Onun səsi insanın içini titrədir.

Zamanın harmoniyası pozulub, həyatımız ritmsizlik içində keçir. Ahəng, nizam olmayanda isə simmetriya itir, meyarların inersiyası baş verir. Xaotik dünyamızda qloballaşma adlı əjdaha bütün dəyərlərə meydan oxuyur. Yeni dünya modeli virtuallaşma çağını müjdələyir. Tərəddüdlər, gümanlar, babalarımızdan bizlərə miras qalmış dəyərlərin təhlükə qarşısında qalmasından doğan nigarançılıq içimizi tiftikləyir. Amma İlahidən gələn səs, avaz, musiqi insanın genetikasında əbədi bərqərardır. Səs bu günlə keçmiş arasında körpüdür, gələcəyin ən etibarlı qarantıdır.
Muğam tariximizin tədqiqatçılarından olan dəyərli alimimiz Gülhüseyn Kazımlı ilə söhbətlərimizdən birində Ağakərim Nafizdən söz düşdü. “Mən onun səsinin vurğunuyam” -dedim. Söhbətlərində yığcamlığı xoşlayan, özü də qısa və kəsə danışan Gülhüseyn müəllim onun bir neçə eşitmədiyim ifalarını mənə yolladı. Səs tufanı içində qeybə çəkildim...
Muğamın ecazkarlığı onun səsində bir az da dərinləşir, özünəməxsus ifa tərzi, şirinlik, ən əsası, ilkinliyə sədaqət onu hamıdan fərqləndirir. İlkinliyə sədaqət deyəndə Ağakərim Nafizin muğamatı yüz-iki yüz il əvvəl oxuyanlar kimi oxumasını nəzərdə tuturam. Onun ifasına qulaq asanda bir anlıq sənə elə gəlir ki, ruhun ötən əsrdə dolaşır, orda Hacı Hüsünü, Mirzə Məhəmmədhəsəni dinləyirsən. Ustad xanəndəni fərqli edən də ənənəyə, kökə sadiqlikdir. Onun səsində muğamın əsrlərin o tayındakı ilkinliyi qorunub saxlanılır. Sarıtorpaq şikəstəsi onun avazında bir ayrı cür səslənir. O səsin rəngləri muğam palitrasına təravət bəxş edir.
Böyük yazıçımız Əzizə Cəfərzadənin “Bir səsin faciəsi” romanını yenicə oxuyub bitirmişdim. Səsi vala yazılmış ilk qadın xanəndəmiz Mirzə Güllərin acı taleyi məni mütəəssir etmişdi. Onun ustadı olmuş Mirzə Məhəmmədhəsənə qarşı da tale çox amansız davranmışdı. Qocalıq başının üstünü kəsdirməmiş gözləri, sonra da qulaqları tutulmuşdu... Zənnimcə, Mirzə Məhəmmədhəsən muğam tariximizin ən kədərli obrazlarından biridir. Mahmud ağanın məclislərində püxtələşən, sənətkarlıq məqamına yetişən Mirzə Məhəmmədhəsənin səsi Şamaxı əhlinin həyatının bir hissəsinə çevrilmişdi. Mirzə Güllər də məhz ondan dərs almışdı. Deyirlər Güllər oxuyanda elə bilirmişlər ki, Mirzə Məhəmmədhəsən oxuyur. Mahmud ağa məclislərinin daimi qonağı olmuş qəzəl ustadı Seyid Əzim Şirvani onun səsini eşidib valeh olmuşdu və bu qitəni qələmə almışdı:
Əqlimi əlimdən nə güli-yasəmən aldı,
Nə sünbüli-reyhan, nə bağü-çəmən aldı.
Davud məgər zində olub dəhrdə, Seyyid,
Arami-dilim sövti-Məhəmmədhəsən aldı.
Seyid bu misilsiz avazı ləhni-Davuda tən tutmuşdu. Bu, Mirzə Məhəmmədhəsənə, onun səsinə verilən ən yüksək qiymətdir.
Ağakərim Nafiz də o əvəzsiz səslərin varisidir, Güllərin də, Məhəmmədhəsənin də səsi bu gün onun avazında yaşayır. Heç ağlıma gəlməzdi ki, nə vaxtsa bu səs möcüzəsiylə bir süfrə arxasında oturub onun hikmət və kəlam xəzinəsindən bəhrələnmək imkanı qazanacağam.
Günlərin bir günü Gülhüseyn müəllimdən zəng gəldi. Dedi ki, Əzizə xanımın oğlu Turan bəy bizi evinə qonaq dəvət edir. Getmək istəyərsənmi? Belə gözəl fürsətdən kim imtina edərdi? Hələ bilmirdim ki, o məclisdə Ağakərim Nafiz də olacaq.
Nafiz sözünün müxtəlif mənaları var, amma mahiyyət eynidir: dəlib keçən, insanın içinə işləyən, nüfuz edən, təsirli, sözü keçən, qəlb açan, fərələndirən... Onun səsi, avazı doğrudan da insanın duyğularına nüfuz edir, içini titrədir.
Ağakərim Nafiz Şirvan muğam məktəbinin yetişdirdiyi, öz dəst-xətti ilə seçilən sənətkarlardandır. Uşaqlıqdan evlərində dastanlar oxunarmış, muğam səslənərmiş. Bu da balaca Ağakərimin ruhunda dərin izlər buraxır, onu muğamın sirli dünyasına doğru çəkib gətirdi.
Muğamın sirrlərini Şamaxı şəhərindəki Xaqani mədəniyyət evində, Ağalar Əhmədşah oğlundan öyrənib. 200-ə qədər təsnifin, 60-70 mahnının müəllifidir. Onun şairliyi isə ayrıca bir tədqiqat mövzusudur. Minacatla başlanıb qəzəllərlə tamamlanan Divanı nəfis tərtibatla çap olunub. Bir çox Avropa ölkələrində qastrol səfərlərində olub, Azərbaycan muğamını layiqincə təmsil edib.
Nafizin yaddaşında muğam sənətimizin korifeyləriylə bağlı saysız-hesabsız xatirələr yaşayır. Əzizə Cəfərzadə ocağında onunla xeyli söhbətləşdik. XIX əsrdə yaşamış xanəndə Ala Palas oğlundan maraqlı bir əhvalat danışdı. Deyilənə görə, Ala Palas oğlu ucaboy, enli kürəkli bir adam imiş. Oxuyanda səsi qonşu kəndlərə yayılarmış. Günlərin bir günü padşah məmləkəti dolaşırmış, uzaqdan bir həzin, yanıqlı səs diqqətini cəlb edir. Göstəriş verir ki, gedin o səsin sahibini mənim sarayıma gətirin, mənim üçün oxusun. Ala Palas oğlunun səsinin izinə düşüb onu tapırlar. Padşahın xahişini ona çatdırırlar. Deyir mən azad sənətkaram, saraylarda oxumaram. Bu söz padşahı qəzəbləndirir. Onu tutub saraya gətirirlər, padşah deyir ki, mənim üçün bir muğam oxu. Ala Palas oğlu deyir ki, padşah sağ olsun, indi oxumağa həvəsim yoxdur. Nə illah edirlərsə, Ala Palas oğlu oxumur. Padşah əmr edir ki, aparın onu zindana salın. Xanəndəni zindana salırlar. Axşamçağı zindandan həzin, məlahətli bir səs yayılır. Gözətçi gəlib deyir ki, bəs bayaq padşahın hüzurunda niyə oxumadın? Ala Palas oğlu deyir ki, kefim belə istəyir, onda oxumağa həvəsim yox idi, indi burda cuşə gəldim, oxuyuram.
Beynəlxalq Muğam Mərkəzində Mirzə Güllərin xatirəsinə həsr edilmiş tədbir keçirilirdi. Gənc xanəndələrdən biri muğam üstə bir qəzəl oxudu, mətlə beytində Seyid Əzim Şirvaninin adını çəkdi. Belə anlaşıldı ki, qəzəl Seyid Əzimindir. Ağakərim Nafiz xanəndəni diqqətlə dinləyirdi. Yanaşı əyləşmişdik, ustadın azca narahat olduğunu hiss etdim. Xanəndə muğamı bitirən kimi Ağa (biz ona Ağa deyə müraciət edirik) ona təşəkkür etdi:
-Çox sağ ol. Gözəl oxudun. Amma oxuduğun qəzəl Seyid Əzimin deyil, Bixudundur. Bundan sonrakı oxularında bunu nəzərə al.
Xanəndənin günahı yox idi. Görünür, qəzəl kitabda səhvən Seyid Əzimin qəzəli kimi verilib, o da kitabdan götürüb. Beləcə, bir yanlış aradan qalxdı.
Ağakərim Nafiz klassik ədəbiyyatı, əruzu, muğamatı dərindən bilən sənətkarlardandır. O, muğamı oxuyarkən ona səsiylə naxışlar vurur, özünəməxsus boğaz gəzişmələri, şöbədən şöbəyə qəfil keçidlər onu müşayiət edənlərdən aşırı diqqət tələb edir. Ağanı müşayiət etmək olduqca çətindir.
Ağakərim Nafiz diqqətləri özünə çəkməyi xoşlamır, xidməti funksiyasını icra edib həməncə kölgədə qeyb olur. Böyük Yaradan onun ömür kitabına bir istisna məqamını da əlavə etdi ki, bundan yalnız yaradıcı insan faydalana bilər. Ağa bu istisnalığı öz taleyində yaşayıb bir səsin izinə düşüb diyar-diyar gəzib. Günlərin bir günü Bakının Dağlı məhəllələrindən birində qulağına bir səs gəlir. Başını qaldıranda görür ki, bir dərviş oxuya-oxuya ona sarı gəlir. Dərviş yaxınlaşıb böyründən keçib gedir. Ağa danışır ki, hansısa iş dalınca gedirdim, iş-zad yaddan çıxdı, düşdüm bunun arxasınca.
İki-üç saat dərvişi izləyir. Dərviş səsiylə özünə yol aça-aça gedirmiş. Nəhayət, gəlib beşmərtəbənin yanındakı çayxanada dincini almağa oturur. Ağa yaxınlaşıb salam verir, oturmağa icazə istəyir. Dərviş razılıq verir və beləcə, o dərvişlə Ağanın dostluğu başlayır. Ağa ondan muğamın çox sirlərini öyrənir. Səsindəki dərvişanəlik də çox güman ki, o səsdən qaynaqlanır. Amma Ağa bu səsləri içinə hopdursa da, canından, boğazından çıxan tamam ayrı bir səsdir. Bu səs yüz səsin içində seçilir. Hamı bilir ki, oxuyan məhz Ağakərim Nafizdir.
Ağa haqqında “Azərbaycantelefilm”də “Naməlum səs” adlı sənədli film çəkilib. Mükəmməl filmdir. Azərbaycan televiziyasının unudulmaz rejissorlarından olan Nazim Abbasın çəkdiyi ən yaxşı filmlərdəndir. O filmdə Ağa ömür kitabını aramla vərəqləyir, keçdiyi yolları xatırlayır, taleyində iz qoymuş insanlardan sevgiylə, məhəbbətlə danışır. Və o filmdə Ağanın şirin avazı eşidilir. Film 1997-ci ildə çəkilib. Mədəniyyət kanalında onun sənət yolundan bəhs edən “Yurd yeri” verilişi çəkilib. Bu verilişin ərsəyə gəlməsində qələm dostumuz Avdı Qoşqarın böyük rolu olub. Verilişin ssenari müəllifi də elə özüdür. Aradan uzun bir zaman keçib. Bu gün Ağakərim Nafiz efirdə çox nadir hallarda görünür. Könül istərdi ki, televiziya kanalları onu tez-tez efirə çağırsınlar, səsini lentə alsınlar. Bu, Ağakərim Nafizdən çox xalq üçün gərəklidir, gələcək üçün qiymətlidir. Bu zəngin xəzinədən faydalanmaq hər birimiz üçün əvəzsiz bir şansdır.

Kənan Hacı