəldi fədai.
Verdilər canların yelə, sazağa,
Batdılar səngərdə toza, torpağa,
Sozaldı yağılar döndü yarpağa,
Düşmənin bağrını dəldi fədai.
Sinəsində telli sazı, coşub-çağlayan avazı ilə xalqın azadlığına qovuşmaq istəyinə, arzusuna qoşulan aşıq, onun istiqlaliyyət əldə etməsində müsəlləh əsgər kimi sazıyla, qələmi ilə döyüşürdü, yurdunun tezliklə firavan həyata nail olacağına inanırdı:
Cavan Hüseynəm, ölməmişəm,
Əziz vətən, sağam mən.
Arxayın ol, yatmamışam
Səngərdə oyağam mən.
Yel titrətməz, külüng batmaz,
Çapılmaz, bir dağam mən,
Vətən üçün öz sinəmi
Eyləmişəm nişana.
1945-ci il dekabrın 12-də (21 Azər) Milli Hökumətin yaradılması nəticəsində bir sıra siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə baş verən islahatlar sırasında Azərbaycan dili mühüm yer alırdı. Ana dilində yazılan əsərlərin, çıxan qəzet və məcmuələrin sayı durmadan artırdı. Həmin dövrdə digər şairlər kimi A.H.Cavan da Milli Hökumətin uğurlarını tərənnüm edirdi:
Firqənin fərmanı xalqın qüdrəti,
Gətirdi xalqına xoş səadəti.
Göylərin bəzəyi, yerin ziynəti
Al bayraq nurunu salsın hər yana.
Sinəm yazılmamış bir ağ varaqdır,
Qəlbim həqiqətdən qaynar bulaqdır
Cavan Hüseyn şən ölkədə xoşbaxtdır,
Azaddır qələmi, sənəti dostlar!
Milli Hökumət Cənubi Azərbaycanda xalq inqilabı hərəkatı illərində sazı və sözü ilə göstərdiyi xidmətlərinə görə A.H.Cavan “21 Azər” medalı ilə təltif etmişdi.
Son olaraq A.H.Cavanın “21 Azər” gününə həsr etdiyi “Bu gün həm fəxrimdir, həm vüqarımdır” şeiri haqqında bir neçə kəlmə danışmaq yerinə düşərdi. Şair həmin günün tarixi bir gün olduğunu qeyd edərək, onun xalqa verdiyi ictimai-siyasi, sosial-mədəni azadıqdan, dil və vicdan azadlığından bəhs edir.
Bax, bu gün xalqımız azad dil açıb,
Bax, bu gün ellərdə taza il açıb,
Bax, bu gün gülşənlər solmaz gül açıb,
Bu gün tazə ilim, xoş baharımdır.
Şeirin misralarını oxuduqca “21 Azər” gününün, yəni xalqın öz istiqlaliyyətinə qovuşmasının şair üçün nə qədər əhəmiyyətli və sevindirici bir hal olduğunun şahidinə çevrilirik. Onun fərəhinin, qürurunun həddi, hüdudu yoxdur. Həmin tarixi hadisənin bilavasitə iştirakçısı olmuş el aşığı bundan məmnunluq hisslərini ifadə edir. Onun qəlbindən qopan Azərbaycan, Vətən, azadlıq kəlmələri ilə ifadə olunan hissləri şeirin əsas qayəsini təşkil edir:
Müqəddəs Vətənə əziz günlərə
Söz açıb oxumaq iftixarımdır.
Azər adlı Azərbaycan kəlməsi,
Ulu babalardan yadigarımdır.
Sonda şair, nə vaxtsa belə bir günün yenidən bərqərar olacağına inam bəsləyir:
Mən Cavan Hüseynəm, sazım döşümdə,
Yağılar tab etməz mərd döyüşümdə,
Təbrizdə dostlarla ilk görüşümdə
Saz çalıb oxumaq arzularımdır.
A.H.Cavanın yaradıcılıq mövzusu çoxşaxəlidir: sevgi, vətənə məhəbbət, yurd həsrəti və s. Lakin bunların sırasında “21 Azər” hərəkatına xüsusi önəm verməsi onun bütün yaradıcılığı boyu özünü göstərir.
Zəminə Zeynalova
Nizami Gəncəvi aadına Ədəbiyyat İnstitutu
Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı
şöbəsinin elmi işçisi

Qalx ayağa Azərbaycan!

