Özləri getdi, sözləri qaldı

Ötən əsrin 50-80-ci illərində Kəlbəcərdə qaynar bir ədəbi mühit formalaşmışdı. Xalq şairi Səməd Vurğunun Kəlbəcərə məşhur səfərindən sonra şeirə, poeziyaya maraq göstərənlərin sayı sürətlə artmışdı. Azacıq ilhamı olanlar xüsusilə poeziyanın gəraylı və qoşma janrlarında qələmlərini sınayır, yeni-yeni şeirlər yaradırdılar. Təbii ki, bunların heç də hamısını yüksək poeziya nümunəsi hesab etmək olmazdı. Lakin bu yazarların arasında elə istedadlı insanlar vardı ki, özləri heç bir mətbuat orqanının qapısını döyməsələr də şeirləri dildən-dilə düşüb müəllifinə böyük şöhrət qazandırırdı. Hətta elə yazarlar vardı ki, zamanında çap olunmadıqlarından bəzən onların şeirlərini başqa şairlərin adına oxuyurdular. Bu baxımdan Sınıqkilsə kəndindən olan Nəcəf Sarıyevin “Qocalmışam” şeiri daha çox populyar idi. Çox vaxtı da bəzi aşıqlar bu şeiri Bəhmən Vətənoğlunun adına bağlayırdılar. Rəhmətliyin özü də şeirlərinin çap olunmasında o qədər də maraqlı deyil. Yadımdadır ki, illər öncə “Kəlbəcərin söz sərvəti” antologiyasını nəşrə hazırlayanda bir neçə dəfə yaxın adamlarla sifariş göndərsəm də Nəcəf kişinin şeirlərin ala bilmədim ki, kitaba daxil edim.
Qeyd etmək istəyirəm ki, rayonun elə bir kəndi yox idi ki, orada bir neçə nəfər yaxşı şeir yazan olmasın. Belə kəndlərdən biri olan Sınıqkilsə kəndində də saz-söz həvəskarları az deyildi. Onlardan biri də el arasında Sazbənd Çərkəz adıyla tanınan Hacıyev Çərkəz Fərzalı oğluydu. Çərkəz Hacıyev 1918-ci ildə anadan olmuşdu. Həyatın çox isti-soyuğun görmüş, hələ gənc yaşlarından İkinci Cahan savaşında iştirak edib ağır cəbhə yolu keçmişdi. Müharibədən qayıdandan sonra ailə qurub öz kəndində yaşamışdır. Tanınmış aşıqların bir çoxunun sazı Çərkəz kişinin əlindən çıxmışdı. Çərkəz Hacıyev 1993-cü ildə dünyasını dəyişmişdi.
İlk dəfə Çərkəz kişinin adını da bir toy məclisində aşıqların onun həmkəndlisi Nəcəflə deyişməsini oxuyanda eşitmişdim.
Məlumdur ki, ölməz sənətkarımız Aşıq Ələsgərdən üzübəri el şairlərimizin bir çoxu yaxın adamlarına, xüsusilə öz xanımlarına zarafatyana yazdıqları satirik şeirləri xalq arasında daha populyar olmuşdu. Təbii ki, bu şeirlərdəki satirik ruh sarkazm ovqatında deyil, daha çox yumorvari olurdu. Elə rəhmətlik Nəcəf və Çərkəz kişinin də deyişməsi belə bir dodaqqaçıran bir ruhda idi. Onu da deyim ki, elə bir toy, şənlik olmazdı ki, bu məşhur deyişmə məclisin bəzəyi olmasın.

Nəcəf:
Evlilər eşitsin, subaylar bilsin,
Şikayətim var arvadın əlindən.
Atalar dad çəkib əsrlər boyu,
Bədöy atın, kür arvadın əlindən.

Çərkəz:
Evlilər eşitdi, subaylar bildi,
Təngə gəlmə bir arvadın əlindən.
İkisin alanlar bəs necə edir,
Bu hesabla gör, arvadın əlindən.

Nəcəf:
Səhərki davamız uzanır şama,
Məbədin qoyuruq gələn axşama.
Yanıb sümüklərim dönübdü şama,
Sinəm olub pir arvadın əlindən.

Çərkəz:
Afərin, şərikəm bütün sözünə,
Arvad gəlmir ocağına – üzünə.
Gələn gündən bəd göründüm gözünə
Gündə vurhavur arvadın əlindən.

Nəcəf:
Tarixə baxıram cavandı yaşım,
Tökülüb dişlərim, ağarıb başım.
Özüm cəhənnəmə, qohum-qardaşım
Nələr çəkir gör arvadın əlindən.

Çərkəz:
Qocalmışıq, ömür keçib yarıdan,
Mən də sən günlüyəm arvad sarıdan.
Ver kağızın, alaq duldan, qarıdan,
Dünya bizə dar arvadın əlindən.

Nəcəf:
Aliment verməyə pulum da yoxdu,
Bir yana getməyə yolum da yoxdu.
Əcəl yaxın gəlmir, ölüm də yoxdu,
Üz döndərib gor arvadın əlindən.

Çərkəz:
Axşam-səhər mənnən yaman deyişir,
Pərdə götürülüb, daha söyüşür.
Səsini zilləyir, beynimə düşür,
Qulaqlarım kar arvadın əlindən.

Nəcəf:
Nəcəf deyər: çox qaraltma qanını,
Əzəldən itirdin adı-sanını.
Qismət olsa, sağ qurtarsan canını,
Nəzir-niyaz ver arvadın əlindən.

