Sonuncu etnik təmizləmə: Sumqayıt hadisələrinin günahsız qurbanı...--FOTOLAR

Tarix gec-tez həqiqətləri üzə çıxarır. Zamanın sürət girdabında ilişib qalmış bütün reallıqlar günün birində üzə çıxır… Elə 1988-ci il fevralın 27-si və 28-də Sumqayıtda törədilmiş qanlı hadisələr də bu timsaldadır...
Müvəkkil Hüquq Mərkəzinin sədri hüquqşünas Səməd Vəkilovun təşkilatçılığı ilə BAMF-nun ofisində Sonuncu etnik təmizləmə və Sumqayıt hadisələrinin günahsız qurbanı Əhməd Əhmədova həsr edilmiş tədbir keçirildi. Tədbirdə ziyalılar, ictimaiyyət nümayəndələri və mərhum Əhmədovun qardaşları iştirak edirdilər.
Hüquqşünas Səməd Vəkilov Əhməd Əhmədovun keçməkeşli həyatından, vətənpərvərliyindən söhbət açaraq bildirdi ki, cənab Ali Baş Komandan, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 1988-ci il fevralın 27-si və 28-də Sumqayıtda baş vermiş hadisələrin istintaq işlərinin yenidən araşdırılması ilə bağlı göztərişinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğunda sözügedən cinayət işinin icraatı təzələnmişdir. Səməd Vəkilov Əhməd Əhmədovun məzarının geri alınması ilə bağlı məsələnin də diqqətdə saxlanılacağını bildirdi. \

Ələsgər Nağıyev qardaşı qızı Mahirə xanımla
ADPU-nin beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru, professor Mahirə Huseynova sonuncu etnik münaqişə zəminində baş vermiş Sumqayıt hadisələrindən, bu hadisələr fonunda Dərələyəz mahalından insanların erməni separatçıları tərəfindən necə çıxarılmasından, əmisi Ələsgər Nağiyevin çeçen komandirinin dəstəyi ilə, böyük fədakarlıqla, əhalinin təhlükəsiz şəraitdə çıxarılaraq Naxçıvanın Çalxanqala kəndinə köçürülməsinə yardım etməsindən danışdı.

Professor Mahirə Hüseynova həmçinin Əhməd Əhmədovun nəşinin Azərbaycana qaytarılması və ona bəraət verilməsinin vacibliyini də vurğuladı. Qeyd etdi ki, Sumqayıt təxribatının fəal icraçılarından biri 1959-cu ildə anadan olmuş Eduard Robertoviç Qriqoryan adında ermənidir. Çünki hadisələr zamanı öldürülən 26 erməninin 6 nəfərini məhz o öldürüb. Hadisədən 10 gün əvvəl Sumqayıtın bütün əmanət kassalarından ermənilərin öz əmanətlərini kütləvi şəkildə götürmələri, qırğınların videolentə alınması üçün erməni operatorlarının əvvəlcədən hadisələrin planlı şəkildə törədiləcəyi yerlərdə özlərinə xəlvəti çəkiliş mövqeyi seçmələri, iki gündən sonra həmin lentlərin montaj edilib bütün dünyaya nümayiş etdirilməsi haqqında danışdı.
Tədbirdə Əhməd Əhmədovun qardaşı Məmmədağa Əhmədov vurğuladı ki, Sumqayıt hadisələrinin təşkilatçıları ermənilər olmuşdur. Məmmədağa onu da bildirdi ki, günahsız yerə Əhməd Əhmədovu qurban seçdilər, lakin Əhməd məhkəmədə onları ifşa edərək günahsız olduğunu sübut etdi. Əhmədin onları ifşa etməsi isə ona həyatı bahasına başa gəldi. Əhməd Azərbaycanın Azadlığı yolunda qurban getdi.
Məmmədağa Əhmədov tədbiri təşkil etdikləri üçün MHM-nin sədri Səməd Vəkilova və professor Mahirə Hüseyovaya, “Bütöv Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru Tamxil Ziyəddinoğluna, tədbirə ev sahibliyi edən BAMF rəhbəri Umud Mirzəyevə öz minnətdarlığını bildirdi.
Qərbi Azərbaycan Dərələyəz mahalı Paşalı icmasının rəhbəri, aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutunun direktoru Faiq Xudayev bildirdi ki, Sumqayıt hadisələri zamanı Dərələyəzdə dogma Gomur kəndində Sumqayıt da guya ermənilərə qarşı soyqırımı olduğunu və bizi burada böyük təhlükələrin gözlədiyindən həyəcanlı anlar yaşadıqlarını söylədi.
Keşkənd İcmasının sədr müavini, şair Məhəmməd Rəsuloğlu sonuncu etnik təmizləmənin hər birimiz öz taleyimizdə yaşadığımızı bu hadisələrin ciddi tədqiq edilməyə ehtiyacı olduğunu vurğuladı.

Sonra söz "Bütöv Azərbaycan" qəzetinin baş redaktoru Tamxil Ziyəddinoğluna verildi. Tamxil müəllim Sumqayıt hadisələri haqqında geniş danışdı və bildirdi ki, 200 ildən artıqdır ermənilər Azərbaycan türklərinə qarşı soyqırımı törədirlər. Ermənilərin yaxın keçmişmizdə törətdikləri Xocalı soyqırımını unutmaq olmaz. Xocalı faciəsində 613 nəfər yox, 3813 nəfər qətlə yetirilib. Bu barədə erməni mənbələri məlumat verirlər. Erməni yazıçısı Daud Xeyriyan 2000-ci ildə nəşr olunmuş "Xaç naminə" kitabında yazır: “Bu şaxtalı qış səhərində Daşbulaq yaxınlığında bir kilometrlik bataqlıqdan keçmək üçün insan meyitlərindən körpü salmalı olduq. Mən meyitlərin üstü ilə getmək istəmirdim. Mayor Ohanyan işarə etdi ki, qorxmaq lazım deyil, müharibənin öz qanunları var. Mən ayağımı qan içində olan 9-11 yaşlarında qız uşağının sinəsinə basıb irəlilədim. Çəkmələrim, şalvarım tamam qana batmışdı. Bu qaydada 1200 meyitin üzərindən keçib getdim. Martın 2-də “Qaplan qrupu” (bu qrup meyitlərin yandırılması ilə məşğul idi) 2000-ə yaxın iyrənc monqol (Xocalı türklərini nəzərdə tutur) meyitini topladı və onları ayrı-ayrı topalarla Xocalının təxminən bir kilometrliyində yandırdı...”

Tədbirdə AMEA-nın Folklor İnstitutunun mifologiya şöbəsinin müdiri, professor Seyfəddin Rzasoy Əhməd Əhmədovun qardaşı Məmmədağa Əhmədova bildirdi ki, qardaşınızın qəbrinin olmamasına görə heç vaxt məyus olmayın. Əhmədin məzarı yüz minlərlə azərbaycanlının qəlbindədir. Biz hamımız yaxşı bilirik ki, Əhməd günahsız həbs edilib və güllələnib. Sumqayıtda təxribatı törədənlər SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi, erməni kəşfiyyat orqanları və Daşnak partiyasının ekstremist qrupları idi. Maraqlı burasındadır ki, Sumqayıtda baş verən hadisələrdən bir neçə gün əvvəl Moskvadan SSRİ DTK-nin 36 nəfər əməkdaşı gəlmişdi. Yerli agenturanın verdiyi məlumata görə, Sumqayıtda iğtişaşlar törətmək üçün şəhərə erməni millətindən olan ekstremist qrupları daxil olmaqda idi.

Azərbaycan Dövlət Televiziyasının əməkdaşı, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Mahir Qəribov bildirdi ki, Sumqayıtda bu hadisəni təşkil etmək üçün seçilmiş ermənilərdən istifadə etmişdilər. Sumqayıt hadisələrinin təşkilatçısı kimi azərbaycanlı Əhməd Əhmədov güllələnib, amma şahid ifadələri əsl günahkarın əslində, erməni əsilli Eduard Qriqoryan olduğunu sübut edir. Bu hadisələrin Moskva tərəfindən törədilməsini SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin o vaxtkı sədri N.Kryuçkov da etiraf etmişdir. Həmin vaxtlar ixtişaşlar nəticəsində erməni evləri dağıdılmış, onlarla adam yaralanmış, 32 nəfər, o cümlədən, 26 erməni, 5 azərbaycan türkü, 1 ləzgi öldürülmüşdür. O da məlumdur ki, öldürülən ermənilərin demək olar ki, hamısı erməni terror fondlarına pul keçirməkdən imtina edənlər olub.
Azərbaycan Respublikası Vəkillər Kollegiyasının üzvü Əkbər Bağırov tədbirin əhəmiyyətindən danışaraq qan yaddaşımızda mühüm yer tutan Sumqayıt hadisələrinin günahsız qurbanı Əhməd Əhmədovun məhkəmə də özünü məgrur bir azərbaycanlı kimi aparmasından, erməniləri ifşa etməsindən danışdı.
Dərələyəz icmasının üzvü, ehtiyatda olan mayor Telman İbrahimov Ələyəz kəndində 1988-ci ilin soyuq qış aylarında baş vermis faciəvi hadisələrdən danışdı. Onun vətənə həsr edilmiş şeiri tədbir iştirakçılarının marağına səbəb oldu.

Müvəkkil Hüquq Mərkəzinin sədr müavini, Qarabağ müharibəsi iştirakçısı Mobil Vəkiloğlu qeyd etdi ki, tarixmizdə xüsusi yer tutmuş Türkmənçay və Gülüstan müaqvilələri ciddi tədqiq edilməlidir.
Diaspor nümayəndəsi Şahin Əmirxanov tədbirin vacibliyini vurğulayaraq, hazırda çeçen və azərbaycan xalqları arasında təxribat törətməyə yönəlik pozucu fəaliyyəti tədbir iştirakçılarının diqqətinə çatdıraraq belə məslələrdə həsaslıq nümayiş etdirnməyin vacibliyini vurğuladı. Tədbirdə Qərbi Azərbaycan Araşdırmalar Mərkəzinin əməkdaşı, Keşkənd İcmasının sədr müavini, Çivə kənd icmasının rəhbəri Möhübbət Səmədoğlu Azərbaycan istiqlal hərakatının mühüm səhifələrindən olan Meydan hadisələri zamanı Əhməd Əhmədovun müdafiəsi ilə bağlı Azadlıq meydanındakı coşğunu indi kimi xatırladığını qey etdi.
Tədbirdə Çivə icmasının üzvləri Namiq və Səltənət İmanquliyevlər, İlyas Vəkilov, Dərələyəz icmasının üzvü Ləman Qəhrəmanova, Dərələyəz icmasının üvü, ictimai fəal Anar Məmmədov, AMEA-nın Rəyasət Heyətinin əməkdaşı Elnur Eltürk, Dərələyəz icmasının üvü, ictimai fəal Səməd Məmmədov, BAMF-nin əməkdaşları Aqil Bayramov və Nizami Şəfiyev, Əhməd Əhmədovun qardaşı Möhübbət Əhmədov, İTV-nin yayım şurasının üzvü, folklorşünas Sevil Yusifova, Texnologiya Universitetinin tələbəsi, ictimai fəal Fidan Hüseynzadə, "Bəhram Nəsibov yaradıcılığının təbliği" İctimai Birliyinin sədri Adil Nəsibov, ADPU filologiya fakültəsinin dekanı, dosent Könül Həsənova, Qida mühəndisi Mahmud Mahmudov, Sumqayıt hadisələri zamanı xidmətdə olmuş, Qarabağ müharibəsi iştirakçısı Yaşar Vəkilov, "Bütöv Azərbaycan" qəzetinin şöbə müdiri, yazıçı Hüseyn İsaoğlu, şair Avdı Qoşqar, fotoqraf Rahim Qədimov da iştirak edirdilər. Onlar da Sumqayıt hadisələrində nahaq yerə təqsirləndirilmiş və güllələnməyə məruz qalmış Əhməd Əhmədovun taleyinə acıdılar, ermənilərə kəskin nifrət hissi bildirdilər.
Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun prezidenti Ümid Mirzəyev də bu cür tədbirlər üçün ev sahibliyi etməyi özünün mənəvi borcu bildiyini söylədi. Dövlətimiz və xalqımız üçün həyati əhəmiyyətli tədbirlər üçün qapılarımız ictimaiyyətin üzünə həmişə açıqdır,-dedi.
Butov.az