Qalx ayağa Azərbaycan!

Vidadi Mustafayev yazır:

İRAN-DƏHLİZ: İranda islahatçı, mühafizəkar - hamısı bir bezin qırağıdır

Bəlkə İranda tanınan, islahatçı, panfarsist “Mehestan” (əyanlar, lordlar, ən böyüklər…) partiyası növbəti dəfə bəyanat yayaraq, İran dövlətini – XİN-i, Sərhəd Qoşunlarını, xüsusən İran ordusunu (Silahlı qüvvələr, Ordu, Sepah və Daxili qoşunlardan ibarətdir) Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı planlarının qarşısını almaq üçün qəti addımlar atmağa çağırır.
Partiya bəyanatında kimlərisə arxasınca aparmağı hədəfləyən bir siyasi qurum olduğunu unudaraq, Azərbaycana qarşı daşnakların, onların Qərb havadarlarının ən bəsit iftiralarını (2020-ci ildən etnik təmizləmə, köçüb gedənlərin evləri və əmlaklarının qəsb edilməsi və s.) təkrar etməkdən həya etmir. Partiya öz bəyanatında “Turan” dəhlizinin yaratdığı qorxudan digərlərinin görə bilmədiyi “uzaqvədəli” təhlükələri dilə gətirir. Partiya anti Azərbaycan və ermənipərəst təbliğatını genişləndirərək Qərbi Azərbaycan diskursunun Ermənistan və İran üçün “təhlükələri”ndən ağzı köpüklənə-köpüklənə danışır.
Partiya heç bir etika gözləmədən, utanıb-çəkinmədən “Turan” dəhlizinin guya İranın Qərb dünyası ilə əlaqəsini kəsəcəyini, həmin dəhlizdən Mərkəzi Asiya dövlətləri, Azərbaycan, Çin, Rusiya və Türkiyənin istifadə edəcəyini qeyd edərək İran dövlətini Azərbaycana münasibətdə sərt siyasət yeridərək onların da maraqlarına qarşı çıxmağa çağırır.
Partiya İran dövlətindən Azərbaycana qarşı hələ indiyə kimi heç kimin ağına gəlməyən böhran yaradılmasının ssenarisini də irəli sürür.
Ermənistanda və Qərbdə Qarabağdan könüllü şəkildə, rahatlıqla köçmüş ermənilərin qaytarılmasından Azərbaycana təzyiq vasitəsi kimi istifadə edildiyi halda, özünü həm də paniranist elan edən partiya yalnız ağılsız, prinsipsiz və mənəviyyatsız adamların ağlına gələ bilən ideya da irəli sürür.
Partiya ermənilərin “Artsax”a qaytarılması ilə kifayətlənməyərək, İran dövlətini 1988-ci il əhalinin siyahiya alınması əsasında burada “Öz müqəddəratını təyin etmə”yə dair referendum keçirilməsini dəstəkləməyə çağırır.
Paniranist/panfarsist ideoloqların, siyasətçilərin Azərbaycana, bəli-bəli təkcə Azərbaycan Respublikasına deyil, bütün Azərbaycana nifrətinin həddi-hüdudu yoxdur.
Onların əsas siyasəti Cənubi Azərbaycanlıları hərtərəfli təzyiq altında saxlamaq üçün Azərbaycan Respublikasına qarşı mümkün qədər geniş problemlər yaratmağa xidmət edir.
Daim geriyə, keçmişə baxmağa alışmış sözdə islahatçı, demokrat, ziyalılar unudurlar ki, onların gələcək günləri çoxdan keçmişdir.
08.10.2024