Çərkəz:
Ərəsəti məhşər çəkibdi Çərkəz,
Saxla bu sirrimi bir dəftərə yaz.
Ha çalış, çabala, yaxan qurtarmaz
Caynaqları şir arvadın əlindən.
Çərkəz kişi klassik aşıq poeziyasını gözəl bilirdi. Şeirlərində də dərin mənalı hikmətamiz deyimlər, öyüd-nəsihət ruhlu çağırışlar üstünlük təşkil edirdi. Onun şeirlərinin dili də olduqca rəvan və axıcı idi.

Yaradandan gileyliyəm, nə yazım bu haxda bax,
Qara saçlar qan ağlayır, vaxtsız düşüb şaxta bax.
Qocalmışam, keçən günlər ta qayıtmaz arxaya,
Cavanlığım geri dönməz, görmərəm uzaqda bax.

El içində quru bəylər varsa, kişi mən deyir,
Elin zəhmətin yeyənlər həmişə qan-qan deyir.
Şübhən varsa, inandırım, bu şeiri yazan deyir:
Bu gün sağam, bir də gəzəm ya qismət, sabahda bax.

Qaratikan baş qaldırıb deyir əsil gül mənəm,
Sərsəri gəzən gədələr söylər əhli-dil mənəm.
Yalançılıq, fırıldaqlıq, ikiüzlük bil mənəm,
Düz sözümə inanan yox, taleyə bax, baxda mən.

Kimə yaxşı söz deyirəm, sanki zəhərli oxdur,
Ey ilahi, niyə mənim dərdim həddindən çoxdur.
Quzu kəssəm, kabab versəm, heç bir hörmətim yoxdur,
Xətir-hörmət, bircə qalıb yüz qram araxda bax.

İnsan oğlu, sözlərimi yaxşı düşün, qulaq as,
Könlün məni istəyirsə, məhləmizə ayaq bas.
Çərkəzəm, müvəqqətiyəm, çıxar, qayıtmaz nəfəs,
Sönra məni ha axtar ki, əmində qıraqda bax.

Çərkəz kişi zamanın qarma-qarışığından yaxşı baş çıxaran, bəsirət gözü açıq, sinədəftər bir insan idi. Şeirlərindəki satirik ruh poeziyasına bir dinamiklik, canlılıq gətirirdi. Taledən qismətinə yeddi qız balası düşmüşdü. Ailəcanlı, övladlarını dərin məhəbbətlə sevən şairin bu münasibətlə yazdığı şeir də dodaq qaçırır, insanda xoş ovqat yaradır.

Yaman yavaşıdıb məni,
Asılıb qız yaxamızdan.
Yandırıb-yaxır sinəmi,
Tökülmür köz yaxamızdan.

İli-ildən yaşlaşıram,
Ağlım gedir gah çaşıram.
Lülənib buzlaşıram,
Ərimir buz yaxamızdan.

Göbək nənəsi Gülüsdan,
Çatdırır özün o başdan.
Çərkəz, indi söylə dastan,
Qurtarmaz söz yaxamızdan.

Zamanın çox istisini, şaxtasını görmüş ustad sazbəndin taleyinə yurd itkisi, qaçqınlıq da yazılmalıymış. O da minlərlə soydaşı kimi, doğma yurd, Kəlbəcər həsrəti ilə dünyasını dəyişdi. Ölümünü də gülə-gülə qarşılamışdı.

Şairin ürəyi çox kövrək olar,
Gah söz ilə dolar, gah da boşalar.
Nədənsə şairlər çox tez qocalar,
Əzrayıla deyin, yaxın gəlməsin.

İndiki mollalar segah oxuyar,
Millətin başına corab toxuyar,
Halvanını iyini gendən qoxuyar.
Yoluna daş-qaya yıxın gəlməsin.

Vardı Kəlbəcərin şair Bəhməni,
İndi hardan tapaq Sücaətini.
A dostlar gəlin siz qınaman məni,
Elzaya bir çələng toxun, gəlməsin.

İnanırıq ki, indi haqq dünyasında olan Çərkəz Hacıyevin də ruhu dinclik tapıb. Doğma Kəlbəcəri, Qarabağı azadlığına qovuşub. Allahdan ona və vətən həsrəti ilə dünyasını dəyişən yurddaşlarımıza Allahdan rəhmət diləyirik.

P.S. Kəlbəcər poeziyasının bir özəlliyi də onda idi ki, burada bir nəsildən, bir ailədən bir neçə şair çıxırdı. Çərkəz kişinin oğlu Yaşar Hacıyev ali təhsilli riyaziyyat müəllimi olsa da, poeziya vurğunudur. Ata qanından damarlarına hopmuş şeir-sənət sevgisi sözü duyan gündən onun qələmindən süzülərək dəyərli poetik nümunələrin yaranmasına təkan olmuşdur. İnşallah, qədər imkan versə yaxın zamanlarda Yaşar müəllimin də şeirləri ilə oxucularımızı tanış etməyi özümüzə borc bilirik.

