Qəzetimizin qonağı

BÜTÜN FÜRSƏTLƏR INDIDIR…

Hörmətli “Butov Azərbaycan” qəzetinin oxucuları, budəfəki qonağımız Özbəkistan Psixoloqlar Assosiasiyasının üzvü, praktik psixoloq, teleaparıcı
Barno İlhomovadır. Söhbətimiz uşaq psixologiyası və ona mənfi təsir göstərən amillər, eləcə də vaxtın düzgün idarə edilməsi haqqında oldu.
— Söhbətimizə psixologiya və onun vacib tərəflərindən başlayaq...
— Psixologiya psixi-ruh, məntiq elm deməkdir. Yəni psixika ilə məşğul olan elmdir. İnsan ruh və bədənin vəhdətindən ibarət bir varlıqdır.
Deməli, bədəni nə qədər yaxşı tanısaq, bir o qədər özümüzə fayda, bir o qədər az zərər görəcəyik. Ruhla da eynidir. Hər bir insan özünü nə qədər yaxşı tanısa, özünəməxsus xüsusiyyətlərini bir o qədər yaxşı başa düşsə, bu, ona bir o qədər çox imkanlar verir. Buna nail olmaqda psixologiya çox vacibdir. Ən böyük qələbə insanın öz üzərində qələbəsidir!
—Bəzi valideynlər övladlarının maraq və istəklərinə əhəmiyyət vermir, onları öz seçdikləri peşəyə, sahəyə yönəldirlər. Bu nə dərəcədə doğrudur, uşağın psixikasına hansı mənfi təsiri var?

—Bəzi valideynlər həyata keçməyən arzularını övladları vasitəsilə həyata keçirmək istəyirlər. Bu, uşağa edilən ən böyük pisliyə bərabərdir.
Uşaq valideynlərinin fikrini dəyişə bilməz, ona görə də onların xoşuna gəlmək üçün öz arzularından, bacarıqlarından imtina etməkdən başqa çarəsi yoxdur.
Şəxsiyyətini tapmaq üçün mübarizə aparır, itib gedir. Nəticədə depressiya, özündən narazılıq, tərəddüd, özünəinamın aşağı olması, özünə şübhə, həzz və həzzin itirilməsi kimi psixikanın dar küçələrində dolaşmağa məcbur olur. Nəticədə o, valideynlərindən inciyir. Ancaq heç bir uşaq valideynlərinə (şüurlu və ya şüursuz) küsməyə icazə vermir, bunu qadağan edir.
Bu vəziyyətin həlli olaraq o, şüursuz olaraq insanlara, ətrafa, vəziyyətlərə, dünyaya, həyata, hər şeyə qarşı inciklik və narazılığı seçir. Nəticədə əsəbilik, qıcıqlanma, başgicəllənmə kimi zərərli qüsurlar əmələ gəlir. Konfutsinin dediyi kimi: “Əgər sevdiyiniz işlə məşğul olsanız, deyə bilərsiniz ki, mən həyatımda bir gün də işləməmişəm”.
Özünüzdən nəticə...
— Problemlərin qarşısının alınması, çətin tərbiyə olunan uşaqların aktiv həyat tərzinə qaytarılması üçün hansı tədbirlər görülməlidir?
— Düşünürəm ki, problemlərdən qaçmağın ən yaxşı yolu şəxsi nümunədir.
Təhsili korlanmış uşaqlara kömək etmək üçün tənqid, döymək, cəzalandırmaq, ayırmaq, arxasınca getmək, başqaları ilə müqayisə etmək, ayrıseçkilik kimi dağıdıcı davranışlardan əl çəkməyin tərəfdarıyam.
— Gənclərin əksəriyyəti qərarsızdırlar və konkret istiqamət seçməkdə çətinlik çəkirlər. Özünə inam və qətiyyət hisslərini inkişaf etdirmək üçün nələrə daha çox diqqət yetirmək lazımdır?
—Həyatda ən çətin şeylərdən biri seçim etməkdir, düzgün seçim etmək isə ondan da çətindir. Uşaqlıqda indi nə yeyirsə, sonra nə geyinirsə, böyüklər diktə edir. Seçmək hüququ verilməyən uşaq seçmək bacarığına yaxşı yiyələnə bilmir. Və vaxt tez keçir. 14-15 yaşına çatana qədər həyatında nə istədiyi soruşulmayan uşaq, şübhəsiz ki, məyus olacaq! Amma bunu başa düşməyən böyüklər onu tərəddüddə, boşluqda, tənbəllikdə ittiham edirlər. Ay “böyüklər”, özünüz də güzgüyə baxın, çünki övladınızın davranışı sizin ona olan rəftarınızın, münasibətinizin nəticəsi və ya nəticəsizliyidir!
—Tənbəllik, tənbəllik kimi qüsurların yaranmasının qarşısını almaq üçün hansı tövsiyələri verirsiniz?
—Tənbəlliyin, laqeydliyin kökündə güclü tənqid dayanır. Əgər uşaq gördüyü işə görə daim tənqid olunur, danlanır və ya müqayisə edilirsə, o zaman uşaq mənfi emosiyalar yaşayır. Xroniki neqativ emosiyalardan bezən şüuraltı müdafiə mexanizmini əmr edir: heç nə etməyin! Çünki onsuz da yeyə bilməzsən! Sən bilmirsən! Sonda ancaq tənqid və məzəmmət eşidəcəksiniz! Ona görə də sus, hərəkət etməsən sənin üçün daha yaxşıdır. Əgər işləməsən, səhv etməyəcəksən. Beləliklə, pis bir şey eşitməyəcəksiniz. Mənfi emosiyaların doğulmadığına dair anlayışlar uşağın beyninə yerləşib.
— Gənc tələbələrin internet oyunlarına aldanmaması, informasiya hücumlarına məruz qalmaması üçün nələrə diqqət etməliyik?
—Valideynlər ilk növbədə telefonlarını tək qoyaraq evdə uşağa diqqət yetirməyə başlamalıdırlar. Quş yuvada gördüyünü edir! Bundan əlavə, uşağa alternativ fəaliyyət təklif etmək, onu tapdıqdan sonra onun həmin işlə məşğul olması üçün şərait, vaxt, pul təmin etmək lazımdır və ilk növbədə valideynlər özləri ona dəstək olmalıdırlar.
—Məktəb dərsliyinə psixologiya ayrıca fənn kimi daxil edilsə, müsbət dəyişikliklər, artım olacaqmı?
—Düşünürəm ki, məktəb proqramına praktik psixologiya saatlarının salınması, uşaqların psixikasını öyrənməsi, özünü reallaşdırması, öz üzərində işləməsi üçün praktiki fəaliyyətlərin tətbiqi yaxşı nəticə verəcək. Mən hesab edirəm ki, psixologiya dərsliklərindən elm kimi yox, praktika kimi istifadə olunsa, daha faydalı olar.
— Gənclərdə özünü idarə və inkişaf neçə yaşdan başlayır?
3 yaşından etibarən şəxsiyyəti ifadə edən və təsdiq edən davranışlar meydana çıxmağa başlayır. Valideynlərin ilk növbədə insan psixologiyası, onların psixoloji xüsusiyyətləri, özəllikləri, cins fərqləri, yaşla bağlı ümumi bilikləri uşağa düzgün və sağlam yanaşma imkanı yaradır.
— Uşaqlara dünyagörüşünü və təfəkkürünü yaxşılaşdıran fəaliyyətlər haqqında məlumat versəniz.
4-6 aylıq yaşdan başlayaraq incə motorika, eşitmə, görmə, dəri vasitəsilə hiss etmə bacarıqlarına diqqət yetirmək lazımdır. Uşaq bizi bizim kimi başa düşmür, lakin kifayət qədər vaxt, məhəbbət və diqqət ayrılan uşağın inkişafı yalnız əmzik əmməklə və ya qacetlərdə cizgi filmlərinə baxmaqla qidalanan uşaqlardan açıq şəkildə fərqlənir. 3 aylıqdan yetkinliyə qədər uşağınızla mütəmadi olaraq danışın, gözləriniz qovuşsun, öyrətsin, dinləyin, birlikdə oynayın, dərs hazırlayın, gəzintiyə çıxın, oxuyun, öyrənin, sual verin, inkişaf edin.
— “Butov Azərbaycan” qəzetinin oxucularına arzularınız.
— Mütaliə hər zaman yol yoldaşınız olsun! Oxuyun və mütləq oxuyun! Oxuduqlarınızın zarafat olmasını istəmirsinizsə, oxuduqlarınızı mütləq həyata keçirin! Sabah sözünü unudun! İndi başlayın! Bu günün işini sabaha qoyma!
Bütün fürsətlər indidir, sabah heç vaxt gəlməyə bilər və gecəni geri qaytarmaq olmaz!

Maraqlı söhbətinizə görə təşəkkür edirik!

Söhbətləşdi: Cihangir NOMOZOV
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi