“Sənət bir terapiyadır”.

Gənc rəssam, sənətşünas və sənət terapisti Turan Bağırova ilə müsahibə:
- Gəlin, biz sadə sualdan başlayaq: Necə oldu rəssamlığı seçdiniz?
- Mən orta məktəbi Respublika İncəsənət Gimnaziyasında oxumuşam. O məktəbdə oxumaq üçün bir ixtisas seçimi gərəkli olduğu üçün mən də rəssamlığı seçdim və beləliklə rəssam olmaq yolunda ilk addımlarımı atdım. Bu yolu seçdiyim üçün hazırda çox xoşbəxtəm.
-Şərq xalqlarının çoxəsrlik incəsənət tarixinin ən maraqlı səhifələrindən biri dini rəsmlərin çəkilməsidir. Bu bizdə az müraciət olunan sahədir. Marağınız və müəlliminiz haqqında?

-Rəsm çəkməyi, boyaları, fırçaları çox sevirdim, amma buna baxmayaraq illərdi axtarışda idim. Təsviri incəsənətin demək olar ki, hər növü ilə maraqlanmışam, amma yenə də sırf məni qane edənin nə olduğunu tapa bilmirdim. Belə oldu ki, mən Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının nəzdində olan İncəsənət kollecində pedaqoji fəaliyyətə başladım və mənə miniatür sənəti dərsini verdilər. Proqramım ilə tanış olanda orda kalliqrafiya sənətini gördüm və dedim budur. Mən kalliqrafiya və rəngkarlığı sintez edib, istədiyimi edə bilərəm. Ərəb əlifbasını öyrənməyə başladım və fikirləşdim ki, bunu davam etdirmək üçün bir motivasiya lazımdır. Məqsəd qoydum ki, bu mövzuda sərgi edəcəm. 6 ay ərzində işlərimi tam hazır etdim və sərgim çox gözəl oldu. Məncə hər bir şeyin öz zamanı var və mən də nə istədiyimi bu yaşımda tapdım. Onu da qeyd edim ki, kalliqrafiya üzrə müəllimim olmayıb.

-Müasir dövrdə kalliqrafiya sənətinin rəssamlıq tarixindəki yeri haqqında nə deyə bilərsiniz?
-Kalliqrafiya ta qədimdən bəri var olan bir sənətdir. Xəttatlıq qədər qədimdir və xəttatlığın daha kamil formasıdır demək olar, bəlkə də. Çox təəssüf ki, müasir dövrdə az istifadə olunur. Rəngkarlıq və kalliqrafiyanın sintezindən ibarət sərgim Azərbaycanda ilk dəfə idi. Rəssamlıq aləmində və mediada da bu belə qeyd edildi. Çox şükür, mən bunu bacardım. İnşallah, məndən sonra gələnlər üçün açıq yol olar.
-Rəssamlar üçün tükənməz ilham qaynağı rolunu oynayan nələrsə olur. Sizin ilham qaynağınız nədir? Nədən təsirlənirsiz? İdeyaları nədən götürürsüz?
-Mən hər bir şeydən ilham ala bilərəm. Ümumiyyətlə çox araşdıran, çox oxuyan biriyəm. Hər zaman özümə bir ilham qaynağı yaradıram, həvəsdən düşməyə qoymuram özümü. Tələbələrimə də hər zaman deyirəm ki, qəti, məndə alınmır deməyin, ən sevmədiyim sözdür.
-Milliyyətcə İspan olan Fransa rəssamı, heykəltaraşı, keramisti və dizayneri Pablo Pikasso deyirdi: “Sənət gündəlik həyatın tozunu ruhdan təmizləyir”. Siz necə düşünürsüz?

- Pablo Pikasso sevdiyim rəssamlardan biridir. Çox düzdür. Sənət bir terapiyadır və mənim fikrimcə bacarığından asılı olmayaraq hər bir insan hansısa bir sənət növü ilə məşğul olmalıdır.
- Əsərin hansısa rəng tоnunda işlənilməsi оnun məzmunundan asılı оlaraq dəyişir, yoxsa necə?
-Rənglərin bir birinə uyumluluğunu mən çox sevirəm və rəsmlərimdə ona çox önəm verirəm. Mənim fikrimcə, rəsm sənəti azaddır. Deyə bilmərəm ki, hər zaman və hər kəsdə məzmundan asılıdır, hər rəssamın özünəməxsus bir yolu var.
- Coğrafi mövqeyinə görə, Azərbaycan müxtəlif mədəni cərəyanların qovuşduğu yerdir. Klassik Şərq mədəniyyəti, müasir Avropa dəyərləri bizdə sintez oluna bilir. Sizin yaradıcılığınız, şübhəsiz ki, Şərq mədəniyyətini təmsil edir. Amma ona müasir traktovka verməyi düşünürsünüzmü və bunu nə ilə realizə etmək olar?
- Bəli, mən elə onu edirəm. Kaliqrafiyanı müasir rəngkarlıq üzərində tətbiq edirəm və bunu çox sevirəm. Sizin bunu dəyərləndirməyinizi, müəllif kimi uğurum hesab edirəm.
- Hələlik ən yeni işiniz olan “Əsmayi-hüsna” marağımızı çəkdi. Gələcək üçün planlarınız?
Cavab: “Əsmayi-hüsna” ilk işləmək istədiyim işlərdən idi, lakin çox vaxt apardığından sərgiyə kimi çatmaz deyə onu saxladım. Sərgidən sonra işləməyə başladım və 3 aya hazır oldu. Allahın 99 ismi var. Bunlar bir yerdə Əsmayi-hüsna (ən gözəl adlar) adlanır. Gələcək planlarım çoxdur. İnşallah həyata keçirmək qismət olar. Arzularımdan biri- Kəbəni ziyarət etmək və canlı olaraq rəsmini çəkməkdir.
-Son olaraq bu yolda sizə kim dəstək olub və kimlərə borclusunuz?
- Nəinki bu yolda, həyatımın hər anında yanımda olan mənə ən əsası mənəvi dəstək olan anamdır. Allaha çox şükürlər olsun ki, belə bir anaya sahibəm. Ətrafımda mənə dəstək olan insanlardan biri də Universitetdə rəsm müəllimim olmuş Elnarə xanımdır, illərdir dəstəyini əsirgəmir. Mənə dəstək olan, yanımda olan hər kəsə təşəkkürümü bildirirəm!

Qeyd edək ki, Bağırova Turan İlham qızı İncəsənət Gimnaziyasının rəssamlıq fakultəsini bitirib. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin qrim rəssamı fakültəsində təhsilini davam etdirib. Rəssamlıq Akademiyasının Sənətşünaslıq fakultəsinin magistratura pilləsini uğurla tamamlayıb. Hazırda Rəssamlıq Akademiyasının nəzdində İncəsənət kollecində pedaqoji fəaliyyət göstərir. Əlavə olaraq da öz rəsm kursu var. Rəssam, sənətşünas və sənət terapisti kimi biliklərini daha yeni nəsilə öyrədir.
Səadət Bəhmənqızı,
Teleradio Akademiyasının müdavimi

Pərvin Etisami yaradıcılığında təmsil

XXəsr farsdilli Azərbyacan şeirinin görkəmli nümayəndəsi Pərvin Etisami mədəniyyət və sənət ocağı olan Təbrizdə doğulub və orada böyüyüb boya- başa çatmışdır. Bu sənətkar qadın haqqında çox sözlər yazılmış, çox xatirələr çap olunmuşdur. Onun şeirlərini çap etdirən, əsərləri haqqında fikir söyləyən məlliflər Azərbaycanın bu humanist və istedadlı şairəsinin ədəbi, ictimai-siyasi mühiti, onun ailəsi, doğulduğu yer, dünyaya göz açdığı, böyüyüb boya-başa çatdığı şərait, şəxsiyyətinin formalaşmasında mühüm rol oynamış şəxsiyyətlər barədəətraflı məlumat vermişlər. Belə müəlliflərdən biri olan Qulamhüseyn Təkmil Humayun Pərvin Etisamiyə həsr etdiyi və “Ettelat” qəzetində çap etdirdiyi məqaləsində yazır: “Pərvin öz dövrünün saleh və inanc sahibi olan insanıdır. Hər bir şairin, yazıçının və ya sənətkarın düşüncəsini anlamaq üçün, şübhəsiz ki, həmin şəxsiyyətin, xüsusilə sənətkarın formalaşmasında bir qəlib rolu oynamış dövrün ictimai, siyasi, mədəni durumunu öyrənmək lazımdır. Belə ki, sənət fərdin, yaxud cəmiyyətə mənsub olan fərdlərin fərziyyə və düşüncə məhsuludur. Təbii ki, ictimai mühitin təsiri olmadan sənətkar ,formalaşmır”.
Pərvin Yusif qızı Etisami şəmsi tarixlə 1285-ci il isfənd ayının 25-də (M. 16 fevral 1906-cı il) Təbrizin Şeşgilan məhəlləsində əsil-nəcabətli bir ailədə dünyaya göz açmışdır.
Pərvin elə bir ildə dünyaya gəlmişdir ki, bu ildə İran xalaqlarının, xüsusilə İranın tərkibində Azərbaycan xalqının səyi ilə Müzəffərəddin şah konstitusiya elan etməyə məcbur olmuşdur. Bu illərdə (1906-1908-ci illər nəzərdə tutulur – M.M.) Təbriz əhalisi şahlıq rejimi olan istibdadla üz-üzə durmuş, demokratiyanın əsaslarının yaradılması, azadlıq və qanunun aliliyi uğrunda gecə-gündüz mübarizə aparmışdır. Bu mübarizənin nəticəsi olaraq Məhəmmədəli şahın əmri ilə 1287-ci il tir ayınını 2-də (M.1908, iyun) Milli Şura Məclisini topa tutmasından sonra qəhrəman Təbriz xalqı ayağa qalxır. On bir ay amansız döyüşdən sonra İranda yenicə pərvəriş tapmağa başlayan azadlıq və Nəsirəddin şahın atası Müzəffərəddin şahın imzası elan olunan konstitusiya tamamilə məhv olmaqdan xilas oldu.
Bir çox tədqiqatlarda Pərvin Etisaminin atası Yusif Etisamülmülk və onun övladına təsiri haqqında danışılmışdır. Lakin Pərvinin tərbiyəsində müstəsna xidmətləri olan anası haqqında az deyilmişdir. Əslində övladın, xüsusilə qız uşağının üzərində ananın təsiri atadan çox olur. Pərvin Etisami də anasının əli altında böyümüşdür, onun təsiri və tərbiyəsi ilə mədəni Azərbaycan qadınının simvoluna çevrilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, Pərvin anasının ona təsiri, anasının şəxsiyyəti, analıq məqamı haqqında çox saylı şeirlər yazmış, anasını həm bir insan, həm də tərbiyəçi kimi yüksək dəyərləndirmişdir.
Şeirlərinin birində o belə deyir:

Ananın ətəyi uşağın ilk məktəbidir.
Nadan ana necə alim uşaq böyüdər? (sətri tərcümə).