Fars tədqiqatçıdan sərsəm iddia

Son vaxtlar irqçi və şovinist mərkəz və şəxslərin İranda qeyri-fars xalqlarla bağlı fəaliyyətləri, onların kimliklərinin təhrif edilməsi səyləri yeni vüsət alıb. Həmin şəxslərdən biri, sosial tədqiqatçı və etnik araşdırmalar mütəxəssisi kimi tanınan Ehsan Huşmənd son müsahibəsində Azərbaycan torpaqlarında yaşayan əhalinin etnik mənsubiyyətini şübhə atına alıb. O, «İranlıların Mədəni və Dil Qarışıqlıqlarının Nümunələri» adlı müsahibəsində Güney Azərbaycanın bəzi şəhərlərində türklərin yaşadığını inkar edən fikirlər səsləndirib.
Huşmənd, Qərbi Azərbaycan əyalətinin Qoşaçay (Miyandab) şəhərinin bəzi sakinlərinin "Kirmani" soyadlarına diqqət çəkərək, bu türk ailələrinin Ağa Məhəmməd şah Qacarın dövründə Kirmandan buraya köçürüldüklərini iddia edib. O, müsahibəsində Güney Azərbaycanın türk kimliyini şübhə altına alaraq, İranda yaşayan müxtəlif millətlərin mövcudluğunu inkar etməyə çalışır. Güney Azərbaycan və İranda yaşayan türklərin kimliyini inkar edərək, indiki İranda tək bir mədəniyyətin və millətin, yəni fars mədəniyyəti və xalqının yaşadığını təlqin etməyə səy göstərir.
Qeyd edək ki, xüsusilə son vaxtlar Huşmənd təfəkkürdə olan şəxslərin fəaliyyəti daha da güclənib və ölkə mediasında qeyri-farsların, xüsusilə türklərin kimliyini təhrif və inkar edən verilişlərin sayı artıb. Məsud Pezeşkianın prezident seçkisi öncəsi təşviqat və təbliğat kampaniyasında ölkədə başqa xalqların milli hüquqları ilə bağlı bir neçə vədi, şovinist dairələrin hücumlarının yeni dalğasının başlamasına səbəb olub.

Təbrizdə "Azərbaycanım" oxudular

İranda prezidentliyə namizəd Məsud Pezeşkianın seçicilərlə sonuncu görüşlərindən biri Təbriz şəhərində baş tutub.
Görüşdə Rəşid Behbudovun məşhur "Azərbaycanım" mahnısı səsləndirilib.
Görüş iştirakçıları mahnını müşayiət edib.
Qeyd edək ki, sabah İranda növbədənkənar prezident seçkiləri keçiriləcək. Namizədlər artıq seçki kampaniyasını başa vurublar.

BİR DAHA FARS FAŞİZMİNİN SAXTAKARLIĞI HAQQINDA

Bu günlərdə elektron KİV-lərdə Tehranın şovinist fars faşizmi rejiminin Ali Dini Rəhbəri Ayətullah Seyid Əli Xameneinin nəvəsinin ABŞ-ın Nyu-York şəhərində hicabda deyil, dünyəvi qadınlara məxsus paltarda, video-görüntüləri yayımlandı. Video-görüntüdən bəlli olur ki, Xameneinin rəhbərlik etdiyi faşist molla rejiminin fars şovinizminin başqa millətləri din pərdəsi altında ideoloji əsarətə alaraq, başqa millətlər üzərində hökmüranlıq etmək məqsədilə yaratdıqları islamın şiəlik cərəyanına əsaslanan şəriət qanunlarına uyğun qurduqları rejimin şəriət qanunları ilə deyil, dünyəvi dövlətdə, bəşərin inkişafının bu günkü səviyyəsinə cavab verən azad və demokratik quruluşda yaşamağa israrlı olan hissəsinin ölkədən didərgin salınaraq müxtəlif ölkələrdə, o cümlədən ABŞ-da yaşamağa məcbur olanlar Xameneinin dünyəvi libas geyinmiş nəvəsini, – “İranda saçlarını һicabla örtmədiklərinə görə bizim qızlarımızı öldürürlər, baxın görün Xameneinin nəvəsi utanmadan nə geyinib”, – sözləri ilə qarşılayaraq, molla rejiminə öz etirazlarını bildiriblər. Əslində müasir, ciddi qadınlar kimi çox abırlı paltar geyinmiş Xameneinin nəvəsinin libasına hətta kiçik bir irad tutmağa cəhd etmək belə haqsızlıq olardı. Obyektiv olduqda, onun nə libasına nə də video-görüntüdəki davranışına heç bir irad tutmaq mümkün deyil. Əslində isə onun abırlı, həm də insanların bu günkü inkişaf, şüur və həyat tərzinə bütün parametrləri ilə uyğun olan bir libasda, Qərbin insan haqqları, insan azadlığı şüarı altında insanların təbii fiziki durumunu, funksiyalarını obyektiv normal təbii prosseslərin ziddinə dəyişdirilməsinə qanunla ifrat azadlığa yol verilməsilə insanların normal mənəvi, əxlaqi dəyərlərini süni yaradılıb, heç bir təbii əsası, gələcəyi olmayan cəmiyyətin hökmüran təbəqəsinin məqsəd və mənafeinə uyğun olaraq istədikləri vaxt dəyişdirə biləcəkləri yeni ehkamlar vasitəsilə asanlıqla idarə olunan zombilərə çevirməyi hədəfləyən, həm də buna xeyli səviyyədə nail olan Qərb dünyasının lokomotivi olan ABŞ-ın meqapolisi Nyu-Yorkda görünməsi bir neçə cəhətdən təqdirəlayiq olduğu kimi, həm də onun qəhrəmanlığıdır.
Əslində hicab islamın müəllifi olub, altıncı əsrdə yaşamış Məhəmmədin həmin dövrdə küçəyə tək çıxan qadını zorla həyətinə salaraq özünün ovu sayan vəhşi ərəblərin şüur səviyyəsinə uyğun insanların mənəviyyatını, əxlaqının, psixologiyasını ideoloji cəhəddən qandallayaraq əsarət altında saxlamaq üçün müəyyən etdiyi dinin və onun özünün qəbrinin qoruyucusu olub, oraya ziyarətə gələnlərdən ildə 30 milliard ABŞ dolları həcmində xalis gəlir göturən Səudiyyə Ərəbistanının kralının vəliəhdi, Qərbin ən elit universitetlərində dünyəvi təhsil almış Salman XXI əsrdə, bu gün, – “Qadınlar da bəzi hallarda insandır”, – deyərək hələdə qadını bütövlükdə insan hesab etmir. Bütün dinlər, xüsusilə də islam insanları qul, qadınları isə bütövlükdə canlı əşya olaraq dəyərləndirir. Məhz buna görə də dini əsasla qurulan dövlətlərdə insanların əsas bəşəri hüquqlarını ifrat dar çərçivədə qandallayıb, onları qul olaraq fiziki-mənəvi istismara məruz qoymaqla insanlığa qarşı ən böyük və genişmiqyaslı, ağır və vəhşi cinayət törədərək, həm də bəşərin inkişafını ləngidir. Son 44 il ərzində şovinist fars molla-faşist rejimi din şuarı altında ölkənin aborigen milləti və ərazisinin sahibi olan 60 milyondan çox türkü, ümumilikdə 10 milyondan çox olan kürd, ərəb, bəluc, lor və sairə millətləri iqtisadi, inzibati, ideoloji, ekoloji, fiziki, mədəni, mənəvi, əxlaqi terrora mərus qoyaraq vəhşicəsinə talayır və assimilyasiyaya məruz qoyur.
Birincisi, Xameneinin nəvəsinin bu addımı istər-istəməz dünyanın ən müdhiş və qatı dini əsaslarla idarə edilən dövlət rəhbərinin öz ailə üzvlərinin dinlərin, xüsusilə islam dininin müasir insan hüquqlarının ziddinə olaraq, qadınları hicab adlı fərdi zindanda saxlayanlara, ilk növbədə Tehranın şovinist fars molla faşizminə qarşı üsyandır. Həm də bu üsyanı əhalinin aşağı təbəqəsindən olub, molla rejiminin iqtisadi-ictimai eybəcərliklərindən əziyyət çəkib, bezən zümrənin deyil, ölkəni və ölkə əhalisini quldurcasına talayıb, öz ailə üzvlərinin istifadəsinə vermiş dövlət başçısının nəvəsinin etməsi birbaşa və birmənalı olaraq rejimin ideoloji əsasına qarşı edildiyini sübut edir.
İkincisi, onun bu üsyanı islam dinində qadın üçün fərdi zindan olaraq icad edilib, qadını son dərəcə məhdud şüur və dünyagörüşünə malik, müti qul, seks materialı olaraq istifadə edilməsinə qarşı olan etirazla bərabər Şərq qadınının 1400 ildən bəri salındığı bu zindanın onun azadlıq uğrunda mübarizə əzmini və iradəsini qıra bilməyəcəyinin təzahürü, nümayiş etdirilməsidir. Bu halda istər-istəməz ortaya belə bir sual çıxır ki, “Xameyinin Nyu-Yorkda dünyəvi libasla cəmiyyət arasına çıxan nəvəsinə etiraz edən etrazçılar haqlıdırlarmı?” Məhz bu sualla birlikdə bu məsələnin ikili xarakteri, yəni, etirazçıların səsləndirdikləri şüarın məzmunundakı antoqonist ziddiyyət ortaya çıxır. Belə ki, onların bu xanıma “utanmır” deyərək, əslində onun hicabda olmalı olması iddiasını irəli sürmələrinin özü, etirazçıların ondan, dünyəvi libasda cəmiyyət arasına çıxdığına, mahiyyət etibarı ilə, onun babasının idarə etdiyi molla faşizmi rejiminin nəzəri əsasını təşkil edən ideoloji sisteminə qarşı təkbaşına həyata keçirdiyi üsyana görə utanmalı olması tələbidir. Əgər bu xanım Nyu-Yorkda şəhərə Tehran rejiminin tələbinə uyğun olaraq hicabda çıxmış olsaydı, onda, onun hərəkəti molla faşizminin Qacar yurdunda minlərlə sağlam düşüncəli qadını hicab etmədiyinə görə zindanlarda işgəcəyə məruz qoyması, edam edilməsi, əxlaqsız “əxlaq polisinin” küçələrdə hicabsız qadınlara qarşı zorakı hərəkətlərinə həmrəylik anlamına gəlmiş olardı. Bu baxımdan etirazçıların “utanmır” şüarı ilə ondan utanmaq tələbi tamamilə haqsızdır. Etirazçıların ondan utanmaq tələbinin özü mahiyyət etibarilə özləri də anlamadan Tehranın müdhiş rejiminin “hicab” siyasəti ilə həmrəylik nümayişi anlamına gəlir.
Etirazçıların şüarının digər hissəsi olan, – “İranda saçlarını hicabla örtmədiklərinə görə bizim qızlarımızı öldürürlər”, deyərək molla rejiminin ideoloji əsasına etirazlarında tamamilə haqlıdır. Çünki, bəşər cəmiyyətinin inkişafının bu günkü səviyyəsi dövründə həytın bütün elmi, praktiki sahələrində kişilərlə çiyin-çiyinə çalışaraq, böyük nailiyyətlər əldə edib, bəşərin kişilərlə tam bərabər hüquqlu övladı olduğunu sübut etdiyi halda dünyanın molla rejimlərinin qadınları hicabda, qul, seks materialı statusunda saxlaması, təkcə bəşəriyyətin inkişafının qarşısını almaq cəhdi ilə bitməyib, qadınlara qarşı edilən ağır və vəhşi cinayətdir.
Məsələnin bu hissəsində etirazçıların molla rejiminə etirazı tamamilə haqlıdır. Məsələnin məhz bu ikili xarakterinə görə, yəni, Xameneinin nəvəsinin nəinki babasının vəhşi ideologiyası və rejiminin tləblərini qəbul etməməsi, hətta ona qarşı etdiyi üsyana görə etirazçılar babasının cinayətlərində heç bir günahı olmayıb, rejimin müdhiş vəhşiliklərə məruz qoyduğu qadınlara edilən cinayət və haqsızlıqlara qarşı etdiyi bu üsyana görə əslində onu Nyu-Yorkda gül-çiçək dəstələri və alqışlarla qarşılayaraq, “rejimə və rejim sahiblərinə ölüm!”, şüarı ilə qarşılamalı idilər. Bu zaman Xameneinin nəvəsinin hərəkəti və molla rejiminə etirazçıların münasibəti obyektiv dəyərləndirilmiş olardı.
Bu insidentin molla faşiminin mahiyyətindən irəli gələn bəzi cəhətləri də mövcuddur. Elektron KİV-lərdə tez-tez Tehranın molla rejiminin rəhbər heyətində olmuş və bu gün də olan islam ideologiyasının ən yüksək dini rütbəli “alimləri” hesab edilən Ayətullahların uşaqlarının, nəvələrinin ölkənin və vətəndaşların sərvətlərinin talanması hesabına xarici dünyəvi ölkələrdə zəngin dünyəvi həyat sürməsini sübut edən video görüntülər sərgilənir. Bu görüntülərin bir hissəsi vətəndaşları 6-cı əsr həyat tərzi yaşamağa zorla məcbur edən rejimin əsarətindən, elə molla rejiminin rəhbərliyində yüksək mövqe tutan babaları, atalarının təkidi, razılığı ilə xarici dünyəvi dövlətə köçüb, orada yaşayanlara, bir hissəsi də vaxtaşırı xarici öklələrə səyahət və istirahətə gedib, sonra qayıdan, ölkədə daimi yaşayan vətəndaşlardır. Bu da qanunla deyil, hansı ideoloji əsasla qurulmasından asılı olmayaraq, quldurluq üsulları ilə idarə olunan quldarlıq, feodalizm mahiyyətli bütün mütləqiyyət üsul – idarəli quruluşlarda vətəndaşlara qanunun tələbinə uyğun deyil, onların ictimai mənşəinə uyğun olaraq ikili münasibət sərgilənməsinin təzahürüdür.
Ölkədə hicabı bir qədər tələb olunduğundan fərqli bağlayan sadə, adi vətəndaşları edam edən, zindanlarda işgəncələrə məruz qoyan, küçələrdə “əxlaq polisi” vasitəsilə təhqir edən molla rejimi, Ayətullaların qadınlarının, qızlarının xaricdə dünyəvi davranış və geyimləri haqqında video materiallara sahib olduqda, belə yəni,molla rejiminin qanunları baxımından cinayət sayılan əməllərinə görə, rejimin yüksək rütbəli məmurlarının yaxınlarına cəzasızlıq hüququ tanıyır. Yəni, Xameneinin xanım nəvəsinin Nyu-Yorkdakı dünyəvi səyahətinin molla rejiminin bu ikili məzmununu özündə ehtiva edən belə bir xüsusiyyəti də mövcuddur. Dini və ya dünyəvi əsaslarda qurulan, mütləqiyyət quruluşuna malik olan dövlət piramidasında qərarlaşan məmurların özlərinə və yaxınlarına cəzasızlıq statusu tanınması, sadə vətəndaşların isə istənilən şər və böhtan vasitəsilə istənilən cəzaya məhkum edilməsi mühiti mütləqiyyət üsul-idarəsinin mahiyyətindən doğan qaçılmaz nəticədir. Məsələn, dünyəvi dövlət olan Azərbaycanda qanunla dini mənsubluq azad olduğundan dini mənsubluğuna görə vətəndaşlar təqib edilmir. Lakin dövlət piramidasındakı məmurlar hakimiyyət ierarxiyasına uyğun olaraq vətəndaşlara, ümumilikdə cəmiyyətə qarşı törətdikləri nəinki xırda, hətta iri miqyaslı, insan zəkasına sığmayan dəhşətli cinayətlərinə görə belə, cəzalandırılmadan, məsuliyyətdən kənar saxlanılır. Dövlət büdcəsindən milyardları talayanlar, minlərlə günahsız insanlara ən vəhşi üsul və vasitələrlə işgəncə verənlər məsuliyyətdən kənar saxlanılaraq, nisbətən kiçik çaplı cinayət icraçıları azadlıqdan məhrum edilərək, qısa müdət ərzində əvf edilir və ya şərti cəzaya məhkum edilirlər. Ehtiyaca, aclığa, səfalətə düşünülmüş şəkildə məhkum edilmiş sadə vətəndaşlar öz mövcudluğunu təmin etmək üçün xırda, əhəmiyyətsiz cinayətlərə əl atdıqda, və yaxud cəmiyyətdəki ədalətsizliyə qarşı açıq etiraz etdikdə isə onları böyük müddətlərə azadlıqdan məhrum etməklə cəzasını tam çəkməyə məcbur edirlər. Bütün ölkələrdə, o cümlədən bu gün Qərbdə mütləq demokratiya və azadlıq kimi elan edilərək bütün dünyaya etalon qismində sırınan dövlətlərdə belə, ədalətsizliyin səviyyə və miqyası nisbətən bir qədər fərqli olsa da, hələ ki mövcuddur. Həmin ölkələrdə ara-sıra baş verən etirazlar bu ədalətsizliyin mövcudluğunun sübutu və carçısıdır. F.Engels Anti-Dürinq əsərində yazır ki, – “Köləlik üzərində qurulan hər bir istehsal və onun üzərində qurulan hər bir cəmiyyət həmin ziddiyyət üzündən məhv olur”.
Tehran rejimindəki ziddiyyətlər ümumilikdə üç yerə bölünür. Birinci qrup ziddiyytlər molla rejiminin iqtisadi sistemində və onun iqtisadi siyasətindədir. İkinci qrup ziddiyyətlər onun ictimai, o cümlədən hüquq sistemində olan ziddiyyətləridir ki, bu sistemdəki ziddiyyətlərin məzmununda ifrat antoqonizmin yaranmasını ilk növbədə mövcud rejimin iqtisadi-ictimai məzmun və mahiyyətinin fars şovinizminin ideoloji silahı olan şiəlik doğmaları əsasında müəyyən edilərək, idarə edilməsi labüd edir. Üçüncü səbəb isə, dünyanın, o cümlədən, bəşəriyyətin bu günkü inkişaf səviyyəsi ilə daban-dabana zidd olub, cəmiyyət üzvlərinin mütləq əksəriyyətinin şəxsi və ictimai mənafelərinə, ictimai şüur səviyyəsinə uyğun olmayan, ölkədəki iqtisadi-ictimai prosseslərin təbii inkişafını kobud zor vasitəsilə məhdudlaşdıraraq onu fars şovinizminin başqa millətləri əsarətdə saxlayaraq assimilyasiya etmək, yaratdıqları süni ideologiya olan şiəlik şüarı ilə başqa ölkələrdə silahlı qruplaşmalar yaradıb, onların vasitəsilə dünya gücünə çevrilmək iddiasında olmasıdır. Məhz bu ziddiyyətlər yaxın gələcəkdə Tehraın təkcə şovinist fars molla faşizmi rejiminin deyil, ümumiyyətlə, fars dövlətçiliyinin mövcudluğuna son qoymuş olacaq.
Hələlik Tehran rejiminin özünün məqsədlərinə çatmaq, ilk növbədə nüvə silahı əldə edərək bütün dünyanı təhdid etmək imkanı üçün vaxt qazanmaq hədəfilə böyük güclərə müəyyən taktiki məsələlərdə güzəştə getmək, onların mənafeinə uyğun olan müqavilələr imzalamaq, kəsə sözlə, siyasi fahişəlik üsulları ilə özünün mövcudluğunu qorumağa çalışır. Lakin, Rusiya ermənilərin bu xislətini 200 ildən sonra duyduğu kimi, fars faşizmini Qacar yurdunda hakimiyyətə gətirənlər də siyasi fahişəliyin, ayrılmaz fars milli xüsusiyyəti olduğunu artıq dərk etmişlər.
Tehran rejiminin məhv olmaqdan yaxa qurtarması imkansızdır. Çünki, onun mövcudluğunu labüd və ya zəruri edə biləcək heç bir amil, səbəb mövcud deyil.