ŞAİR HƏYATI YAŞAYAN ŞAİR

(Faiq Balabəylinin bal kimi şeirləri)

Belə düşünürəm ki, bütün digər Şərq xalqlarında olduğu kimi bizdə də (bax bu yazını yazdığım dildə oxuyub anlayanlar) şeir yazmağa meyillilik, aludəçilik var. İstiqanlıyıq, həssasıq… Tez coşuruq… Ağına-bozuna baxmadan şeir qoşuruq… Cild-cild kitablar yazırıq. Tacir də yazır, müəllim də qoşur, alım də nəzmə çəkir və d. Əlqərəz yazmaq, qoşmaq bizim üçün adi bir işdir. Vəzifə və sənətimizdən asılı olmayaraq bu işi çoxumuz bacarırıq. Bu qabiliyyət anamızın südü, çəkdiyi bayatılarla hopur canımıza, qanımıza… Bir balaca qəmlənən və ya sevinən kimi sövqi-təbii qoşmalar qoşulur, boylar boylanır, dastanlar bağlanır… Gündəlik qayğılarımızdan dolayı məcubur olduğumuz işlə yanaşı şairliyi də yaşadırıq… Hərəmiz öz bildiyimiz kimi; həkim şair, müəllim şair, taksi sürücüsü şair və hətta qəssab şairlərimiz də var… Bir sözlə hərə öz həyatını yaşayır, şairlik şələsini də çiynindən yerə qoymur… Hərənin də öz həqiqəti və ehtiyacları var. Ələxsus son otuz ilin söz dünyasına quşbaxışı bir nəzər salsaq, mavi suların qoynunda bir şair görürük. Mən mavi sulara, sonsuz səmanın ənginliklərinə qərq olmuş bu şairə nə dənizçi, nə təyyarəçi, nə balıqçı şair deyə bilərəm. Bu əsl şair həyatı yaşayan (bütün parametrlərilə) şairdir.
Şairin qələmə aldığı ən yeni nümunələrdən birinə nəzər salaq (onun ötən əsrin sonlarında müxtəlif məkanlarda, fərqli vəziyyətlərdə, zaman şərtlərində yazdığı şerlər də var):
Mənim qoca şəhərim, mənim uca şəhərim,
neçə ilin həsrətini çəkən, yorğun Şəhərim!
Özümüzdən çox uzaq,
könlümüzə çox yaxın,
gözümüzlə görünməyən tənha, oğrun Şəhərim!
Burada şairin mühətabı Şuşa (Qala) şəhəridir. Qələmə aldığı hisslər ən son hadisələrin eyforiya qarışıq coşqunluğu ilə yoğrulsa da, cilalayıcı şair ruhu heç bir misrada çiy sözə yer verməmişdir. Bu nümunədə mühətabı Nəsimi ilə, M.Ə.Sabirlə, bütün Azərbaycanın özü ilə asanlıqla əvəz etmək olar. Əslində isə şair özü ilə söhbətləşir…
Çətin və bəzən hətta məşəqqətli olsa da şair həyatı yaşamaq hər şairə nəsib olmur… Dənizçi Faiq Balabəyli, tacir-sabunçu Sabir kimi, tacir-müəllim Hadi kimi əsl şair həyatı yaşayan barmaqla sayıla biləcək qədər az şairlərimizdən biridir.
Bu yazını yuxarıdakı qaydada əziz dostum, qardaşım Faiq Balabəylinin lap körpəlikdən qələmə aldığı istənilən nümunə ətrafında həcmcə nə qədər istəsəniz böyütmək olar. Bütün səmimiyyətimlə qeyd etmək istəyirəm ki, buna ehtiyac yoxdur.
Filologiya elmləri doktoru, professor Mahirə Nağıqızının Faiq Balabəyli yaradıcılığına həsr etdiyi "Dəniz adamı" məqaləsindən kiçik bir hissəni xatırlatmaqla yazımı yekunlaşdırmaq istəyirəm: “Bütöv Azərbaycan uğrunda mübarizədə yorulmadan çalışan, öz mənalı, məntiqli şeirləri, publisist yazıları ilə Faiq Balabəyli bir ordunun görəcəyi işi öz çiyinlərində şərəflə daşıyır, yorulmadan daşıyır.”
Bəli, Faiq Balabəylini şair edən, onu bir ömürlük şair həyatı yaşamağa məhkum edən bu qayğıdır. Onun həssas qəlbində pərvəriş tapıb bir türlü ovunmayan intizar, həsrət Azərbaycan sevdası… Bu sonluğa ustad sənətkar Bəxtiyar Vahabzadənin “Payız düşüncələri” kitabının və “Vətəndaş” şeirinin adını yazmaqla xüsusi bir rəng qatmaq istəyi keçdi könlümdən…
Əziz və dəyərli oxucum düşün ki, qeyd etdiyim bu iki nümunə də Faiq Balabəyli üçün, onun adına yazılıb, onun həyatını əks etdirir. Mənim şair qardaşım Faiq Balabəyli, 60 nədir ki??! Allah sənə uzun ömür versin, 70-də, 80-də, 90-da görüşək… Bütün Azərbaycan dağlarına, çəmənlərinə bal toplamağa getmiş arıların öz pətəklərinə dönsün… Bal kimi şeirlərin süzülsün… Necə ki, belələri var:
Doyunca əyilib içdim suyundan;
Tamı tamahlandırdı, yumdum gözümü,
dadı damağıma köçdü, içimə çəkdiyim
havanı udmaq
geri qaytarmamaq... yordum özümü...
və yaxud:
İndi hay-həşir salacaq,
uçacaq ac qağayılar.
Qayığın saldığı izə
qonacaq ac qağayılar.

Ömrünü belə yaşayar -
nəfəsi kəsilənə qədər.
İçində qayğı daşıyar
Boğular nələr və nələr...
…Can Qardaş, can. Sənin nələr çəkdiyini mən bilirəm. Mən.
14.09.2024. Bakı ş.
Hörmətlə: Zaur Ustac
“Yazarlar” jurnalının baş redaktoru.

Acı xatirələrlə Rusiyaya aparan yol...