Pərvin Etisaminin anası İxtiyarüllmülk xanım Nəsrəddin şah dövrünün natiq və katiblərindən olan, Qəvamüddövlə adı ilə tanınan Mirzə Əbdülhüseyn Şuri Bəxşayeşin qızı idi. Şuri təhsilini Təbriz və Tehranda almışdı. Onun rəvan təbi və yaxşı xətti var idi. O, 1316-cı ildə (M. 1937) Təbrizdə vəfat etmişdir. Onun Qulaməli xan və Həsən xan iki oğlu, Xədicə Sultan və İxtiyarülmülk adlı iki qızı var idi.
Şeirlərində “Şuri” təxəllüsü ilə yanaşı “Qəvvam” təxəllüsündən də istifadə edən Şuri Bəxşayeşinin divanının bir nüsxəsi Təbriz Milli Kitabxanasında 3661 nömrəsi ilə saxlanılır. Bu divana 9 qəsidə, 193 qəzəl, 4 müsəmmət, 1 tərcihbənd, 3 təzmin, 3 məsnəvi, 11 rübai və 1 saqinamə daxildir”. S.4

Şuri Bəxşayişi fars dilində qəzəllər yazdığı kimi, Azərbaycan türkcəsində də qəzəllər yazmışdır.
Beləliklə, göründüyü kimi, Pərvinin anası mötəbər bir kişinin qızı olmuş və Pərvin ədəbiyyatsevər bir azərbaycanlı ailəsində böyümüşdür. Onun atası da dövrünün şair və ədiblərindən biri olmuşdur. Pərvin şairlik xislətini ana nəslindən irs olaraq almış və şairlik sənətini göylərə ucaltmışdır.
Pərvinin atası Yusif Etisamülmülk də 1253-cü ildə (M.1874) Təbrizdə dünyaya gəlmişdir. O, bu şəhərin sənətsevər mühitində böyük bir ədəbi və mədəni şəxsiyyətə çevrilmişdir. Fransız, türk, ərəb dillərini yüksək səviyyədə bilmiş, fars dili və ədəbiyyatına bir alim qədər bələd olmuşdur.
Təbii olaraq Pərvin kimi istedadlı bir uşaq belə bir sənətsevər mühitdə, belə bir mədəni ailədə elə tərbiyə olunub ki, gələcəkdə dünya səviyyəli bir insana çevrilib. O, hələ yeniyetmə yaşlarından atasının yanında böyük şair və yazıçılarla tanış olmuşdur və özü də uşaqlıqdan şeir yazmağı təcrübə etmişdir. Atası Yusif Etisami Pərvin haqqında demişdir:
“Pərvin xanım üslub, şəxsiyyət, fəlsəfi fikir, əxlaqi ifadə baxımından digərlərindən fərqlənməyi bacarmışdır. Pərvinin şeiri ovqat, əhval şeiri olamayıb fərdi deyil. Onun şeiri böyük tərbiyə, zarafat, əxlaq şeiridir. Onun şeiri nəğmədir, məhəbbət ruhiyyəsidir, duyğu, fəzilətdir. Onun şeiri çalışqanlıq, əməl, razılıq, fəalliq nəğməsidir. Bu şeirlər oyaqlıq, salehlik, xilas nəğməsidir.” s.14,16,19
Pərvin Etisaminin şəxsi taleyi ugursuz olmuşdur. Belə ki, o, 1934- cü ilin yayında atasının əmisi oğlu ilə evlənmiş, ömrünün sonuna qədər ailə qurmamış özünü bütünlükdə, şeir, sənət yolunda fəda etmişdir. O, 1941-ci ilin mart ayında vəfat etmiş. Qum şəhərində atası Yusif Etisamülmülkün məzarı yanında dəfn olunmuşdur.
Səməd Sərdarinaiya qeyd edir ki, bu fəzilətli şairə haqqında bir çox şairlər, o cümlədən ustad Şəhriyar diqqətə layiq olan əsərlər yaratmışlar.
P.Etisami poeziyası barədə yüksək fikirdə olan S.Ə.Kəsrəvi “Ədəbiyyat haqqında” adlı əsərində yazır: “Məşrutə hərəkatından sonrakı dövrdə həyatın poeziya qarşısına qoyduğu tələblərə öz yaradıcılığı ilə cavab verən şairlərdən biri Pərvin Etisamidir… O, yüksək fikirlər ifadə edən şerlər yazmış, beləliklə dərin məzmunlu, səmimi və dolğun əsərləri ilə xalq ruhunun tərcümanına çevrilmişdir”.
F.ü.e.d, professor İslam Qəribli doğru olaraq qeyd edir: “feodal mütləqiyyətinin ədalətsiz qanunları qarşısında məzlum kökə salınmış, qazandığının ondan birinə sahib olmağa belə hüquqi olmayan kəndlinin-rəncbərin taleyi P.Etisami şeirinin əsas mövzularındandır. s.136-137
“Pərvin yaradıcılığını əhatəli və sistemli şəkildə təhlil edən Sevil xanım Novruzova Pərvin haqqında indiyə qədər söylənmiş mülahizələr tənqidi surətdə nəzərdən keçirilmiş, onun fars poeziyasında mövqeyi müəyyənləşdirilmiş, şairənin həyatı və yaradıcılığı işıqlandırılmışdır. Pərvinin kədərli həyatı şairənin öz şeirləri və habelə onun müəllimlərinin, ailə üzvlərinin xatirələri əsasında və eyni zamanda dövründə baş verən ictimai-siyasi hadisələrlə əlaqəli şəkildə öyrənilmiş, elmi tərcümeyi-halı verilmişdir”
Mürtəce qüvvələrin və ictimai bərabərsizliyin kəskin tənqidi şairin təmsillərində ustalıqla verilmişdir.
Fars ədəbiyyatında Pərvin qədər gözəl, dərin mənalı təmsil yazan ikinci bir şair göstərmək çox çətindir, bu mənada o, nəinki öz dövrünün, hətta öz xalqının yeganəsidir. Təmsillər şairin yaradıcılığının böyük bir qismini əhatə edir. Satirik və nəsihətamiz məzmunlu, təsviri xarakter daşıyan, həcmcə o qədər də böyük olmayan 100-dən artıq təmsilində Pərvin qarşısına qoyduğu məqsədi yığcam şəkildə, poetik ümumiləşdirmələrlə verə bilmişdir. Heyvan, bitki və əşyaları nitqləndirməklə şair tənqid hədəfinə atəş açır. Oxucu isə istər-istəməz şeirdə kimlərin tənqid olunmasını dərhal başa düşür. Pərvinin məharəti də ondadır ki, qarşısına qoyduğu məqsəd və mənanı elə təsvir edir ki, o məsələnin həqiqəti bizim gözümüz qarşısında canlanır. Şairin təmsilləri həmişə nəsihətamiz nəticə ilə qurtarır.
Pərvin Etisaminin təmsilləri çox dərin, siyasi, ictimai, əxlaqi qiymətə malikdir.
Məlumdur ki, təmsilin tarixi hər bir xalqın ədəbiyyat tarixi qədər qədimdir, Təmsilə müraciət olunmamış ədəbiyyat tapmaq çətindir. Qədim zamanlardan başlayaraq nəbatat, heyvanat aləmindən və təbiətdən aldıqları əhvalatlarda insanlar öz həyat və yaşayışının bu və ya digər cəhətini ifadə etmişdir. Hər bir xalqın nağıl, dastan və məsəllərində heyvanlarla, nəbatat və təbiətlə bağlı təşbehlərə rast gəlmək olar. Xalq öz nağıl və məsəllərində söhbəti zahirən it və çaqqallar, tülkü və canavarlar, ağac və otlar haqqında salsa da, əslində insan həyatının bu və ya digər hadisəsini əks edir və həmişə müəyyən ibrətamiz nəticə ilə qurtarır. Çox zaman bu nağıl və misallar, maraqlı və əyləncəli səciyyə daşısa da, həmişə çox mənalı və məzmunlu olur. Onlarda insan həyatının bu və ya digər nöqsanı göstərilir. Hər hansı hadisə istehzaya qoyulur və mütləq müəyyən bir əxlaqi nəticə çıxarılır. Məsələn, “it-itin ayağını basmaz”, “ilan-ilanı vurmaz” və s. yüzlərcə bu tipli məsəllər heç də yalnız itə, ilana aid deyildir. Bu məsəllər dərhal bizim fikrimizdə geniş mənalar və təsəvvürlər oyadır. Biz bunlardan anlayırıq ki, yəni eyni təbiətli və xasiyyətli insanlar bir-birinin günah və qüsurunu deməzlər.
Pərvin Etisami təmsillərini yazarkən heyvanların timsalında ictimai mühitin hansı bir qüvvəsin isə tənqid etməyi nəzərdə tuturdu. Xalq isə təsvir edilən tülkü, ayı, keçi, bülbül və b. timsalında kimlərin tənqid olunmasını çox yaxşı başa düşürdü. Böyük rus təmsilçisi Krılovun “Tülkü və qarğa” təmsilində heyvanlar, Sabirin “Ağacların bəhsi” təmsilində ağaclar, yenə də Krılovun “Balıq şorbası” təmsilində qonaq və ev yiyəsi, Q.B.Zakirin və S.Ə.Şirvaninin qiymətli təmsillərində təsvir edildiyi kimi, şair də bu yolla dövrünün yaramazlıqlarını, ictimai quruluşun çirkinliklərini, hakimlərin özbaşınalıqlarını, rüşvətxorluqlarını, fırıldaqlarını satirik bir qələmlə ifşa edir.
Pərvin Etisaminin təmsilləri onun dövrü, mühiti və yaşadığı cəmiyyətdəki ədalətsizliyi və s. məsələləri ifşa etmək işinə xidmət edən yüksək, bədii formada yazılmış, ictimai məzmun cəhətdən zəngin əsərlərdir.
Gövhərin qiyməti, Uzaqgörən ana, Ey pişik, Bülbül və qarışqa, Ox və kaman, Tuti və şəkər, Bez və almaz, Dağ və saman, Qurd və it, Qurd və çoban, Gül və tikan, Qarışqa və ilan və s. təmsilləri bu cəhətdən xüsusilə maraqlıdır.
“Şairin humanizm hissləri ilə bağlı olan ibrətamiz təmsillərindən biri də Uzaqgörən ana əsəridir. Bu əsər toyuğun cücələrinə nəsihəti ilə başlayır. Toyuq balalarına deyir ki, artıq iş vaxtı yetişmişdir, boş gəzmək əbəsdir. Odur ki, azuqə, dən tapmaq üçün tədbir görməlisiniz, zəhmət çəkməsəniz, heç kəs sizə dən verməz, mənsiz heç yerə getməyin, hər yer yırtıcı quşlarla, ov yerləri isə ox və kamanla doludur. Azacıq ruzi ilə kifayətlənin. Artıq tamahın zərəri çoxdur. Heç vaxt ruzi üçün yadlara əl açmayın. Sizə bacardığım nəsihəti etdim. Məndən deməkdirsə, sizdən də nəsihətə əməl etməkdir .s.44
Əsərin qısa məzmunundan aydın olur ki, “Uzaqgörən ana” şeirində toyuğun timsalında şair zəmanəsinin insanlarını veyil-veyil gəzməkdən, mənasız həyat sürməkdən, tamahkarlıqdan çəkindirməyə çağırır. Toyuğun öz cücələrinə üz tutub avara-avara gəzməməyi, vaxtında özlərinə dən tapmağı, az ruzi ilə kifayətlənməyi və s. tövsiyə etməsi adi bir məişət məsələsi çərçivəsində qalmayıb, ictimai məna kəsb edir. Şair tövsiyə etmək istəyir ki, insanlar yadlara ağız açmaqdan, asılı olmaqdan daşınmalı, həyatda yalnız öz zəhmətinin bəhrəsi ilə yaşamalı, başqasının əməyindən sui-istifadə etməməlidir.
Pərvin Etisaminin Tamahkarlıq tapdağı şeiri də aşıladığı nəsihətamiz fikirlərə görə maraqlıdır. Müəllif əsərdə göstərir ki, bir qarışqa cüssəli, qüvvətli filə həsəd aparır. O özü də fil kimi olmaq arzusundadır və daima buna can atır. Fil onun arzusunu yersiz hesab edir və bu fikirdən daşınmağı məsləhət bilir. Lakin qarışqa təmənnasından əl çəkmir. Bir gün filin ardınca gedir, birdən filin ayağı altında qalır, həm özü, həm də arzusu puç olur.
Əlbəttə, şair burada qarışqanın timsalında qürrələnən, dikbaşlıq göstərən, özündən müştəbeh və son dərəcə razı adamların aqibətini, yersiz və saxta hisslərin qurbanı olmasını göstərir. Qarışqa qüdrət və qüvvət cəhətdən səviyyəsinə əsla çata bilmədiyi fillə rəqabətə girir və axırda məhv olub gedir.
Şair göstərir ki, qüvvəsi çatmadığı, bacarmadığı sənət və məqam dalınca qaçan adamların da aqibəti qarışqanın aqibəti kimi olacaqdır.
Pərvin Etisaminin təmsillər vasitəsilə təbliğ etdiyi bəşəri fikirlər, ali qayələr onu bir əxlaq mürəbbisi səviyyəsinə yüksəltmişdir.
Pərvinin elə bir təmsilini tapmaq olmaz ki, o, öz oxucusuna təzadlı bir səhnə təsvir etməsin. Bu səhnədə oxucu nəyisə sevməyə, nəyəsə nifrət etməyə, nəyəsə nail olmağa, nədənsə çəkinməyə bilmir. Oxucu mənəvi saflaşma prosesi keçirməli olur. Pərvin Etisamini müasir İran poeziyasında təmsil ustası kimi şöhrətləndirən və onun poeziyasına həyalilik verən başlıca amillər hər şeydən əvvəl məhz bunlarla bağlıdır.
Şairin Dağılmış yuva əsərinə diqqət yetirək. Bu əsərdə bir quşun sərgüzəşti verilmişdir. Pərvin burada göstərir ki, səhər çağı bir quş yuvasından dən və azuqə toplamaq üçün çəmənə uçur. Çəməndən bostana, bostandan bağa uçaraq gülləri və meyvəni dimdikləyir. Nəhayət, yorulub yatır. Zalım ovçu yatmış quşu vurub yaralayır və onu evə gətirib uşaqlarına verir. Elə ki, səhər açılır, quşun balaları analarını yuvada görmür. Deməli, artıq quşların anası məhv olmuşdur. O gündən etibarən rahat, işıqlı yuva ruzigarın pisliyi üzündən xaraba qalır və bir daha abad olmur.
Müəllif təmsil vasitəsilə təlqin etmək istədiyi fikri poetik şəkildə öz oxucusuna belə çatdırır:
“Dünyanın qoca saqisi bir piyalənin
Qanla dolu olduğunu görüb sevindi,
Bir əl üstə tor qurdu,
Bir başı o tora saldı,
Bir rahat ailəni dağıtdı.
Bir kitabın şirazəsini qırdı.
Zülmün baltası ilə bir rişəni kəsdi.
Fitnə ilə bir qapını bağladı.
Neçə uşağın boğazına qan axıtdı.
Bir ananın büsatını pozdu.
Məgər o ovçunun övladı yox idimi?”
Burada şair insanları ədalətə, kimsənin evini yıxmamağa, zülmə əl atmamağa, insan qədrini bilməyə, həyatda qəddar olmamağa çağırır. Ovçu tərəfindən bir quşun yuvasının viran olması və vurulması onun balalarının anasız qalmasına səbəb olur. Bu təmsildə şairin “məgər o ovçunun övladı yox idimi?” bədii sualı nə qədər dərin təsir bağışlayır. Axı ovçu öz balalarına azuqə tapmağa getdiyi kimi, ovçu tərəfindən vurulmuş o quş da öz balaları üçün azuqə və dən gətirməyə getmişdi. Şair bunu ictimai şəraitlə əlaqələndirir, çünki insan həyatının, güzəranının xoş keçməsi onu əhatə edən mühitdən asılıdır. Mühitdə olan çatışmamazlıq insanların birinin-digərini məhv etməsinə gətirib çıxarır.
Pərvinin bu təmsili İranın ictimai mühitində baş verən haqsızlığın simvolu kimi görünür. Ovçunun evi - istibdad yuvası olan bir mühitin, rəhmsiz ovçu - müstəbidlərin, ana quş-haqqı tapdalanan millətin, zindanlara atılmış, zəkasının, fikrinin gücü ilə, azadlıq arzusu ilə quş kimi qanadlanan, bir parça çörək qazanıb, ailəsini, uşaqlarını dolandırmaq üçün məşəqqətli həyat sürən zəhmətkeş insanların rəmzi təsirini bağışlayır.
Pərvin öz təmsillərində ailə məsələsini cəmiyyətin ayrılmaz, üzvi bir məsələsi kimi qoyur. Bakir mənəviyyat, təmiz əxlaq, əməyə məhəbbət kimi nəcib sifətlər ailə tərbiyəsinin əsasını təşkil edir. Şair qəflət yuxusuna gedərək hər şeyə biganə olmağı pisləyir. Həyatda mübarizliyi, dünyaya ayıq nəzərlə baxmağı tövsiyə edir. Bu cəhətdən şairin Ey quşcuğaz şeiri səciyyəvidir.
Müəllifin bu təmsilində kiçik bir quşa xitabən deyilir ki, ey quşcuğaz, uçmağı öyrən, nə vaxta kimi uşaqlıq hərəkətləri edəcəksən? Bilməlisən ki, sən həyata tabe olmamalısan, həyat sənə tabe olmalıdır. Gündüzlər su və dən fikrində ol, gecələr isə istirahət etməyi öyrən. Bir gün olacaq ki, sən də öz yeniyetmələrin üçün rahatlıq yaradacaqsan. Nəhayət quş bövüyür və çəmənənliyə gedib yuva tikmək üçün çör-çöp gətirir. Bir müddət yuvada məskən salandan sonra balalayır və onları özünün mehriban qanadları altına alır. Quş körpə balalarını pərvazlandırır, onlara uçuş qaydalarını öyrədir. Həyatın hər məşəqqətindən, fitnəsindən qoruyur. Ana quş balalarına iş günündə həyətdə avara-avara gəzməməyi, bağlarda, çəmənlərdə vaxtsız uçmamağı məsləhət görür. Həyatda çox zəhmət çəkən ana öz təcrübəsini balalarına öyrədir.
“Ey quşcuğaz” təmsilinin yuxarıda nəql etdiyimiz qısa məzmunundan aydın olur ki, şair burada insanlara böyük məhəbbətlə yanaşır, eyni zamanda onlara həyatın bütün sirlərinə yiyələnməyi, təcrübə qazanmağı tövsiyə edir.
İncə hislərlə çırpınan qəlbə malik olan şair bu təmsilində ananın öz balalarına nəsihətini, ana nəvazişini, səmimi ana qayğısını çox gözəl bir şəkildə təsvir etmişdir. Quşun öz balalarına etdiyi nəsihətamiz sözlərlə, balaya olan sonsuz məhəbbətlə sanki şair İranda olan milyonlarla anaların öz balalarına verdiyi təsirli nəsihəti, analıq mehrini göstərmişdir. Bu şeir səmimiyyətlə, nəcib və incə duyğularla doludur. Burada ana məhəbbəti hərarətlə, şairanəliklə verilmişdir.
Pərvin Etisami əsərlərinin ədəbi qiyməti hər şeydən əvvəl onların dolğun məzmunu, irticaya, ictimai bərabərsizliyə qarşı barışmazlığın poetik şəkildə tərənnümü ilə əlaqədardır.

