QHT Şəhid anaları və xanımlarını Beynəlxalq Qadınlar Günü münasibəti ilə təbrik etdi

Bu gün “Uşaqların Gələcəyi Naminə” İctimai Birliyi Yasamal, Xəzər və Binəqədi rayonlarında yaşayan şəhid anaları və xanımlarını 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü münasibətilə təbrik edib.
Qadınlar Günü, qadınların cəmiyyətdəki yerini və əhəmiyyətini qeyd etməklə yanaşı, həyatın müxtəlif sahələrindəki fədakarlıq və qəhrəmanlıqlarını da vurğulamaq üçün böyük bir əhəmiyyətə malikdir. İctimai birliyin sədri Könül Quliyeva QHT.AZ- a verdiyi açıqlamada bildirib ki, təşkilatın sədr müavini və Sosial İnteqrasiya Departamentinin rəhbəri Zeynəb Dilbazinin təşkilatçılığı ilə şəhid anaları və xanımlarına bayram münasibətilə hədiyyələr təqdim olunub. Zeynəb xanımın hazırda Hollandiyada olması səbəbi ilə onun adından təqdim olunan hədiyyələr könüllülər tərəfindən şəhid ailələrinə çatdırılıb.
Təşkilatın sədri Könül Quliyeva vurğulayıb ki, şəhid ailələrindəki qadınlar, bir ana, bacı və həyat yoldaşı olaraq cəmiyyətin ən dəyərli varlıqlarıdır. Onlar, təkcə öz övladlarını böyütməkdə deyil, həm də Vətən uğrunda canlarından keçmiş şəhidlərimizin yoldaşları və anaları olaraq mübarizə aparan, fədakar qadınlardır. Bu qadınlar, hər gün böyütdükləri övladlarına Vətən sevgisini, vətənpərvərlik hissini aşılayır və onlara öz əzmi ilə güc verir. Şəhid analarının fədakarlığı və qəhrəmanlığı, hər zaman gələcək nəsillərə örnək olacaq. Onların böyütdüyü övladlar Vətən uğrunda canlarını fəda edərək, əsl vətənpərvərlik nümunəsi göstərdilər və göstərməyə davam edirlər:
"Şəhid ailələrinin qadınları yalnız öz ailələrinə deyil, bütün cəmiyyətə örnək olurlar. Onların həyatdakı mübarizliyi, özlərinə olan inamları, əzmləri və qəhrəmanlıqları, xalqımızın azadlığına verdikləri töhfələr heç zaman unudulmayacaq. Hər bir şəhidin ailəsindəki qadın, təkcə şəhidin anası və ya həyat yoldaşı deyil, həm də cəmiyyətin gələcəyini formalaşdıran bir rəhbərdir".
“Biz fəaliyyətimiz boyunca hər zaman şəhid ailələrinin yanında olmağa çalışmışıq”
Təşkilatın sədri fəaliyyətləri boyunca həmişə şəhid ailələrinin yanında olduqlarını və bu dəfə də 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü münasibətilə şəhid ailələrindəki xanımları diqqətdə saxlamağı özlərinə borc bildiklərini bildirib:

“Bu qadınların göstərdikləri zəhmət və fədakarlıq, yalnız şəxsi həyatlarına deyil, bütövlükdə millətimizin inkişafına və tərəqqisinə töhfə verir. Bizim üçün şəhid ailələrinə dəstək olmaq, onlara qayğı göstərmək və bu qadınların hər zaman yanında olmaq çox vacibdir. “Uşaqların Gələcəyi Naminə” İctimai Birliyi hər zaman şəhid ailələrinin həyatlarını asanlaşdırmağa və onlara dəstək verməyə davam edəcək. Bayramlar, xüsusilə 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü kimi xüsusi günlər, bu qadınların dəyərini anlamaq, onlara təşəkkür etmək və əhəmiyyətlərini qeyd etmək üçün əvəzsiz fürsətlərdir. Bu gün, həmin qadınların fədakarlığına, əzmkarlığına və cəmiyyətə verdikləri töhfələrə hörmət etmək və onlara minnətdarlığımızı bildirmək zamanıdır” – deyə Könül Quliyeva qeyd edib.

Pərvanə Fərhadqızı

Xankəndidə bayram ab-havası: Tonqal yandırılıb- FOTO

İşğaldan azad edilən bütün ərazilərdə olduğu kimi, Xankəndi şəhərində də həyat öz axınına düşüb.

Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Bərpa Tikinti və İdarəetmə Xidmətinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən xəbərə görə, uzun illərdən sonra Xankəndi şəhərində insanlar bu gün öz adət-ənənələrinə uyğun olaraq doğma torpaqlarında Od çərşənbəsini qeyd edirlər. Axşam saatlarında şəhərin girişində bayram tonqalı yandırılıb. Sakinlər tonqal ətrafına toplaşaraq, od çərşənbəsini birlikdə qeyd ediblər. Bayram tonqalı uşaqlar üçün daha maraqlı olub. İnsanlar tonqalın üzərindən hoppanaraq öz niyyətlərini dilə gətiriblər.Qeyd edək ki, işğaldan azad olunan ərazilərdə bayramlar xüsusilə qeyd olunur. Xankəndi şəhərində də Novruz bayramı münasibətilə böyük konsert proqramı təşkil ediləcək.

Xalqına Vurğun Səməd...

Son zamanlar Səməd Vurğun şəxsiyyəti, yaradıcılığı ilə bağlı müzakirələr yenidən ədəbi gündəmdədir. Xalq şairinin irsinə və özünə yönəlmiş neqativ məqamlara şairin öz ədəbi irsi tutarlı cavabdır. Səməd Vurğun bütün yönləri ilə xalqına, öz türk kökünə bağlı bir şəxsiyyət olub. Səməd Vurğunun Sovet dövründə yazılmış elmi araşdırmalarda qeyd edildiyi kimi “marksizm-leninizm estetikasına söykənən”, “sovet həqiqətini əks etdirən” ilk baxışdan sırf kommunist ideologiyasını təbliğ edən əsər təsiri bağışlayan “Komsomol” poemasının belə alt qatları, misraları arasından bu vətən, türklük sevgisi süzülərkən ona qarşı bu gün bu qədər neqativ yanaşma sərgilənməsi rəvadırmı?
İncələyək görək, ilk baxışda ən qatı sovet ideoloji əsəri kimi görünən "Komsomol" poeması “kommunizm” mifinin minlərlə variasiyalarından biridirmi, yoxsa özünəməxsus, unikal bədii nümunədir? Məlum olduğu kimi Sovet ədəbiyyatında millilik, fərdilik kimi keyfiyyətlər inkar edilir, beynəlmiləlçilik, ümumilik, kütləvilik təbliğ olunurdu. 30-cu illərdə milli-dini dəyərlərdən imtina edilir, türkçülük, islamçılıq ideyalarının cüzi təsirinin hiss olunduğu əsərlər qadağan edilir, onların müəllifləri isə repressiya edilirdi. “Türk” sözünün tabuya çevrildiyi, rus dilinin geniş təbliğ edildiyi zaman Səməd Vurğun “Komsomol” (poemanın adının sovet dövründə, xüsusilə 30-cu illərdə daşıdığı məna çalarlarına xüsusi diqqət!) poemasında yazırdı:
Nədən söyləməsin ana dililə
Öz odlu nitqini yoldaş komissar?
Türkcə danışmasın sevgilisilə.....
Bu mənhus adətdə böyüklükmü var?
Məndən inciməsin yoldaş komissar!
Qeyd etdiyimiz dövrdə bu misraları yazmaq sənətkardan böyük cəsarət tələb edirdi. Yenə həmin əsərdə şair Humaydan bəhs edərkən maraqlı milli-etnoqrafik məqamlara toxunur. Belə ki, əsərdə Sovet dönəmində qadağan edilmiş “Novruz” bayramı ilə əlaqəli inanclar, mərasimlər təsvir edilmişdir.
Səməd Vurğunun böyüklüyü məhz bu cür məqamlarda, ölüm qorxusu ehtimalı altında sətiraltı da belə olsa öz fikrini gələcək nəsillərə çatdırmaq cəsarətində zühur edir. Ədəbiyyatda, tarixdə, istənilən kontekstdə müəyyən açıqlamalarla gündəmə gəlmək, "ulduz" olmaq olar. Lakin unutmayaq ki, bu gün alqışlanan "ulduz" u sabah həmin alqış sahibləri etirazla kürsüdən salacaqlar. Lakin Səməd Vurğun kimi bu gün də öz fəth etdiyi zirvədə olan şəxsiyyət və yazar "ulduz" yox, əfsanədir... Əfsanəni isə istənilən kontekstdən şərh etmək olar, amma danmaq və o zirvədən endirmək olmaz...

Elnarə Qaragözova,
AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

QHT yeni layihəyə start verir

Azərbaycan Respublikasında 2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 28 dekabr 2024-cü il tarixli Sərəncamını nəzərə alaraq əsas fəaliyyət istiqaməti uşaq hüquqlarının təmin olunması, onların pozulmuş hüquq və azadlıqlarının bərpa edilməsi, həmçinin təhsilə olan maraqlarının artırılması ilə bağlı mövcud problemlərin həllinə dəstək göstərilməsini daim diqqətdə saxlayan “Uşaqların Gələcəyi Naminə” İctimai Birliyi “Biri vardı, biri yox: nağıldan gerçəkliyə” layihəsinə start verir.
Layihə respublikanın paytaxtı və bölgələrində yerləşən 20-yə yaxın dövlət və özəl uşaq bağçalarını əhatə etməklə cari ilin sonuna kimi davam edəcəkdir. Chevik.az platformasında yayımlanacaq layihənin əsas məqsədi gələcəyimiz olan uşaqlara xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşmaq, onların təlim və tərbiyəsi ilə bağlı aktual problemlərin həllinə hərtərəfli köməklik göstərməkdir. Bu məqsədlə layihə çərçivəsində uşaq bağçalarının müdiriyyəti və kollektivi, müəllim və tərbiyəçilər, eləcə də valideynlər arasında genişmiqyaslı sorğuların keçirilməsi və müşahidələrin aparılması, əldə edilmiş nəticələrin təhlili və ümumiləşdirilməsi, uşaq bağçalarının fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində təkliflərin hazırlanması və müvafiq qurumlara təqdim edilməsi nəzərdə tutulub. Müasir dövrdə azyaşlı uşaqların idrak fəaliyyətinin formalaşmasında, milli-mənəvi dəyərlər və əxlaqi keyfiyyətlər çərçivəsində tərbiyə olunmasında, onların məktəb həyatına hərtərəfli hazırlığının təmin edilməsində uşaq bağçalarının mühüm rol oynadığını nəzərə alaraq, anket sorğusunda respondentlərə bağçalarda təlim və tərbiyə prosesinin təşkili və keyfiyyəti, bağça təhsilinin durumu, pedaqoji kadrların, eləcə də texniki heyətin kəmiyyət və keyfiyyət baxımından fəaliyyəti, uşaqların əqli inkişafı və fiziki sağlamlığının təmin edilməsi, sosiallaşması və ətraf mühitə adaptasiyası, məktəb həyatına hazırlığı və ünsiyyət bacarıqlarının inkişafı istiqamətində atılan addımlar, onların qidalanması və məişət problemlərinin həlli ilə bağlı görülən işlər, eləcə də valideynlərin bağçada həyata keçirilən təlim-tərbiyə prosesinə münasibəti kimi bir sıra mühüm məsələlərə aydınlıq gətirə biləcək suallarla müraciət ediləcəkdir.
İctimai birliyin rəhbərliyi və üzvlərinin layihə çərçivəsində sorğu keçiriləcək uşaq bağçalarında pedaqoji kollektiv və texniki heyətlə, uşaqlar və onların valideynləri ilə görüşləri və söhbətlərinin keçirilməsi də planlaşdırılır. Sorğu nəticəsində əldə edilmiş məlumatlar təcrübəli pedaqoqların, psixoloqlar və sosial işçilərin iştirakı ilə təhlil edilib ümumiləşdirildikdən sonra QHT tərəfindən müvafiq qurumlara təkliflər paketi təqdim ediləcəkdir.
Layihənin icrası dövründə “Uşaqların Gələcəyi Naminə” İctimai Birliyi müxtəlif dövlət qurumları və özəl təşkilatlar, media nümayəndələri və vətəndaş cəmiyyətinin digər üzvləri ilə sıx əməkdaşlıq etməyə hazırdır.
“Sağlam və savadlı, ağıllı və tərbiyəli gələcək nəslin yetişdirilməsində səylərimizi birləşdirməliyik... Yaşa dolduqca, uşaqlıq illəri bizə nağıl kimi görünür. Danışılan, dinlənilən nağıl kimi yox, yaşanan nağıl kimi... Gəlin əl-ələ verib bu nağılı övladlarımız üçün gerçəkliyə çevirək” – deyən layihə rəhbəri, QHT sədri Könül Quliyeva növbəti mərhələdə uşaq bağçaları ilə orta məktəblər arasında sıx əməkdaşlığın inkişafı istiqamətində də maraqlı və faydalı tədbirlərin təşkilini vacib hesab edir: “Uşaqlara qayğılı münasibət xalqımızın əsrlər boyu qoruyub yaşatdığı milli-mənəvi dəyərlərdən biri, dövlətimizin uşaq siyasətinin təməl daşıdır. Onların müdafiəsi, davamlı olaraq hər birimizin diqqəti və qayğısı ilə əhatə olunması məsələsi bütün dövrlərdə istər dövlətimizin, istərsə də cəmiyyətimizin başlıca vəzifələrindən biri olmuşdur. Uşaqlar həyatda ən böyük ümid bəslədiyimiz, ən çox sevdiyimiz varlıqlardır. Onların azad və müstəqil ölkədə xoşbəxt gələcəyinin təmin edilməsində, sağlam və ağıllı, nəcib və ləyaqətli övlad, xalqına və dövlətinə sadiq vətəndaş kimi yetişdirilməsində ailə ilə yanaşı, təlim-tərbiyə müəssisələri, uşaq bağçaları və məktəblər yaxından iştirak edir, gənc nəslin formalaşması işinə ayrı-ayrılıqda öz töhfəsini verir, bu nəcib işdə bir-birini tamamlayırlar. Unutmayaq ki, təbiətin ali məxluqu olan insanın ömür yolu uşaqlıq dövründən başlayır. Uşaq - mənəvi paklığın və saflığın bariz nümunəsidir. İnsan kapitalının ilkin mənbəyidir. Hər bir uşağa diqqət və qayğı ilə yanaşmaq, onu həssaslıqla böyüdüb bəsləmək, hüquq və azadlıqlarını təmin etmək və layiqli vətəndaş kimi yetişdirmək hər birimizin borcudur”.

Vidadi Mustafayev yazır:

Etnik dillərdən qorxan İran: Pezeşkian hökuməti prezidentin öz vədinə əməl etməsinə icazə vermədi?
26 fevral 2025-ci il (8 esfənd 1403) tarixində İran İslam Respublikasının 12-ci Çağırış İslam Şura Məclisinin (Parlament) plenar iclasında Məclisin “Təhsil, Tədqiqatlar və Texnologiya Komissiyası”nın hazırladığı “Yerli və etnik dillərin ədəbiyyatının ölkə məktəblərində tədrisi haqqında Əsas qanunun 15-ci maddəsinin icrası layihəsi” müzakirəyə çxarılmış, sonrakı müzakirə üçün bütövlükdə qəbul edilməsi səsə qoyulmuşdur.
Layihə cəmi 6 bənddən ibarətdir.
Onun ikinci bəndində Maarif Nazirliyinin layihə üzrə vəzifəsinin yeni 1404/1405-ci tədris ilindən (2025/2026) başlayaraq lazımi hazırlıqlar görüb qaydaları müəyyən etmək, həftədə 2 saat sərbəst/fakultativ olmaqla, 7 - 10-cu siniflərdə yerli dillərdə ədəbiyyatın tədrisinin həyata keçirilməsi olduğu göstərilir.
Digər bəndlərdə dərslik, dillərin müəyyən edilməsi, müəllim hazırlığı, icra mexanizmi/nizamnaməsi və s. məsələlər öz əksini tapmışdır.
Müzakirələrdə əvvəlcə Məclisin “Təhsil, Tədqiqatlar və Texnologiya Komissiyası”nın sözçüsü Ehsan Əzimzadə layihənin təqdimatı ilə çıxış edərək, onun Əsas qanunun 15-ci maddəsi çərçivəsində hazırlandığını və həmin maddənin tələbinə uyğun olduğunu, milli birliyin möhkəmləndirilməsi, ədalətin təhsil sahəsində də bərqərar olması istiqamətində hərəkət etməyə yardım edəcəyini vurğulamışdır.
Sonra prosedur qaydasına uyğun olaraq layihənin əleyhinə və lehinə çıxışlar olmuşdur.
Layihə əleyhinə ilk olaraq Şimali Xorasan əyalətindən olan deputat çıxış etmişdir və o, İranda çoxsaylı etnosların olduğunu, onlardan bəzilərinin separatizm istiqamətində fəaliyyət göstərdiyini bəhanə edərək, layihənin qəbulunu hazırkı şəraitdə məsləhət bilmədiyini, həmin məsələnin parlamentdə nüzakirəyə qoyulmasına qarşı çıxdığını bəyan etmişdir. O, həmçinin ölkənin təhsil sisteminin layihənin icrasına hazır olmadığını, büdcə ayrılmadığını vurğulayaraq social-iqtisadi sahədə böyük narazılıqların olduğu hazırkı şəraitdə qəbul edilməsini məsləhət bilməmişdir.
Layihənin əleyhinə danışan digər deputat isə hazırda təlim-tərbiyə məsələsinin prioritet olmadığını, layihənin qəbulunun rəsmi dil olan fars dilinin zəifləməsinə səbəb olacağını, etnoslar arasında problemlər yaradacığını, milli təhlükəsizliyə xələl gətirəcəyini və digər qondarma cəhətləri vurğulamışdır.
Daha sonra layihənin əleyhinə danışan Tehran deputatı M.Kiçikzadə yerli və etnik dillərin məktəblərdə tədrisinin Əsas qanunun 15-ci maddəsinə zidd olduğunu, layihənin icrasının hökumətin vəzifəsi olduğunu qeyd etməyin əsassız olduğunu və digər saxta iradlarını bəyan etmişdir. İran parlamentinin spikeri M.B.Qalibaf yerli dillərin və ədəbiyytın tədrisinin Əsas qanunun 15-ci maddəsinə zidd olmadığını M.Kiçikzadənin diqqətinə çatdırmışdır.
Layihənin lehinə çıxış edən birinci deputat isə ana dilinin, həmin dildə ədəbiyyatın tədrisinin xalqlar arsında milli birliyin güclənməsinə xidmət edəcəyini qeyd edərək, ana dilinin insanın dünyanı bütün rəngarəngliyi ilə dərk etmək işində, eləcə də nəsillər arasında bağların yaradılması sahəsində əvəzssiz vasitə olduğunu diqqətə çatdırmışdır.
Layihənin lehinə danışan digər deputat həmin məsələnin 40 ildən çox bir zaman kəsiyində həll edilmədiyini, təqdim edilən layihənin milli təhlükəsizliyi gücləndirəcəyini, milli və etnik mədəniyyətlərin və kimliklərin qorunması və inkişafına xidmət edəcəyini diqqətə çatdırıb.
Layihənin lehinə çıxış edən digər rəsmi şəxslər sırasında Məclisin Rəyasət heyətinin üzvü, Təbrizdən olan deputat Ruhulla Mütəfəkkir Azad əvvəlcə İran cəmiyyətinin millətlər, etniklər və mədəniyyətlərdən ibarət olduğunu yada salıb Ali dini rəhbərin dediklərinə istinad edərək etniklərin təhlükəsizlik üçün qorxulu olmadığını vurğulamış, cəmi iki saat fakultativ bir dərsin təhlüksizlik üçün qorxu yaratdığı fikrini rədd etmiş və yada salmışdır ki, belə təfəkkür tərzi Pəhləvi dövrü üçün xarakterik idi.
Parlamenn iclasının icmalından istifadə edilən “tabnak.ir” saytı layihənin lehinə çıxış edən sonuncu deputat kimi Məclisin “Təhsil, Tədqiqatlar və Texnolgiya Komissiyası”nın sədri və həmin layihənin təşəbbüskarı, Təbrizdən oln deputat Əlirza Monadi Səfidanın adını qeyd etmişdir. O, hökumət nümayəndəsinin layihənin əleyhinə çıxış etməsini Əsas Qanuna hörmətsizlik adlandırmışdır. Əlirza Monadi Səfidan seçki kampaniyasında prezidentin 15-ci maddənin icra olunacağını vəd etməsini, Rəhbərin şəhidin həyat yoldaşına, uşaqlarına ana dilini öyrənməyi tövsiyyə etdiyini yada salmışdır.
“Mizanonline.ir” saytının verdiyi məlumata görə, müzakirədə hökumətin nümayəndəsi Seyid Kazım Dilxoş Əbatəri də iştirak etmiş və layihənin əleyhinə çıxış etmişdir. O, 15-ci maddənin özündə problemlər oduğunu qeyd etməklə yanaşı, layihənin Əsas qanunun 15-ci və 75-ci maddəsinə, Rəhbərlik qanunvericiliyinə (?), təhsil sistemi sahəsində əsas instansiya olan Ali Mədəni İnqilab Şurasının varlığına zidd olduğunu vurğulamış və digər iradalar söyləmişdir.
Sonda layihə səsə qoyulmuş, iclasda iştirak edən 239 nəfər deputatdan 104-nün lehinə, 130-nun əleyhinə səs verməsi və 5-nin bitərəf qalması ilə qəbul olunmamışdır.
Burada diqqəti çəkən əsas məqam hökumət nümayəndəsinin prezidentin vədi və əməldə göstərmək istədiyi mövqeyinin əksinə hərəkət etməsi olmuşdur.
Hökumət nümayəndəsi Seyid Kazım Dilxoş Əbatərinin mövqeyinə ilk münasibət bildirən Şərqi Azərbaycandan olan deputat qrupunun başçısı Əlirza Nəvin olmuşdur. O, hökumət nümayəndəsinin belə mövqeyinə görə təəssüfləndiyini bildirmiş və əlavə etmişdir ki, 15-ci maddəyə təhlükəsizlik baxımından yanaşılmasına, Fars dili və Ədəbiyyatı Akademiyasına, Ali Mədəni İnqilab Şurasına məsələni öz inhisarına alaraq, milyonlarla iranlının haqqının tapdalanmasına icazə verilməməlidir.
Sonda Əlirza Nəvin təbrizli deputatlar R.Mütəfəkkir Azad və Ə.M. Səfidana təşəkkür edərək demişdir: “Biz var gücümüzlə səsimizi ucaltdıq, lakin hökumət və məclis eşitmədi”.

ASAP Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümü ilə əlaqədar xarici ölkələrdə silsilə tədbirlər keçirib

Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun dəstəyi ilə Azərbaycanlı Tələbələr və Məzunlar Platforması (ASAP) tərəfindən Avstriya, Macarıstan, Gürcüstan, Şotlandiya, Türkiyə və Böyük Britaniyada Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümünə həsr olunmuş silsilə anım tədbirləri keçirilib.

Macarıstanın Budapeşt şəhərində Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondu, Azərbaycanlı Tələbələr və Məzunlar Platforması (ASAP), Macarıstandakı Azərbaycan Evi və “Azərbaycan-Macarıstan Məzunları” İctimai Birliyinin (AHAU) birgə təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımına həsr olunmuş anım tədbiri baş tutub. Macarıstanda yaşayan azərbaycanlı gənclərin iştirak etdiyi tədbir zamanı XX əsrin dəhşətli faciəsi olan Xocalı soyqırımı qurbanlarının əziz xatirəsi ehtiramla yad edilib. Ölkəmizin Macarıstandakı səfiri Tahir Tağızadə və Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun icraçı direktoru vəzifəsini icra edən Qədir Xəlilov çıxış edərək qeyd ediblər ki, Xocalı soyqırımına hüquqi-siyasi qiyməti ilk dəfə dahi liderimiz Heydər Əliyev verib. Məhz Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə 1994-cü ilin fevral ayının 24-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi “Xocalı Soyqırımı Günü haqqında” qərar qəbul edərək BMT-yə və dünya dövlətlərinə bu qətliamın mahiyyətini açıqlayıb, beynəlxalq ictimaiyyəti erməni terrorizminə qarşı təsirli tədbirlər görməyə çağırıb. Tədbir "Xocalıya Ədalət" kampaniyası çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun dəstəyi, CVN TV, Belə-belə işlər və "CAVAN" Gənclər Hərəkatının birgə təşkilatçılığı ilə hazırlanmış "Əsirlikdə 8 gün" adlı filmin nümayişi ilə davam edib.

Avstriyanın Vyana şəhərində Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondu, Avstriyadakı Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi və Azərbaycanlı Tələbələr və Məzunlar Platformasının (ASAP) birgə təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımına həsr olunmuş tədbir keçirilib. Tədbir zamanı gənclərlə 26 fevral 1992-ci ildə erməni qəsbkarları tərəfindən xalqımızın başına gətirilən Xocalı faciəsi haqqında müzakirələr aparılıb. Bildirilib ki, Xocalı faciəsi bütün insanlığın faciəsi olmaqla yanaşı bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş vandalizm aktıdır. Çıxışlarda Avstriya Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin direktor müavini Elgün Niftəli, ölkəmizin Avstriyadakı səfirinin müavini Mahur Qasımov, Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun icraçı direktoru vəzifəsini icra edən Qədir Xəlilov və Azərbaycanlı Tələbələr və Məzunlar Platformasının icraçı direktor müavini Güldanə Dadaşova Xocalı soyqırımının tarixi, Ulu Öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Xocalı soyqırımına dövlət səviyyəsində münasibət bildirməsi və Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ordumuzun 44 günlük Vətən müharibəsində Xocalı soyqırımının günahsız qurbanlarının qisasını döyüş meydanında alması haqqında danışıblar. Daha sonra Xocalı soyqırımının canlı şahidi olmuş, mərhum Dürdanə Ağayevanın həyatına həsr olunmuş "Əsirlikdə 8 gün" adlı film nümayiş etdirilib.

Şotlandiyanın Aberden şəhərində Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümünə həsr olunmuş aksiya keçirilib. Məlumatlandırma xarakterli aksiya zamanı Şotlandiyada yaşayan azərbaycanlı gənclər paytaxt sakinlərinə və şəhərin qonaqlarına bukletlər paylayıb. Bukletlərdə erməni vandalizminin acı nəticələri, eləcə də faciə qurbanları ilə bağlı statistik faktlar qeyd olunub. Aksiyanın əsas məqsədi ermənilərin Xocalıda törətdikləri qətliamın insanlığa qarşı ağır cinayət olduğunu yerli ictimaiyyətə və xarici vətəndaşlara çatdırmaq olub.
Gürcüstanın Tbilisi şəhərində Azərbaycan Respublikasının Gürcüstandakı Səfirliyinin təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımına həsr olunmuş anım tədbiri baş tutub. Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlı gənclərin iştirakı ilə baş tutan tədbir zamanı Xocalı faciəsinin tarixi, həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində aparılan işlər, soyqırıma hüquqi qiymətin verilməsi ilə bağlı ölkəmizin səyləri və oxşar hadisələrin təkrarlanmaması üçün tarixdən ibrət almanın önəmindən bəhs olunub. Ölkəmizin Gürcüstandakı səfiri Faiq Quliyev çıxış edərək erməni silahlı dəstələrinin Xocalı şəhərində törətdikləri vəhşiliklər, o cümlədən Ulu Öndər Heydər Əliyevin sayəsində Xocalı soyqırımının dünyaya tanıdılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər haqqında danışıb. Eyni zamanda, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-sına keçən gecə ermənilərin Xocalıda törətdikləri insanlıqdan uzaq vəhşiliklərindən bəhs edən videoçarx nümayiş etdirilib.
Böyük Britaniyanın London şəhərində Azərbaycan Respublikasının Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığındakı Səfirliyinin təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımın 33-cü ildönümünə həsr olunmuş anım tədbiri baş tutub. Azərbaycanlı tələbə və məzunların iştirakı ilə keçirilən görüş zamanı ölkəmizin Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığındakı Fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Elin Süleymanov çıxış edərək bildirib ki, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ordumuz 44 günlük Vətən müharibəsində Xocalı soyqırımının günahsız qurbanlarının qisasını döyüş meydanında aldı. Tədbir zamanı, həmçinin soyqırım vəhşiliklərini əks etdirən videoçarx da nümayiş etdirilib, gənclərin sualları cavablandırılıb.
Əlavə olaraq, Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar onlayn tədbir keçirilib. ASAP Türkiyə nümayəndəliyinin aktiv üzvləri, Türkiyədə yaşayan azərbaycanlı gənclər və Üsküdar Universitetinin akademik heyətinin iştirak etdiyi tədbirdə Xocalı qətliamının insanlığa qarşı törədilmiş cinayət kimi beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınması, bu faciəni törədənlərin hüquqi müstəvidə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi və haqq səsimizin dünyaya çatdırılması məqsədilə Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə fəaliyyət göstərən “Xocalıya ədalət!” beynəlxalq kampaniyası çərçivəsində petisiyaya imza toplanması ilə bağlı danışılıb, faciənin ağrı-acısını özündə əks etdirən şəkillər nümayiş olunub. Çıxışlar zamanı qeyd olunub ki, illər ötsə, əsrlər bir-birini əvəz etsə də, Xocalı soyqırımı xalqımızın qan yaddaşından heç vaxt silinməyəcək. Bu faciə zamanı qədim Azərbaycan şəhəri Xocalı yerlə-yeksan edilib, uşaq, qadın, qoca bilmədən insanlar vəhşicəsinə qətlə yetirilib, itkin düşüb, əsir alınaraq əzab və işgəncələrə məruz qalıblar.

