Vidadi Mustafayev:

İRANDA DÜNYƏVİ İNQİLABIN QALİB GƏLMƏSİNƏ MAKSİMUM 3 AY 17 GÜN QALIR

Bu gün İranda Dünyəvi inqilabın 4-cü ayı başlanmışdır. Özünəməxsus formaya malik olan etirazların davam etməsi həmin hərəkatı 1978-1979-cu illər antimonarxist inqilabı ilə müqayisə etməyə imkan verir.
Sonradan dini, İslam inqilabı adlandırılan 1978-1979-cu illər antimonarxist inqilab 13 ay 3 gün davam etmişdir. İslam inqilabı tarixçiləri inqilabın 8 yanvar 1978-ci il tarixində başlandığını iddia edirlər. Belə ki 7 yanvar 1978- ci il tarixində “Ittilaat” qəzetində radikal sol (marksist-leninist) və radikal sağ (dini) qüvvələrə, üstüörtülü şəkildə isə Xomeyniyə qarşı “Qırmızı və qara irtica” adlı məqalə dərc edilmişdir. Qum şəhərində ruhanilər və tüllablar məqalənin hədəfinin nədən ibarət olduğunu başa düşərək, yanvarın 8-də etiraz aksiyası keçirmiş və hakimiyyət tərəfindən zorakılıqla yatırılmış, yaralanan və həlak olanlar olmuşdur. Deməli, o zaman inqilab hakimiyyətin nəticəsini görə bilmədiyi bir məqalədən başlanmış və 13 ay 3 gündən sonra (11 fevral 1979) qalib gəlmişdir.
16 sentyabr 2022-ci il tarixində isə inqilab nə az, nə çox, bir xanım vətəndaşın hicaba düzgün əməl etmədiyinə görə hakimiyyət tərəfindən öldürülməsi nəticəsində başlanmışdır. Fərqi görməmək olmaz. Bir məqalə hara, gənc bir xanımın öldürülməsi hara. Onda da hakimiyyət əvvəlcə etirazları ciddi qəbul etməyərək, öz hərbi-polis gücünə arxalanaraq etirazçılara qarşı repressiyalar həyata keçirirdi. İndi hakimiyyət daha böyük cinayət işlətsə də, etirazlara ciddi əhəmiyyət verməyib etirazçılara qarşı repressiyalara əl atdı.
1978-79-cu illər inqilabı başlayanda nə məqsəd, nə məram, nə proqram, nə şüar yox idi, rejimdən narazı qüvvələrin etirazı, qəzəbi və nifrəti vardı. Küçə və ya sahə etirazlarında əsasən dövlətin qiymətlərə nəzarət siyasətindən əziyyət çəkən bazar əhli (aşağı orta təbəqə) geniş iştirak edirdi, onlara şahın elan etdiyi siyasi və əqidə azadlığı, senzuranın götürülməsi, azad hərəkət etmək və nəfəs almaq şəraiti əldə edən ziyalı təbəqəsi, fəaliyyəti son dərəcə məhdudlaşdırılmış siyasi partiya və təşkiatlar siyasi və ideoloji dəstək göstərirdi.
İndi isə etirazların şüarı birinci günlərdən elan edilib: "Qadın, Həyat, Azadlıq”. Əvvəlki inqilabdan fərqli olaraq etirazlarda cəmiyyətin sayca əksəriyyətini təşkil edən yeniyetmə və gənc oğlan və qızlar (3 milyon tələbə, milyonlarla yuxarı sinif şagirdləri) iştirak edir, onlara hakimiyyətdən kənar edilmiş, lakin hakimiyyətin iki cəbhəsindən/cinahından birini təşkil edən İslahat cəbhəsi, bütün mədəniyyət və incəsənət xadimləri, məşhurlar deyilən təbəqə, 14 milyon ( o cümlədən 7 milyon xanım) ali təhsilli insan siyasi, ideoloji, əhalinin əksəriyyəti (məlumata görə 70%) mənəvi dəstək göstərir. Başqa sözlə, İran əhalisinin əksəriyyəti rejimdən narazıdır və siyasi sistemin kökündən islah olunmasını tələb edir.
Keçən inqilabda dönüş nöqtəsi kimi 1978-ci ilin fevral ayında (18 fevral) Təbriz üsyanı zamanı ilk dəfə “Şaha ölüm” şüarının səsləndirilməsi hesab olunur. Həmin şüar etirazların son hədəfinin şahlıq rejiminin devrilməsi olduğunu bəyan etmiş olurdu. İndiki etirazlarda ən çox səsləndirilən şüarlardan biri diktatora-Xameneiyə ölüm şüarıdır. Amma bu şüar ilk dəfə səsləndirilmir. Həmin şüar hələ 1999-cu ildə tələbə çıxışlarını zorakılıqla yatırarkən səsləndirilmiş və ondan sonrakı bütün etirazlarda daha geniş şəkildə təkrar edilir. Yəni İran əhalisinin müəyyən bir kəsimi inqilabdan 20 il sonra rejimin devirilməsi tələbi ilə çıxış etməyə başlamışdır və getdikcə həmin tələb daha ciddi və geniş şəkildə səsləndirilir.
Hazırkı etirazların şüarında ilk baxışda adi, lakin rejim tərəfindən ideoloji əsaslarla insanların son dərəcə məhdudlaşdırılmış fundamental ehtiyacları dilə gətirilmişdir. Şüarın “Qadın” elementi rejimin mədəni-məişət və mülki sahələrdə bərqərar etdiyi və qadınların hüquq və azadlıqlarını son dərəcə məhdudlaşdıran orta əsrlər (7-ci əsrdə meydana gələn) qayda və normaların aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur, ”Həyat” elementi insanların gündəlik təhsil və iş fəaliyyətindən sonra həyat prosesini istədiyi şəkildə təşkil etmək imkanını nəzərdə tutur, “Azadlıq” elementi əvvəlki iki elementin icrasını təmin etməyə yönəlib. Xüsusi qeyd edilməlidir ki, antimonarxist inqilabından sonra ən çox məhdudlaşdıralan sahə insanların fərdi azadlığı sahəsidir və rejimin repressiv qurumları tərəfindən həmin məhdudiyyətlərin icrasına nəzarət olunur və repressiyalar həyata keçirilir. Yəni indiki etirazlarla başlanan və getdikcə iğtişaş və inqilaba çevrilmiş hərəkatın son məqsədi mülki, vətəndaş azadlıqlarının tanınması, insanlara normal və azad həyat şəraiti yaradılmasına nail olmaqdan ibarətdir.
Əvvəlki inqilabda hadisələrin sonuna yaxın irəli sürülən “İslam”, “Azadlıq” və “İstiqlal” şüarı da əhalini tam qane edirdi, lakin onda “İslam” anlayışının arxasında ruhanilərin monopol hakimiyyət məqsədinin gizləndiyi aydın deyildi. Amma indiki şüarda heç bir gizli məqsəd yoxdur.
İndiki hərəkatın təşkil olunmaması, vahid rəhbərliyin olmaması onun əsas xüsusiyyətlərindən hesab edilir. Zahirən məqsədsiz, rəhbərsiz, nifrət və qəzəbdən doğan etirazlar davam etməkdədir. Bununla bağlı onu əlavə etmək olar ki, əvvəlki inqilab da eyni xüsusiyyətə malik idi, hətta bəzi tədqiqatçılar həmin inqiabı qəribə inqilab adlandırırlar. Əvvəlki inqilab zamanı ilk inqilabı təşkilat-İnqilab Şurası inqilabın qələbəsindən cəmi iki ay əvvəl (22dey 1357/12 yanvar 1979), şahın İranı tərk etməsi məsələsi, demək olar ki, həll edildiyi ərəfədə, təşkil edilmiş, gizli fəaliyyət göstərmiş və inqilabın qalib gəlməsindən xeyli sonra varlığı aşkar edilmişdir.
Hazırda inqilabi hərəkata rəhbərliyin olmaması fikrini ehtiyatla səsləndirməlidir. Həqiqət qələbədən sonra üzə çıxacaq.
Məqsəd və iştirakçılar baxımından əvvəlki inqilabdan əsaslı şəkildə fərqləndiyini nəzərə alaraq, hazırkı dünyəvi, gənclər, gələcəyə yönəlmiş inqilabın müəyyən şərtlərin ödənilməsi halında, iranlılar demişkən, daha tez səmərə verəcəyini güman etmək olar.