Yoxluğun və ayrılığın dəyəri onun insan qəlbində yaratdığı təəssüratların dərəcəsindən asılıdır. İnsan var sağlığında özünün, dostlarının və yaxınlarının dəyərini yazılı şəkildə kağıza köçürür ki, əminlik yaratsın, yazdıqlarını oxusunlar, insan da var istedaddır, talantdır, amma özündən sonra haqqında nəyisə bilənlərə möhtac olur. İnanır ki, bir vaxt həyatda olmayan çağlarda onunla bağlı boşluqları dostları, həmkarları, insanlığı dəyərləndirənlər, yaxınları, eyni zamanda doğmaları dolduraraq ruhunun daim şad olmasına əminlik yaradarlar. Sağlığında zəngin xatirələr yaradanların içində yaradıcılığımın lirik qəhrəmanı, əziz və bənzərsiz dostum, sözün ən dürüst mənasında istedadlı alim, ləyaqətli vətəndaş, orijinal insan olan və indi xatirələrdə yaşayan professor Əlikram Mirhəsən oğlu Tağıyevdən yazmaq hamının arzusudur. Onunla tanışlığımız 1964-cü ildən başladı. Mən Azərbaycan Dövlət Universitetində (indiki Bakı dövlət Universiteti) filologiya, o isə Xarici Dillər Universitetinin İngilis dili fakültəsində oxuyurduq. İlk günlər bir-birimiz haqda çox az məlumat və təəssüratımız var idi, bir-birimizin qəlbinə dərindən nüfuz edə bilməmişdik.
Əlikramı tələbəlikdən tanımağımda əsas səbəbkar orta məktəbdə 11 il bir sinifdə oxuduğumuz Fikrət Allahquluzadə idi. Fikrət kimi həmyerlisi və dostu olanın daha çox dostu peyda ola bilərdi. Əlikramla Fikrətin bir dost kimi ingilis dili fakültəsində eyni qrupda oxumaları mənim xeyrimə oldu. Mən onun timsalında o dövrün bir çox tanınmış alimləri ilə tanış olmaqdan zövq alırdım.
İnstitutun tələbəlik dövrü bitdikdən sonra yollar şaxələndi, hərəmiz bir istiqamət götürüb irəlilədik. Böyük yollar cığırlara ayrıldığı, şaxələndiyi kimi, cığırlar da böyük yollara tələsir.
Əlikram öz ömrünün cığırı ilə getdi və sonra da böyük əbədiyyət yoluna qoşuldu. Mən Əlikramın sədaqətli dostu və mənim südqardaşım Nurəli müəllimin vəfatı günündə uşaq kimi kövrəldiyini də, adi vaxtlarda tükənməz səmimiyyətini də, ata kimi müdrikliyini də görmüşəm, hətta elmi məsələlərin həllində çətinliklərə məruz qalanların birinə də “yox”, “bu gün olmaz”, “sonra baxarıq” kriteriyalardan yanaşdığının şahidi olmamışam. İstər elm ocağı olan Elmlər Akademiyasında, istərsə də “hikmətisevərlik” mənası kəsb edən fəlsəfədən dediyi dərslərinə tələbələri, magistrantları, dissertantları, eyni zamanda doktorantları biganə deyildilər. Deyirlər müəllimin xarakterini onun tələbələrindən yaxşı bilən heç bir psixoloq tapılmaz. O, çox təmkinli, həm də səbrli olmağı qədər də alicənab idi. İnsanlar təkrarolunmaz xilqətdir. Bütün antropoloji tədqiqatlar da bunu sübut edir. Əlikram bütün ömrü boyu özü oldu, özünü kiməsə oxşatmadı, lakin bu bənzərsizliyin özündə bizə məlum olan bütün insanlıq sifətləri cəmləşmişdi. Onun hərəkət və əməlləri öz qəlbinin, ruhunun əks-sədası, təzahürü idi. Bütün bu sadaladığım keyfiyyətləri yaxşı dərk edən laborantlar, kiçik elmi işçilərdən başlamış baş elmi içilərə qədər hamı Əlikramın rəhbərlik etdiyi şöbədə fəaliyyət göstərmək, onun məsləhətlərindən faydalanmağı üstün sayırdılar. Heç təsadüfi deyildir ki, Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun keçmiş Politologiya (indiki siyasətin fəlsəfəsi), “Heydər Əliyevin siyasi irsi və azərbaycançılıq fəlsəfəsi” və “Məntiq” şöbələrində çalışanlar – Fikrət Nəbiyev, Səidə Məmmədova, Arif Bünyatov, Tağı Bəşirov, Həlimə Qafarova, Kamran Məmmədov, Sevinc Quliyeva, Şahin Bağırov, Davud Həşimov, Etibar Əsədov, Nailə Əlicanova, Məlahət Tağıyeva, Şəfəq Hacıyeva və yüzlərlə digər elmi içi Əlikram müəllimin yoxluğuna sanki inanmayanlar kimi Əlikramlı günlərin sevgisi, şirin duyğuları ilə yaşayırlar. O, hamıya özü kimi inanırdı. Yalanı həqiqət kimi uydurub danışanları da axıra qədər dinləyir, məsləhətini əsirgəmirdi. Tələbəlik dövrümün son nailiyyəti kimi diplom işimlə maraqlanıb mövzunun adı üzərində dayanaraq təkidlə deyirdi: “Əli, “Nizaminin əsərlərində ədalətli hökmdar məsələsi” çox yaxşı elmi əsər kimi gələcəkdə dissertasiya mövzusu olaraq müdafiə edilə bilər”. Mənim bu fikirlə razılaşmağıma nə marağım, nə də bir niyyətim vardı. Amma illər keçdi, Əlikram müəllimlə 15 ildən sonra südqardaşım Nurəlinin yanında olarkən rastlaşdım. 1992-ci ildən fəaliyyətə başlayan AMEA-nın Milli Münasibətlər İnstitutuna oranın direktoru, tələbə yoldaşım Vaqif Arzumanlının məsləhəti və Əlikramın iştirakı ilə elmi işçi qəbul edildim. Əlikram ədalətin, düzlüyün pozulduğu məqamlarda tövrünü pozmadan, işlərin ədalət meyarından nizama düşməsinə daha çox çalışır, hamımızda nikbinlik əhval-ruhiyyəsi yaradırdı. Arada məni çağırıb “Nizaminin əsərlərində ədalətli hökmdar məsələsi” mövzusunda vaxtilə yazdığım diplom işimi monoqrafiya kimi tərtibata salıb çap etdirməyimdə israrlı oldu. Onun adi söhbətində, danışığında, düşüncə və mühakimələrində güclü məntiq, inandırıcılıq və elmi ümumiləşdirmə olurdu. Bu, onun fikrini, alim portretini tamamlayırdı, alim xarakterinin bütövlüyünü təsdiq edirdi. Mənəvi bolluq onun varlığına elə sirayət eləmişdi ki, o həmişə maddi cəhətdən də böyük görünürdü. Əlikram əsl alim və pedaqoq kimi minlərlə tələbənin sevimli müəllimi, inam, etiqad simvolu idi. Bunun səbəbləri də informasiyanın bu qədər əhatəli, zəngin, qarışıq və mürəkkəb olduğu bir zəmanədə dinləyiciləri maraqlandırmaq, onları özünə cəlb eləmək çətinliyini asanlaşdırmağın yollarını yaxşı bilirdi. Əlikramın ölümündə də bir ölümsüzlük, nikbinlik, təmkinlik müşahidə olunurdu. Ölümündən bir həftə qabaq iki dəfə ona zəng vurdum, halını soruşdum. Tez-tez gülüb deyirdi: “Ay Əli, artıq qatar dayanıb, irəli getmir, gileylənməyə də əsas yoxdur.” Mən isə onu inandırmaq məqsədi ilə möcüzələrin olması faktları ilə ovundurur, nikbinliyinə davam etməsini məsləhət bilir, arabir mollalara məxsus sözlər işlədərək onu güldürürdüm.