Xankəndidə Xocalı qurbanlarının xatirəsi yad edildi -Fotolar

Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəliyi və Qarabağ Unversitetinin birgə təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümü ilə əlaqədar anım tədbiri keçirilib. Dövlət himninin səsələnməsi, şəhidlərin bir dəqiqəlik sükutla yad edilməsi ilə başlayan mərasimdə Xocalı şahidləri də, Xocalı şəhidlərinin doğmaları da o dəhşətli gecədən danışıblar. Oğlu, qardaşı, həyat yoldaşı ilə birlikdə ailəsinin 14 üzvünü Xocalı faciəsində itirən Elmira Allahverdiyeva bu sözləri ilə hamını kövrəldib:Bu gecə səhərədək gözümə yuxu getmədi. Açılan qara səhərinizə qurban olum ay xocalılar.
Tədbirdə çıxış edən digər natiqlər də faciənin xalqımıza yaşatdığı ağır mənəvi-psixoloji iztirablarıdan, erməni vəhşiliklərindən söz açıblar.Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəliyinin əməkdaşı Səbuhi Qəhramanov Xocalı soyqrımının bəşər tarixində ən ağır faciələrdən biri olduğunu, ermənilərin dinc əhaliyə qarşı törətdiyi vəhşiliklərdən danışaraq, Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması sahəsində aparılan genişmiqyaslı işləri tədbir iştirakçılarının nəzərinə çatdırıb.S. Qəhramanov 2023- cü ilin 15 oktyabr tarixində Prezident İlham Əliyevin Xocalı şəhərində Azərbaycanın dövlət bayrağını qaldırdığını, Xocalı faciəsi qurbanlarının qisasının döyüş meydanında alındığını vurğulayıb. Anım mərasimində Xocalı soyqırımına dair hazırlanan videoçarxlar da nümayiş olunub.

Xankəndi, Xocalı və Ağdərədə bayraqlar yarıya qədər endirildi- FOTOLAR

Xocalı soyqırımının 33-cü ildönümü ilə əlaqədar Xankəndi şəhərində, Xocalı və Ağdərədə dövlət orqanlarına məxsus inzibati binaların qarşısında ucaldılan dövlət bayrağımız yarıyadək aşağı endirilib. Bu gün saat 17.00-da isə Azərbaycanın bütün ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad ediləcək.

“Xocalıdan gələn var”

Niderland krallığında, Haaqa şəhərində Xocalı sakini, ailə üzvlərini Xocalı faciəsində itirmiş jurnalist, yazıçı-publisist Səriyyə Müslümqızının “Onlar heç zaman böyüməyəcəklər” (Ze werden nooit volwassen “) və “Xocalıdan gələn var” (Geesten uit Khojaly) adlı kitablarının Holland dilində təqdimatı olub. Yazıçı Henri van Rens təfəfindən tərcümə olunmuş, o dəhşətli gecədə həyatını itirən qadınlar və uşaqların ölüm anını təsvir edən bu kitab, iştirakçılar tərəfindən böyük maraqla qarşılanıb. Kitabın holland dilində tərcümə olmasının əsas səbəbi isə Dünya Ədalət Məhkəməsinin məhz Niderland Krallığında yerləşməsidir. Müəllif, 32 ildən sonra Xocalıya qayıdan Səriyyə Müslüm qızı çıxışında bildirib ki, ədalətin ocağı sayılan Niderland, Xocalı soyqırımının ədalətli həlli, bu qətliamı törədənlərin cəzalanmasını təmin etməlidir.Uzun illər həsrətində olduğu Xocalıya, bu gün yenidən həyatın qayıdıtdığından danışan Səriyə xanım bundan sonra vətənimiz və xalqımızın bir daha belə məşəqqətlər görmək istəmədiyini də arzulayıb. Qeyd edək ki, Xocalı Soyqırımının 33-cü ildönümü ilə bağlı Niderland Krallığında anım mərasimi də keçirilib. Haaqa şəhərində Xocalı faciəsi qurbanlarının xatirəsini əbədiləşdirən abidə ziyarət olunub. Xocalı qurbanları, vətən uğrunda şəhid olmuş qəhrəmanların xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla anılıb. Abidə önünə əklil və çiçəklər qoyulub. Anım mərasimini təşkil edən Holland- Azərbaycan Türk Kültür Dərnəyinin başqanının video çıxışı izlənilib. Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi bu gün Almaniyada da yad ediləcək. Xocalıya qayıdış, Prezident İlham Əliyevin Xocalıya səfəri, Xocalıya dönən xocalılarla görüşünü əks etdirən videolar nümayiş olunacaq.

Yeganə Qəhrəmanova
ADPU-nun dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Azərbaycanda milli dil uğrunda mübarizə tarixindən
Azərbaycan dilinin qorunması və inkişafı, məktəblərimizdə ana dilinin tədrisi, dilimizin yazı qaydaları kimi məsələlərə hələ XIX əsrin ortalarından başlanılmışdır. Anadilli məktəblərin açılması, dilimizin tədrisi uğrunda mübarizə aparan maarifpərvər ziyalılar bu yöndə var gücləri ilə çalışmış, XIX əsrin əvvəllərindən milli maarifçilik hərəkatının meydana gəlməsi ilə dilimizin qorunması və inkişafı uğrunda xüsusi işlər görmüşlər. Görkəmli maarifçilər A.Bakıxanov, H.Zərdabi, M.F.Axundov, M.Ş.Vazeh, İ.Qutqaşınlı və digər ziyalılar yeni tipli məktəblərin yaradılması və inkişaf etdirilməsi, ana dili dərslərinin tədrisi məsələsinə diqqət yetirmiş, həmin məktəblərdə təhsil alan uşaqlarının sayının artırılması istiqamətində böyük səylə çalşmışdılar. Həmin vaxta qədər ölkəmizdə fəaliyyət göstərən mədrəsə və dini tipli məktəblərdə ərəb və fars dilləri əsas tədris dili olsa da, dövrün ədəbi, bədii və elmi əsərləri bu dillərdə yazılsa da, XIX əsrin başlanğıcından məktəblərimizdə ana dilində tədrisin təşkili məsələsi dilimizin inkişafı və qorunması yönündə xüsusi mərhələ təşkil etmişdi. Azərbaycan dili nəinki Zaqafqaziyada, bütünlükdə Yaxın Şərqdə əhəmiyyətli rolunu genişləndirmiş, həmin dövrə qədər əhali arasında ancaq danışıq dili vəzifəsini yerinə yetirsə də, bu dövrdən müstəqil fənn olaraq Azərbaycanda və Qafqazın İrəvan, Tiflis, Dərbənd, Qori, Stavropol, Kutaisi və başqa böyük şəhərlərində təzə açılan dövlət məktəblərində tədris planlarına və proqramlara daxil edilmişdi.
Dilimizn bu dövrdəki vəziyyətini təhlil edən Fəxriyyə Cəfərova “Dil hər bir xalqın varlığının təzahürü, onun milli sərvətidir” adlı məqaləsində yazır ki, “Maarifpərvər ziyalılar cəmiyyətin inkişafını, ictimai-milli təfəkkürün yüksəldilməsini, ilk növbədə, dilə münasibətdə görürdülər. Onların fikri belə idi ki, dünyəvi elmlər hər bir xalqa öz ana dilində çatdırılmalıdır”.
Azərbaycanda milli mətbuatımızın ilk qaranquşu sayılan "Əkinçi" qəzeti ana dilimizin qorunması, bu dili inkişaf etdirmək və geniş xalq kütlələri ilə aydın, anlaşıqlı dildə danışmaq və ünsiyyət yaratmaq baxımından böyük işlər görmüşdür. Qəzetin bu istiqamətdəki fəaliyyəti bu gün də öz əhəmiyyətini itirməmiş, hər zaman ana dilimizin qorunması işində nümunə olmuşdur. "Əkinçi" Azərbaycan-türk dili probleminə xüsusi diqqət yetirir, dilimizin təkmilləşdirilməsi məsələsini vacib hesab edirdi. Qeyd olunan məsələ ilə əlaqədar qəzetin səhifələrində təbliğati məqalələlər dərc olunurdu. Qəzetdəki yazıların hər zaman sadə, aydın anlaşıqlı olması, xalq dilini əks etdirməsi özü fikrimizi sübut edir. Bu məsələ böyük mütəfəkkir M.F.Axundzadəni də çox düşündürdüyündən o, H..Zərdabiyə də "Əkinçi"nin dilinin necə olması haqqında tövsiyələr verirdi. M.F.Axundzadə Həsən bəy Zədabiyə 1875-ci il 21 aprel tarixli məktubunda qəzetin üslub gözəlliyindən, məlumatların incə və aydın şərhindən yazırdı. Bu məktubda orfoqrafiyanın düzgünlüyünü də vurğulayır, qəzetin dilimizi qüsurlardan təmizləmək üçün nümunə olduğunu yazırdı. O bu işdə öz komediyalarının orfoqrafiyasındakı imla qaydalarını əsas tutmağı məsləhət görürdü. İlk dəfə dilimizdə durğu işarələrindən istifadə və durğu işarələri təlimini “Əkinçi” qəzetində tətbiq edən M.F.Axundzadə böyük vətənpərvər kimi, dilimizlə, onun yazısı ilə bağlı çətinlikləri aradan qaldırmağa çalışırdı.
Həsən bəy Zərdabinin həyat yoldaşı Hənifə xanım göstərirdi ki, Həsən bəy hər zaman saf türkcə tərəfdarı olmuşdur. Onun nəşr etdirdiyi qəzetin dilini də Qafqazın bütün müsəlmanları aydın anlayırdı. Hənifə xanımın yazdıqlarından aydın olur ki, Həsən bəy Zərdabi krımlılardan, sibirlilərdən, volqaboyu tatarlarından ərəb dilində yazılmış məqalələr alır, onları ərəb dilini mükəmməl bilən Qazanlı bir mollaya tərcümə etdirirdi. Tərcümələri nümunə kimi yazı müəlliflərinə qaytarır, hər birindən ana dilində yazmalarını istəyirdi. Həmin müxbirlər tədricən öz ana dillərində yazırdılar. Həsən bəy müxbirlərə ana dilində məqalə yazmağı öyrətdiyi üçün fəxr edirdi.
H.Zərdabi başda olmaqla “Əkinçi”nin əməkdaşları maarifçiliyin mühüm əlamətlərindən biri kimi kitab çapına xüsusi önəm verirdi. Lazım olan əhəmiyyətli kitablar başqa dillərdən dilimizə tərcümə olunurdu. O göstərirdi ki, millət qeyrəti çəkənlər Türkiyədə çap olunan kitablardan gətirib, öz ana dilimizdə çap elətdirib, xalqa pulsuz və ya ucuz qiymətə paylasa, məktəblərimizdə lazımsız kitabların əvəzinə həmin yeni kitablar oxunar…
“Əkinçi“ qəzeti xalqın maariflənməsi işinə xidmət etdiyindən türk-müsəlman dünyasında böyük əks-səda yaratmışdı. Böyük türkçü, “Tərcüman“ qəzetinin baş redaktoru İsmayıl bəy Qaspıralıya “Əkinçi“nin və şəxsən Həsən bəyin göstərdiyi müsbət təsiri də qeyd etmək lazımdır. İ.Qasprinski Baxçasaraydan, Krımdan Həsən bəyə Zərdabiyə məktub yazmış, “Tərcüman“ adlı bir qəzet nəşr etdirmək istədiyini xəbər vermiş, ondan xeyir-dua istəmişdi. Daha vacibi bu idi ki, Həsən bəydən qəzetin idarəçiliyinə rəhbərliyi öz üzərinə götürməyi xahiş etmişdi.. Bu məktub Həsən bəy Zərdabidə böyük ruh yüksəkliyi, bayram əhvalı yaratmışdı. Həsən bəy sonralar Zərdabda yaşayarkən “Tərcüman“ qəzetinə abunə olmuş, qəzeti alıb oxumuş, başqa insanlara da oxutdurmuşdı.
Əlimərdan bəy Topçubaşov özünün “Azərbaycanın mayakı” xatiratında yazırdı ki, İsmayıl bəy daim deyirdi ki, Rusiya ərazisində türk mətbuatının tarixi məhz “Əkinçi“ qəzetindən başlanır və Həsən bəy Zərdabi bu mətbuatın patriarxıdır. İsmayıl bəy mütərəqqi ziyalı kimi Həsən bəyi öz müəllimi adlandırırdı.
Türk dünyasının böyük ziyalılarından olan Yusif Akçuranın Həsən bəyə münasibəti də çox yüksək səviyyədə idi. O göstərirdi ki, İsmayıl bəy Qaspiralının “Dildə, fikirdə, işdə birlik” şüarı məhz Həsən bəy Zərdabidən qaynaqlanır. Y.Akçura bu barədə məlumatı İ. Qaspıralının şəxsi kitabxanasında saxladığı “Əkinçi” qəzeti kolleksiyasından aldığını yazır, Azərbaycanda maarifçilik mədəniyyətinin və maarifçilik fəlsəfəsinin yaranması və inkişafında "Əkinçi” qəzetinin, eləcə də H.Zərdabinin rolunu tarixə yazılmış xüsusi xidmət kimi qiymətləndirirdi.
Burada maraqlı məsələlərdən biri də yazılarını qəzetdə “Vəkili-naməlum” adı nəşr etdirdiyi dostu M. F. Axundzadənin "Əkinçi”yə məktublarıdır. M.F.Axundzadə insanları nəzəri maarifçilikdən real, praktiki maarifçiliyə çağırırdı, yəni döyüşkən maarifçiliyi təbliğ edirdi, Onun əsas prinsipi bu idi ki, “Damcı daşı deşər”..
M.F.Axundzadə “Kəmalüddövlə məktubları” əsərində və digər əsərlərində sadə yazmaq, sözləri düzgün seçmək, durğu işarələrindən istifadə etmək kimi önəmli məsələlərə, o cümlədən milli dildə terminologiya məsələsinə xüsusi önəm verirdi. Köhnə ərəb-fars sözlərinin və terminlərinin yeni rus-Avropa sözləri və ya milli sözlərlə əvəzlənməsini zəruri hesab edirdi. Mütəfəkkir öz elmi əsərlərini, yəni traktat və məqalələrini daha çox Azərbaycan türkcəsində yazırdı, ana dilimizin ən yeni elmi mülahizələri əks etdirməyə qabil dil olduğunu göstərirdi. Onun elmi üslubu XIX əsrdə Azərbaycanda elmi üslubumuzun inkişafında xüsusi bir mərhələ təşkil edir. Belə ki, Azundzadə özünəqədərki prosesi həm yekunlaşdırmış, həm də perspektivlər müəyyənləşdirmişdir.
Beləliklə, XIX əsrin əvvəllərindən başlayan maarifçilik hərəkatının milli dil siyasəti əsrin ortalarına və sonlarına doğru daha böyük vüsət almağa başladı ki, bu işdə həm ədəbiyyatımızın, həm də milli mətbuatımızın, o cümlədən ilk mətbuat orqanımız olan “Əkinçi” qəzetinin danılmaz rolu var idi. Maarifçilər dilimizin gələcək inkişafına böyük ümidlərlə baxır, başa düşürdülər ki, ardıcıl və fədakar mübarizə nəticəsində ana dilimizin fəaliyyət və nüfuz dairəsi də günbəgün artacaq, bu dildə təhsil alanların, bu dildə çəkinmədən danışan və bundan qürur duyanların sayı daha da çoxalacaq.
XIX əsrdə başlayan milli dil uğrunda mübarizə XX əsrin əvvəllərində daha da güclənmişdi. Azərbaycan mətbuatı həmin dövrdə ədəbi dil uğrunda mübarizənin önündə dayanır, ziyalılarımız bu işdə xüsusi rol oynayırdılar. Cəlil Məmmədquluzadə, Ömər Faiq Nemanzadə, Nəriman Nərimanov, Firudin bəy Köçərli, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Üzeyir Hacıbəyli, Əhməd Cavad və digər milli ruhlu ziyalılar bütün gücü ilə ana dilimizin müdafiəsinə çalışırdılar. Bu elə bir dövr idi ki, hələ dilimizin statusu tam dəqiqləşdirilməmiş, ziyalıların bir çoxu ədəbi dil kimi osmanlı türkcəsini qəbul edirdi.
Bu şəxslərə qarşı mübarizədə C.Məmmədquluzadənin böyük xidmətləri olmuşdu. Onun yaradıcılığındaəsas mövzulardan biri ana dilinin saflığı və əlifba məsələsi, eləcə də ortaq türk ədəbi dili məsələsi idi. C. Məmmədquluzadə ana dilimizi inkişaf etdirmək, cəmiyyətdə ana dilin əhəmiyyətini dərk etmək məsələsini yüksək qiymətləndirirdi.
Milli dil uğrunda gedən mübarizənin qabaq cərgələrində gedən Cəlil Məmmədquluzadə bildirirdi ki, “Molla Nəsrəddin” jurnalının əsas mövzularından birincisi məhz ana dil məsələsi idi. Sonralar “ Xatiratım”dı yazarkən C.Məmmədquluzadə ana dili məsə¬lə¬sinin jurnalın ilk nömrələrindən strateji məsələ kimi qoyulduğunu göstərərək yazırdı: “Necə ki oxucularımıza məlumdur, biz “Molla Nəsrəd¬din” məcmuəsini açıq ana dilində yazmağa başladıq. Biz bu dilə o səbəbdən ana dili adı qoyuruq ki, bu dildə yazı yazanda və ortalığa “ana” söhbəti gələndə biz “ana”nı, “ana” da yazırıq, am¬ma qeyri yazıçılarımız, xah o vədə və xah indi yazılarında “ana” ləfzi rast gələndə, “ana” sözü əvəzinə “madər” yazırlar və həmçinin “ata” sözü əvəzinə “padər” yazırlar”.
C.Məmmədquluzadə molla nəsrəddinçilərin dil barəsində xüsusi mövqeyi olduğunu vurğulayır, bu əqidə ilə “Mol¬¬la Nəsrəddin”i meydana gətirdiklərini bildirirdi. Onların xalq dilinə uyğun aydın, anlaşıqlı şəkildə istifadə etdiyi ana dilimiz ümumtürk xalqlarıı üçün ünsiyyət vasitəsi olaraq arzu et¬di¬kləri bir dil idi.
Göründüyü kimi, M.Cəlil ümumtürk dili üçün ortaq imla və ədəbi dil məsələsini ən vacib amil kimi irəli sürürdü.
XX əsrin əvvəllərindən etibarən xalqımızın azadlığı və milli dirçəlişi uğrunda çalışanlardan biri də Ö.F.Nemanzadə idi.
Ömər Faiq 1919-cu ildə “Milliləşmək” adlı məşhur məqaləsini “Azərbaycan” qəzetində nəşr etdirir. Burada milli dil məsələsini azərbaycançılığın mühüm atributu olaraq diqqət mərkəzində saxlanılır. Müəllif milli dilin önəmini qeyd edərək yazır ki, milli dildən məhrum olduğu, ondan uzaqlaşdığı gün millətin qəbrinə yaxlaşmış deməkdir”.
“Yazımız, dilimiz, ikinci ilimiz” adlı əhəmiyyətli məqaləsində müəllif dilimizin əsas fonomorfoloji qanunu olan ahəng qanununu unudub sözlərimizi ərəbləşdirmək, farslaşdırmaq istəyənlərə kəskin cavab verir, milli dil problemininin necə önəmli olduğunu anlayan Ömər Faiq yazırdı ki: “Bədbəxt o millətdir ki, özgə millətin silahından ziyada dil və ədəbiyyatına əsir olaraq yaşamaqdadır…”
“Molla Nəsrəddinçi”lər arasında M.S.Ordubadinin də xüsusi yeri var idi. O, haqlı olaraq yazırdı ki, hər bir xalq hər zaman öz doğma ana dilinə sonsuz rəğbət və məhəbbət bəsləməli, yeni nəsillərdə də ana dilinə əbədi sevgi aşılamalıdır.
M.S.Ordubadi çox düzgün göstərirdi ki, ana dilinin qorunması və saflığı yolunda mübarizədə xalqın bütün qələm adamları eyni mövqedən çıxış etməli, hər bir yazar bu işə töhfəsini verməlidir. Onun fikrincə, dil hər zaman inkişafda olmalı, bu inkişafı ana dilinə bütün ruhu, varlığı ilə bağlı olan görkəmli şəxsiyyətlər öz əsərləri ilə gerçəkləşdirməlidir.
M.S.Ordubadi doğru olaraq qeyd edirdi ki, yazıçılar dilin inkişaf qanunauyğunluqlarını dərindən bilməli, qayda-qanunlarına vaqif olmalıdır. Özünün “Şeirimiz haqqında bir neçə söz” adlı məqaləsində mütəfəkkir şairlərimizin əsərlərindəki dil hərcmərcliyini, yazıçıların ədəbi dil normalarını bilməmələrini, bu normalarla hesablaşmamalarını qəbul etmir, doğma dilin inkişafı naminə çalışmasını hər bir yazarın əsas vəzifələrindən biri hesab edirdi.
Ana dilimizin saflığı, qorunması və inkişafı uğrunda mübarizə görkəmli dövlət xadimi, publisist, yazıçı, dramaturq Nəriman Nərimanovun da marifçilik fəaliyyətininin əsas xəttini təşkil edirdi. N. Nərimanov öz fəaliyyətində azərbaycançılıq ideyasını ana xəttini məhz milli dil məsələsində görürdü.
Azərbaycan tarixinin böyük simalarından, tarixi şəxsiyyətlərindən biri kimi adını, həyat və mübarizə yolunu xalqımızın milli mübarizə tarixindən, ictimai-siyasi, milli-mədəni, elmi-pedaqoji fəaliyyət yolundan ayrı təsəvvür etmək mümkün olmayan böyük ictimai-siyasi xadim, inqilabçı, maarifçi, nasir, dramaturq, publisist, müəllim, həkim, teatrşünas kimi məşhurlaşmış Nəriman Nərimanovun yaradıcılığı müxtəlif sahələrdə olduğu kimi, Azərbaycan dili və dilçilik araşdırmaları baxımından da dəyərli və zəngin mənbə rolunu oynayır. Dilimizi həm xalqımızın, həm də digər xalqların nümayəndələrinə öyrətmək məqsədilə dərsliklər yazan, ana dilini yad ünsürlərlə korlayanlara qarşı daim mübarizə aparan, öz ana dilini dərindən sevən və sevdirməyə çalışan, milli dillərin istismar olunduğu bir dövrdə Azərbaycan dilinin dövlət dili olması haqqında fərman imzalayan N.Nərimanovun dilçilik elmi sahəsində apardığı ardıcıl və fədakar mübarizəni, bu sahəyə aid yazdığı çoxsaylı qiymətli əsərləri və əhəmiyyətli fikir və mülahizələrini araşdıranlar haqlı olaraq onu dilçi alim hesab edir, Azərbaycan dilçilik elminə xüsusi xidmətlər göstərdiyini vurğulayırlar. Çünki dil məsələsi N.Nərimanovun marifçilik, elm və mədəniyyət sahəsində apardığı fəaliyyətin əsasını təşkil edir, davamlı və məqsədyönlü xarakter daşıyırdı. O, ta XIX əsrin 90-cı illərindən başlayaraq bütün həyatı boyu mədəni sərvətlərimizin mühafizəsinə, ana dilimizin saflığı məsələlərinə diqqət yetirmiş, Azərbaycan dilçilik elminin, maarif və mədəniyyətimizin inkişafı istiqamətində ciddi səylə çalışmışdır.
Azərbaycan dili və milli dil uğrunda mübarizə aparanlardan biri də Məhəmməd ağa Şahtaxtlı olmuşdur. Ümumilikdə “Azərbaycan dili” məfhumunun və ya anlayışının təşəkkülündə böyük tarixi xidmətləri olan bir ziyalı kimi M.Şahtaxtlı hələ 1891-ci ildə bu məsələ ilə əlaqədar “Kaspi” qəzetində 93-cü nöm¬¬rədə “Zaqafqaziya müsəlmanlarını necə adlandırmalı?” adlı məqalə çap etdirmiş və orada öz narahatlığını ifadə edərək göstərmişdi ki, “Yaxın zamanlara qədər Zaqafqaziya islam əhlini rus dilin¬də müsəlman adlandırırdılar. Bu anlayış altında təkcə is¬lam dininə sitayiş edənləri yox, ümumiyyətlə türk dilində da¬nı¬şan Rusiya Zaqafqaziyasının əhalisini nəzərdə tuturdular. Din¬lə¬rinə görə ruslar tərəfindən xalqın belə adlandırılması mü¬səl-man¬ların özlərindən qaynaqlanır. Çünki onlar indiyə qədər mil¬li dil və din anlayışlarını itirib, öz xalqlarını və öz dillərini mü¬səlman adlandırırdılar”
Azərbaycan xalqını uzunmüddətli müharibələrdən xilas edib müasir dünya mədəniyyətinə qovuşdurmaq, Şərq və Qərb mədəniyyətini bir-birinə yaxınlaşdırmaq, Qərb mədəniyyətinə daha yaxından yiyələnmək maarifçilərin əsas məqsədlərindən biri idi və bu prosesdə dilimizin rolunun yüksəldilməsi uğrunda ciddi iş aparırdılar. Yeni düşüncə tərzinə malik ziyalılar ayrı-ayrı dövrlərdə Qafqazda inzibati-mədəni mərkəz olan Tiflis şəhərində məskunlaşaraq milli- mədəni və ideoloji baxımdan hərtərəfli mühit yarada bilmişdirlər. Həmin dövrüdə “Şərqi-Rus” qəzeti və “Molla Nəsrəddin” jurnalı Tiflisdə nəşr olunmuşdu. Bu mərhələni tədqiq edən mütəxəssislər yazır ki, “XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycandan Rusiyanın, Qərbin elm-mədəniyyət mərkəzlərinə təhsil arxasınca gedənlər, həmin mərkəzlərdə bu və ya digər səviyyədə Azərbaycan mühiti, yaxud təəssüratı formalaşdıranlar ilk mühacirətin (mədəni mühacirətin) ənənələrini davam etdirirdilər” (Nizami Cəfərov, Vüqar Sərdarov, Altay Cəfərov. Azərbaycançılıq ideologiyasının etnoqrafik əsasları. «Elm və təhsil», 2016)
Müəlliflər ilk mədəni mühacirət hadisəsini izah etdikdən sonra Azərbaycanda ikinci mühacirət dövrü haqqında yazılır: “Xalq Cümhuriyyətinin yaranıb süqut etməsi, ölkədə ictimai-siyasi, ideoloji mübarizələrin meydanının genişlənməsi ilə Azərbaycan mühacirətinin tarixində ikinci dövr başladı ki, onun xarakteri əvvəlki dövrdən fərqlənirdi: bu, siyasi mühacirət idi. Xalq Cümhuriyyətinin süqutu, sovet-kommunist repressiyalarının gücləndiyi illərdə 50 mindən artıq azərbaycanlı Türkiyəyə köçməyə məcbur olmuşdur. Onların içərisində süqut etmiş Cümhuriyyətin rəhbərləri də vardı. Türkiyəyə köçmüş mühacirlərin bir hissəsi oradan müxtəlif Qərb ölkələrinə (Fransa, Almaniya, ABŞ və s.) yayılmışlar” (Nizami Cəfərov, Vüqar Sərdarov, Altay Cəfərov Azərbaycançılıq ideologiyasınm etnoqrafik əsasları «Elm və təhsil», 2016).
Yuxarıda göstərdiklərimiz XIX əsr Azərbaycan ictimai mühitində dilimizin milli dil kimi inkişafı və məktəblərdə tədrisi istiqamətində atılmış addımlar, o dövrkü maarifçilik hərəkatının ümumi məqsədləri barədə məlumat almağa imkan yaradır. Lakin bunu deməyi özümüzə borc bilirik ki, Azərbaycan dili uğrunda ziyalılarımız nə qədər inadlı və ardıcıl mübarizə aparsalar da, milli dilimizin inkişafı üçün ən münbit şərait ölkəmizin müstəqillik əldə etməsindən sonra yaranmışdır. Xüsusilə Ulu öndər H.Əliyevin hakimiyyətə gəlişindən sonra dilimizin inkişafı ilə bağlı zəruri fərmanlar verildi. “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman böyük tarixi əhəmiyyət kəsb etdi. Ümummilli lider H. Əliyevin Sərəncamı ilə avqustun 1-i hər il ölkəmizdə Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd edilir.
Cənab İlham Əliyev 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncama uyğun olaraq 150 cilddən ibarət “Dünya ədəbiyyatı kitabxanası”, 100 cilddən ibarət “Dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası”, yenə 100 cilddən ibarət “Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası” seriyasına uyğun nəşrlər latın qrafikası ilə çap olunmuşdur. 23 may 2012-ci ildə isə “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” ölkə prezidentinin sərəncamına əsasən ölkəmizdə dilimizin milli varlığının qorunması və daha da inkişafı istiqamətində böyük perspektivlər açılmışdır. Bu baxımdan bizim əsas işlərimizdən biri də dilimizin saflığı və qorunması uğrunda mübarizə aparmış tarixi şəxsiyyətlərimizin və ziyalıların fəaliyyətini geniş və hərtərəfli öyrənmək, onların qoyduğu şərəfli yolu davam etdirməkdən ibarətdir..