İlham MƏMMƏDLİ,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

Bir kəndin əhvalatı
(Esse)
Seyidlər kimdir?
Seyid ərəb sözü olub, əfəndi, rəis, öndər mənasını verir.
Həzrəti Məhəmmədin (s.a.v.) kiçik nəvəsi Həzrəti Hüseyn və onun nəslindən gələnlərə seyid deyilir. Həzrəti Məhəmmədin nəsli qızı Həzrəti Fatimə ilə çoxaldı. Həzrəti Həsən və Həzrəti Hüseyn Həzrəti Fatimə ilə Həzrəti Əlinin oğullarıdır. Həzrəti Həsənin nəslindən gələnlərə şərif deyilir. Seyid ilə şəriflərə peyğəmbərimizin uşaqları mənasına gələn “Övladi-Rəsul” deyilir.
Peyğəmbər əfəndimiz cümə gününə “günlərin seyidi”, Həzrəti Həsən və Həzrəti Hüseynə “Cənnət gənclərinin seyidləri” adını vermişdir.
İslam dövlətlərində həmin dövrlərdə peyğəmbərimizin nəslindən gələnlərə böyük hörmət göstərilirdi. Osmanlı sultanlarının şərif və seyidlərə xüsusi sevgi və hörmətləri vardı. Belə ki, Türkiyədə seyid və şəriflərin işlərinə baxan ayrı təşkilat vardı. Onların haqları qorunurdu. Onlara layiq olmayan işlərdə işləmələrinə, bu nəsildən olan qadınların başqa nəsillərlə evlənmələrinə icazə verilmirdi.
Şəriflər başlarına ağ sarğı, seyidlər isə yaşıl sarğı sarıyırdılar. Bununla onları tanımaq mümkün olurdu.
Seyid və şəriflərin rahat yaşamaları üçün hər cürə xidmət göstərilirdi. Onlar vergilərdən azad olunmuşdular. Onlara dövlət təqaüd verirdi. Onları əsgərliyə aparmırdılar. Mərasimlərdə onlar dövlət adamlarından qabaqda gedirdilər. Onların etdiyi dualar məqbul sayılırdı.
“Əhli-Beyt” Həzrəti Peyğəmbərimizin ailəsi və onun nəsilləri mənasına gəlir. Müsəlmanların nəzərində “Əhli-Beytə” aid olanlar müstəsna bir mövqeyə sahib olmuşlar. Onları sayıb-sevmək vacib bir iş kimi qəbul olunmuşdur.
Kərbəlada olan hadisələrdən sonra sağ qalmış Zeynalabidin əvvəlcə Şama gəlir. Sonra Mədinəyə gedir. Bir müddətdən sonra bəzi seyidlər Bağdada gedirlər. Bəziləri isə Şam şəhərində qalırlar. Seyidlərin hörmətə sahib olmaları hakim dairələrin xoşuna gəlmirdi. Onlar fikirləşirdilər ki, seyidlər güclənər, hakimiyyəti ələ ala bilərlər. Onların Bağdadda qalması üçün əngəllər törədilirdi. Bu məqsədlə onların bir hissəsi Xorasana köçür, bir hissəsi isə Türkiyəyə pənah aparır.
Afurca seyidlər məskənidir
Çox gözəl mənzərəsi var kəndimizin. Uca Allah öz qadir əllərilə yaratmışdır kəndimizdəki bu mənzərələri. Kəndin girəcəyindəki məşhur “Təngə dərəsi” xüsusi gözəlliyi ilə insanı valeh edir. Kəndin yuxarısındakı Ağ qaya, Qilit yaylağı necə də möhtəşəm görünür! Qilit yaylağında olan qırx dənə bulağın suyu bir-birinə qarışıb axır, Qırmızı qayanın üstündən tökülərək şəlalə əmələ gətirmişdir. Bu şəlaləyə babalarımız “Suatan” adı vermişlər. Yetmiş beş metr hündürlükdən tökülən bu şəlalə hamını valeh edir.
“Afurca” adının mənası hündürlükdən tökülən su deməkdir. Kənd payız fəslində daha gözəl görünür. Kəndin evləri yaşıllıqlara qərq olmuşdur. Dağların başına elə bil ağaclardan çələng hörülüb. Payızda isə bu yaşıllıqlar sarı, qırmızı, bənövşəyi, mavi, çəhrayı rənglərlə əvəz olunur. Kənd rəngbərəng dona bürünür.
Kəndin aşağısından axan Vəlvələ çayı yaz yağışları yağanda aşıb-daşır, qabağına çıxan hər şeyi – ağacları, iri daşları götürüb aparır. Şəlalənin suyu da Vəlvələ çayına qarışır.
“Təngə” adının mənası dar yer deməkdir. Keçmiş zamanlarda buradan keçməyə yol yox idi. Adamlar bu dağdan o tərəfə piyada, suyun içi ilə, çayın axınına qarşı keçərək gedirdilər. Gediş-gəliş olduqca çətin idi. Çox sonralar – Sovet höküməti dövründə dağ çapılaraq yol salınmışdır. Dağın olduqca gözəl görünüşü var. Sal daşlardan “hörülmüş” bu dağ elə bil ki, iki laya ayrılıb. Sağ və sol tərəflərdə çox hündür qayalar var, onlar xüsusi, əzəmətli görünüşü ilə ilk baxışda insanları qorxutsa da, sonradan buna öyrəşirlər. Təngə dağından salınan yol Afurca kəndinin qabaq tərəfindən keçərək Qonaqkənd qəsəbəsinə və ətraf kəndlərə gedir. Bu yol ilə Şamaxı rayonuna da getmək mümkündür. Kəndin aşağı tərəfində nisbətən düz, geniş bir yerdə iki türbə vardır. Burada bizim seyid babalarımız basdırılıb. Sonradan qəbirlər üzərində türbələr tikilmişdir.
Afurca kəndi qədim zamanlardan müqəddəs kənd sayılmışdır və bu gün də öz müqəddəsliyini qoruyub saxlayır. Əhalisi isə hörmət sahibi olmuşlar.
Yadımdadır, hələ uşaq ikən görürdüm ki, yoldan keçən adamlar maşınlarını saxlayıb üzlərini kəndə tərəf tutur, babalarımıza salam verir, dua oxuyur, sonra yollarına davam edirdilər. İşi çətinə düşənlər, sağlamlığı zəif olanlar bura ziyarətə gəlir, babalarımızdan kömək istəyir, öz arzularına çatırlar.
Sovet dövləti qurulanda Afurcanın əhalisi sıxışdırılmış, ruhanilər sürgünə göndərilmişlər. Kəndin məscidi sökülmüş, onun daşları ilə klub tikmişlər. Həmin dövrdə camaat qorxudan namaz qıla, ibadətlə məşğul ola bilmirdilər. Evlərində olan dini kitabları vaxtı ilə babamızın namaz qıldığı yerə aparıb tökmüşdülər.
Qəbiristanlığın qapısı bağlanmışdı. Camaatı türbələrin yanına buraxmırdılar. Sonradan vəziyyət yaxşılaşdı. Adamlar azad yaşamağa başladılar.
Mən seyid babalarımız haqqında bəzi məlumatları kəndin yaşlı adamlarından öyrəndim. Onlar haqqında bu yazını yazmağı özümə borc bildim. Çünki indiki və gələcək nəsillər öz babalarını tanımalı, nəsilləri haqqında məlumat əldə etməlidirlər. Belə olduqda, insan daha da saflaşır, onda yaşamaq arzusu daha da güclənir. Belə insan rəhmli olur, başqalarına öz köməyini əsirgəmir. Gözəl fikirləri olan bir insan həm daxili, həm də xarici gözəlliyə sahib olur. Pis fikirlər, nifrət ondan uzaqlaşır. Axırda o, hər yerdə yaxşı insan kimi tanınır. Tərbiyəli, mədəniyyətli bir insana çevrilir. Belə insan cəmiyyətimiz, xalqımız üçün çox dəyərlidir.
Tarix unudulmur
XII əsr. Suriya. Şam şəhəri. Hal-hazırda bu şəhər Dəməşq adlanır. Dəməşq sözünün mənası ərəb dilindən “təşəbbüs” mənasını verir. Hələ qədim zamanlarda bəzi mənbələrdə bu Ərəb ölkəsini“ başı bəlalı ölkə”də adlandırırdılar. Tez-tez səlcuqlar, səlibçilər, Misir məmlükləri, monqollar Suriyaya hücum edib, ölkəni dağıtmışdılar. Əhali aclıq içində yaşayırdı. 1187-ci ildə Səlahəddin Əyyubi ətrafına könüllüləri toplayıb onları silahlandırdı. İşğalçılar ölkədən qovuldu. Lakin ölkə xarabalığa çevrilmişdi; evlər dağıdılmış, əhali qırılmışdı. Sağ qalanlar çadırlarda, uçuq evlərdə yaşayırdı. Aclıq, dilənçilik hökm sürürdü. Belə bir yerdə yaşamaq çox çətin idi. Barada çayı Şam şəhərini iki yerə bölmüşdü. Çayın hər iki sahilində dağılmış yaşayış evləri vardı. Şəhər Qasyon dağının ətəklərində yerləşirdi. Ölkədə mədrəsələr, məscidlər dağıdılmışdı. İnsanlar işləyib çörək pulu qazanmaq üçün heç bir iş yeri tapa bilmirdi.
Şam şəhərinin yoxsullar məhəlləsində üstü qamışla örtülmüş bir evdə bir ata ilə oğlu yaşayırdı. Ev çiy kərpicdən tikilmişdi. Yağış yağanda burada yaşamaq çox çətin olurdu. Ana bir il idi ki, həyatdan getmişdi. Ata və oğul mədrəsədə dərs keçirdilər. Hər ikisi yüksək savada malik idi. Həm dini, həm də dünyəvi elmləri çox yaxşı bilirdilər. Lakin yoxsulluqdan, aclıqdan adamlar uşaqlarını dərsə göndərə bilmirdilər. Buna görə də mədrəsələr bağlanmışdı.
Çox vaxt ata və oğul evdə oturub ibadətlə məşğul olurdular. Ata Quran oxuyur, oğul qulaq asırdı. Sonra ata Seyidşah oğlu Məhəmmədə mənsub olduqları nəsil haqqında söhbət edirdi. Ata və oğul yeddinci imam Musa Əl Kazımın nəslindən idilər. Peyğəmbərimizdən sonra şəcərədə yeddinci yerdə Musa Əl Kazım dururdu. Ata və oğul özlərində İlahi tərəfindən verilmiş kəraməti hiss edirdilər. Buna görə də insanlara kömək etmək, xidmət göstərmək onların arzusu idi. Şamdan “Əhli-Beyt” ailələrinin hamısı köçmüşdü. Bircə ata və oğlu qalmışdı.
Bir gün ata və oğul bütün gecəni söhbət elədilər. Belə qərara gəldilər ki, Şamdan köçüb uzaq bir yerə getsinlər. Oğul atadan soruşdu ki, biz getdiyimiz yerdə nə işlə məşğul olacağıq? Ata dedi ki, biz orada mədrəsə açarıq. Uşaqlara, böyüklərə savad, elm öyrədərik. Artıq qərar qəti idi. Səhər tezdən yuxudan durdular. Əvvəlcə qəbiristanlığa getdilər. Ananın və bütün qohum-qardaşın qəbirlərini ziyarət etdilər. Sonra oradan qayıdıb azuqə və paltarlarını götürüb piyada yola düşdülər. Yol olduqca çətin və məşəqqətli idi. O vaxt nəqliyyat ancaq at, öküz, dəvə idi; onların sahibləri adamları bir şəhərdən digərinə aparırdılar.
Ata və oğul əvvəlcə at arabası ilə yola düşdülər. Bir neçə günə Türkiyəyə çatdılar. Türkiyədə onları böyük hörmətlə qarşıladılar. Onlara təklif etdilər ki, qalıb burada yaşasınlar. Lakin ata oğluna dedi ki, bizim gedəcəyimiz yer mənim gözlərimin qarışısındadır. Mən həmin yeri görürəm. Biz oraya çatmalıyıq.
Onları böyük hörmətlə Türkiyədən yola saldılar. Bir neçə günə onlar Azərbaycanın Naxçıvan vilayətinə çatdılar. Bir neçə gün burada qaldılar. Camaat onlara qonaqpərvərlik göstərib evlərində saxladılar, onları azuqə ilə təmin etdilər. Bir neçə gündən sonra onları atlarla yola saldılar. Günlərlə yol gəlib Azərbaycanın Quba bölgəsinə çatdılar. Burada bir neçə gün qalıb istirahət etdilər. Hər yerdə onlara hörmət edirdilər. Ata oğluna bildirdi ki, biz dağlara tərəf getməliyik.
Onlar səhər tezdən yola düşdülər. Dağlara tərəf hərəkət edib Təngə dağına çatdılar. Dağın dibində oturub istirahət etdilər. Sonra çırmalanıb çayın o biri tərəfinə keçdilər. Oradan çox məsafə gedib Afurca kəndinin qarşısında dayandılar. Ata oğluna dedi ki, gözlərimin qabağına gələn kənd bu kənddir. Biz bütün ömrümüzü bu kənddə yaşamalıyıq.
Onlar yoxuş yol ilə gedərək kəndə çatdılar. Kənddə onları çox yaxşı qarşıladılar. Kəndin ağsaqqalı Həsən kişi bu kənddə hörmət sahibi idi. Hamıya kömək edirdi. Həm şadlıq, həm də yas məclisləri onun köməyi ilə həyata keçirilirdi. O, kəndə başçılıq edirdi. Kənddə məscid tikdirmişdi. İmkansız ailələrə öz kömək əlini uzadırdı. Ata və oğul onun yanına gedib bu kənddə yaşamaq istədiklərini bildirdilər. Onlara müvəqqəti yaşamaq üçün ev verdilər. Sonra kəndin aşağısında onlar üçün yer ayırdılar. Kənd camatının köməyi ilə onlar üçün ev tikdilər. Kənddə mədrəsə tikintisinə başlanıldı. Az vaxtda bura hazır odlu. Onların hər ikisi məktəbdə işləyirdi. Kənd uşaqlarına savad öyrədirdilər. Onlar dini elmlərlə yanaşı, dünyəvi elmləri də tədris edirdilər. Az vaxtda dil də öyrəndilər. Bu kənddə türk dili ilə yanaşı, tat dilində də danışırdılar.
Həmin vaxtda seyid Məhəmmədin artıq iyirmi yaşı vardı. Evlənmək yaşı çatmışdı. Seyidşah ata Həsən kişinin evinə elçi getdi. Onun kiçik qızını oğlu üçün aldı. Toy mağarı quruldu. Həsən kişinin qızı seyid Məhəmmədin həyat yoldaşı oldu. Bu, hamını sevindirirdi. Kənd peyğəmbər nəslindən olan bir ailə ilə qohum olmuşdu. Onlar şad və xoşbəxt yaşadılar. İllər keçdi. Seyidşah baba həyatdan getdi. Onu evlərindən bir az aralıda basdırdılar. Seyid Məhəmməd yaşa doldu. Onu bu kənddə seyid Kələ Ağa adlandırırdılar – mənası Böyük Ağa deməkdir. Onların üç oğlu var idi. Böyüyünün adı Ələddin, ortancılın adı Qələmi, kiçiyinin adı Canqardaş idi. Onlar da atalarından dərs almışdılar. Olduqca savadlı idilər. Onlar bölgənin başqa yerlərində yaşayıb mədrəsələrdə dərs deyirdilər. Ələddin Xırt kəndində, Qələmi Xınalıq kəndində, Canqardaş isə Küçeyi kəndində fəaliyyət göstərirdi. Elə indi də onların türbələri həmin kəndlərdədir.
Seyid Məhəmməd babamızın böyük kəramətləri vardı. Bu kəramətləri ilə hamını heyrətə gətirirdi. O, bu kəramətlərdən əhalinin xoşbəxt yaşamağı üçün istifadə edirdi. Kənd ağsaqqalları danışırdılar ki, bir dəfə babamız ilə qayınatası Həsən kişi arasında narazılıq yaranır. Babamız kənddən köçmək istəyir. O, yola düşüb gedir. Bütün qoyun sürüləri, mal naxırları onun ardınca getməyə başlayır. Bunu görən Həsən kişi tez onu geri qaytarır.
Babamız namaz qılmaq üçün hər həftənin cümə günü atla Dərbənd şəhərinə gedir. Həmişə həyat yoldaşına deyir ki, mən bir günə Dərbənd şəhərinə gedib Böyük Cümə məscidində namaz qılıram. Axşam namazına evə çatıram. Həyat yoldaşı ona deyir ki, sənin bu işində mənim də köməyim var. Mən sənin paltarını təmiz yuyuram, xörəyini təmiz hazırlayıram.
Bir dəfə nənəmiz xörək bişirirmiş, qazanın altından quru mal təzəyini keçirir. Həmin gün babamız vaxtında evə gəlib çata bilmir. Təngə dağının dibində axşam namazını qılır. İndi həmin yerdə onun nişangahı qorunub saxlanılır.
Kəndin yuxarısında “Çiləxana” adlanan bir yer var. Camaat buranı da ziyarət edir. “Çiləxana”nın yuxarısında babamızın namaz qıldığı bir namazgah vardı. Təbiət tərəfindən daşlar baş-başa durub otaq əmələ gətirmişdir. Babamız burada namaz qılıb Allaha ibadət edirmiş.
“Çiləxana”nın aşağı tərəfində “Buzxana” adlanan bir bulaq var. Deyilənə görə, babamız çomağını yerə vurub bulaq yaratmışdır. Bununla kəndin suya olan ehtiyacını təmin etmişdir. Kəndin aşağı başında iri bir daş var. Daşın ortasında bir çuxur var. Deyilənə görə, babamız dincini almaq üçün dirsəyini bu daşın üzərinə qoymuş, ona görə çuxur əmələ gəlmişdir.
Namazgahdan üst tərəfdə bir oyuq vardır. Yayın ən isti vaxtlarında burada buz olur. Ağır xəstələr üçün buradan buz çıxarıb aparırlar. Bununla da xəstələr sağalıb, şəfa tapırlar. Buranı da öz kəraməti ilə babamız yaratmışdır.
İllər keçdi. Babamız həyatdan getdi. Onu da atasının yanında dəfn etdilər.
Həmin vaxtlarda kəndin qəbiristanlığı kəndin yuxarısında idi. Babamız orada dəfn olunduqdan sonra kənddə rəhmətə gedənləri orada dəfn etdilər. Böyük bir qəbiristanlıq yarandı.
Ata və oğulun qəbirləri üzərində tübələr tikildi. Həmin müqəddəs yer Seyidşah, seyid Kələ Ağa qəbristanlığı adlanır. Xalq bu müqəddəs yeri sevir, bu yerə hörmətlə yanaşır. Belə müqəddəslər heç vaxt unudulmur, ürəklərdə yaşayır.
İllər keçdi. Afurca kəndində əhali çoxaldı. Ətrafdakı torpaqlara köçüb yeni kəndlər saldılar. Sonra isə ölkənin başqa bölgələrinə köçüb yurd saldılar. Seyidlərin bir çoxu Türkiyəyə köçdü.
1859-cu ildə Şeyx Şamil vuruşmanı dayandırdı. Onun “naib”lərindən biri Afurca seyidi idi. Buna görə seyidlərə qarşı inamsızlıq əmələ gəldi. Onları bir növ təhlükə gözləyirdi. 1860-cı ildə bir neçə ailə məsləhətləşib Türkiyəyə köçdülər. Bu köç 1900-cu illərə kimi davam etdi. Bir qrup Afurca seyidi Türkiyədə Niksarın Yarbaşı kəndində, digər bir qrup Malatya bölgəsinin Hamidiyə kəndində, başqa bir qrup isə Samsunda yerləşmişdi. Lakin onlar bir yerdə yaşamaq istəyirdilər. Buna görə Afurcadan köçmüş seyid İsa Əfəndi Sultan Əbdüləzizin yanına gedir, onun tərəfindən qəbul olunur. Sultan Əbdüləziz onun seyid olmağını yoxlamaq qərarına gəlir. Seyid İsa Əfəndi sarayın bağında olarkən sultan əmr edir ki, onun üzərinə bir aslan buraxsınlar. Aslan seyid İsa Əfəndinin ayaqlarını yalayır.
Sultan ikinci bir sınaq keçirir. Pilləkənin altında Quran kitabını gizlədirlər. Seyid İsa Əfəndi pilləkənə çıxmamış durur. Deyir ki, yox, gələ bilmərəm, yolumun üzərində sizdən də böyük “padşah” var. Quran kitabını götürürlər, o, yuxarı çıxır.
Sutlan onu tanımaq üçün otuz səkkiz dənə sual hazırlatmışdı. O, sualların hamısına dürüst cavab verir. Sultan Əbdüləziz ona xüsusi bir sənəd verir. Bu sənədə görə seyidlər Osmanlı torpaqlarının istədikləri yerində özlərinə kənd sala bilərdilər.
1883-cü ildə indiki İrşadiyyə kəndinin əsası qoyuldu. Kənd əvvəlcə Afurca adlandırılmışdı. Sonra onu Seyidlər adlandırdılar. İndiki zamanda dövlət qurumları tərəfindən rəsmi olaraq İrşadiyyə adlandırılmışdır. Seyidlər elə bir yer seçmişdilər ki, eyni ilə bizim Afurcanın mənzərələrini xatırladır. İrşadiyyədə yaşayan seyidlər arasında alimlər, sənətkarlar, dövlət məmurları yetişmişdir.
Qonşu kəndlərdən İrşadiyyə kəndinə seyidləri ziyarət etmək üçün çox adamlar gəlirlər. Onların xeyir-dualarını dinləmək üçün bu kəndə pənah gətirirlər.
Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra yollar açıldı. Birinci dəfə 1992-ci ildə onlardan iki nəfər öz qohum-qardaşlarını tapmaq, babalarının qəbirlərini ziyarət etmək üçün Afurca kəndinə gəldilər. Çox sevinirdilər. Bu sevinc göz yaşları ilə müşayiət olunurdu. Onların ardınca Türkiyədən bir çox adamlar ziyarətə gəldilər. İndinin özündə də əlaqələr daha da genişlənir.
Həyat davam edir. Tarix unudulmur. Nəsillər yaşayır, yaradır. Öz müqəddəs əcdadlarını heç vaxt unutmurlar.

MİLLİ DƏYƏRLƏRİ QORUYAN ŞAİR

Zaur Ustac, çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus yeri olan bir şair, yazıçı və publisistdir. 1975-ci ildə Bakı şəhərində doğulan Zaur Ustac, 1988-ci ildən başlayaraq mətbuatda fəaliyyət göstərir və 40-dan artıq kitabın müəllifi kimi ədəbi aləmdə geniş tanınır. Onun yaradıcılığı, həm milli ruhu, həm də müasir dövrün sosial və siyasi məsələlərini dərindən təsvir edən, oxucularını həm düşündürən, həm də dərindən hiss etdirən bir keyfiyyətə malikdir.
Z. Ustacın şeirlərindəki milli məzmun, vətənpərvərlik və tarixə dair dərindən düşüncələr, onu müasir Azərbaycan poeziyasının aparıcı simalarından birinə çevirib. Onun şeirlərindəki əsas mövzu Azərbaycan xalqının milli kimliyi, tarixi və torpaq sevgisi ilə bağlıdır. Bu xüsusiyyətləri ən çox "Bayraq, Bizim Bayrağımız", "Araz", "Sevin, a Təbriz!" və "Ana Dilim" kimi şeirlərində müşahidə etmək mümkündür. Bu şeirlərdə yazar, milli mübarizə və vətənpərvərlik mövzularını bədii şəkildə işləyir.
"Bayraq, Bizim Bayrağımız"
Bu şeir, millətin vətənə, torpağa olan bağlılığını və hər bir kəsin öz kimliyini qorumağa olan vəzifəsini ön plana çıxarır. Z. Ustacın "Bayraq, Bizim Bayrağımız" şeirində, Azərbaycan bayrağı və onun dalğalanması milli mübarizənin simvolu kimi təqdim edilir.
"Üstündən yüz Araz axsın,
Torpaq, bizim torpağımız!!!"
misraları, Azərbaycanın hər iki tərəfinə olan məhəbbəti və həmçinin, Araz çayının sərhəd kimi təcəssüm etdirilməsi millətə aidiyyət hissinin güclü təzahürüdür. Şeirin hər bir misrasında torpaq və bayraq, bir millətin birlik və bütünlüyünün əks-sədası kimi vurğulanır. Ustac burada həm də Azərbaycan xalqının coğrafi sərhədlərindən asılı olmayaraq, vətən sevgisini göstərməkdədir.
"Araz"şeiri isə milli kədər və həmrəylik mövzusunu işləmiş bir əsərdir.
Zaur bəy bu şeirində Araz çayını bir simvol kimi istifadə edərək, onun iki sahilindəki Azərbaycan torpaqlarının kədərini, ayrılığını və birliyini dilə gətirir.
"Arazı heç zaman qınamadım mən,
Hər iki tərəfə məhrəmdir Araz!"
misrası ilə, həm Qərbi Azərbaycan (Güney Azərbaycan) həm də Şimali Azərbaycanla bağlı yaranmış ayrı-seçkiliyi və torpağın bölünməsinin acı təsirlərini hiss etdirir.
Arazın suyu, bu dualı torpaqlara məlhəm kimi təsvir olunur; bu, həm də xalqın bölünmüşlük və acı çəkən məqamda birləşmə arzusunu göstərir.
Şeirdəki “Yaralı torpağa məlhəmdir Araz!” misrası, həm də tarixən yaralanmış və mənəvi baxımdan sarsılmış bir xalqın təmizlənməsinə olan ehtiyacı işarə edir.
"Sevin, a Təbriz!" şeirində isə, Azərbaycanın güneyindəki Təbriz şəhərinə olan mənəvi bağlılığı ifadə edir. Bu şəhər, Azərbaycan xalqının qədim mədəniyyətinin, dilinin və tarixinin mərkəzlərindən biri olmuşdur.
Şeir, Təbrizə olan sevgini və burada yaşanan ayrı-seçkilikləri əks etdirir. Ustac burada həm də bir çağırış edir, bu dəfə biryolluq bitəcək olan ayrılıqlara,
"Nə güzəşt olacaq, nə də ki, aman!" – deyərək, milli birliyin vacibliyini vurğulayır.
Bu şeir, həm də müasir dövrdə yaşanan sosial və siyasi məsələlərə diqqət çəkir, ayrılığın artıq dayandırılmasının zəruriliyini göstərir. Təbrizdəki vəziyyətin təsvirində, Ustac öz xalqının birliyinin və gələcəkdəki arzularının ifadəsini tapır.
Zaur Ustacın "Ana Dilim" şeiri, milli kimlik və dilin qorunmasının əhəmiyyətini vurğulayan bir digər əsəridir. Bu şeirdə dil, yalnız bir ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də xalqın kimliyinin qorunması üçün vacib bir amil kimi təqdim edilir.
"Bu dil, Tomrisin dilidir;
Layla deyib, Hökm verib…"
misralarında isə Ustac, Azərbaycan dilinin tarix boyu bu xalqın mədəniyyətini və irsini qoruyub saxladığını, xalqın dədə-baba söhbətlərini və qədim ənənələrini yaşatdığını qeyd edir. Ana dili, şairin baxış açısına görə, sadəcə bir vasitə deyil, həm də millətin sərhədini müəyyən edən bir "sərhəd" və "tabu"dur.
Zaur Ustacın yaradıcılığı, müasir Azərbaycan ədəbiyyatında yalnız bir şairin poeziyasından daha çoxunu təqdim edir. Onun əsərlərindəki milli məzmun, Azərbaycan xalqının tarixinin, mədəniyyətinin və dilinin qorunması mövzusunda ciddi bir elmi yanaşma da mövcuddur.
Ustacın şeirlərində, xüsusilə "Araz", "Bayraq, Bizim Bayrağımız" və "Ana Dilim" kimi əsərlərində göstərilən milli hissiyat, Azərbaycan ədəbiyyatında ənənəvi olaraq davam etdirilən vətənpərvərlik mövzusunun müasir dövrdə də necə əhəmiyyətini qoruduğunu göstərir. Onun şeirləri, xalqa öz tarixi kimliyini, köklərini və bütün bölgələrdə yaşayan insanları birləşdirən güclü bir mesaj verir. Ustacın əsərlərindəki yüksək vətəndaşlıq mövqeyi, oxucuları təkcə estetik baxımdan deyil, həm də sosial, mədəni və tarixi mənada dərindən düşündürür.
Bir çox digər çağdaş şairlərdən fərqli olaraq, müəllif həm müasir, həm də ənənəvi Azərbaycan ədəbiyyatını birləşdirərək, hər iki cərəyanın ən güclü tərəflərini özündə birləşdirir. Onun yaradıcılığı həm də milli dəyərləri yaşatmaqla bərabər, zamanın tələblərinə uyğun şəkildə bədii ədəbiyyatın sərhədlərini genişləndirir.
Zaur Ustac, Azərbaycan poeziyasına özünəməxsus bir təsir göstərmiş, şeirləri ilə oxuculara milli birlik və mübarizə, dil və mədəniyyətin qorunması mövzusunda güclü mesajlar göndərmişdir.
Onun əsərlərindəki dərindən düşünülmüş milli məzmun, Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına mühüm töhfədir. Onun şeirlərindəki təhlil edilən mövzular, həm müasir Azərbaycan cəmiyyətinin ehtiyaclarına uyğun gəlir, həm də tarix boyu formalaşmış Azərbaycan ruhunu yaşadır.
Zaur Ustacın poeziyasını oxumaq, yalnız bir şairi deyil, həm də bir xalqın tarixini, milli kimliyini və mübarizəsini anlamağa kömək edir. Zaur Ustaca həm yaradıcılığında, həm də həyatında böyük uğurlar arzulayıram!
Onun poeziyası, həm milli dəyərləri qorumağa, həm də yeni nəsillərə ilham verməyə davam etsin!

Cahangir NAMAZOV,
Dünya Talantları Beynəlxalq Birliyi üzvü,
Abay medalı, Beynəlxalq Usmon Nosir xatirə nişanı sahibi,
"Bütöv Azərbaycan" qəzetinin Özbəkistan üzrə təmsilçisi.

Azərbaycanda qəbiristanlıqdan oğurluq

Göygölün Topalhəsənli kənd qəbiristanlığında tez-tez oğurluq hadisələri baş verir.
Bu barədə kənd sakinləri bildirirlər.
Sakinlər deyirlər ki, oğrular indi də qəbirlərin üzərindəki mərmərdən hazırlanmış güldanları oğurlayırlar.
Məsələdən xəbər tutan sakinlər dərhal polisə məlumat veriblər. Ancaq onların nigarançılığı tək bununla da bitmir.
Daxili İşlər Nazirliyinin (DİN) Mətbuat Xidmətinin əməkdaşı Eşqin Qasımov bildirib ki, müraciətlərlə bağlı Göygöl Rayon Polis Şöbəsində bir sıra tədbirlər həyata keçirilib. Araşdırmalar zamanı məlum olub ki, rayon sakini, əvvəllər dəfələrlə məhkum olunmuş 37 yaşlı Həsrət Fərəcov 2024 və 2025-ci illər ərzində rayon ərazisindəki bir neçə qəbiristanlıqdan mərmər gülqabılarını oğurlayıb. Həsrət Fərəcov polis əməkdaşları tərəfindən şübhəli şəxs qismində saxlanılıb.
Faktla bağlı araşdırmalar davam etdirilir.

İsrail HƏMAS-ın komandirlərini öldürdü

İsrail Müdafiə Qüvvələri HƏMAS hərəkatının Sabra batalyonunun komandirinin öldürüldüyünü açıqlayıb.
Bu barədə İsrail ordusunun teleqram kanalında məlumat verilib.
Bildirilir ki, öldürülən Usama Abu Namos Qəzza zolağının şimalındakı Netzarim dəhlizində İsrail əsgərlərinə hücumlara rəhbərlik edib.
İsrail Silahlı Qüvvələri onun müavini Mahmud Əl-Tərqin də məhv edildiyini açıqlayıb. Ordunun mətbuat xidmətinin məlumatına görə, Əl Tark “Netzarim dəhlizi ərazisində İsrail əsgərləri tərəfindən mülki əhaliyə qarşı terror hücumlarının planlaşdırılması və həyata keçirilməsinə” cavabdeh olub. Bundan əlavə, HƏMAS-ın daha iki ağır rütbəli komandirinin öldürüldüyü bildirilir.