Mahmizər Həmid qızı Mehdibəyova
AMEA Nizami Gəncəvi adına
Ədəbiyyat İnstitutu Cənubi Azərbaycan
Ədəbiyyatı şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, fil.ü.f.d.

Səməd Bayramzadə

Azərbaycan-İran münasibətlərində Şuşanın mövqeyi barədə

SSRİ-nin dağılması ilə regionda, xususilə Cənubi Qafqazda strateji mövqeyini, xammal mənbələrini və təchizat bazalarını itirmək təhlükəsi qarşısında dayanan Rusiya ermənilərin əlilə Qarabağ məsələsinə rəvac verdi. Belə bir şərait İranın da karına gəldi. Yeni islam rejimi də azərbaycançılıq ideyalarının güclənməsindən, onun özü üçün fəsadlarından ehtiyatlanaraq Azərbaycan birliyi ideyasının qarşısını almağa və bu işdə rus-erməni amilindən məharətlə istifadə etməyə başladı.
Elə müstəqilliyin ilk illərindən (18 oktyabr 1991) Azərbaycan çox mürəkkəb və çətin dövr yaşamalı oldu. Belə ki, bir tərəfdən Ermənistan torpaqlarımızı işğal edirdi, digər tərəfdən isə keçmiş sovet sistemin çökməsi ilə əlaqədar iqtisadiyyat iflic vəziyyətinə düşmüş, hakimiyyət uğrunda mübarizə nəticəsində ölkədaxili sabitlik pozulmuşdu. Müstəqilliyin ilk illərində xarici siyasətdə konseptual yanaşmanın olmaması da Azərbaycanın bir sıra ölkələrlə, xüsusən Rusiya və İran kimi qonşu ölkələrlə münasibətlərinin kəskinləşməsinə səbəb olmuşdu. Nəticədə Azərbaycan torpaqlarının 20%-i (Dağlıq Qarabağ və ona bitişik 7 rayon) erməni qəsbkarları tərəfindən zəbt edildi və 30 ilə yaxən bir müddət ərzində erməni işğalı altında qaldı.
1992-ci ilin mayında, Dağlıq Qarabağda erməni silahlı qüvvələri ilə Azərbaycan milli ordusunun yeni təşkil olunmuş hərbi dəstələri arasında qızğın döyüş əməliyyatlarının getdiyi bir vaxtda, İranın o zamankı prezidenti Əkbər Haşimi Rəfsəncaninin təşəbbüsü ilə İran hökuməti münaqişə tərəflərini müharibəni dayandırmaq və sülh danışıqları aparmaq üçün Tehrana dəvət etdi. May ayının 7–dən 8–nə keçən gecə Azərbaycan prezidenti vəzifəsini icra edən Yaqub Məhəmmədov və Ermənistan prezidenti Levon Ter Petrosyan Tehrana səfər etdilər. Həmin görüş və müzakirələrin nəticəsi olaraq Tehranda döyüş əməliyyatlarının dayandırılması barədə üçtərəfli bəyannamə imzalandı, lakin az sonra erməni silahlı birləşmələri hücuma keçərək 8 may günü Şuşa şəhərini işğal etdilər. Yaqub Məhəmmədovun elə təyyarə limanından İran prezidenti Rəfsəncaniyə bu xəbəri çatdıraraq qəti surətdə öz etirazını bildirməsinə, təcili olaraq Ter–Petrosyanla əlaqə saxlayıb bu məsələnin həll olunmasını tələb etməsinə baxmayaraq, İran prezidentindən heç bir müsbət cavab ala bilmədi..." Təəssüflər olsun ki, İran Tehranda imzalanan məlum sənədin şərtlərinə uyğun öhdəsinə götürdüyü məsuliyyəti yerinə yetirə bilmədi.
2020-ci il sentyabrın 27-də başlanan 44 günlük Vətən müharibəsi noyabr ayının 8-də Azərbaycanın şanlı Qələbəsi ilə nəticələndi. Vətən müharibəsinin 43-cü günündə Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyev Şəhidlər xiyabanından xalqa müraciəti zamanı Şuşa şəhərinin işğaldan azad edilməsi xəbərini verdi və Şuşanın azad edilməsi tarixi Qələbəmizin zirvəsi oldu.
Prezident Şuşanın xalqımız üçün tarixi əhəmiyyətini, yüksək mədəni-mənəvi dəyərini nəzərə alaraq yanvarın 5-də Azərbaycan Respublikasında 2022-ci ilin “Şuşa İli” elan edilməsi haqqında Sərəncam imzaladı. Sərəncamda qeyd olunur: “Qarabağın tacı olan Şuşa xalqımız üçün müqəddəs və əziz məkandır. Şuşa sevgisi hər bir azərbaycanlının mənəvi varlığının ayrılmaz parçasıdır”. Əslində İlham Əliyevin bu ifadəsi Ulu öndər H.Əliyevin uzaqgörən siyasətinin, Şuşaya verdiyi önəmin və dəyərinin təsdiqi ifadəsi idi. Belə ki, Ulu öndər Şuşa barədə demişdir: “...Şuşa Azərbaycanın ən əziz və böyük tarixi olan bir guşəsidir... Şuşa təkcə şuşalılar üçün yox, bütün azərbaycanlılar üçün, vətənini, millətini sevən hər bir vətəndaşımız üçün əziz bir şəhərdir, əziz bir torpaqdır, əziz bir qaladır, əziz bir abidədir”.
“Şuşa İli” elan olunması barədə Prezidentin Sərəncamı əslində onun 2021-ci ilin may ayının 7-də Şuşa şəhərinin Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan edilməsi barədə imzaladığı Sərəncamın məntiqi davamı idi.
22 aprel 2022-ci il tarixində dünyanın 65 ölkəsindən 400 nəfərə yaxın diaspor nümayəndəsinin iştirakı ilə Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşa şəhərində keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının V qurultayı eyni zamanda Zəfər Qurultayı adlandırıldı. Qurultayda Azərbaycan diasporu qarşısında yeni vəzifələr qoyuldu, xaricdəki azərbaycanlılarının növbəti beş ildə fəaliyyəti üçün Yol xəritəsi müəyyənləşdirildi, Azərbaycan Prezidenti tərəfindən Ermənistana və onun himayədarlarına mühüm mesajlar verildi. Prezident İlham Əliyevin “Biz təkcə dünya erməniliyi ilə müharibə aparmamışıq, biz Ermənistanın himayədarları ilə müharibə aparmışıq və bu müharibədə Qələbə qazanmışıq” kimi fikirləri bır sıra dairələrin, xüsusilə də 35-40 milyon nəfərə yaxın soydaşımızın yaşadığı qonşu İranda fars şovinizmi ideyasının yayılıb möhkəmlənməsinə, şahdan miras qalan azərbaycanlılara qarşı ayrı-seçkilik siyasətinin davamçıları və təbliğatçıları olan qrupların, eləcə də hakimiyyətdə təmsil olunan anti-azərbaycan yönümlü siyasət yürüdən dövlət məmurlarının diqqətini xüsusi olaraq çəkdi, hətta onların ciddi narahatlığına belə səbəb oldu.
Qafqaz məsələləri üzrə iranlı ekspert Salar Seyfəddini Dünya Azərbaycanlılarının Şuşada keçirilən qurultayı İrana qarşı müharibə elanı və təxribat adlandırdı. O, özünün şəxsi Twitter hesabında yazdı ki, bu tədbirin Qarabağda “Dünya Azəriləri Konqresi” adı altında keçirilməsi İrana açıq mesajdır, İran millətinə qarşı müharibə elanı və sərhəd divarında təxribat deməkdir. İranın Ana yasasına görə, Xarici İşlər Nazirliyinin vəzifəsi ölkənin ərazi bütövlüyünü müdafiə etməkdir. Əks halda ordu müdaxilə etməlidir”. Azərbaycan tərəfin bu məsələdə sülhsevər mövqeyindən çıxış edən Beynəlxalq münasibətlər üzrə azərbaycanlı ekspert Əziz Əlibəyli isə bu cür ittiham və böhtanlara cavab olaraq bildirdi ki, İranın Şuşada keçirilən “Zəfər” Qurultayından ciddi bir narahatlığı olmamalıdır. Belə ki, Azərbaycan heç vaxt İranın ərazi bütövlüyünə qəsd edəcək addım atmayıb və bu yöndə açıqlama verməyib. “Sepah” və digər bu kimi mərkəzlərə bağlı qüvvələr tərəfindən nümayiş etdirilən narahatlıq və nigarançılıq İran rəsmilərinin düşüncələrində Azərbaycana qarşı böyük qısqanclıq hissinin olduğunu göstərir. Onların qorxusu da məhz Qarabağdakı müharibənin qələbə ilə nəticələnməsi, bütün dünya azərbaycanlılarını bir yumruq kimi birləşdirməsi, eyni zamanda vahid qalib azərbaycanlı simasını bərpa etməsi ilə bağlıdır".
İran 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli sazişin şərtlərinə də çox qısqanclıqla yanaşır. İslam rejimi düşünür ki, Azərbaycan Respublikası ərazisindən Naxçıvana onların istədikləri Zəngəzur dəhlizi (İran onu “Turan” dəhlizi adlandırır) yaradılarsa, şübhəsiz ki, İranın Ermənistanla sərhədi əhəmiyyətsiz bir əraziyə çevriləcək, praktiki olaraq İran İslam Respublikasının Qafqaz regionuna çıxışı kəsiləcəkdir. Bu da İranı Şimal-Qərb sektorunda çıxılmaz vəziyyət və praktiki fəaliyyətsizliklə üz-üzə qoyacaqdır. Bunun nəticələrindən biri də İranın Mərkəzi Asiya və Qafqaz regionunda malların, enerjinin və məlumatların ötürülməsi və tranzit imkanlarından kənarda qalmasıdır”.
“Şuşidən Stepankertə bir tarix qədər məsafə vardır və bu da gələcəkdə başqa kritik böhrana səbəb ola biləcək bir məsələdir” deyən Münaqişə və Əməkdaşlıq Qrupunun Direktoru, Xüsusi İşlər üzrə katib Dr.Seyid Möhsün Mustafəvi Milad İranın bu bu münaqişənin həllinə münasibətini sərgiləyərək deyir: “Qarabağ böhranında məğlub olan və rusların xəyanətinə məruz qalan Ermənistan tərəfi başqa bir ölkənin dəstəyinə ehtiyac duyur. Bu, İran üçün Ermənistanı dəstəkləməklə Cənubi Qafqaz regionunda Türkiyə-Azəri birliyinə qarşı balans yaratmaq və regionun gələcək inkişafında daha fəal iştirak etmək üçün yaxşı fürsətdir (təbii ki, İranla Ermənistan arasındakı münasibətlər keçmişdə də çox güclü olub)”.
44 günlük Qarabağ müharibəsinin İran üçün nəticələrini dəyərləndirən Yaxın Şərqdə Münaqişə və Əməkdaşlıq Departamentinin katibi Dr.Nəcme Məlekian isə bildirir ki, “Belə bir vəziyyətdə Tehran öz maraqlarını qorumaq üçün Cənubi Qafqaz kimi gərgin və həssas bir bölgədə sərhədlərinin təhlükəsizliyini qoruya biləcək daha fəal siyasət formalaşdırmalıdır”.
Strateji Araşdırmalar üzrə adı bəlli olmayan iranlı ekspert TV müsahibəsində Nədim adlı aparıcının Zəngəzur koridoru ilə bağlı sualına cavab olaraq bildirir: "Bu koridor yaradıldığı və işə salındığı təqdirdə bir sıra hadisələr baş verəcəkdir. Birincisi, İran Xəzər enerji hövzəsindən tamamilə çıxarılacaqdır; ikincisi, İranın regiondakı iqtisadi nəfəs yolu tamamilə bağlanacaqdır; üçüncüsü, Azərbaycan NATO-ya üzv olacaqdır; dördüncüsü, qonşu dövlətlərin təhriki ilə İranın parçalanması baş verəcəkdir və nəhayət, Ermənistan tamamilə işğal ediləcək, ermənilər qaçqın kimi başqa ölkələrə yayılacaqlar və Türkiyə də öz növbəsində Azərbaycanı “işğal” edəcək, beləliklə də Xəzər dənizinə kimi böyük bir ərazini tutmuş olacaqdır. Belə bir vəziyyətdə İran dövləti müşahidəçi qismində qala bilməz. İran gərək Azərbaycan ərazisdinə daxil olsun. Böyük zərər çəksək də, minlərlə itki versək də üstünlüyü, sonda qələbəni əldə etməliyik. ... Bizim deputatlardan biri gəlib parlamentdə deyir ki, “əgər siz belə bir işə qol qoysanız, o zaman 40 milyonluq Azərbaycan xalqı İran hökuməti əleyhinə ayağa qalxacaq”. Mən də deyirəm ki, gərək bu şüursuz deputatın qulağından tutub atsınlar eşiyə. Sən Əliyevin nümayəndəsisən, yoxsa Təbriz şəhərinin?"
Artıq İranda, xüsusilə də Güney Azərbaycanda bu gün baş verən etiraz aksiyalarında azərbaycanlıların səsləndirdikləri milli məzmunlu şüarlar, divarlara yapışdırılan podkatlar artıq İlham Əliyevin azərbaycanlılar arasında nüfuzunun nə dərəcəcdə yüksək olduğunu, milli-demokratik azadlıqlar uğrunda ümidləri doğruldacaq bir şəxs, sima olduğunu təsdiqləməkdədir.
Prezident İlham Əliyev 2022-ci il aprelin 29-da ADA Universitetindəki “Cənubi Qafqaz: İnkişaf və əməkdaşlıq” mövzusunda keçirilən beynəlxalq konfrans iştirakçıları ilə görüşü zamanı Tehrandakı Mərkəzi Asiya və Qafqaz Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi, doktor Vəli Kalecinin Şuşada keçirilmiş Dünya Azərbaycanlılarının V Qurultayı zamanı tədbirdə çıxış edən bəzi İran azərbaycanlıları tərəfindən bütöv Azərbaycanı formalaşdırmaq, Araz çayının iki hissəsini birləşdirmək kimi ideyaların səsləndirilməsinə, həmin sözlərin İranın şimal-qərb hissəsində, Azərbaycan bölgələrində separatizmə, İranın ərazi bütövlüyü və milli təhlükəsizliyinə qarşı çıxışlara səbəb olması barədə mövqeyinə tam açıq və aydın, amma çox qətiyyətli cavab vermiş və demişdir: “Hər iki ölkənin ərazi bütövlüyü ilə bağlı bizim hökumətimizin və İran hökumətinin mövqeyi yaxşı məlumdur və sual doğurmur. Dəfələrlə biz və bizim iranlı həmkarlarımız bunu ictimai şəkildə bəyan etmişik. Azərbaycan azad ölkədir və hər kəs – bizim vətəndaşlar və əcnəbi vətəndaşlar istədiyini söyləyə bilər. Əlbəttə, bunun bizim qanunvericiliklə ziddiyyət təşkil etməməsi şərti ilə. Şuşa açıq şəhərdir, oraya minlərlə insan gəlir və iradəsini ifadə edir. Azərbaycan tərəfindən təşkil edilmiş tədbirdə hər hansı şəxsin iştirakı belə bir reaksiyaya səbəb olmamalıdır. İstər Azərbaycan, istərsə də İran rəsmilərinin bəyanatlarında mənim dediklərim yer alır. Ərazi bütövlüyü qırmızı xətdir. Bizim ərazi bütövlüyümüz hər zaman Ermənistan tərəfindən şübhə altına alınırdı. Hesab edirəm ki, biz diqqətimizi bura yönəltməli və Azərbaycana heç bir aidiyyəti olmayan ifadələrə əhəmiyyət verməməliyik”.
İranı narahat edən məsələlər sırasında 15 iyun 2021-ci il tarixli Şuşa bəyannaməsi də var. Şuşa Bəyannaməsinin imzalanması dost ölkələri sevindirdiyi halda, ölkəmizin güclənməsini gözü götürməyən, ermənilərə havadarlıq edən dövlətləri məyus etdi, onlar üçün çox ciddi narahatlıq yaratdı. Şuşa Bəyannaməsi Qarabağ məsələsinin başa çatdığını, münaqişənin tamamilə həll olunduğunu qətiləşdirildi. "Şuşa bəyanatı” ilə təsdiqləndi ki, torpaqlarımıza hücum olarsa, Türkiyə bizi qeyd-şərtsiz dəstəkləyəcək. Müəyyən ziddiyətlərin olmasına baxmayaraq, ortaq maraq kəsb edən regional və beynəlxalq strateji məsələlərdə fəaliyyətləri qarşılıqlı əlaqələndirmək məqsədilə “Altılıq platforması” çərçivəsində Rusiya və İran da əməkdaşlığa dəvət olundular. Nəticədə, Şuşa bəyanatı kiminsə, o cümlədən Rusiyanın, İranın və ya Ermənistanın əleyhinə deyil, regionda sülhün və sabitliyin təmin edilməsi naminə qarşılıqlı əməkdaşlıq məsələlərini təsbit edən etibarlı və əsaslı bir sənəddir.
Şuşa qalasının çox mühüm starteji əhəmiyyətə malik olmasını Tehran molla rejimi də çox gözəl bilir. Amma nədənsə 28 il yarım erməni işğalı altında olan Şuşaya İran lazım olan qədər diqqət yetirmədi, onun tarixi, mədəni, dini və strateji mövqeyi İran üçün bir əhəmiyyət kəsb etmədi. Belə ki, Qarabağ münaqişəsinin həllində əsas vasitəçi olmaq iddiasında olan İranın gözü qarşısında Ermənistan silahlı qüvvələri Şuşanın 25 məktəbini, 31 kitabxanasını, 17 klubunu, 8 mədəniyyət evini, 4 texnikumunu, 2 institut filialını, 7 uşaq bağçasını, 4 kinoteatrını, 5 mədəniyyət və istirahət parkını, 2 sanatoriyasını, turist bazasını, 2 mehmanxanasını, Azərbaycan Xalçası Dövlət Muzeyinin filialını, Şuşa Dövlət Dram Teatrını, Şuşa Televiziyasını, Şərq musiqi alətləri fabrikini, Dövlət Rəsm Qalereyasını, Uşaq sağlamlıq məktəbini talan etdilər, yandırdılar və dağıtdılar. Yalnız şəhərdəki bir məscidi, fars məscidi deyə, alayarımçıq təmir etdilər ki, ora gələn iranlılar öz dini etiqadlarına "sadiq qalaraq" orada namazlarını qılsınlar. Bununlada onların Qarabağdakı quruculuq iləri bitmiş oldu. Bunun müqabilində isə bir sıra İran şirkətləri işğal olunmuş ərazilərdən ələ keçirilən malları və əmlakı erməni qəsbkarlarından çox ucuz qiymətlərə alaraq öz ölkələrinə daşımaqla məşğul oldular. Bununla da Qarabağın 30 ilə yaxın işğal altında qalan əraziləri yerla-yeksan oldu, quru çöllərə, səhralara çevrilmiş oldu, Azərbaycana və xalqına milyardlarla maddi ziyan vuruldu, insanlığa sığmayan, heç bir ölçüyə gələ bilməyən mənəvi sarsıntılar yaşadıldı.
Bütün bunlara baxmayaraq, Azərbaycan xalqının Vətənin azadlığı uğrunda apardığı ədalətli müharibədə onun iradəsi, doğma diyarına sevgisi, Ali Baş komandana inamı qalib gəldi. Şuşanın düşməndən azad edilməsi Azərbaycan xalqının qürurunu bərpa etdi, başını ucaltdı.
Bu şəhəri özünün adına çıхmağa çalışanların arzuları ürəklərində qaldı. Düşmənlərimiz Şuşanı müvəqqəti işğal еtsələr də, кənd-кəsəкlərinə yalançı adlar qоysalar da, оnu hеç vaхt özününкüləşdirə bilmədilər.

23 noyabr 2022

Universitetlər paytaxtdankənar bölgələrə köçürülsün: Bir daşla bir neçə quş...

Bakı Azərbaycanda ən çox əhalisi olan şəhərdir. Paytaxtda əhalinin çoxluq təşkil etməsi, bir çox problemlərin yaranmasına səbəb olur. Deputat Emin Hacıyev çıxışlarının birində bildirib ki, bəzi universitetlər paytaxtdankənara, məsələn, Sumqayıta köçürülə bilər. Bununla, gənclər şəhərini təhsil mərkəzinə çevirmək olar”.
Millət vəkili burada iki mühüm problemə toxunur: Birinci, paytaxda əhalinin çoxluq təşkil etdiyi üçün bəzi universitetlər başqa bölgələrə köçürülsün; İkinci məqam isə Sumqayıtı təhsil mərkəzinə çevirmək istəyidir. Ölkəmizdə 33 ali təhsil müəssisəsi var. Təkcə Bakıda 20 -dən çox təhsil ocaqlarının olması əhalinin ildən-ilə artmasına səbəb olur və nəticədə metrolarda sıxlığın, nəqliyatda tıxacların yaranmasına şahid oluruq. Bəzi universitetlər paytaxtdankənar bölgələrə köçürülsə, bu problemlərin qarşısını nisbətən almaq olar. Bakıda əhalinin sayı, sıxlıq və tıxaclar qismən azalar, iş yerləri çoxalar. Sumqayıt şəhəri Bakıya yaxın olduğu üçün paytaxda olan bir neçə universiteti buraya köçürmək olar. Beləliklə, gənclər şəhəri təhsil mərkəzinə çevrilər. Bundan sonra Azərbaycanda ali təhsil mərkəzləri ocağı dedikdə, Bakıyla yanaşı, Sumqayıt şəhərinin də adını çəkə bilərik. Lakin bilirik ki, Sumqayıt şəhərinin yollarında da tıxac çoxluq təşkil edir. Bu problemin qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görülməlidir. Həmçinin təhsil müəssisələrin bir neçəsi əsgərlərimizin qanı ilə müqəddəsləşən Qarabağımıza köçürülsə və ya yeniləri inşa edilsə, həm əhalinin sayı artar, həm də XIX əsrdə olduğu kimi çiçəklənmə dövrünü yaşayar.
Paytaxdan başqa digər bölgələrə də, məsələn, Gəncə, Lənkəran, Şamaxıya müxtəlif ixtisaslar üzrə qurulmuş ali təhsil müəssisələrinin köçürülməsi əhalinin buraya axın etməsinə səbəb olar. Hər bir tələbə öz yaşadığı ərazidə təhsil almağı üstün tutar. Çünki, bir çox tələbə yaşadığı bölgələrdə onları qane etməyən ixtisaslarda universitetlər olduğu üçün başqa bölgələrdəki təhsil müəssisələrində oxumağa çalışır. Yaxşı olardı ki, paytaxdankənar digər bölgələrin təhsil müəssisələrində də ixtisasların sayı artırılsın.

Gülbəniz Səfərova,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi

BİR DAHA İRAN İSLAM RESPUBLİKASININ RƏHBƏRİ S.Ə XAMENEİNİN MİLLİ\ETNİK KİMLİYİ HAQQINDA

İİR Rəhbəri S.Ə.Xamenei nə türkdür, nə də farsdır. Ata nənəsi tərəfdən az-maz təsadüfi türk qarışığı olsa da, ata xətti ilə nəsli IV İmam Əli ben Hüseynə gedib çıxır. Anası da nəsillikcə ərəb olaraq VI İmam Cəfərə gedib çıxır.
Azərbaycana Xameneinin atasının babası İranın kiçik şəhərlərindən olan Təfreşdən gəlib. Yalnız onun oğlu Seyid Hüseyn Təbrizdə anadan olub, nə atası, nə də özü Təbrizdə anadan olmayıb. Xameneinin uşaqlıqda Təbrizə gəlib-gəlməməsi haqqında məlumat yoxdur. Xamenei ana nənəsini yəqin ki, heç görməyib və xatırlamır da. Xameneinin atası Nəcəfdə, özü isə Məşhəddə doğulub. Beləliklə, ərəb ata və anadan olan Azərbaycan/türk mühitində belə yaşamayan Xameneini türk adlandırıb millətinə naxələf çıxmaqda ittiham etməyin əsası yoxdur. O nə türkdür, nə də fars, farslaşmış, lakin kimliyini çox yaxşı bilən, cüzi miqdarda türk qanı daşıyan bir ərəbdir.

Vidadi Mustafayev

Təbrizdə daha 9 milli fəal həbs edilib

Onların təhlükəsizlik idarəsinin təcridxanasına aparıldıqları ehtimal edilir.
Son günlər İranda və Güney Azərbaycan şəhərlərində genişlənən həbslərin davamında Təbrizdə daha bir neçə milli fəal saxlanılıb. Butov.az-ın əldə etdiyi məlumata görə həbs olunanlar Aytək Qurbani, Vida Əkbəri, Sayna Xərazi, Səmanə Babazadə, Hüseyn Dani, Rza Ünsi, Elyar Qəffari, Arəş İsmayılzadə və Armin Bibakdır.
İranın güc qurumları, mülki geyimli xəfiyyələri həmişə olduğu kimi onların dəqiq ittihamları və saxlanılma şərayitləri barədə məlumat vermirlər.

Əsranın 40 mərasimində qarşıdurma yaşanıb

Dünən, Noyabrın 19-da Ərdəbildə hökumət məmurları tərəfindən öldürülən Əsra Pənahinin 40 mərasimi keçirilib.
Güney dəki mənbəmizin Butov.az-a verdiyi məlumata görə, İran polisi və mülki geyimli hökumət məmurlarının mərasimə müdaxiləsi, əhalini qəbristanlıqdan çıxmağa məcbur etmələri şəhərin küçələrində yerli əhalinin etiraz aksiyası keçirməsi ilə nəticələnib.
""Azərbaycan oyaqdı, öz qızına dayaqdı, "Azərbaycan milləti, çəkəmməz bu zilləti" və "Azadlıq, Ədalət, Milli hökumət" şüarları səsləndirən etirazçılarla məmurlar arasında ciddi qarşıdurma olub.
Xatırladaq ki, oktyabrın 12-də Ərdəbilin "Şahid" orta məktəbinin şagirdləri məmurların hökumət lehinə mitinq tələbini rədd edərək hökumət əleyhinə şüarlar səsləndirmişdilər.
Hökumət qüvvələrinin sərt müdaxiləsi və şagirdlərin amansızcasına döyülməsi nəticəsində Əsra Pənahi Xanqah adlı şagird həyatını itirib.