Əlikram Yusif peyğəmbər qədər təmiz, gözü tox, etibarlı, məğrur, sözündə bütöv, dediyinin ağası olan bir insan idi. Biz belə bir insanı itirdik. O, öz boyunu sıxan, gözə girməyən böyük alim idi. Amma özünü kiçiltdikcə daha da böyük görünürdü. Onda alimlik iddiası yox, alimlik istedadı, alimlik səbri var idi. Böyük alim ola-ola Əlikram özünü şagird, tələbə kimi aparırdı. Heç vaxt bildiyi və öyrəndiyinin üstündə dayanıb onu təsdiq etməzdi. Onun alim təbiətində Sokratdan miras qalan bir aforizmin izi vardı: “Bircə onu bilirəm ki, heç nə bilmirəm!” O, heç kimin daha savadlı, daha bilikli olmaq hüququnu inkar etmirdi. O, faydalı spektisizmin əleyhinə deyildi, lakin nihilizm onun təbiətinə yad idi. O, heç kimdən seçilmək istəmirdi, lakin dərhal seçilirdi. Televiziya verilişləri gedən kanallara dəfələrlə dəvət olunsa da etiraz edir, necə deyərlər, gözə girməkdən, şan-şöhrət vurğunu olmaqdan qaçırdı. Məclislərin baş tərəfində yox, xoş tərəfində oturmağa üstünlük verirdi.
Əlikramı sevənlərin bir çoxu dünyasını dəyişsə də, orta və gənc nəslin nümayəndələri onu sevməkdə, anmaqda davam edir, ona rəhmətlər oxuyur, dərin hüznlə başsağlığı verirlər. Xalq şairi Səməd Vurğunun bir bəndlik şeiri elə bil ki, İnstitutun baş direktoru İlham Məmmədzadə, Eynulla Mədətli, Rəfiqə Əzimova, Müstəqil Ağayev, Sakit Hüseynov, Azər Mustafayev, Əbülhəsən Abbasov, Əli Abbasov, Həcər Abdallı, Füzuli Qurbanov, Adil Həşimov, Rafael Hacıyev, Rəna Mirzəzadə, Sevinc Həsənova, Həbib Hüseynov, Lalə Möhsümova, Ziba Ağayeva, Məmmədağa Sərdarov, Sənan Həsənov, Məhəmməd Cəbrayılov, Telman Quliyev, Qabil Camalov, Əli İbrahimov, Azad Cəfərov və Əlisa Əhmədov kimi elm adamları, etibarlı dostlarının qəlbindəkilərini ifadə edir:
Ölüm sevinməsin qoy, ömrünü vermir bada,
El qədrini canından daha əziz bilənlər.
Şirin bir xatirə tək qalacaqdır dünyada
Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər.
Əziz dostumuz, unudulmaz qardaşımız Əlikram Tağıyev haqqında söylədiklərim mənə elə gəlir ki, onu sevənlərin, fəlsəfə, sosiologiya və filologiya elmi ilə məşğul olanların əksəriyyətinin ürəyindəndir. Çünki yaxşı insanlar haqqında yaxşı dostlar həmişə həmrəydir. Dostlara, qardaşlara, bizimlə həmrəy olanlara müraciətlə yazdığım dostumuz, professor Əlikram Tağıyevə həsr etdiyim elegiya məzmunlu şeir onun ruhu qarşısında baş əyib sevgimizi ehtiva etmək hissləri və düşüncəsinin məhsuludur:
Ey dost!
Dostumuz, professor Əlikram Tağıyevə elegiya

Dərin qüssə-kədər içindəyik biz
Məhzunluğu yandırır bizləri, ey dost!
Belə ayrılığa dözmür qəlbimiz
Silinmir ağlamaq izləri, ey dost!

İnsandan ayrılan o, artıq ruhdur,
Bir də baxıb gördük həyatda yoxdur,
Vay-şivən etsək də bizə günahdır,
Kövrəltdi nə yaman əzizləri, dost!

İnsanlıq axtardı tapa bilmədi,
Bəzisi güldüsə o heç gülmədi.
Görüşmək istədik yaxın gəlmədi,
Uca Tanrım sevir təmizləri, dost!

O, bir Əli kimi ikram olundu
Pərvanə kimi başımıza dolandı
Diogen kimi axtarışa yollandı
Yol ölçür hamının gözləri, ey dost!

Dalğınam, yoxluğuna ağlaram çox
Elə bir təsəlli verənim də yox
Olsam da bundan belə həyatda tox
Yaşar Əlikramın sözləri, ey dost!


Əli İmanqulu oğlu İbrahimov
AMEA, Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutu, “Heydər Əliyevin siyasi irsi və azərbaycançılıq fəlsəfəsi” şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent