QHT Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “Şərqi Zəngəzur” kitabı nəşr olunub

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə "Zəngəzur" Cəmiyyətləri İctimai Birliyinin həyata keçirdiyi “Şərqi Zəngəzura qayıdışa mənəvi dəstək” layihəsi çərçivəsində tarix üzrə fəlsəfə doktoru, yazıçı publisist Hacı Nərimanoğlunun “Şərqi Zəngəzur” kitabı nəşr olunub.
Müəllif və layihə rəhbəri H.Nərimanoğlu deyir: ötən ilin ən mühüm ictimai-siyasi hadisələrindən biri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin “Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında” 7 iyul 2021-ci il tarixli Fərmanı ilə işğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə Qarabağ iqtisadi rayonu (Xankəndi şəhəri, Ağcabədi, Ağdam, Bərdə, Füzuli, Xocalı, Xocavənd, Şuşa və Tərtər rayonları) və “Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonu”nun (Cəbrayıl, Kəlbəcər, Qubadlı, Laçın və Zəngilan rayonları) yaradılması oldu.
“Füyuzat” nəşriyyatında yeni çapdan çıxan kitabda keçmiş məcburi köçkün vətəndaşlarımızın doğma dədə-baba yurdlarına qayıdışına mənəvi dəstək nəşrdə əsas məqsəd, ümdə qayə olaraq qırmızı xətt kimi keçir.
220 səhifəlik rəngli nəşrdə dövlətimizin başçısı, Ali Baş Komandan İlham Əliyev və Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın Şərqi Zəngəzur bölgəsinə səfərləri, fəaliyyət proqramlı çıxışlarında qarşıya qoyduğu vəzifələrə həsr olunmuş materiallar xüsusi yer tutur.
Kitabda 2020-ci ilin 44 günlük Vətən müharibəsində müzəffər ordumuzun misilsiz qəhrəmanlığı sayəsində işğaldan azad edilmiş Şərqi Zəngəzur bölgəsinə daxil olan bu rayonların hər birinin uzaq və yaxın keçmişi, iqtisadi potensialı, təbii sərvətləri, I və II Qarabağ müharibəsi tarixi ayrı-ayrı oçerklərdə əks olunub. Zəngəzur mahalının tarixi keçmişi, hazırda işğaldan azad edilmiş bölgələrdə aparılan geniş miqyaslı tikinti, quruculuq işləri, mənfur düşmənin murdar ayaq izlərinin itirilməsi, məhv edilmiş mülki, sosial obyekt və infrastrukturlarının yenidən dirçəlişi, Şərqi Zəngəzurun gələcək mənzərəsi, inkişaf perspektivləri kitabda sənədlər, foto-informasiya, analitik təhlillərlə qələmə alınıb. Müəllifin Vətən müharibəsinin ilk günündən başlayaraq yazdığı, KİV-də yayılan hərbi-vətənpərvərlik motivli məqalələrinin bir hissəsi də kitaba daxil edilib.
Filologiya elmləri doktoru, professor Əliağa Cəfərovun redaktorluğu və ön sözü ilə buraxılan nəşr Şərqi Zəngəzur bölgəsinin tarixinə və bu gününə həsr olunmuş ilk elmi, publisistik kitabdır.
Kitabın nüsxələri işğaldan azad edilmiş rayonlar ilk sırada olmaqla, respublikamızın təhsil, mədəniyyət obyektlərinə, kitabxanalara, yerli icra strukturlarına paylanır.

“Qoruqlar oğlanları”

1918- ildə Zəngəzurdan qaşqın gələnlərdən 3 nəfər var idi. Alverdi, Qəhrəman və Mahmud. Onlar qaçqınların toplum şəkilində yaşadıqları əraziyə Qoruqlar adı vermişdilər. Çünki həmin ərazi əvvəllər qoruq idi. Zəngəzur da Oxçu, Şabadin ilə birlikdə Buğacıq kəndini də ermənilər yandırıb külə döndərmişdilər. Ailələri dağılmış və itkin düşmüşdür. Onlar isə həyatlarını yenidən qurmaq üçün Ordubadın Qoruqlar kəndində məskən salmışdırlar. Subaylar evlənib həyatın qeyri müəyyən qanunlarına tabe olurdular. Böyük qardaş Alverdi kişi Zəngəzur qaçqını Mələklə ailə qurur. Qəhrəman isə Kurud kəndindən olan Əsədin bacısı Nənəxanımı özünə ömür gün yoldaşı seçir. Kiçik qardaş Mahmud isə Müsəlləmli Güllü adında bir xanımla ailə həyatı qurur.
Qəhrəman II dünya müharibəsində həlak olub.Övladı yoxdur.
Mahmud və yoldaşı Güllü vaxtsız vəfat etdikləri üçün Sürəyya adında qız övladı əmisi Alverdi kişinin himayəsində qalır. Alverdinin 3 oğlu olur. Abbas ,Əli və Rza (bizlər İrza deyərdik) Alverdi kişi ovladlarına Zəngəzurun keçmiş vaxtından və qaçqınçılıq düşənədək danışır, onlara keçmişi anladırdı. Orda qalan qohumlardan söhbət açardı. Kurud kəndində yaşayan xalası uşqalarından danışardı. Xalası uşaqları dövrünün oxumuş, məlumatlı adamları idilər. İstər dini, istərsə də dünyəvi elmləri mənimsəmişdirlər. 1930- cu illərdə ermənilərlə ara sakitləşən vaxtı onlar Ordubada gələrək qohumlarını tapırlar. Onlar Nəcəf şəhərinə təhsil almaq üçün gedən vaxtı Alverdi kişi ilə görüşürlər. Bütün bunları Alverdi kişi oğlanlarına danışardı. Xalası uşaqları Molla Əbdülsalam, Molla Əbdürrəhim və kiçik qardaşları Bilal idi. Onlar Kurud kəndini igidlərin hesabına ermənilərə təslim etməmişdirlər. Ta 1988- ci ilə qədər burada əhali yaşayıb. Allah dünyasını dəyişənlərə rəmət eləsin.
Onlardan qalan övladlar- Əminə, Hacı, Ziyəddin, Canı, Allahyar, Bahadır, Şahsuvar Qoruqlarda qalanlar isə , Abbas, Əli, Rza, Sürəyya həyatlarını davam etdirirdilər. Zəngəsura ən çox meyilli Abbas dayı idi. Qohumlar yada düşdükcə bir az ərik qurusu bir az da tut qurusu götürüb gedərdi Kuruda. Qohumlarla hal-əhval tutardı. Dərdləşərdi. Çox qohumcanlı idi Abbas dayı. Heç kəs onun yanında cürət edib qohumları haqqında bir kəlmə də artıq-əskik danışa bilməzdirlər. Qohumları ilə fəxr edərdi Abbas kişi. Bir dəfə biçin vaxti (İyulun axırında) gedib çıxır Kuruda . Xalası oğlu Ziyəddinin quzeydəki biçin yerini biçilməmiş görüb ,deyir; xaloğlu kərəntini, daşı hazır elə axşam gün əyiləndə bütün zəmini yatmış vəziyyətdə məndən təhvil al.

Rza və Abbas qardaşlar

Abbas dayı belə insan idi . O vaxtlar yeni yaranmış Qoruqlar kəndində yaşayış üçün vacib olanlardan heç nə yox idi. Nə içməli su, nə körpü, nə məktəb, nə də məscid yox idi. Dayısı oğlu Hacırəhimlə birlikdə kənd camaatının köməyi ilə bu işlərin hamısının öhtəsindən gəlnişdilər. İndi kənddə məscid də var, su da, məktəb də, körpü də. Bir sözlə Abbas dayı xeyir işlərdə iştrak edərdi, həm də lap gənc yaşlarından ibadətlə məşğul idi. Həyatın sirlərini bilmək olmur, iş elə gətirdi ki, sovet hakimiyyəti dağıldı dünyaya yollar açıldı, Abbas dayının ürəyindəki arzular çin oldu. O müqəddəs Həcc ziyarətinə getdi. Dünyadan Hacı Abbas kimi köçdü. Allah rəhmət eləsin!
Abbasın ikinci qardaşı Əli dayı idi. Kələkidən evlənmişdi. Elçibəyin bacısı Fizzə xanımı almışdı. Əli dayı çox zarafatcıl adam idi. Ərk elədiyi adama söz atıb zarafat edərdi. Özü də ürəkdən gülərdi. Rəsmi qəşş edərdi. Yadda qalan bir xüsusiyyəti var idi. Gözəl balta düzəldərdi. Sapı da mütləq vən ağacından olardı. Baltaya özündən başqa heç kim dəyə bilməzdi. Ağac kəsmək istəyən gələrdi ki, Əli dayı xahiş edirəm baltanı ver işimi görüm. O da heç kəsə yox deməzdi. Ancaq baltanı gətirərdi ki, bax gör itidirmi, hər şey qaydasındadırsa, beləcə də səndən təhvil alacam.
Məşhəd ziyarətinə getmişdir Əli dayı. Soruşanda ki niyə Həcc ziyarətinə getmirsən deyərdi ki, ay bala qoca vaxtımda birinin xətrinə dəyərəm, birinə bir pis kəlmə işlədərəm bu da mənə yaraşmaz. Buna görə də özümə ehtibar edib Həccə getmirəm. Məşədi Əli Hacı Abbasdan bir neçə ay sonra dünyasını dəyişdi. Allah rəhmət eləsin!
Kiçik qardaşları Rza əmoğlu isə yaşıdları arasında öz fərasəti ilə seçilərdi. İşini planla edərdi. Düşünməmiş bir iş görməzdi. Texnikum qurtarmışdı. Kolxozda baytar həkimi işləyirdi. Baxıb görür ki, kolxozda işləməklə ailə dolandırmaq çətindir, işdən çıxıb düz gedir Kacarana.Yer altında işləməyə. Çünki orda yüksək maaş verirdilər. Aldığı pulla gəlib özünə ev -eşik tikdirir, güzaran qururdu. Sonralar Naxçıvan Geoloji Kəşfiyyat İdarəsində işə düzəlir. Aşxana müdiri olur. Ondan əvvəl çoxları oranı işlədə bilməmişdilər. Ancaq o işin öhtəsindən gəlir. Geologiyada hər yerdən işləyənlər var idi. Bakıdan, Şəkidən , Zəngilandan, Şərurdan hətta Rusiyadan da işləməyə gəlirdilər. Onların hamısını öz dilində danışdırardı. Heç kim ondan inciməzdi. Bir sözlə Vənənd çayı üzrə hamının yanında sözü keçən olub.Ümumiyyətlə dövrünün sayılan kişilərindən olub.Yoldaşı Qəndab xanım mənim bacımdır. Bir birilərini çox istəyirdilər. Qoşulub qaçmışdırlıar. Xoşbəxt idilər. Maşallah 1 oğul, 5 qızları var. Hamısı da ailəlidirlər. Rza əmoğluya da Məkkəni ziyarət etmək qismət olub. Həm Abbasa həm də Rzaya kəndin ziyalısı, iş adamı Emin (Allah rəmət eləsin) müəllim ziyarətə getməyə görə köməklik edib. Allah hamısına rəhmət eləsin!
Bu qeydləri edəndə onların ölüm tarixindəki sıralamanı pozdum. Kaş ki, həyatda da belə olardı. Mən Ədalətə ədalətsiz, insafsiz deyə səslənirəm. Ədalət əmilərindən və atasından tez dünyasını dəyişdi. Elə bil ki, onları qarşılamaq üçün tez getdi həyatdan. Ədalət tay tuşlarının içində sayılıb seçilən idi. Həmişə camaat arasında olardı. Birliyi sevərdi, toylar yaraşığı idi. Uşaqları ətrafına yığıb “Qoruqlar oğlanları” havasnı oynayardı, yallı gedərdi.
Deyib gülməkdən doymazdı. Elə gülərdi ki, heç kimə bənzəməzdi. Birdən şaqqanaq çəkib gülərdi. Birdən də içində gülərdi bir iki dəqiqədən sonra özünə gələrdi gözləri yaşla dolardı. Yaşıdları hamı onu eşidərdi. Bakıda oturub Kənddəki uşaqlara məsləhət verərdi. Bir də gördün bir xeyir iş olanda hamını yığıb tökürdü Bakıya.
Məhəmmədi kəndində qəbristanlıq üçün 300 kv yer götürmüşdü. Cavanlara da kömək edən olmuşdur. Deyirəm fələyin işinə bax o torpağın ilk qonağı özü oldu.Tez getdi ki, atasını, əmisini özü qarşılasın. Oğlanları Kamrana və Kamala səbr diləyirəm. Allah əmilərinə atasına, özünə rəhmət eləsin!

Adil CAMALOV

Baş çixarmaq həm çətindir, həm asan,
İblisindən, mələyindən dunyanın.
Adəm satdı bir buğdaya cənnəti,
Tora düşdü kələyindən dunyanın.

Nə gözəldir, ürək geniş, söz açıq,
Yaşamadlm bir sevdamı yarımçiq.
Əzab adlı dəyirmandan narın çix,
Keçəcəksən ələyindən dunyanın.

Arzum üçün mələyən bir cüyürdüm,
O təpədən bu təpəyə yüyürdüm.
Niyə qorxum kəfənindən?
Nə gördüm
Beşiyindən, bələyindən dünyanın?

Ey Bəxtiyar, zaman ömrü əridər,
Ölümümüz axan vaxta borc ödər.
Arxasinca palaz kimi sürüdər,
Bərk yapışsan ətəyindən dünyanın.
Bəxtiyar Vahabzadə.

Rusiya ABŞ-a nota verdi
Rusiyanın Ukraynaya hücumlarından sonra ABŞ BMT-nin Nyu Yorkdakı Daimi Nümayəndəliyində çalışan 12 rusiyalı diplomatı ölkədən çıxarıb.
Buna cavab olaraq Rusiya da ABŞ-ın Moskvadakı səfirliyindən yüksək səviyyəli diplomatı arzulanmaz şəxs elan edib.
Rusiya XİN-ə dəvət edilən ABŞ diplomatına isə nota təqdim edilib.