YUSUF ZİRVƏSİ

Əziz oxucular, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Şair Təbibin "Yusuf zirvəsi" poeması işıq üzü görüb. Akademik Yusuf Məmmədəliyevin şərəfli ömür yoluna həsr edilmiş əsərdə böyük alimin uşaqlıq illərindən ömrünün sonunadək şəxsi həyatında və yaşadığı mühitdə baş verən elmi, ictimai-siyasi hadisələr ustalıqla qələmə alınıb. Əsərin maraqla qarşılanacağına inanaraq Butov.az-ın oxucularına təqdim edirik:

Proloq

Dahi zəkasının bir damla nuru,
Zülmət gecələri işıqlandırar.
Onun düşüncəsi, ağlı, şüuru,
Möcüzələr dolu bir aləm qurar.

Zirvələrə doğru hey yüksəlirlər,
Elmi çox dərindən duyan dahilər.
Deyirlər dünyaya az-az gəlirlər,
Zamanı arxada qoyan dahilər.

Qədim Ordubadın qarlı qış günü
Bir körpə dünyaya açdı gözünü.
O körpəni görən gözlər sevindi,
Dərələr, təpələr, düzlər sevindi.
Bərəkətli bağlar xoş gəldin dedi,
Buz bulaqlı dağlar xoş gəldin dedi.
Bu şad gündə təbrik eylədi hamı,
Hacı Heydər ilə Gülsüm xanımı.

Sonbeşiyin adı Yusuf qoyuldu,
Böyüdükcə daha sevimli oldu
Mehriban, səmimi olmağı ilə,
Zəhmətdən, işdən zövq almağı ilə.

Elə bağlanmışdı kitablarına,
Dərsləri öyrənib çıxmamış sona
Gözlərinə yuxu gəlməzdi hələ,
Uşaqlıq illəri ötürdü belə...

Maraqlı keçirdi onun həyatı -
Ana sinəsindən axan bayatı,
Şeirli, nəğməli anlar xoş idi,
Bir də dönməyəcək günlər xoş idi.

Fəqət çox çəkmədi bu sakit zaman-
Arzu yollarını bürüdü duman.
Araya dövrün sərt havası düşdü,
Erməni-müsəlman davası düşdü.
Üz-üzə dayandı xeyir ilə şər,
Arvad-uşağını yığıb birtəhər
Hacı Heydər kişi keçdi Arazı,
Qaldı sinəsində övlad yarası-
Arazda ömrünü bitirdi İlyas,
Ailəyə kədər gətirdi İlyas...

Əssə də illərin sərt küləkləri,
Yusuf öz yolundan dönmədi geri-
Təhsil almağına o davam etdi,
Təbriz şəhərində məktəbə getdi.
Müəllimlər ona valeh oldular,
İti zəkasına heyran qaldılar.

O vaxtlar İran da çalxalanırdı,
Azadlıq müjdəli işıq yanırdı.
Boğuldu inqilab, qanlar töküldü,
Nə qədər azəri türkləri öldü.
Şahid olub xeyli günaha, aha,
Ordubada döndü Yusufgil daha.

Təsiri altında son zamanların,
Təlatüm içində keçən anların
Yusuf o qaranlıq günlərə dair
On altı yaşında yazdı ilk şeir:-
“Uzaq ölkələrdən, dərdli ellərdən,
Üzünə üzümü sürtməyə gəldim.
Yalçın qayalardan, azğın sellərdən
Adlayaraq səni görməyə gəldim.

Öksüz cocuqların yanıq səsindən,
O yaslı qızların inləməsindən,
Ümidli gəncliyin son nəfəsindən
Uğursuz xəbərlər verməyə gəldim.

Dinlə dərdlərimi ey canlı xəyal,
İniltimi susmuş rübabında çal.
Sehrli bağçadan şanlı, ideal
Bir dəstə ağ çiçək dərməyə gəldim.

Uzaq ölkələrdən, dərdli ellərdən
Uğursuz xəbərlər verməyə gəldim.
Bağçada dərdiyim pəmbə güllərdən
Qurtuluş çələngi hörməyə gəldim...”

Bir az müəllimlik edib dərs dedi,
Sonra o, Bakıya getmək istədi
Ali təhsil almaq arzusu ilə,
Elm ilə ucalmaq arzusu ilə.

Onu yola saldı yamyaşıl çəmən,
Ətirli bənövşə, şehli yasəmən,
Həm qırx pillə çeşmə, həm qoşa çinar,
Yayda əriməyən dağ başında qar,

Dağların qoynuna baş qoyan Göygöl,
Bir gündə dörd fəsil yaşayan Göygöl.
Xeyir-dua verdi el-oba ona,
Öz doğma yurdunu sevən oğluna...

Yusuf pedaqoji institutun
Qəbul oldu kimya fakültəsinə.
Qədrini bilərək hər ötən anın,
Kitaba, dəftərə bağlandı yenə.

Fitri-istedadlı tələbələrdə
Gözlər yorulsa da, beyin yorulmur.
Yazıb oxuyurdu o gecələr də,
Əsil tələbənin yuxusu olmur...

Sadiq müəllimin məsləhətiylə
Baş vurdu kimyanın sirr dünyasına-
Təhsil aldı əla qiymətlər ilə,
Amma bəs etmədi bu bilik ona.
Elmini artırmaq üçün yenə o,
Üz tutdu Moskva şəhərinə o.

Universitetə daxil olandan
Müəllimləri zövq alırdı ondan.
Taledən olmuşdu sanki hədiyyə,
Məşhur akademik Zelinskiyə.



Elə böyük idi kimyaya həvəs,
Elə bil onunla alırdı nəfəs.
Elmi axtarışa vermədən ara,
İlk gündən başladı tədqiqatlara.

Deyirdi kimya sıx meşəyə bənzər,
Hər bir tədqiqatçı möcüzə gəzər.
Çox şeyi anlamaq, dərk etmək üçün,
Daha düzgün fikir yürütmək üçün
İnamla, inadla çalışmaq gərək,
Çətin yol keçməyə alışmaq gərək.

Zelinski ona tək şagirdi yox,
Baxırdı məsləkdaş kimi daha çox.
Sabahın dahisi alim görürdü-
Yusufa çox böyük qiymət verirdi...

Təhsili bitirib diplomu aldı,
Kimya zavodunda əməkdaş oldu.
Başladığı işlər çatmamış sona,
O, dəvət olundu Azərbaycana.



Bakı...
Neft Tədqiqat İnstitutu-
Böyük sürət ilə gərgin iş gedir,
İş yerində keçir onun həyatı-
Əsil alim ömrü bir əfsanədir...
İdeyalar verir, təcrübələri
Aparır təmkinlə, iradə ilə.
Aldığı biliklər illərdən bəri,
Onu qane etmir, bəs etmir hələ.
Odur ki, çalışır, öyrənir yenə,
Töhfə vermək üçün kimya elminə.

İyirminci əsrin əvvəllərində
Orta Asiyanın bir çox yerində,
Cənubi Qafqazda bəla yayılmış,
Minlərlə insanın ömrünü almış.
Ağır yoluxucu xəstəliklər çox,
Ona təsir edən güclü dərman yox.

Professor Popov elə bu ara,
Üz tutdu xahişlə kimyaçılara:
“Dördxlorlu karbon olmasa əgər,
Bu ölüm küləyi durmadan əsər.
Ondan düzəldərik dərmanları biz,
Yalnız sizə qalıb ümidlərimiz.”

Heç kəs söz vermədi əməl etməyə,
Bu iş tam mümkünsüz sayılır deyə.
İllərcə fransız alimi Düma,
Çalışıb, məqsədə çatmayıb amma.
Karbohidrogeni xlorlaşdırmaq,
Ondan yeni-yeni maddələr almaq
Birbaşa partlayış yaradır deyib,
Özündən sonraya ümid bəsləyib...

Yusufun beynində suallar dolu,
Durmadan axtarır bir çıxış yolu.
İş yerində açır gözün sabaha,
Gecənin, gündüzün fərqi yox daha.

Təcrübələr qoyur bir daha, yenə,
Təki nail olsun istədiyinə.
Onun çox humanist bir niyyəti var-
Ölüm caynağından çıxsın insanlar...
Gərgin axtarışlar geridə qaldı,
Axır ki, ən uyğun üsul tapıldı.
Dördxlorlu karbon alındığından,
Sağ qaldı yüz mindən daha çox insan.

Zəhmət hesabına artdı şöhrəti,
Uzaq ölkələrə çatdı şöhrəti.
Elmi işlərinə diqqət eyləyib,
Alimlik adına layiqdir deyib,
Elmlər namizədi dərəcəsini,
Kimyaçı alimlər verdilər ona.
Qazanıb növbəti qələbəsini,
Döndü Moskvadan Azərbaycana...

Konservatoriya...Bir gözəl qız var,
Çiçəklər çələngi, ətirli bahar.
Musiqi təhsili alan tələbə,
Ziyalı nəslindən olan tələbə
Ürəyə girmişdi bilmədən özü,
Ondan ayrılmırdı Yusufun gözü.
Gənc Bilqeyisə eşq elan olundu,
Əvvəlcə duruxdu, bir anlıq dondu,
Sonra...Bu sevgi səs saldı aləmə,
Hər ikisi gizli sevirmiş demə.

O vaxtlar gedirdi repressiya,
İki dayısı, bir əmisi guya
Bilqeyis xanımın xalq düşmənidir-
İblislər, şeytanlar hakimlik edir...
Təhlükəli illər olsa da belə,
Ailə qurdular cəsarət ilə.

Bürüyüb dünyanı faşizmin səsi,
Gedir Böyük Vətən müharibəsi.
Hitler ordusunun qəddarlığından
Danışanda donur damarlarda qan.
İnsanları qazla boğub yandırmaq,
Əsirlər üstündə təcrübə qoymaq,
Bəşəri cinayət adi hal olmuş-
Qocaya, körpəyə yoxdur qurtuluş...

Düşmənə layiqli cavab verməyə,
Partlayıcı maddə alınsın deyə,
Xammal kimi xeyli toluol gərək, -
İstehsalı üçün bir üsul gərək.

Məşhur kimyaçılar axtarış edir,
Yusuf ön cəbhədə, elmi iş gedir.
İti düşüncəsi, ağlı nur saçır,
İşıq hücum çəkir, qaranlıq qaçır.

Bir yerdə olursa istedad, əmək,
İnsan istəyinə çatacaq demək.


Yeni üsul ilə toluol aldı,
O, kimya elmində əbədi qaldı.
Bu doktorluq işi böyük kəşf idi,
Ona professor adı verildi...
Dincəlməyə vaxtı yoxdur bircə gün,
Hər şey cəbhə üçün, qələbə üçün.

Mühərrikdə yaxşı yanan, gec donan,
Yüksək keyfiyyətli benzin yaratdı-
Havada üstünlük tez-tez qazanan
Bizim təyyarələr məqsədə çatdı.

Növbəti kəşfini eyləyib yenə
Güclü yandırıcı qarışıq aldı,
Əsgərlər işlətdi tank əleyhinə,
Düşmənin canına vəlvələ saldı.
Lakin bu yazıldı özgə adına,
“Molotov kokteyli”- dedilər ona...

Ad-san düşündürmür fəqət Yusufu,
Qələbəyə xidmət edir hər kəşfi.
Göstərərək fitri-istedadını,
Göylərə qaldırır xalqın adını.


Moskvadan qərar verməkdən yana,
Komissiya gəlib Azərbaycana.
Akademiyanı yaratmaq üçün,
Müzakirə gedir artıq neçə gün.
Görüşürlər yerli alimlər ilə,
Son sözü tələsik demirlər hələ.

Dördxlorlu karbon, toluol alan,
Elmin yollarında fədai olan
Kimyaçı alimlə görüş zamanı,
Hamı gözləyirmiş sanki bu anı...