Şəmkir aerodromunun tərksilah olunması rus zabitlərinin yaddaşında necə qalıb? (Bir video-süjet əsasında)
Bəllidir ki, xaos dövründə Azərbaycan dövlətinə qarşı kəskin amansızlıqlar törədildi. Azərbaycanın vətənpərvər oğulları da bu acı təəssüratları içlərinə çəkə-çəkə erməni yaraqlılarına havadarlıq edənlərə qarşı amansız olmalı idi... Baxdığım bir video-süjet də demək olar ki, həmin illərə təsadüf edir. Süjetdə rus zabitlər azərbaycanlıları qınayır, hətta aşağılamaqdan belə çəkinmirlər. Hansı əsasla? Hansı səbəbə? Bax, bu, hazırda da günün acı reallığı kimi diqqət çəkir.
Mən, mətləb hər kəsə aydın olsun deyə, süjetdə gördüklərimi və eşitdikərimi olduğu kimi təqdim edirəm. Oxuyun, münasibət bildirin, görün 1992-ci illərdə ordumuzun etdikləri zərurətdir, yoxsa, qəbahət...
Süjetdə 1992-ci ilin yayında Sovetlər Birliyinin hərbi hava qüvvələrinə məxsus 882-ci aviasiya alayında xidmət emiş rusiyalı zabitlərin Azərbaycandan çıxarılması ilə bağlı xatirələri yer alıb.
Onların dediklərindən:
Aleksey Xolodeynin:
- Şəmkir hərbi aerodromunda bir yerdə işlədiyim keçmiş zabitlərdən biri - 882-ci hərbi aviasiya alayının komandiri polkovnik Yuri Timenkoya müraciət edərək ondan 1992-ci ildə Şəmkir aerodromunda baş vermiş hadisələri söyləməsini xahiş etdim. Ondan belə bir cavab aldım:
- Seryoja, Şəmkir hadisələrini mühakimə etmək çox çətindir...
Şəmkir aerodromundan azərbaycanlılar tərəfindən tərksilah olunmuş 882-ci hərbi aviasiya alayının digər əməkdaşları Şəmkir hadisələrini tamam başqa cür izah etdilər:
- Bizim Şəmkir rayonunda tərksilah olunmağımız bir xəyanət və xaos idi. Bu xaosa səbəb olan bizim yuxarı komandanlığın satqınlığı, axmaqlığı və kütbeyinli olmaları idi. Yaxşı ki, o hadisələrdə ölüm halları olmadı. Ancaq ola da bilərdi. Təbii ki, məqsədimiz bu hadisələrdə kimin günahkar olub-olmadığını araşdırmaq deyil, sadəcə, istəyirik ki, bu hadisələr tarixdə qalsın, gələcək nəslin də bundan xəbəri olsun və bizi qınamasınlar. Bizim generalların alçaqlığını, axmaqlığını bilsinlər.
“Evakuasiya”, Moskva hərbi dairəsinin “Qızıl əsgər” qəzeti, 15 avqust 1992-ci il.
882-ci hərbi aviasiya alayının komandiri pokovnik-leytenant Yuri Stalbinskinin şəxsi heyətlə iş üzrə köməkçisi mayor Qorbaçovun söylədikləri:
- Bizim alay Şəmkirdə tərksilah olunduqdan sonra Moskva hərbi dairəsinin ərazisinə köçürüldük. Bu, heç də xoşagələn hal deyildi. Üstəlik, bizim yuxarı komandanlıq Azərbaycan ərazisindəki üç hərbi aviasiya alayının çıxarılmasını planlaşdırmışdı. Onlar Sitalçayda, Kürdəmirdə və Şəmkirdə dislokasiya olunmuş hərbi hava qüvvələrinə məxsus alay idi. Biz Sitalçaydan hərbi hava qüvvələrimizi, silah və sursatlarımızı, texnikalarımızı, ailə üzvlərimizi və şəxsi əşyalarımızı hava yolu ilə göndərməyə müvəffəq olduq. Kürdəmirdən də alaylarımız heç bir maneə görmədən, çox asanlıqla çıxdılar. Kürdəmirdən çıxarkən bir ədəd təyyarəmizi orada qoymaq məcburiyyətində qaldıq. Çünki bu təyyarə çox yararsız və bərbad halda idi. Biz Kürdəmirdən çıxar-çıxmaz hərbi qüvvələrimizin aerodromu, oradakı obyektlərimiz yerli sakinlər tərəfindən talan və darmadağın edildi. Qarşılaşdığımız ən dramatik hadisələr Şəmkirdə baş verdi. Burada Rusiya hərbi hava qüvvələrinə məxsus alayın Rusiya ərazisinə köçürülməsi çətin oldu. Çünki Azərbaycan Ordusunun Şəmkirdə yerləşən 861 saylı alayının 800-ə yaxın döyüşçüsü köçürülmə prosesinə əməlli-başlı aktiv maneələr törədirdi. Bizim üçün çox çətin idi; çünki biz Şəmkir aerodromundan hələ heç nə köçürə bilməmişdik.
Aerodromda 5 ədəd MİQ-25, 11 ədəd Su-24 qırıcı təyyarə, 1 ədəd Miq-8 döyüş vertolyotu, 1500 ədəd AKM avtomatları, 22 ədəd snayper tüfəngi, 850 ədəd Makarov tipli tapança, həmçinin, ailə üzvlərimiz, şəxsi əşyalarımızla dolu təyyarələr vardı. Azərbaycan Ordusunun Şəmkirdə yerləşən 861 saylı alayının komandiri polkovnik-leytenant Cahangir Rüstəmov tabeçiliyində olan 800 döyüşçü ilə bizi və aerodromu mühasirəyə aldı. Bizə kömək üçün isə Gəncədən xüsusi desant qüvvələr göndərildi. Lakin onlar sürətlə cərəyan edən hadisələr səbəbindən bizə heç cür kömək edə bilmədilər. Çünki azərbaycanlılar aerodromu tərksilah etməkdə çox qərarlı idilər. Bir az keçmiş Azərbaycan döyüşçüləri aerodromun ərazisinə 300-dən çox daş-kəsəklə dolu maşın yeritdilər. Bununla da bizim aerodromdan çıxış üçün bütün yollarımız bağlanıldı. Bu, bizim başımıza gələcək acı hadisələrin hələ başlanğıcı idi. Şəxsi əşyalarımız, ailə üzvlərimiz və silah-sursatla dolu təyyarələrimiz 861 saylı alayın komandiri polkovnik-leytenant Cahangir Rüstəmovun müavini Dilqəm Əliyevin başçılıq etdiyi dəstə tərəfindən girov götürülmüşdü...
Polkovnik Yuri Satlbinskinin dediklərindən:
- Bizim aerodrom ətrafında dramatik hadisələr 31 mayda başladı. Həmin vaxt aerodroma Sovetlər Birliyinin Hərbi Hava Qüvvələrinin hava hücumundan müdafiəsi qoşunlarının komandanının müavini general-polkovnik İvanov da gəlmişdi. O, bizim Şəmkirdən Rusiya ərazisinə təhlükəsiz köçürülməyimizi təmin etməli idi. Həmin gün biz çox gizli şəkildə silah-sursatları təyyarələrə yükləməyə başladıq. Həmin an hər şeyi çox ehtiyatla edirdik. Buna baxmayaraq, təyyarələrin gizli yüklənməsi barədə xəbəri kimsə 861 saylı alayın komandanlığına çatdırmışdır. Təxminən 1 saat ərzində aerodrom 861 saylı alayın döyüşçüləri tərəfindən mühasirəyə alındı. Bunu belə tezliklə etmək onlar üçün çox da çətin deyildi, çünki onlara məxsus alayın qərargahı bizim aerodromun çox yaxınlığında yerləşirdi. Biz onların qarşısını heç cür ala bilmirdik. Çünki bizim aerodromda çoxdan idi ki, bizi qoruyacaq sayda əsgər yox idi. Əsgərlərlə birlikdə alayın zabitləri, xüsusən də Cahangir Rüstəmov da gəlmişdi. Onun İvanovla mübahisəsi elə bir sərt həddə çatmışdı ki, ani bir təsirdən atışma baş verə bilərdi. Bizim təyyarələrin uçuş zolağında Azərbaycan hərbçiləri öz təyyarələrini yerləşdirmişdilər. Onlar bizə xəbərdarlıq etdilər ki, əgər uçuşa cəhd etsəniz, sərrast atəşlə hədəfləri məhv edəcəyik. Hadisələrin nə üçün bu qədər ciddi şəkildə cərəyan etməsi səbəblərini biz sonra bildik. Məlum oldu ki, guya biz Şəmkir aerodromundan çıxardığımız silah-sursatı erməni yaraqlılarına verəcəyik. Bu mənada biz onların amansızlığını və qətiyyətini yaxşı başa düşürdük. Biz aerodromdakı hadisələr barədə yuxarı komandanlığa məlumat verdik. Lakin onlar bu məlumatı ciddi hesab etmədilər. Əksinə, bizi qorxaq adlandırdılar. Biz də məcburən öz qorxumuz və riskimiz üzərində hərəkət etdik. Biz Azərbaycan döyüşçülərinə bizimlə birlikdə təyyarələrdəki silahların anbarlara yığılmasını, birlikdə qapıları möhürləməyi təklif etdik. Razılaşdıq ki, anbarları bizim öz əsgərlərimiz qoruyacaq, azərbaycanlılar isə bir qədər ətrafda qarovul çəkəcəklər.
Onlar bizim hər addımımızı izləməyə başladılar. Biz tam əmin idik ki, aerodromdakı təyyarələri Rusiyaya aparmaqda çətinlik çəkəcəyik. Sonra yuxarı komandanlıqdan əmr gəldi ki, uçuş-təlim adı altında təyyarələri Rusiya ərazisinə qaçırtmalıyıq. Beləcə, mən tabeçiliymdə olanlara təyyarələri uçuş-təlim adı ilə qaçırtmaq əmri verdim. Həmin gün aerodromda sakitlik yaranmışdı. Bizim uçuş-təlim planımızdan xəbər tutan azərbaycanlılar Rüstəmovu xəbərdar etmişdilər. O da dərhal aerodroma gəldi, burada dramatik anlar başladı. Rüstəmov bizi bir daha xəbərdar etdi ki, hər hansı bir təyyarə havaya qalxmağa cəhd etsə Zenit atəş qurğuları vasitəsilə məhv ediləcək.
Mayor Qorbaçov:
- Yuxarı komandanlıq bizi aerodromdam çıxarmaq üçün xüsusi desant qüvvələr göndərəcəklərinə dair söz vermişdilər. Təyyarələr gəldi, ancaq onların içində köməkçi desant qüvvələr yox idi. Vəziyyət daha da ağırlaşdı. Həmin gün Azərbaycanın Müdafiə naziri Rəhim Qazıyev 861 saylı alayın komandiri polkovnik-leytenant Cahangir Rüstəmovla birlikdə aerodroma gəldi. Aerodrom hər tərəfdən mühasirəyə alınmışdı. Bir neçə gün idi ki, ailələrimiz təyyarələrdə ac və susuz girov saxlanılırdı. Ailələrimizin getməsinə icazə verildi, lakin azərbaycanlılar şəxsi əşyalarımızı yoxlamağa başladılar. Əşyalarımızın içində olan radioelektron qurğuları, eləcə də hərbiyə aid olan nə vardısa, müsadirə edirdilər. Acınacaqlısı isə o idi ki, biz onların bu özbaşınalıqlarına heç cür müdaxilə edə bilmirdik.
Yuri Stalbinski:
- 20 iyunda aerodromun ərazisində vəziyyət son həddə çatmışdı. Zabitlərimiz açıq-aydın narazılıq edir, deyirdilər ki, biz burada kimin üçün xidmət edirik? Mən onlardan heç nəyi gizlətmirdim. Bəlkə də elə buna görə onlar az da olsa mənə inanırdılar. Nizam-intizamlarını qoruyub saxlayırdılar. Mən demək olar ki, hər gün yuxarı komandanlığa zəng vurur, aqibətimizin necə olacağını soruşurdum. Oradan isə bircə cavab verilirdi: Gözləyin! Axır ki, bir gün gözlədiyimiz cavab gəldi. Təyyarələr və hərbi texnikalar aerodromda qalsın, özünüz isə ailəniz və şəxsi əşyalarınızla birlikdə desant qüvvələrin müşayiəti altında Gəncə hava limanına yollanın. Tezdən Gəncə istiqamətinə yola düşdük. Yarı yolda geri qayıtmalı olduq, çünki azərbaycanlı döyüşçülər əmr edirdilər ki, geri qayıdıb silahları təhvil verməliyik. Biz məcburən aerodromdakı bütün texnika, təyyarə və silahları azərbaycanlılara təhvil verdik. Bundan sonra qarşımızda yalnız bir yol qalırdı: Bizi öz acı xatirələrimizlə Rusiyaya aparan yol...
Əziz oxucu, bu deyilənlər baxdığım video-süjetdə əks olunub. Diqqət etdinizsə, rusiyalı zabitlər azərbaycanlıları qınayır, xoşagəlməz sözlərlə təhqir edirlər. Mən hələ haqqımızda deyilənlərin bir çoxunu etika naminə qələmə almadım. Bəllidir ki, 1992-ci illərdə ermənilər azərbaycanlılara qarşı amansız hücumlara, təqiblərə başlamışdılar və həmin an onlara bir çox xain qüvvələr kömək edirdilər. Azərbaycanlı döyüşçülərin Şəmkir aerodromunda xidmət edən rusiyalı zabitlərə qarşı ehtiyatlı hərəkəti nədənsə, onlar tərəfində özbaşınalıq adlandırılır. Kim qarant verə bilərdi ki, həmin an əgər onlar aerodromdakı təyyarə və silah-sursatları salamat çıxarıb erməniyə verməyəckdilər?! Lap belə olmasaydı belə, biz həmin illər öz təhlükəsizliyimiz naminə bütün ehtiyatlı hərəkətlərə əl atmalı idik.
Tarix nələrə şahiddir, yaxşı bilir. Azərbaycan xalqı bütün xalqlara nümunədir. Biz döyüşəndə də, savaşanda da çox intizamlı, mədəni və mərhəmətliyik...
Elə bu yazını yazmaqda da məqsədim bir azərbaycanlı olaraq süjetdə deyilənlərə mədəni cavab verməkdir.
Allah xalqımızı və dövlətimizi qorusun...

Hüseyn İSAOĞLU (Məmmədov),
Yazıçı-publisit

ETNİK MÜNAQİŞƏNİN HAZIRLANMASINDA SUMQAYIT HADİSƏLƏRİNİN ROLU

(Sumqayıt hadisələrinin günahsız qurbanı Əhməd Əhmədovun xatirəsinə həsr edilir)

Ermənistanda azərbaycanlılara qarşı sonuncu etnik təmizləmə mərhələsindən danışarkən Sumqayıt hadisələrindən yan keçmək mükün deyil. SSRİ xüsusi xidmət orqanları tərəfindən əvvəlcədən düşünülmüş şəkildə təşkil olunmuş bu hadisədən erməni lobbisi ciddi şəkildə istifadə etmişdir. Hadisənin məqsədi erməni xalqı ilə Azərbaycan xalqının bir yerdə yaşamasının qeyri-mükünlüyü fikirini yaratmaq və Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini Ermənistan SSR-yə birləşdirmək məqsədi daşıyırdı. Sumqayıt hadisələri əsasən 26-29 fevralda Sumqayıt şəhərində kütləvi iğtişaş, zorlama qətllər və qarətlərlə müşayiət olunmuşdur. Hadisənin “qəhrəmanı” isə erməni millətindən olan Eduard Qriqoriyan idi. SSRİ xüsusi xidmət orqanının təşkil etdiyi bu təxribatı ustalıqla icra edən E.Qriqoriyanın sonradan SSRİ hökuməti tərəfindən himayə edilməsi bu faktı bir daha təsdiq edir.
Sumqayıt hadisələri haqqında Azərbaycan Prezidentinin açıqlaması.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlahm Əliyev: “Heç kim üçün sirr deyil ki, Sumqayıt hadisələrinin erməni millətçiləri törətmişdir. Bu onların təxribatı idi və orada ən çox qəddarlıq göstərən erməni millətindən olanlar idi. Məqsəd də aydındır ki, bu hadisələrdən istifadə edib Azərbaycana qarşı əsassız iddialar irəli sürülsün, ondan sonra azərbaycanlılara qarşı soyqırımı ittihamı əsaslandırılsın”
(Sitat İlham Əliyevin 10 may 2012-ci il tarixində Heydər Əliyev Mərkəzinin açılışındakı çıxışından götürülmüşdür)
ERMƏNİ QAYNAQLARINDA SUMQAYIT HADİSLƏRİ
SSRİ xüsusi xidmət orqanlarının Azərbaycan xalqına qarşı hazırladığı Sumqayıt təxribatı erməni mənbələrində “Sumqayıt qırğınları” kimi təqdim edilir. Onlar qeyd edirlər ki, 27-29 fevral 1988-ci ildə Sovet Azərbaycanının Sumqayıt şəhərində Azərbaycan hakimiyyətinin dövlət səviyyəsində təşkil etdiyi Sumqayıt qırğınları, şəhərin erməni əhalisinin soyqırımı və kütləvi deportasiyası məqsədi daşıyır. Erməni millətinə qarşı törədilən bu cinayətin məqsədi erməniləri yeni qanlı aksiyalar perspektivi ilə qorxutmaqla Artsax hərəkatının qarşısını almaq, Artsax azadlıq mübarizəsinin yayılmasının qarşısını almaq idi. Qırğın təşkilatçılarından biri kimi Sovet Azərbaycanının partiya xadimi Məhəmməd Əsədovun(Azərbaycanın şəhid Daxili İşlər naziri Məhəmməd Əsədov nəzərdə tutulur) guya ermənilərdən qisas almaq məqsədi daşıdığını bildirirlər.

Ermənilərin Sumqayıt hadisələrinə görə günahlandırdıqları
MƏHƏMMƏD ƏSƏDƏOV KİMDİR?
Məhəmməd Nəbi oğlu Əsədov 5 dekabr 1941-ci ildə Zəngilan rayonunun Baharlı kəndində anadan olub. Baharlı kəndində dördüncü sinfi, Mincivan qəsəbəsində isə tam orta məktəbi bitirmişdir (1958). O, 1960-cı ildə Bakı Statistika Texnikumunu bitirib. 1961-1964-cü illərdə ordu sıralarında xidmət edib. 1964-cü ildə Sumqayıt şəhərində 1 saylı trestdə betonçu işləyib. 1965-ci ildə Azərbaycan Dövlət universitetinin "Maliyyə və kredit" fakültəsinə daxil olub sonra həmin fakultə Xalq Təsəsərüfatı İnstitutuna verildiyi üçün oranı bitirb. M.Əsədov 1968-1975-ci illərdə Sumqayıt Şəhər Partiya Komitəsində müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. Sonra M. Əsədov Moskva Təhlükəsizlik Akademiyasında təhsil alaraq Azərbaycan Təhlükəsizlik Nazirliyində məsul vəzifədə çalışıb. 1983–1986-cı illərdə Beyləqan (Jdanov) Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi vəzifəsində işləyib. O, 1986–1988-ci illərdə Mərkəzi Komitədə yüksək vəzifədə işləyəndə dəfələrlə Xankəndiyə gedib. Oradan qayıdanda belə fikir söyləyib: ” Xankəndində elə bil Azərbaycan höküməti yoxdur, ermənilər necə istəyir o cür də hərəkət edirlər”
Sumqayıt hadisələri zamanı M.Əsədov Mərkəzi Komitənin (1986-1988) inzibati orqanlar şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışıb. O, 1990-cı ilin may ayında Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər naziri vəzifəsinə təyin edilir. Azərbaycanın Ermənistanla sərhəd rayonlarını gəzərək erməni təcavüzünü gözləri ilə görən nazir Məhəmməd Əsədov həyəcan təbili çalır, təcili tədbirlərin görülməsi üçün Moskvaya SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinə müraciət ünvanlayır, asayişi qorumaq üçün silah-sursat tələb edirdi. O, tez bir zamanda Xüsusi Təyinatlı Milis Dəstəsini yaradır. Məhəmməd Əsədov Xocalı hava limanında ermənilərin gediş-gəlişinə nəzarəti gücləndirmək üçün DİN-in qüvvələrini səfərbər edir. DİN Respublikanın çıxış yollarını ciddi nəzarətdə saxlayırdı. Sərhəd rayonlarına, Qarabağa, Ağdama, Göygölə, Gədəbəyə, Kəlbəcərə, Laçına, Goranboya, Tərtərə gedir. Çaykənd, Qarabulaq Todan, Erkəç, Mənəşli və digər kəndlərin quldurlardan təmizlənməsi əməliyyatlarında şəxsən iştirak edir. Bölgələrdən Bakıya dönən Əsədov müdafiənin gücləndirilməsi üçün təxirəsalınmaz, təcili tədbirlərin görülməsi barədə 27.08.1991-ci il tarixli 2/149 saylı altı vərəqdən ibarət məktubla Baş nazirə və Prezidentə müraciətlər edir, təkliflərini bildirirdi. Məhəmməd Əsədov 1991-ci ilin noyabrında Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaradılmasını tezləşdirmək, ordu quruculuğu işində mərkəzlə hüquq-mühafizə orqanları arasında birgə işin təşkilini həyata keçirmək üçün dövlət müşaviri təyin olunur. 20 noyabr 1991-ci il tarixində Qarakənd səmasında ermənilər tərəfindən vurulan vertolyotda şəhid olur.
Erməni mənbələri bildirir ki, hadisələrdən bir gün əvvəl 26 fevral 1988-ci il tarixdə Mixail Qorbaçov erməni ziyalıları ilə görüşündə Bakıda yaşayan 200 mindən çox erməninin təhlükəsizliyindən “narahat olduğunu” ifadə edərək, bunu birbaşa Artsax ermənilərinin Dağlıq Qarabağı birləşdirmək tələbi ilə əlaqələndirib. Həmçinin ermənilər 22 fevral 1988-ci il tarixndə Əsgəran şəhərində baş vermiş toqquşma nəticəsində ermənilər tərəfindən qətlə yetirilən iki azərbaycanlı gənc Qarbağın ilk şəhidləri Əli Hacıyev və Bəxtiyar Quliyevin öldürülməsi ilə bağlı SSRİ Baş Prokurorunun birinci müavini Aleksandr Filipoviç Katusevin televiziyada çıxışını da təxribat hesab edirlər.
Erməni mənbələrinin verdiyi yalan məlumatda deyilir: “Fevralın 29-da sovet qoşunları Sumqayıta daxil oldu, lakin zorakılıq və qətllər həmin gün də davam etdi. Ordu silah tətbiq etmək əmri almadı və ermənilərə kömək etmədi. Yalnız axşam saatlarında qətiyyətli addımlar atdı və növbəti talanların qarşısını aldı. Cinayəti törədənlərdən cəmi 94 nəfər məsuliyyətə cəlb edilib və onlardan yalnız biri ölüm cəzasına məhkum edilib (söhbət günahsız yerə güləllənmiş Əhməd Əhmədovdan gedir). Qalanları isə qətl, zorlama, soyğunçuluq və digər maddələrlə ittiham olunub və bütün hallarda istisnasız olaraq cinayətin əsaslandırılması “xuliqanlıq motivləri” adlandırılıb.
Sovet hakimiyyəti bütün cinayətləri bir ümumi işə daxil etmək əvəzinə, onları qəsdən bir neçə hissəyə bölərək, müxtəlif sovet şəhərlərinin məhkəmələrində məhkəmə proseslərini aparırdı. Məhkəmə prosesləri zamanı məhkəmə prosesinin və zərərçəkmişlərin hüquqlarının kobud şəkildə pozulması halları olub. SSRİ dağılandan sonra cinayətkarların bir çox işlərinə xitam verildi və onların əksəriyyəti azadlığa buraxıldı. Cinayət rəsmi şəkildə pislənməyib və həlak olanların yaxınlarına başsağlığı verilməyib. Buna adekvat siyasi qiymət verilməməsi SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərində kütləvi qırğınların başlanmasına səbəb oldu. Şəhər və hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları da cəzasız qalıb. Sumqayıt Erməni Soyqırımı qurbanlarının dəqiq sayı məlum deyil. Azərbaycan Prokurorluğunun təqdim etdiyi məlumatlara əsasən, SSRİ Prokurorluğu “Sumqayıtda 27 erməni millətindən olan vətəndaşın öldürüldüyünü” elan edib. Lakin qeyri-rəsmi məlumatlara görə, soyqırım qurbanlarının sayı min nəfərə çatır ki, onların qalıqları hələ də Sumqayıt ətrafında yeni tikililər zamanı tapılır”.
Eyni zamanda ermənilər yalançı şahid ifadələri ilə öz məlumatlarını “zənginləşdirməyi”də unutmurlar.
SUMQAYIT TƏXRİBATININ NƏTİCƏLƏRİ
Sovet Xüsusi xidmət orqanları tərəfindən həyata keçirilən Sumqayıt cinayətindən ermənilər müəyyən dərəcədə istəklərinə nail oldular. Onlar xaricdə fəaliyyət göstərən erməni lobbisinin vasitəsi ilə Avropa Parlamenti (1988), ABŞ Senatı (1989) və Argentina parlamentində Sumqayıt hadisələrini pisləyən qərarlar qəbul etməyə nail oldular. Eyni zamanda Ermənistanın daxili auditoruyasına həmçinin beynəlxalq ictimaiyyətə aşıladılar ki, erməni xalqı ilə azərbaycan xalqının birlikdə yaşaması mükün deyil. Eyni zamanda özlərinin mifoloji arzuları olan Miatsum hərakatını genişləndirməyə nail oldular.
SUMQAYIT TƏXRİBATININ QURBANI ƏHMƏD ƏHMƏDOV
Sumqayıt hadisələri zamanı barəsində ölüm hökmü çıxarılmış Əhməd Əhmədov kimdir?
Əhməd İmani oğlu Əhmədov

Əslən Lerik rayonunun Vistən kəndindəndir. Atası Əhmədov İmani Vahab oğlu Vistən kəndində anadan olub. O, həmkəndlisi Əhmədova Telli Rəzzaq qızı ilə 1951-ci ildə nigaha girib. Bu nigahdan onların Sənubər, Məmmədağa, Məhəbbət, Zöhrab, Əminə, Əhməd və Əzizə adlı övladları doğulub. İmani Əhmədov 1956-cı ildə ailəsi ilə birlikdə Sumqayıt şəhərinə köçüb. Bu səbəbdən Əhməd Əhmədov 23 sentyabr 1964-cü ildə Sumqayıt şəhərində doğulub.

O, 1979-cu ildə Sumqayıtdakı 25 nömrəli məktəbin 8-ci sinfini bitirib. Sonra 7 nömrəli şəhər texniki peşə məktəbində oxuyub. 1982-ci ildə ordu sıralarına çağırılıb. 1985–1988-ci illər arasında Sumqayıt Aliminum zavodu və Trikotaj fabriklərində işləyib. Oxuduğu məktəbdən və iş yerlərindən ona müsbət xasiyyətnamə verilib. Heç bir inzibati və ictimai cəzası olmayıb.
Orta texniki peşə təhsili olan Əhməd Əhmədov Sumqayıt hadisələri vaxtı Xovlu-iplik fabrikində fəhlə işləyib. O, həbs olunandan bir müddət öncə nişanlanıb, yaşı 70-i keçən valideynləri 1988-ci ilin yayında Əhməd Əhmədovu evləndirmək niyyətində imiş. Ə.Əhmədov ilk dəfə fevralın 29-da axşam saatlarında işdən evə dönərkən şəhərdə keçirilən kütləvi aksiyalara qoşulub, lakin heç bir qətlin törədilməsində iştirak etməyib. 12 mart 1988-ci ildə Sumqayıtda həbslər həyata keçirən prokurorluq nümayəndələri Əhməd Əhmədovun evinə gələrək onu həbs ediblər. O, Sumqayıtdakı 41a məhəlləsində 7 erməninin ölümündə təşkilatçı və iştirakçı qismində təqsirləndirilib. SSRİ Ali Məhkəməsində onun təqsiri sübut olunmasa da, ona qarşı məhkəmə 18 noyabr 1988-ci il tarixli hökmü ilə ona edam cəzası verib. Azərbaycan xalqının sərt təpkisi ilə qarşılaşan Sovetlər Birliyi hökuməti edam cəzasının icrasını uzadır. Bakıda “Azadlıq” meydanında yüz minlərlə insan “Əhməd Əhmədova Azadlıq!” deyərək haykırırdı.
SSRİ hüquq mühafizə orqanları tərəfindən aparılan istintaq Əhmədov Əhməd İmani oğlu, Cəfərov Yavər Qiyas oğlu, İsmayılov İlham Azad oğlunun cinayət işini ayıraraq Moskvaya göndərmişdir. Lakin məhkəmə istintaqı zamanı onların ermənilərə qarşı qətl hadisəsində iştirak etmədiyi üzə çıxıb. Məhkəmədə hər üç şəxs bir-birlərini tanısalarda cinayət törətmədiklərini bildiriblər.
Əhməd Əhmədovun cinayəti sübuta yetirlməyib istintaq orqanı tərəfindən hadisələr zamanı öldürülmüş Arakelyanın qan izlərinin Əhməd Əhmədovun pencəyində olmasını əsas gətirsələr də pencək həddindən artıq böyük olduğu üçün bu dəlilin də saxta olması üzə çıxıb. Lakin Əhməd Əhmədovun gənc emosional olması məhkəmə istintaqı zamanı gerçəklikləri çəkinmədən məğrurcasına deməsi onun ölümünə səbəb olub. Cəfərov Yavər Qiyas oğlu və İsmayılov İlham Azad oğlunun barəsində cinayət işi yenidən Azərbaycana təkmil istintaqa qaytarılmışdır. Adıçəkilən iki şəxs sonradan haqlı olaraq cinayət məsuliyyətindən azad olmuşdur. Bu da günahsız və məğrur bir Azərbaycan övladının məhkəmə də son sözü.
Əhməd Əhmədov: “Mən günahsızam irəli sürülən ittihamları rədd edirəm. Ancaq azadlığa çıxsam söz verəm ki, erməniləri öldürəcəm!.”
Əhməd Əhmədovun qardaşı Məmmədağa Əhmədovun sözlərinə görə qardaşının müdafiəsi ilə bağlı tutduqları 3 vəkilin müəmalı şəkildə ölməsinin səbəbləri hələ də onlar üçün sirr olaraq qalır.
SAXTA MƏKTUB
27 may 1989-cu il tarixində Azərbaycan SSR Prokurorluğu Ə. Əhmədovun validyenlərinə məktub göndərib. Göndərilən həmin məktubda SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə Əhməd Əhmədova verilən güllələnmə cəzasının dəyişdirilərək həbslə əvəz olunduğu bildirilib. Lakin tezliklə bu məktubun həqiqətə söykənmədiyi aşkar olunub.
Əhməd Əhmədovun qardaşı Məmmədağanın sözlərinə görə, 1989-cu ilin sonlarında Azərbaycan SSR Prokurorluğunun cinayət işlərinə məhkəmələrdə baxılması üzrə nəzarət şöbəsinin prokuroru Cavanşir İsmayılovdan Əhmədin cəzasının dəyişdirilməsi ilə bağlı məktub alıblar. Məktubda deyilirdi: "Oğlunuz Əhmədov Əhməd SSRİ Ali Məhkəmsinin Cinayət İşləri üzrə Məhkəmə Kollegiyasının 1988-ci il 18 noyabr tarixli hökmü ilə müstəsna cəza növü olan güllələnməyə məhkum edilmiş, lakin SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə güllələnmə cəzası dəyişdirilərək, həbs cəzası ilə əvəz edilmişdir."
Cavanşir İsmayılov sonradan mətbuata verdiyi açıqlamada deyir: “Həmin məktubu Əhməd Əhmədovun valideynlərinə mən yazmışam. Həmin günlərdə ”Azadlıq” meydanında mitinqlər gedirdi. Meydanda Əhməd Əhmədovun şəkilləri qaldırılandan sonra tələblər irəli sürülmüşdü. Respublika rəhbərliyi təşviş içində idi. Əhmədovun valideynləri Vəzirova, respublikanın digər rəhbərlərinə ərizələr yazmışdılar. Tarixi dəqiq yadımda deyil, onlar yenə prokurorluğa qəbula gəlmişdilər. Şöbə müdiri İlqar Dadaşov məni yanına çağırdı. Əhməd Əhmədov haqqında ölüm hökmünün dəyişdirildiyini dedi. Mən məhkəmə qətnaməsinin, yaxud SSRI Ali Məhkəməsi Kollegiyasının qərarının surətini istədim. O, bir-iki günə əllə göndərəcəklərini dedi. Qətnaməsiz cavab yazmağın mümkün olmadığını dedim. Etirazlarım isə qulaqardına vuruldu. Əsasnaməni oxumağı məsləhət gördü. Əsasnaməyə görə, ilk şikayətlərə şöbə prokurorlar cavab verməli idi. İkinci, üçüncü şikayətə şöbə müdiri, daha sonra baş prokurorun müavinləri və sonda baş prokurorun özü…”
Araşdırmalar göstərdi ki, bu variantı Mərkəzi Komitə üzvlərindən kimsə meydanda gərginliyi azaltmaq üçün ortaya atmışdır. Əhmədova ölüm hökmü veriləndən sonra Azərbaycandan SSRİ-nin ali hakimiyyət orqanlarına yüzlərlə şikayət məktubu göndərilsə də, onların heç birinə cavab verilməyib. SSRİ xalq deputatı A. Mnikovun Mixail Qorbaçovdan Əhmədovun işinin yüngülləşdirilməsi xahişinə belə baxılmayıb. Əhməd Əhmədov barəsində edam hökmü 17 ay sonra 6 aprel 1990-cı il tarixində icra olunub.

Səməd VƏKİLOV,
Tədqiqatçı-hüquqşünas

RƏQSDƏ FONOQRAM YOXDUR

Hörmətli “Bütöv Azərbaycan" qəzetinin oxucuları, budəfəki qonağımız tanınmış Özbək rəqqasə, istedadlı aktrisa, “Malikə” uşaq milli rəqs məktəbinin rəhbəri, “İncəsənət və mədəniyyət qurbanı” döş nişanının sahibi Malikə QURBONOVAdır. Onun sənət aləminə girişindən, yaradıcılıq uğurlarından, şəxsi baxışlarından, uğur sirlərindən danışdıq.
—Xalqımız sizi rəqqasələr Mühəbbət Qurbanova və Malikə Qurbanova bacıları kimi yaxşı tanıyır. Rəqslə maraqlanmağa neçə yaşından başlamısınız?
—Mən sənətkar ailəsində doğulmuşam. Atam: Jora Olimov Özbəkistanda ilk kişi balerin olub. Mən də düşünürəm ki, sənətə sevgim atamdan keçib. Məktəbdə anamın təşkil etdiyi “Şəbnəm” rəqs dərnəyində bacım, Özbəkistanın əməkdar artisti Muhabbət (Qurbanova) Qulomova ilə birlikdə iştirak edirdik. Ona görə də ilk müəllimim anam olub.
Uşaq vaxtı xəyallar içində yaşayırdım... Əvvəllər həkim olmaq istəyirdim. Sənət yolu mənim taleyim olduğu üçün bu gün də bu sahədə çalışıram.
—Hansı yaşda böyük səhnələrə addımlamağa başladınız, yadınızdadırsa, xatirələrinizi bölüşsəniz...
—13, 14 yaşlarımda böyük səhnədə ilk solo rəqsimi Özbəkistanın xalq artisti, ölkəmizin sevimli sənətçisi Yulduz Usmanovanın konsertlərində ifa etmişəm.
—Niyə İroda İsmayılova, Pərizoda, Muhabbət Qurbanova, Malikə Qurbanova kimi xalqın məşhur, sevdiyi, onlarla rəqabət apara biləcək rəqqaslar yoxdur?
—Müəllimimiz, Özbəkistan Respublikasında xidmət etmiş mədəniyyət işçisi Kərimə Uzokova bizim tanınmış və sevimli rəqqasə olmağımıza, öz yerini tutmağımıza kömək etdi. Belə sərt, mehriban, həqiqətən fədakar müəllimdən dərs almışıq. M.Qurbanovanın “Uyğurça”, İ.İsmayılovanın “Şarob” Pərizoda və mənim müəllimimiz tərəfindən səhnələşdirilib. Çox düz deyirsiniz, nədənsə, son vaxtlar demək olar ki, görkəmli rəqqaslar yoxdur...
Biz də onlar kimi olmaq, rəqs sənətində vaxtilə öz layiqli yerini tapan ustadlara həsəd aparmağı arzulayırdıq. Rəqs sənəti fədakarlıq və zəhmət tələb edir. Ona görə də hamı sona qədər gedə bilmir, çətindir. Müğənnilər yorulanda fonoqram taxıb dincələ bilirlər, amma rəqqasların fonoqramı yoxdur, hamısı canlı ifadır. İdmançılar həmişə məşqdə olduğu kimi, biz də müntəzəm məşq edirik.
Çətinliklərdən qorxan, işdən qaçan insan heç vaxt uğur qazana bilməz.
—Siz aktrisa kimi bir neçə filmə çəkilmisiniz və çoxlu mükafatlar almısınız. Xüsusən də “Bacılar” serialındakı Malikə roluna görə. Hələ də film və serial təklifləri alırsınız, yoxsa rol seçirsiniz?
—Bu gün də filmlərə, seriallara təkliflər var. Ailəmə, övladlarıma, peşəmə, rəqs məktəbimə daha çox vaxt ayırıram. Ona görə də filmlərdən və seriallardan gələn təklifləri rədd edirəm.
—İstənilən sahədə effektiv nəticə əldə etmək üçün nizam-intizam əsasında müntəzəm təcrübə tələb olunur. Nə dərəcədə intizamlısınız?
—Düz deyirsən, hansı peşənin sahibi olursan ol, nizam-intizam birinci yerdə olmalıdır. Vaxtını düzgün idarə edən insan fürsətlərdən maksimum yararlanmağı bilir. Mən “Malikə” özbək milli rəqs məktəbində hər həftə görüşlər keçirirəm və tələbələrimdən dərslərə vaxtında gəlmələrini, mütəşəkkil olmalarını, məsuliyyət hiss etmələrini tələb edirəm. Övladlarıma, tələbələrimə nümunə olduğum üçün məsuliyyət ikiqat artır. Ona görə də vaxtımı düzgün idarə edirəm, diqqətlə planlar qururam, nizam-intizamı ciddi qoruyuram.
—İstedadınız və marağınızla öz peşənizin yetkin nümayəndəsi olmaq kimi xoş niyyətlə sənətə qədəm qoymusunuz... Təəssüf ki, gənclərin çoxu populyarlıq dalınca bu sahəyə daxil olur. Bu nə dərəcədə doğrudur?
—“Doğrudan da, dediyiniz kimi, bizim rəqs sənətimiz bəzi gənclərin biznesinə çevrilib... Seriallara, kliplərə çəkilənlər yüngül fikirlərlə ki, məşhurlaşsam, tanınsam, bəsdir. bir-iki aya xatırlanacaq. Yaradıcılıq belə olmamalıdır. Hər şeyin asan olacağını deyənlər yanılırlar.
—Arzulara çatmaq üçün hər kəs çalışır. Amma hər kəsin bəxti gətirmir. Uğurunuzun sirri nədir?
—Arzularıma çatmağı çox istəyirdim və bu yolda çox çalışdım. Anam həmişə bizə deyirdi: “Hansı peşəni seçsən də, ya ən yaxşı olmalısan, ya da xüsusilə də rəqsdə olmamalısan.” 15-16 yaşımız olanda mənim də, bacımın da belə fikirləri var idi.
Uğur sirrimə gəlincə: Düşünürəm ki, çox mehriban, hər zaman bizə imkan yaradan, övladlarının gələcəyi üçün özünü əsirgəməyən valideynlərin övladı olmuşam.
—Əsl sənətkar üçün xalqın diqqətindən böyük mükafat yoxdur. Sizcə, mükafatların yaradıcılığa təsiri nə dərəcədədir?
—İnsanların diqqəti, hörməti, pərəstişkarlarının səmimi sevgisi orijinal yaradıcı üçün ən yaxşı mükafatdır. Az-çox nailiyyətlərim, mükafatlarım mənə ancaq zövq verdi, yaradıcılığıma yaradıcılıq, həvəsimə isə həvəs qatdı.
— “Bütov Azərbaycan” qəzetinin oxucularına arzularınız?!
—Hər zaman sağlam olsunlar, heç vaxt xəyal qurmaqdan və hərəkət etməkdən əl çəkməsinlər! Onlara yüksək uçmalarını arzulayıram.
Özbəkistan və Azərbaycan arasında dostluq əlaqələrimiz davam etsin!
—Səmimi söhbətinizə görə təşəkkür edirik!

Söhbətləşdi: Cihangir NOMOZOV,
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi.
[center]

Hamsa (Xəmsə) yazma ədəbi ənənəsi

Hamsa yazma ənənəsi, Orta Şərq və Türk ədəbiyyatında dərin köklərə malik bir ədəbi formadır. "Hamsa" sözünün ərəb dilindən gəldiyi və beş anlamına gəldiyi bildirilir, bu kontekstdə isə beş əsas əsərdən ibarət olan ədəbi bir strukturu ifadə edir. Bu ənənənin ünlü nümayəndələri arasında Nizami Gəncəvi, Əlişər (Əlişir) Nəvai, Cami və Dihlavi(Dəhləvi) kimi şairlər mövcuddur. Bu məqalədə, Hamsa yazma ənənəsini bu şairlərin əsərləri üzərindən ətraflı şəkildə araşdıracaq və bu ənənənin Türk ədəbiyyatındakı əhəmiyyətini vurğulayacağıq.
Hamsa Yazma Ədəbiyyat Gelənəyinin Kökləri Hamsa yazma ənənəsi, 12-ci əsrdə Nizami Gəncəvinin əsərləri ilə başlamış və daha sonra bir çox şair tərəfindən davam etdirilmişdir. Bu ənənə, beş böyük əsərin bir araya gətirilməsindən ibarətdir və hər bir əsər bir-birini tamamlayan mövzular və hekayələr təqdim edir. Hamsa həm təsəvvüfi, həm də əxlaqi elementlərlə zənginləşdirilmiş bir forma olaraq diqqəti çəkir.
Nizami Gəncəvi, Hamsa yazma ənənəsinin qurucusudur. Onun "Hamsa" adlı əsəri, bu ənənənin ən vacib nümunələrindən biridir. Nizaminin "Hamsa" adlı əsəri beş əsas bölümə ayrılır:
1. "Məhkəmə"- Fəlsəfi və əxlaqi mövzuları işləyir, insanın daxili dünyasını və ictimai dəyərləri araşdırır;
2. "Xosrov və Şirin" - Əfsanəvi bir aşiq hekayəsidir və aşkın mənəvi tərəflərini əks edir;
3. "Leyli və Məcnun" - Aşk və ruhsal axtarışın dərinləşdirildiyi bir əsərdir;
4. "Həft Peykar"- Yeddi şahzadənin hekayəsini izah edir, ictimai və əxlaqi mövzuları ehtiva edir;
5. "İskəndərnamə"- Böyük bir hökmdarın həyatını və fəthlərini anladır.
Nizaminin "Hamsa"sı, həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirir. Əsərlərində istifadə olunan epik anlatım üslubu və dərin təsəvvüfi elementlər, Hamsa yazma ənənəsinin özülünü təşkil edir.

Əlişər Nəvai və "Hamsa"
Əlişər Nəvai, Türk ədəbiyyatında Hamsa yazma ənənəsini davam etdirən əhəmiyyətli bir şairdir. Nəvainin "Hamsa" adlı əsəri də beş böyük əsərdən ibarətdir:
1. "Hayrat-ul-abror"- Pənd-nəsihat, didaktik üsulla yazılmış bir əsərdir;
2. "Leyli və Məcnun"- Aşk və mənəvi axtarışın işlənildiyi bir əsərdir, klassik bir aşiq hekayəsi təqdim edir;
3. "Fərhad və Şirin"- Əfsanəvi bir aşiq hekayəsi və cəmiyyətin dəyərlərini işləyir;
4. "Saddi İskəndəri"- Böyük bir qəhrəmanın həyatını və əxlaqi dərslərini anlatır;
5. "İskəndərnamə" - İskəndərin hekayəsini detallandırır.
"Hamsa" - Dini və əxlaqi mövzularla dərin bir çalışma təqdim edir. Nəvainin əsərləri, xüsusilə Fars və Türk ədəbiyyatı arasında körpü qurur. Əsərləri, əxlaqi və təsəvvüfi mövzuları işləyərkən, dil və üslub baxımından da böyük bir zənginlik təqdim edir.
Cami və "Hamsa"
Cami Hamsa yazma ənənəsini davam etdirən əhəmiyyətli bir şairdir. Caminin "Hamsa" adlı əsəri, klassik təsəvvüfi mövzuları müasir bir üslubla təqdim edir:
1. "Silsilat-ul-Zahab"- Təsəvvüfi hekayələr və təlimlər ehtiva edir;
2. "Leyli və Məcnun"- Aşk və təsəvvüfin birləşimini təqdim edir;
3. "Xosrov və Şirin" - Əfsanəvi bir aşiq hekayəsidir;
4. "Həft Peykar" - Yeddi şahzadənin hekayəsini anlatır;
5. "Saddi İskəndəri" - İskəndərin hekayəsini işləyir.
Caminin əsərləri, təsəvvüfi düşüncələr və əxlaqi dərslərlə doludur. Onun yazıları, həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirərək oxucularına dərin bir düşüncə təcrübəsi təqdim edir.

Dihlavi və "Hamsa"
Dihlavi, Hamsa yazma ənənəsini bir addım daha irəlilətmiş, tanınmış şairdir. Əsərləri həm Farsca, həm də Urduca geniş bir auditoriyaya hitap edir:
1. "Rashk-e Qamar" - Aşk və gözəllik haqqında dərin düşüncələr ehtiva edir;
2. "Aftab-e-Mukhtar" - Tarixi və ədəbi bir baxış təqdim edir;
3. "Nizami-e-Majlis" - Ədəbiyyat və təsəvvüfin birləşməsidir;
4. "Şahnamə"- Klassik bir dastandır;
5. "İskəndərnamə"- Böyük bir hökmdarın hekayəsidir.
Dihlavinin əsərləri, tarixi və təsəvvüfi elementləri birləşdirir. Onun yazıları, zəngin bir ədəbi və mədəni təcrübə təqdim edir. Hamsa yazma ənənəsi, Orta Şərq və Türk ədəbiyyatında mühüm yer tutur. Nizami Gəncəvi, Əlişər Nəvai, Cami və Dihlavi kimi böyük şairlər, bu ənənəni davam etdirərək ədəbi dünyaya dərin təsirlər buraxmışdır. Əsərləri həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirərkən, ədəbi yaradıcılıq və təsəvvüfi düşüncələri bir araya gətirir. Hamsa yazma ənənəsi, oxuculara zəngin bir təcrübə təqdim edərək, ədəbi və mənəvi dünyanı kəşf etmə imkanı verir.