Şapur Qasimi
19.05.2024
+99455 522-36-15

FARS SÖZÜ VƏ BU SÖZDƏN YARANAN SÖZ BİRLƏŞMƏSİ FARSLARIN MİLLİ KİMLİYİNİN QORUYUCUSUDUR

Aprel ayının 30-u (İranda rəsmi təqvim ili olan hicri şəmsi ilə 10 ordibeheşt 1403) İranda Fars körfəzi günüdür. İran saytları biri az, biri çox həmin günlə bağlı yazılar veriblər. Həmin yazıların əksəriyyətində bu “Milli gün”ün mahiyyəti və əhəmiyyətindən qətiyyən söz açılmır, söz arası tarixçəsi və hansı münasibətlə belə bir günün elan olunduğuna toxunulur. Əsas diqqət “Fars körfəzi” adında “fars” sözünün olmasına, onun qədimliyinə, həmin sözün farsların kimliyini yaşatmasına, bundan sonra da həmin missiyanı daşıyacağına, ərəblərə qarşı dağ kimi durduğuna və bir sözlə, farsların millətçiliyini qızışdırmağa yönəlibdir.
Əslində isə həmin gün tarixdə nə baş veribdir?
1623-cü ildə Şah Abbas Səfəvi dövlətinin cənub sərhədlərini, dəniz ticarətini genişləndirmək və təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə Hürmüz adasını ələ keçirib Fars körfəzi rayonunda 100 ildən çox ağalıq edən Portuqaliya müstəmləkəçilərini həmin bölgədən qovmağa nail olmuşdur. Həmin hərbi-siyasi addım sonrakı İranın taleyində və tarixində mühüm rol oynamışdır.
Nədənsə saytlarda gedən yazılarda həmin tarixi hadisəyə, onun əhəmiyyəti və nəticələrinə deyil, qeyd edildiyi kimi, “Fars körfəzi” ifadəsində “fars” sözünün yaşaması və onun millətçilk mənalarına, yükünə, xüsusən də panərəbizmə qarşı durmaq qabiliyyətinə əhəmiyyət verilir. Tarixə belə yanaşma cox güman ki, farsların da ermənilər kimi uydurduqları fobiyalarla bağlıdır. Onlar bu gün Cənubi azərbaycanlıları İranın ərazi bütövlüyü üçün təhlükə kimi qələmə verirlər. Ona görə Fars körfəzi və Hürmüz adasını portuqalların işğalından xilas etmiş Şah Abbasın adını türk olduğuna görə çəkmirlər. Tarixi yaxşı bilən farslar şovinizm xəstəliyinə düçar olduqları üçün onlara hazır-halva ölkə təhvil verməklə kifayətlənməyib üstəlik onları hakimiyyətə gətirənləri alçaqcasına dövlətin düşməni elan edirlər.
Cənubi azərbaycanlıların gələcək İran dövlətinin formalaşmasında rolunu unutdurmaq üçün farslar onların bütün xidmətlərini danmaq bir yana, hələ bir dövlət üçün təhlükə olduqlarını utanmadan dilə gətirirlər. Belə düşüncə sahibləri təbii ki, Fars körfəzinin azadlığından və kimin tərəfindən azad edilməsindən, bu günkü milli günü onlara bəxş edənlərdən deyil, “Fars körfəzi” söz birləşməsinin milli kimlik sahəsində ona aid olmayan rolundan danışırlar. Farsların özlərinin isə bu işdə heç bir rolu olmayıb.
Farslar bircə onu deyə bilmirlər ki, bu körfəz niyə 7000 il, hətta 10000 il yaşı olan İran adı ilə yox, cəmi 2500 yaşı olan Fars dövlətinin adı ilə adlandırılıb. Farslar nə qədər çabalasalar da, “fars” sözü ilə İran sözü arasında əlaqə tapa bilmirlər. Onların bir qisminə “İran”, digər qisminə isə “fars” sözü daha əzizdir . İranı özləri üçün əziz bilənlər milli kimliyini danaraq, fars olmadıqlarını iddia edirlər. Fars sevərlər isə İran adının beynəlxalq müstəvidə bərpa edilməsini milli xəyanət hesab edirlər. Ona görə hətta bir siyasi-ideya cərəyanı “fars” termininin işlənmə dairəsini genişləndirərək “İran” sözünü əvəz etməsi istiqamətində çalışır. “Fars körfəzi” ifadəsindəki “fars” sözünə tarixi, milli kimlik və s. cəhətdən baxaraq, onda milli bir xilas yolu axtarırlar.

Vidadi Mustafayev,
Bakı, 1 may 2024

Şiri İbrahim təltif olunub- Təbriklər!

“İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin qərargahında “Novruz” şənliyi keçirildiyi və həmin tədbirdə “İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti”nin işində fəal və sədaqətlə çalışanların bir qisminin təltif olunduğu barədə məlumat vermişdik. Həmin təltif olunanlar arasında Şiri İbrahim də vardı. “İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin sədri Firidun İbrahimi Diplomu təqdim edərək bildirdi ki, Şiri İbrahim bu diploma 1945-ci ildə yaranan Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə nəşr olunan “Şəfəq” jurnalının bərpasında göstərdiyi fəaliyyətinə görə, təltif edilir.
Əziz oxucular, biz də İbrahim müəllimi təbrik edərək, onun ictimai-siyasi fəaliyyəti haqqında məlumatı diqqətinizə çatdırırıq.

Şiri İbrahim Məhəmməd oğlu 1951-ci ildə İndi İran adlanan Qərbi Azərbaycan Vilayətinin Tikantəpə (qədim Şiz) şəhərində anadan olub. Gənclik illərindən ictimai-siyasi fəaliyyətə başlayıb. 1984-cü ildə siyasi fəaliyyətinə görə ölkəni tərk edərək Şimali Azərbaycana (Azərbaycan Respublikasına) mühacirət etməyə məcbur olub.
Ali təhsilli, yazıçı, publisist, tərcüməçi, şair, 1300-dən artıq məqalə və 16 kitab müəllifidir. İranlı Mühacirlər Cəmiyyəti” İctimai Birliyiinin, Azərbaycan Yazıçılar birliyinin, IMC Ədəbi Birliyinin və “Şəfəq” jurnalının redaksiya heyətinin üzvüdür.