Məşhur akademik Komarovu da
Heyran edir Yusuf Məmmədəliyev.
Baxır ki, layiqdir ən yüksək ada,
Bir dahidir Yusuf Məmmədəliyev.
Deyir:-belə bircə alimi olan
Respublikada qərar verərək,
Böyük ümid ilə vaxt uduzmadan
Akademiyanı yaratmaq gərək.

Bakıda açıldı akademiya,
Mötəbər yer oldu akademiya.
Yusuf da oranın üzvü seçildi,
Ona akademik adı verildi.
Artdı bir qədər də məsuliyyəti,
Yaratmaq, qurmaqdır yalnız niyyəti.
Axır bulaq kimi ideyaları,
Axır ki, yetişdi vətən baharı.
Bizim döyüşçülər qələbə çaldı,
Sevinc sədaları göyə ucaldı.

Moskva şəhəri...o vaxtki paytaxt...
Qələbə paradı keçirilən vaxt
Məmmədəliyevə olubdur qismət,
Əməyinə layiq xüsusi hörmət-
Paradı izləyir fəxr ilə o da,
Dayanaraq əsas tribunada...

Nə qədər sevsə də ədəbiyyatı,
Kimyaya bağlanmış artıq həyatı.
Böyük xalqımızın böyük alimi
Səmimi etiraf etdiyi kimi:
“Vuruldum gözəlliklərə, təbiətə,
Meyl etdim sənətə, şeiriyyətə.
Vurğun poeziyası gərəyim oldu,
Bu mənim əzəli diləyim oldu.
Yetirdim əlimi elmin camına,
Düşdüm mən kimyanın tor girdabına.
Bu toru doğrayıb aça bilmədim,
Kimya tilsimindən çıxa bilmədim.”

Çox şöhrətli alim olmuşdu artıq,
Lenin ordenini almışdı artıq.
Dövlət mükafatı verildi ona,
Bir vəzifə layiq görüldü ona-
Prezident kimi sözünü demək,
Akademiyanı idarə etmək.

Qarşıda çox çətin şərəfli bir yol,
Zirvələrə doğru davam edir yol.
Diqqəti artırır o gündən-günə,
Elmin daha vacib sahələrinə.

Qısa müddətə çox məqsədə çatdı,
Hətta Əlyazmalar Fondu yaratdı.
Toplandı mənəvi, maddi irsimiz,
Ulu babalardan gələn səsimiz.

Qobustana gedən ekspedisiya
Yerinə yetirir elmi missiya.
Qayalar üstündə olan şəkillər,
Qədim zamanlardan qalan şəkillər,
Keçmişlə bağlı hər şey varaqlanır,
Tarixin yaddaşı hey varaqlanır...

Tədqiqat, təcrübə...Gərgin iş gedir,
Akademiyada yüksəliş gedir.
Yusuf dayaq durur aspirantlara,
İdeyalar verir aspirantlara.

Bəzən gecələr də iş otağında
Müzakirə gedir, işıqlar sönmür,
Əzəldən əminlik yaranıb onda-
Zəhmətsiz işıqlı sabah görünmür.

Evdə də tərbiyə məktəbidir o,
Qarşılıqlı hörmət güc verir ona.
Bilqeyis xanımla dostluq edir o,
Dostudur Gülarə, Sevda, Rəna.

Evə yayıldıqca royalın səsi,
Zövqünü oxşayır gözəl mahnılar-
Bir ürəkdən axan sevgi nəğməsi
Sevən bir ürəyə beləcə dolar...

Hərdən məzuniyyət vaxtı olanda
Gözəl Sevda ilə məktublaşardı.
Atadan hər yeni məktub alanda
Qızının sevinci aşıb-daşardı.
Ata da doymazdı onu məst edən
Övlad məktubunun şirinliyindən...

Məmmədəliyevin xalqı sevməsi
Nankor, nadanları qıcıqlandırır.
Mərdliyi, qeyrəti, haqqı deməsi,
Dilimizə geniş yer istəməsi,
Onların beynində tonqal yandırır.
Milli düşüncədən, əxlaqdan uzaq
Məmurlar hökm edir, meydan sulayır.
Xalqına zülm edən bir sürü alçaq
Yadlar qarşısında quyruq bulayır.

Mircəfər Bağırov göstəriş verib,
İşdən azad etdi bir şəxsiyyəti.
Güclü təqib edib, təzyiq göstərib,
Tamam məhv etməkdir əsil niyyəti-
Budur cəlladların hakimiyyəti.

Cəllad bilmirdi ki, zaman gələcək,
Öz başı üstünə duman gələcək.
Nürnberqdə çıxış etdiyi kimi,
Faşizmin üstünə getdiyi kimi
Məşhur prokuror Rudenko yenə,
Qiymət verib faşist əməllərinə,
İttiham edəcək Bakıda bir gün,
Qəddar, qaniçəni ədalət üçün.
Dərd, bəla bilərək Azərbaycana,
Hakim ölüm hökmü verəcək ona...

Fəqət indi ağır günlər yaşanır,
İnsanlığa qarşı zülmün həddi yox.
Nurlu adamlara hücum başlanır,
Mənəvi terrorun bir sərhəddi yox.

Yusuf dostlarına vəfalı olmuş,
Vaxtilə sürgünə gedənin belə,
Qeydinə qalaraq hey maraqlanmış
Övladları, həyat yoldaşı ilə.
Ancaq onun xəstə olduğu zaman
Baş çəkməyə az-az adam gələrdi...
Musiqidən qida aldığı zaman
Əhval-ruhiyyəsi çox yüksələrdi-
Yayılanda evə Bülbülün səsi,
Astadan oxunan “Ölkəm” nəğməsi.

Səmimi olmayan çətin dost olar,
Dostluğun hər günü bir imtahandır.
Dostluq - dağ yolları - yoxuş, yağış, qar,
Zirvəyə kim çatsa, o, qəhrəmandır!

...Açıldı göy üzü, buzlar qırıldı,
İllərcə bulanıq sular duruldu,
Akademik Yusuf Məmmədəliyev
Universitetə rektor oldu.

Dəyişdi tələbə, təhsilə diqqət,
Elmi işlərə çox verildi qiymət.
Əlaqə yarandı xariclə belə,
Aparıcı ali məktəblər ilə.
Tikildi tələbə yataqxanası,
Vacib olan yeni tədris binası.
Yenidən quruldu təhsil ocağı,
Bir bayraqdar oldu təhsil ocağı.

Son illər ərzində Yusufun yenə
Töhfəsi olmuşdu dünya elminə -
Kosmosun fəthinə yaxın getmişdi,
Raket yanacağı icad etmişdi.

Bu yanacaq ilə birinci dəfə,
Yerin sünii peyki çatdı hədəfə.
Bu yanacaq ilə gələcək zaman,
Kosmosa uçacaq ilk dəfə insan...

Etdiyi kəşfləri alıb nəzərə,
Elmi dairələr çox haqlı yerə,
Məmmədəliyev – o böyük alimi
İrəli sürdülər namizəd kimi
Ona layiq Nobel mükafatına,
Lakin müzakirə etməkdən yana
Mərkəzi komitə iclas eylədi,
Xruşşov bəyənib xoş sözlər dedi.
Çox yüksək fikirlər səsləndi, fəqət
Oxundu anonim məktub nəhayət.
Guya dövlət sirri olduğu üçün,
Bu kəşflərə aid məlumat bu gün
Stokholma getsə təhlükəsi var,
Hərbi sirlərimiz aşikar olar.
Əslində bu kəşflər haqqında çoxdan
Hətta Amerika mətbuatından
Xəbər yayılmışdı dünyaya, amma
İclasda danışan bir iblis sima
Qərəzli olaraq haqqı yandırır,
Şeytanın sözünə haqq qazandırır.
Beləcə, namizəd olmadı Yusuf,
Nobel mükafatı almadı Yusuf.

Bakı nefti ilə qazanılan pul,
Xarici banklara axıb dolan pul
Mükafat verildi yadlara, ancaq
Sahibi almadı – qismətə bir bax!

Yenidən seçildi Məmmədəliyev –
Prezident oldu Məmmədəliyev.
Akademiyada həyat dəyişdi,
Hər şey axarına, yoluna düşdü.
Yarandı Şamaxı rəsədxanası –
Böyük fədakarlıq, iş hesabına.
Düşmənlər Yusufa mane olsa da,
Həsəd apardılar hər zaman ona.

Rus, fars, ingilis, alman dilində
Sərbəst danışırdı həmsöhbət ilə.
Lakin təbliğ edir, əzizləyirdi,
Öz ana dilini məhəbbət ilə.

Ömrünü həsr etdi xalqa xidmətə,
Bağlandı gözəllik, şeiriyyətə.
Ürəyindən axan sözlər səmimi,
Yazdığı şeirdə dediyi kimi:
“Kim deyir bu dünyaya
şöhrət üçün gəlmişəm,
Yaxşılıq yolçusuyam
hörmət üçün gəlmişəm.
Uzaq bir məmləkətin
aşaraq dağlarını,
Vətənimə, xalqıma
xidmət üçün gəlmişəm.”

Şərəflə yaşadı həyatını o,
Vaxtdan yüyrək sürdü öz atını o.
Elmin yollarında heç yorulmadı,
Odur ki, zirvəyə ucaldı adı...

Qış günü yayıldı acı bir xəbər,
Kədər libasına büründü şəhər.
Uçdu, Ordubadın sevinci uçdu,
İnsanlar bir anda qəmə qovuşdu.

Təbiət hönkürüb qan ağladı, qan,
Zülmətə qərq oldu bütün Naxçıvan.
Yusuf öz ömrünü tez vurdu sona,
Ağır itki oldu Azərbaycana.
Elə bil dünya da boşluğa döndü,
Elmin fədaisi, günəşi söndü...


Epiloq

Ölmür həyatını elmə bağlayan,
Kəşfləri dünyaya səs salan dahi.
Bəşərin qəlbində yaşayır hər an,
Ölmür zirvələrə ucalan dahi.

Yurdunun başını uca eyləyən,
Çiynində el yükü daşıyan ölmür.
Əsil insan kimi sözünü deyən,
Vətən, xalqı üçün yaşayan ölmür...

Şair TƏBİB

2021 - 2022

Azərbaycan Tibb Universitetində "Narkomaniya və zərərli vərdişlərə qarşı" maarifləndirmə tədbiri keçirilib.
Bu tov.az Ordum.az-a istinad edərək xəbər verir ki, Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Narkomaniya və zərərli vərdişlərə qarşı mübarizəyə dair maarifləndirmə tədbirləri” layihəsi çərçivəsində Azərbaycan Tibb Universitetində, "Miqrasiya Sahəsinin İnkişafı” İctimai Birliyi tərəfindən yerli və əcnəbi tələbələrin iştirakı ilə maarifləndirici tədbir həyata keçirilib.

Giriş sözü ilə çıxış edən layihə rəhbəri Vidadi Fətullayev, gənc nəslin sağlamlığının qorunması sahəsində ölkəmizdə aparılan islahatlar, dövlət qurumlarının bu sahədə apardıqları mübarizə və narkotik vasitələr və zərərli vərdişlərin insan sağlığı və cəmiyyətimiz üçün fəsadlarından danışdı və gənclərimizi bütün zərərli vərdişlərdən uzaq durmağa çağırdı.QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyi və Azərbaycan Tibb Universitetinin rəhbərliklərinə,tədbirin təşkilində göstərdikləri dəstəyə görə minnətdarlığını bildirən QHT sədri, bütün tədbir iştirakçılarına uğurlar arzuladı.
Narkomanlığa və Narkotik Vasitələrin Qanunsuz Dövriyyəsinə Qarşı Mübarizə üzrə Dövlət Komissiyasının İşçi Qrupunun (NMDK) məsul işçisi Vasif Quliyev, Narkomaniyaya qarşı 2019-2024-cü illəri əhatə edən Dövlət Proqramı çərçivəsində İşçi Qrup tərəfindən görülən işlər barədə danışdı, slaydlarla narkotik və psixotrop maddələr,onların səbəb olduğu bulaşıcı xəstəliklər barədə tədbir iştirakçılarına ətraflı məlumatlar verdi, 802 və 102 qaynar xəttlərinin bu istiqamətdə əhəmiyyətindən danışdı və narkomaniya və zərərli vərdişlərə qarşı maarifləndirmə tədbirlərinə cəmiyyətimizin bütün üzvlərinin qatılmasının zəruriliyini qeyd etdi.

Dövlət Miqrasiya Xidmətinin Miqrasiya siyasəti və hüquqi təminat baş idarəsinin məsul əməkdaşı Adəm Salahov tərəfindən tədbirdə iştirak edən əcnəbi tələbələrə, qanuna zidd hərəkətlərə görə xarici ölkə vətəndaşları üçün Miqrasiya qanunvericiliyində nəzərdə tutulan müvafiq maddələrdən bəhs etdi və onlara, Azərbaycanda başqa ölkələrdən gələn tələbələr üçün yaradılan yüksək səviyyəli şəraitdən qanunlar çərçivəsində maksimum faydalanaraq, sağlam həyat tərzini seçmələrini tövsiyyə etdi.

Maarifləndirici bukletlər və çap materiallarının paylandığı tədbirdə çıxış edən Universitet nümayəndələri və iştirakçılar, ölkəmizdə gənclərin narkotik və zərərli vərdişlərdən uzaq durması üçün yaradılan şəraitdən razı olduqlarını,Azərbaycan Prezidenti Cənab İlham Əliyevin bu il Gənclər Günündə zərərli vərdişlərə qarşı səsləndirdiyi fikirlərin gənclərimiz üçün bir Şüar olduğunu bildirdilər və tədbirin həyata keçməsinə dəstək olan bütün qurumlara minnətdarlıq etdilər.


Vidadi Fətullayev
"Miqrasiya Sahəsinin İnkişafı” ictimai birliyinin sədri

Vətən sənə canım fəda

Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə vəsaiti ilə “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin 2022-ci il kiçik qrant müsabiqəsi çərçivəsində həyata keçirdiyi “Vətən sənə canım fəda” layihəsinə yekun vurulub. QHT-nin “Azərbaycan” nəşriyyatında yerləşən ofisində 20-dən yuxarı media nümayəndəsinin iştirakı ilə keçirilən yekun tədbirdə əvvəlcə Azərbaycanın müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü, suverenliyi uğrunda şəhid olanların xatirəsi sükutla anılıb. Sonra layihə rəhbəri, “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin sədri Tamxil Ziyəddinoğlu layihə çərçivəsində görülən işlər barədə ictimaiyyətə KİV nümayəndələri vasitəsilə hesabat verib.

Qeyd edib ki, layihənin icra planına uyğun olaraq sentyabrın 20-də Bakı şəhərində yaradılmış Hərbi Qənimətlər Parkında “Dəmir Yumruğun təntənəsi” adlı ədəbi-bədii görüş keçirilib. Abşeron Rayonu Mehdiabad qəsəbəsindəki 3 nömrəli tam orta məktəbdən yuxarı sinif şagirdlərindən ibarət 59 nəfərin parka ekskursiyası təşkil edilib. Mehdiabad qəsəbə 3 nömrəli tam orta məktəbin hərbi-rəhbəri, baş leytenant Hidayət Nağıyev 44 günlük müharibədə silahlı qüvvələrimizin məhv etdiyi və düşməndən qənimət götürdüyü, Hərbi Qənimətlər Parkında sərgilənən texnikalar barədə məlumat verərək, açıq dərs keçib.
44 günlük Vətən Müharibəsində erməni faşizminin məğlubiyyəti nəticəsində yaranmış hərbi-siyasi vəziyyət təhlil edilib. Layihənin fəaliyyət planına uyğun olaraq növbəti tədbir isə oktyabrın 4-də Sumqayıt şəhərindəki Tarix muzeyində yerləşən “Didərgin muzey”də keçirilib.

Sumqayıt Şəhərindəki 39 nömrəli orta məktəbin 44 nəfərdən ibarət, hərbi geyimli, yuxarı sinif şagirdlərini Sumqayıt Tarix Muzeyinin direktoru Aygün Zülfüqarlı muzeyin yaranma tarixi, bölmələri və eksponatları barədə məlumatlandırıb. 1988-ci ildə indi Ermənistan adlanan Qərbi Azərbaycandan soydaşlarımızın silah gücünə, qanlı qırğınlarla deportasiya olunmasından, son nəfərinədək ata yurdundan qovulmasından, o qanlı hadisələr zamanı öz həyatını təhlükəyə ataraq qeyri-adi fədakarlıq göstərən tarix müəllimi Bəxşeyiş Ələmşahovun qəhrəmanlığından söz açılıb. Qeyd edilib ki, Bəxşeyiş müəllim o vaxtlar gərgin zəhməti nəticəsində 1985-ci ildə Qafan rayonunun Müsəlləm kəndində-işlədiyi orta məktəbdə Tarix-diyarşünaslıq muzeyi yaradıb. Təəssüf ki, 3 il sonra erməni faşistləri gənc tarixçinin şagirdlərini məktəbindən, ailəsini od-ocağından didərgin salıb. Onun gənclərimizə həqiqi tariximizi öyrətmək arzusunu gözündə qoyub.

1988-ci ilin görünməyən qəhrəmanı, Sumqayıtdakı 39 saylı məktəbin direktoru Bəxşeyiş Ələmşahov Zəngəzurdakı şagirdləri, Müsəlləm 8 illik məktəbində yaratdığı Tarix-diyarşünaslıq muzeyi və 1988-ci ilin qara günləri barədə xatirələrini indiki şagirləri ilə bölüşüb. O vaxt min cür əziyyətlə yığdığı eksponatları, alın tərilə yaratdığı muzeyi düşmən əlindən xilas etməyin yaşatdığı ağrı-acılardan danışıb.

Hər iki tədbirdə məktəbli gənclərə”Vətən sənə canım fəda” layihəsi çərçivəsində hazırlanmış “Zəfərdən- zəfərə” adlı buklet və Tamxil Ziyəddinoğlunun “Güllə səsinə açılan qapı” kitabı paylanıb. Daha sonra Zəngəzurda doğulmuş müəlliflərin kitabları muzeyə və 39 saylı məktəbin kitabxanasına hədiyyə edilib.

Noyabrın 2-də isə “Vətən Sizə oğul dedi” adı altında üçüncü tədbir Şuşa şəhərində keçirilib. 44 günlük Vətən Müharibəsinin rəmzi olaraq, Şuşa uğrunda döyüşərək Şuşaya çatmadan Şəhid olanların ailə üzvlərindən və qazilərdən ibarət 44 nəfərlik qrupun Şuşaya 1 günlük səfərini nəzərdə tutan tədbir Füzuli rayonunun Qaraxanbəyli kəndində, Şəhidlərimizin xatirəsinə ucaldılmış abidənin ziyarəti ilə başlayaraq Şuşada davam etdirilib. Ziyarətçilər üçün hazırlanmış xüsusi geyim formaları və “Zəfərdən-Zəfərə” adlı buklet tədbir iştirakçılarına paylanıb.
Şuşa ziyarətçilərinin yaralarına sevgi və sayğılaırı ilə məlhəm qoyan Nigar Əliyeva həm də qrup üzvlərinə Şuşanın tarixi, mədəniyyəti, mənəvi dəyərləri barədə ətraflı məlumat verib.

Ehtiyatda olan Tibb xidməti polkovnik-leytenantı, yazıçı-publisist Elman Rüstəmov, Qazi-jurnalist Əlisəfa Mehdiyev Azərbaycan Ordusunun uğurlarından, azad olunmuş torpaqlarımızda aparılan geniş quruculuq, abadlıq işlərindən söz açıblar. Qarabağın yeni növrağında hər şəhidimizin, hər şəhid ailəsinin öz payı olduğunu bildiriblər. Sonra qrup üzvləri illərdi həsrətində olduqları müqəddəs yerləri gəziblər. Xatirə şəkilləri çəkilib, Şuşanın dağları, qayaları ilə baş -başa bir gün keçirən şəhid ailə üzvləri az da olsa, təsəlli tapıblar.
Şuşa ziyarətçiləri arasında iştirak edən şair –publisist, “Laçın yurdu” jurnalının baş redaktoru tədbir iştirakçılarına səfər təəssüratlarını danışdı. Qeyd etdiki o qədər həyəcanın, kədər qarışıq sevincin, emosiyanın içində Şəhid Fərid İlyaslının ziyarətçilər arasında olan qardaşı Kamala azad Qarabağda, “Xarıbülbül” restoranında ad günü keçirilməsi hamımıza duyğulu anlar yaşatdı. Kamalın 11 yaşı şərəfinə “Tort” kəsilməsi hər kəsi xoş ovqata köklədi.

“Müvəkkil Hüquq Mərkəzi”nin rəhbəri Səməd Vəkilov, “Uşaqların gələcəyi naminə” ictimai birliyinin sədri Könül Quliyeva, QHT.az saytının rəhbəri, "İnformasiya Təşəbbüslərinə Dəstək" İctimai Birliyinin sədri Cəsarət Hüseynzadə, "Aydın Fikir" ictimai-siyasi qəzetinin və "Qlobxeber.az" saytının təsisçisi və baş redaktoru Sübut Mehdiyev, “Vedibasar” qəzetinin baş redaktoru Sərtib İslamooğlu və digər çıxış edənlər Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinə belə layihələri dəstəklədiklərinə görə minnətdarlıqlarını bildiriblər.

Çıxışlardan sonra Ehtiyatda olan Tibb xidməti polkovnik-leytenantı, yazıçı-publisist Elman Rüstəmov, Hərbi jurnalist Azadə Bayramova və Elbəyi Orucov layihənin uğurla həyata keçirilməsində göstərdikləri xidmətə görə, Hərbi Jurnalistlər Birliyinin “Vətənoğlu” fəxri diplomu ilə təltif olunublar. Tədbirə yekun vuran layihə rəhbəri layihənin həyata keçirilməsi zamanı qarşıya çıxan çətinliklərin dəf edilməsində verdikləri ardıcıl dəstəyə görə, QHT Agentliyinin İcraçı direktoru Aygün Əliyevaya, Prezident Administrasiyasının əməkdaşı Kamran Həsənova və layihənin kuratoru Ülkər Süleymanovaya minnətdarlığını bildirib.
Onu da qeyd edək ki, “Ordum.az” informasiya portalının redaktoru Siyavuş Əmirli öz internet səhifəsində bütün tədbirləri canlı yayımlayıb.
P.S. Şəhid ailə üzvlərinin, qazilərin “Vətən sənə canım fəda” layihəsi çərçivəsində Şuşaya səfərinin təşkilində göstərdiyi təşkilati dəstəyə görə Abşeron Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Abdin Fərzəliyevə minnətdarlığımızı bildiririk. Layihənin gerçəkləşməsində fəal iştirak edən, şəxsi avtomobilini, fiziki və mənəvi köməyini əsirgəməyən Mehdiabad Bələdiyyəsinin nümayəndəsi Cavid Əzizova təşəkkür edirik.
“Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin mətbuat xidməti