LAZİZBEK RAXİMOV,
BUXARA DÖVLƏT UNİVERSİTETİNİN TƏLƏBƏSİ

Fars tədqiqatçıdan sərsəm iddia

Son vaxtlar irqçi və şovinist mərkəz və şəxslərin İranda qeyri-fars xalqlarla bağlı fəaliyyətləri, onların kimliklərinin təhrif edilməsi səyləri yeni vüsət alıb. Həmin şəxslərdən biri, sosial tədqiqatçı və etnik araşdırmalar mütəxəssisi kimi tanınan Ehsan Huşmənd son müsahibəsində Azərbaycan torpaqlarında yaşayan əhalinin etnik mənsubiyyətini şübhə atına alıb. O, «İranlıların Mədəni və Dil Qarışıqlıqlarının Nümunələri» adlı müsahibəsində Güney Azərbaycanın bəzi şəhərlərində türklərin yaşadığını inkar edən fikirlər səsləndirib.
Huşmənd, Qərbi Azərbaycan əyalətinin Qoşaçay (Miyandab) şəhərinin bəzi sakinlərinin "Kirmani" soyadlarına diqqət çəkərək, bu türk ailələrinin Ağa Məhəmməd şah Qacarın dövründə Kirmandan buraya köçürüldüklərini iddia edib. O, müsahibəsində Güney Azərbaycanın türk kimliyini şübhə altına alaraq, İranda yaşayan müxtəlif millətlərin mövcudluğunu inkar etməyə çalışır. Güney Azərbaycan və İranda yaşayan türklərin kimliyini inkar edərək, indiki İranda tək bir mədəniyyətin və millətin, yəni fars mədəniyyəti və xalqının yaşadığını təlqin etməyə səy göstərir.
Qeyd edək ki, xüsusilə son vaxtlar Huşmənd təfəkkürdə olan şəxslərin fəaliyyəti daha da güclənib və ölkə mediasında qeyri-farsların, xüsusilə türklərin kimliyini təhrif və inkar edən verilişlərin sayı artıb. Məsud Pezeşkianın prezident seçkisi öncəsi təşviqat və təbliğat kampaniyasında ölkədə başqa xalqların milli hüquqları ilə bağlı bir neçə vədi, şovinist dairələrin hücumlarının yeni dalğasının başlamasına səbəb olub.

Redaksiyamızın qonağı

ARZULARIM KİMLƏRƏSƏ
NAĞIL KİMİ GƏLİRDİ...
“Nihol” mükafatı laureatı, “Şührət” medalı sahibi, status və estrada mahnılarını mükəmməl ifa edən gözəl müğənni Malikə ƏGƏMBERDİYEVA özünəməxsus ifaları ilə pərəstişkarlarının qəlbində dərin yer qazanıb. Söhbətimiz onun məktəb illərindən, gənclik arzularından, çətin sənət yolundan, aktual estrada mahnılarından gedirdi.
Məktəb illərində hər birimizin hansısa peşə və ya sənətə yiyələnmək arzusu var idi.
Söhbətimizə məktəb illərindən, uşaqlıq arzularınızdan başlayaq.
-Müsahibəyə dəvətə və işimə göstərilən diqqətə görə təşəkkürümü bildirirəm.
Məktəb illərindən, uşaqlıq arzularımızdan danışanda qəlbimizdə ən aydın xatirələr canlanır. Sənətkar ailəsindən olduğum üçün yaşıdlarımdan sənətə olan sevgim və marağımla seçildim. Musiqini əla qiymətlərlə oxuyurdum. Məktəbimizdə keçirilən bayram tədbirlərində mahnılarım, rəqslərim, çıxışlarımla fəal iştirak edirdim. Heç yadımdan çıxmaz, 8-9-cu siniflərdə oxuyanda mənə qismət olsa, mütləq Daşkəndə gedəcəyəm, böyük səhnələrdə çıxış edəcəyəm deyəndə, sinif yoldaşlarım gülürdü, inanmırdılar. Xəyallarım kiməsə nağıl kimi görünürdü...
Allaha şükür edirəm, bütün uşaqlıq arzularım gerçəkləşdi.
İstedadsız uşaq yoxdur, hər kəsin müxtəlif gizli qabiliyyətləri var.
Valideynləriniz müğənniliyə olan marağınıza və istedadınıza necə diqqət yetirdilər?
- Çox düzdü. Hər bir uşağın kəşf edilməmiş tərəfləri, istedadları olur. Bunun inkişafında valideynlərin dəstəyi çox vacibdir. Bu baxımdan valideynlərim mənə bacardıqları qədər şərait yaratdılar, hər zaman mənə inandılar, motivasiya verdilər ki, bu da məni daha çox yaratmağa ruhlandırdı. Beş yaşımda böyük səhnədə olmaq mənə qismət oldu. Atam Namanqan vilayəti, Pop rayonunun mədəniyyət şöbəsinin müdiri olub. O vaxtlar rayonumuzda keçirilən mötəbər bayram tədbirlərində mənim mahnılarımdan, qardaşımla birgə çıxışlarımdan istifadə edirdilər. Bizə tapşırılan işləri mükəmməl yerinə yetirərək atamın əmanətini inkişaf etdirdim.
Bu günə kimi ailə üzvlərim və həyat yoldaşım işimə xüsusi diqqət yetirir, yanımda olurlar.
Fərqi yoxdur, şairdir, aktyordur, müğənnidir, yaradıcılıq aləminə qədəm qoyanda hər birimiz kimisə pərəstiş edir, onu təqlid edir, onun kimi olmağa çalışırdıq.
Sizdə də olubmu, kimi təqlid edib onun kimi olmaq arzusunda idiniz?
-Mən bir çox yerdə, demək olar ki, hər müsahibədə bu suala aydınlıq gətirmişəm. Bu gün tam cavab verəcəm. Hər kəsin öz qəhrəmanları var. İlk qəhrəmanlarım valideynlərimdir. Yaradıcılıq baxımından müəllimim, Özbəkistanın xalq artisti Gülsənəm Mamazoitovaya heyran oldum. Mahnıları da onun kimi ifa etməyə çalışdım, öz üzərimdə işlədim. Ona görə də mən ilk dəfə səhnəyə çıxanda çoxları mən Gülsənəm Mamazoitovanın bacısıyam deyə düşünürdülər. Mənim müəllimimin təkcə sənətinə deyil, həm də insani keyfiyyətlərinə böyük hörmətim var, əgər insanın niyyəti xoşdursa, arzularına can atırsa, mütləq məqsədinə çatar. Mən çox şanslıyam ki, qibtə olunası ziyalı qadının və mehriban müəllimin şagirdi olmuşam. İstiqamətimi tapmağa çalışdım. İndi də müəllim kimi istəyirəm ki, mənim kimi tələbələrim olsun!
-Estradada da eyni dərəcədə gözəl, yüksək statuslu mahnılar oxuyursunuz.
Hansı daha çətindir?
-Hər bir tamaşanın öz məsuliyyəti, ifaçılıq bacarığı, texnikası var. Ona görə də hər üç istiqamətdə axtarışı dayandırmamalısınız. Mən kollecdə və institutda oxudum və status öyrənməyə çalışdım, amma bu kifayət deyil. Maqom nəhəng dənizdir... Bu məkanda estrada musiqisini, böyük mahnıları da bu cür təsəvvür etmək olar. Heç biri yüngül qəbul edilməməlidir.
-Müəllim görüb dərsini, duasını alan tələbələrdənsiniz. Bu gün müəllim görməyən müğənnilər çoxdur. Buna reaksiyanız necədir?
-Hər sahədə müəllim görmək lazımdır Xalqımızda gözəl bir atalar sözü var: “Müəllim görməyən şagird hər vəzifəyə yüksələr”. Bu purman sözləri boş yerə deyilməyib.
Müəyyən bir peşəyə yiyələnmək, müəyyən sənətə yiyələnmək üçün müəllimlərin göstərişlərinə əməl etməliyik. Onlarla məsləhətləşərək işimizi görsək, daha uğurlu olar. Bacıları kimi gənclərimizə də tövsiyəm: müəllimlərin dərsini, duasını alın, yaradıcılığın, həyatın sirlərinə dərindən yiyələyin!
—Status və opera baxımından dünya səhnələrini həyəcanlandıran, milyonlarla qəlbi özbək sənətinə sevdirən bir çox sənətçilər var. Amma mənə elə gəlir ki, estradada elə deyil...
—Niyə belə düşünürsünüz?
Bəlkə Hazırda estrada və milli estrada istiqamətlərində “Artist” və “Səs” layihələrində iştirak edən istedadlı insanlara baxın. Belə yaradıcılar çoxdur. Biz həmişə popumuzun parlaq ulduzlarını işıqlandırmanızı arzu edirik. Amma nədənsə onların yaradıcılığı və yeni albom təqdimatları azdır.
—Hər peşənin öz çətinliyi olur.
Amma yenə də sənət digər sahələrdən iki dəfə çətindir.
Sizcə, artistın əsas vəzifəsi nədir?
- Haqlısiniz. Əslində asan iş deyilən bir şey yoxdur.
Hər peşənin öz çətinlikləri, uğurları var. İncəsənət sahəsinə gəlincə, məncə, bu, daha çox insanlarla məşğul olduğu üçün bir az çətindir. Sənətkar ideal insan kimi həmişə xalqa nümunə olmalıdır. Biz hər zaman mahnılarımızla insanların sevincinə sevinc qatmağa, dərdlərinə şəfa verməyə çalışırıq.
—Yaradıcı insanlar başqalarından daha təsirli, şən, bir az da xəyalpərəst olurlar. Sizcə, bu keyfiyyətlər nə dərəcədə vacibdir?
—“Xəyalpərəst” müsbət mənada işlədilməlidir. İstər şair, istər yazıçı, istər rəssam, istər müğənni, istərsə də bəstəkar olsunlar, həmişə yeni əsərlər yaratmağa ruhlanırlar.
Düzdür, kreativlər digər sahələrə nisbətən daha təsirlidir. Biz varlığın, təbiətin, insanların təsiri altında sənət əsərləri yaradırıq.
—Az-çox yaradıcılıqla mahnılar yaradıb, pərəstişkarların sevgisinin, ölkəmizin tanınmasının səfiri oldunuz. Bu sizə nə qədər motivasiya verir?
—On yeddi yaşımda böyük səhnəyə qədəm qoyduğum, ölkəmizin diqqət mərkəzinə düşdüyüm və yüksək mükafatlara layiq görüldüyüm üçün çox şadam.
Harada iş varsa, əməyiniz yüksək qiymətləndirilib, etibar edilsə və tanınsa, gələcəyə cəsarətli addımlar atacaqsınız. Mən hələ də nailiyyətlərimdən ruhlanıram. Mənə göstərilən etimadı doğruldaraq hər zaman tanınmağa layiq olmağa çalışıram. Keçdiyim yolların işıqlı, gözəl izləri olduğu üçün arxaya baxanda sevinirəm və onların davam etməsini istəyirəm.
—Yaradıcılığınızda nə yenilik var, yeni mahnılar yaradırsınız?
—Qardaş xalqlarımızın sənətinə istinad edərək fars dillərində yeni mahnılar yaratdım.
Qismət olsa, növbəti işimdə milli şaş statuslarımızın məşhur əsərlərindən və böyük mahnılardan ibarət albom təqdim etmək fikrindəyəm.
—“Bütov Azərbaycan” qəzetinə arzularınız...
—Qardaş Azərbaycan xalqına həmişə yaxşılıq, əmin-amanlıq və xoşbəxtlik arzulayıram! Özbəkistan və Azərbaycan dostluq əlaqələrimiz möhkəm olsun!
“Butov Azərbaycan” qəzetinə işində uğurlar, oxucularının sayı çox olsun, qəlblərə xeyirli olanı paylaşmaqdan yorulmasın.

Söhbətləşdi: Cihangir NOMOZOV,
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi.

Bu gün gözəl insan, dəyərli dost, tələbə yoldaşım, Həqiqət Əzizovanın 60 illik yubileyidir. Bu münasibətlə tələbə yoldaşımı ürəkdən təbrik edirəm, yeni yaşın mübarək deyirəm! Ən xоş arzularımı bildirirəm. Allah sağlam və bərəkətli ömür versin. Yeni ömür səhifən xoş xatirələrlə dolu olsun, xəyalların gerçək olsun! Ad gününü təbrik edirəm! Yaşı demirəm, çünki yaşı Allah verir. Allah verən yaşı dəyərincə yaşayın. İşində və yaradıcılığında uğurlar arzulayıram! Ad günün, yubileyin mübarək!
Dərin hörmətlə: Hüseyn İsaoğlu Məmmədov
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
13 sentyabr 2024-cü il

DƏYƏRLƏRƏ SADİQ DOĞRU İNSAN - SADİQ QURBANOV

Onun seçki kampaniyasının yalnız son günündə iştirak etmək mənə qismət oldu. Səhhətim imkan vermirdi, ha müalicə ilə ötüşdürmək istəsəm də, alınmadı: sonda cərrahiyyə stoluna uzanmalı oldum. Ayaq üstə durmağa gücüm çatanda artıq deputat seçkilərində təbliğat-təşviqat kampaniyasının son günü idi. Mənim insan, şəxsiyyət, doğruluq, düzlük mücəssəməsi kimi tanıdığım Sadiq Qurbanov haqqında bu “son gündən” başqa imkanım yox idi. Ona görə də əməliyyat olunduğumu ondan gizlətdim. Bilsəydi, qətiyyən imkan verməyəcəkdi. Yorğun çöhrəmə şübhə ilə baxanda “Yayın istisində kompüter arxasında çox işləyirəm”, – deyib vəziyyətdən çıxdım.
Əslində, elm-kitab adamı olduğum üçün bütün seçkilərərdə iştirakım yalnız aid olduğum məntəqəyə gedib, gərəkli bildiyim namizədə səs verməkdən ibarət olur. Lakin mən Sadiq Qurbanovun təbliğat-təşviqat kampaniyasında bircə gün də olsa iştirak etmək, düşüncələrimdə, az qala, əfsanələşdirdiyim, sanki heç vaxt yorulmayan bu insanın seçicilərlə necə ünsiyyətə girməsi ilə canlı şəkildə tanış olmaq, deputatlığa namizəd olduğu dairənin insanları ilə necə mehribanlaşdığını, sanki “can bir qəlb” olduğunu öz gözlərimlə görmək istəyirdim.

Sadiq Qurbanov adını ilk dəfə 2000-ci ildə mətbuatdan oxudum. Hansısa nüfuzlu bir qəzet İqtisad Universitetinin tələbələri arasında anonim sorğu aparmış, hansı müəllimlərə hansı səbəbdən rəğbət bəslədiklərini soruşmuşdu. Tələbələrin sevimlisi kimi birinci yerdə Yeni Azərbaycan Partiyasının gənc funksioneri Sadiq Qurbanovun adı çıxmışdı. Tələbələr onu həm savadına, həm əxlaqına, həm tələbələrə bəslədiyi insani münasibətinə görə, az qala, bütləşdirmişdilər.

Daha sonra Sadiq Qurbanovla yaxından tanış olmaq da qismət oldu. Türkiyədən hüquqşünas alimlər Bakıya simpoziuma gəlmişdilər. İçərisində tanıdığım dostum da var idi. Şərəfinə təşkil etdiyim məclis darıxdırıcı olmasın deyə hüquqşünas dostum Səməd Vəkilovdan özünün savadlı hüquqşünas dostlarını dəvət etməyi xahiş etdim. Sadiq Qurbanovun gələcəyini biləndə çox sevindim. Onunla tanış olmaq, müəllim adını şərəflə daşıdığına görə ona təşəkkür etmək istəyirdim.
Hüquqşünasların məclisi çox qızğın keçdi. Türkiyəli hüquqşünas dostum Mustafa Koçak da, onunla birgə gələn digər qonaqlar da sanballı, sayılıb-seçilən mütəxəssislər idi. Həmin axşam bunların arasında əməlli-başlı debat oldu. Sadiq Qurbanovun Azərbaycandakı mövcud siyasi durumun dialektikasına verdiyi izah məni heyran etdi...
Salyan bizi günəşli, küləkli və rütubətli hava ilə qarşıladı. Sadiq Qurbanov, adətinə uğun olaraq, son günün görüşünə də şəhid ailələrini ziyarət etməklə başladı. “Mən Salyanda namizəd kimi ilk görüşümə şəhid ailələri ilə görüşdən başlamışam, – dedi, onlarsız mümkün deyil, gərək bu ailələrin xeyir-duasını alaydım, yalnız həmin görüşdən sonra qəlbim rahat oldu”.
O, şəhid ailələrinə çox rahatlıqla daxil olurdu. Onu hər yerdə gülər üzlə qarşılayır və ümid dolu nəzərlərlə baxırdılar. Səbəbini bir qədər sonra anladım. Şəhid ailələrinin indiyədək deputatlardan “umduğu” yalnız diqqət idi. Dövlətin qayğısından razı idilər. Hamı onların ev şəraitinin düzəldilməsindən və maddi təminatdan ümumən razılıq edirdi. Ancaq elə şəhid ailələri var idi ki, deputat onların qapısını uzun illər ərzində bircə dəfə də olsun açmamışdı. Ancaq indi YAP-ın namizədinin öz təbliğat-təşviqat kampanityasına məhz şəhid ailələri ilə görüşdən başlaması xəbəri bu ailələr arasında ildırım sürəti ilə yayılmışdı. Şəhid ailələri Sadiq Qurbanovu öz ailələrində görərkən keçirdikləri sevinc hisslərini gizlətmirdilər. Anladım ki, bu ölkənin hakim siyasi partiyası namizədinin şəhid evlərini ziyarət etməsi onlarda dövlətə, ölkənin siyasi hakimiyyətinə dərin məhəbbət və etibarı daha da möhkəmlədirdi.
Seçicilərlə ilk kütləvi görüşümüz Pambıq kənd məktəbinin idman zalında oldu. İsti havada Sadiq müəllimlə görüşə çoxlu kənd sakini gəlmişdi. YAP-ın Salyan üzrə sədrinin qısa təqdimatından sonra sözü Sadiq müəllimə verdilər. O, mikrorafonu götürəndən sonra oturduğu yerdən ayrılıb insanlara yaxınlaşdı. Gülər üzlə, inam dolu ritorika ilə platformasını şərh etməyə başladı. Məni təəccübləndirən o oldu ki, Sadiq müəllim özü haqqında danışmadı, özünü qəti tərifləmədi. O, insanlara mənsub olduğu partaiyanın, onun liderinin məramından danışdı, ölkə daxilində və xaricində olan durumu sadə bir dillə izah etdi. İnsanlara bütün olanların niyə baş verdiyini və bütün olacaqların necə baş verəcəyini, haradan başlandığını, haraya gedəcəyini nəql etdi.
Bu insanın şəxsiyyətində məni, sözün həqiqi mənasında, heyrətə salan o oldu ki, Sadiq Qurbanov seçiciyə heç bir yalan vəd etmədi. Nəyi edə biləcəkdisə, nə onun səlahiyyət dairəsində idisə, yalnız onu söz verdi. O, ancaq doğrulardan, düz olanlardan danışdı. Bunun seçicilərə necə təsir etdiyinə elə həmin görüşdəcə şahid oldum. Azərbaycan insanı harada olursa-olsun doğruluğa, düzgünlüyə təşnə olan, ona qiymət verən insandır. Salyanlılar da Sadiq müəllimin yalandan uzaq, həqiqətlə süslənmiş çıxışını dəfələrlə alqışlarla qarşıladılar.
Mən Sadiq Qurbanovu bu görüşdə özüm üçün yenidən kəşf etdim. Mənə söz veriləndə onun haqqında olan bütün səmimi düşüncələrimi danışdım. İnsanlara dedim ki, mən həm elm adamı, həm müəllim, həm də ibadət əhliyəm. Bu gün sizə Sadiq Qurbanovun necə bir insan olduğundan danışmaq istəyirəm. O, sözündə doğru, əqidəsində sadiq insandır. Öz seçicisinin gözlərinə dik baxmağı bacarır. Bundan əvvəl deputata kimi təmsil etdiyi Siyəzən seçiciləri kimi sizlər də onu sevəcək, deputat kimliyinin necə bir ali məqam olduğunu onun simasında əyani şəkildə biləcəksizin.
İndi bu sətirləri yazarkən seçki kampaniyası dövründə yorulmadan, usanmadan müxtəlif formatda 82 görüş keçirmiş, bu görüşlərdə 5000-dən yuxarı seçici ilə təmasda olmuş Sadiq Qurbanovun Salyandan deputat seçildiyinə ürəkdən sevinməklə yanaşı, bir qədər də onun seçicilərinə paxıllıq edirəm. Bilirəm ki, Sadiq Qurbanov onların təkcə deputatı yox, həm də dostu olacaq, onlar öz dərdlərini deməyə adam tapacaq və Sadiq Qurbanov Siyəzəndə Şabranda olduğu kimi, Salyanda da mənsub olduğu siyasi partiyaya və dövlətə hörmət qazandıracaq.


Prof. Seyfəddin RZASOY,
AMEA Folklor İnstitutu
Mifologiya şöbəsinin müdiri