Ərazi bütövlüyünü və suverenliyini təmin edən Azərbaycan Respublikasının “Konstitusiya və Suverenlik İli”

Azərbaycan torpaqlarının erməni işğalından azad edilməsi və Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün bərpası zərurəti ilə şərtlənən 44 günlük Vətən Müharibəsi praktiki olaraq BMT Təhlükəsizlik Şurasının dörd qətnaməsinin tələblərini yerinə yetirdi. Sonra Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası ilə bağlı ilk addımlar atıldı. Cənubi Qafqaz regionunda sülh və sabitliyin bərqərar olması naminə dövlət sərhədlərinin qarşılıqlı tanınması haqqında müvafiq sülh sazişinin imzalanması ilə bu proses başa çatdırılmalı idi.
2023-cü ilin sentyabr ayında Azərbaycan öz suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tam bərpa etdi. Sentyabrın 19-da Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində genişmiqyaslı təxribatların qarşısının alınması, Ermənistan silahlı qüvvələrinin qalıqlarının tərksilah edilməsi və Azərbaycanda konstitusiya quruluşunun bərpası məqsədilə bu ərazilərdə 24 saatdan az davam edən antiterror əməliyyatına başlanıldı. Əməliyyat nəticəsində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Azərbaycan Respublikasının suverenliyini tam bərpa etdi. Erməni silahlı birləşmələri və qanunsuz silahlı birləşmələr Qarabağ bölgəsində silahı yerə qoyub, döyüş mövqelərini və hərbi postlarını tərk etdilər.
Bu, təkcə Cənubi Qafqaz və milli təhlükəsizlik kontekstində deyil, həm də Azərbaycanın iqtisadiyyatının gələcəyini və xalqının rifahını müəyyən edən infrastrukturun, energetikanın, nəqliyyat kommunikasiyalarının, ticarətin gələcək inkişafı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edirdi.
Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyünün bərpasında mühüm nailiyyətlərdən iri infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsinə, beynəlxalq forumlarda nüfuzlu iştiraka və onların işinə töhfə verməyə qədər uzun bir yol keçmişdir.
Azərbaycanın suverenliyi konsepsiyası ədalətli, müasir, güclü, sabit hökuməti nəzərdə tutur ki, onun formalaşmasında ilk tədbirlərdən biri “sosial müqavilə”nin yaradılmasıdır. Liberal nəzəriyyənin tərəfdarları “ictimai müqavilə” anlayışı dedikdə Konstitusiyanı nəzərdə tuturlar. Müstəqil siyasət yeritmək bacarığının əsasında məhz bu dayanır və ona əməl olunması, həyata keçirilməsi dövlətin uğurunu təmin etməyə hesablanmış hüquqi alətdir.
1995-ci il mayın 2-də Milli Məclisin qərarı ilə Azərbaycanın yeni Konstitusiyasının layihəsinin hazırlanması üzrə Komissiyanın tərkibi təsdiq edildi. Onun tərkibinə tanınmış ictimai-siyasi xadimlər, alimlər, hüquqşünaslar daxil idi. Ümumimilli lider Heydər Əliyev komissiyanın sədri seçildi. Çox qısa müddət ərzində inkişaf etmiş ölkələrdə konstitusiya quruculuğu təcrübəsi öyrənilmiş və təhlil edilmişdir. Sonra hazır layihə ictimai müzakirəyə təqdim olunmuşdur. Konstitusiya 1995-ci il noyabrın 12-də referendumda qəbul edilmişdir. 2002-ci il avqustun 24-də və 2009-cu il martın 18-də ölkənin Əsas Qanununa əlavə və dəyişikliklər olunmuşdur .
Müstəqillik əldə etdiyi dövrdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü pozulmuşdur. Ölkənin 20 faizdən çoxu - Qarabağın dağlıq hissəsi və ona bitişik yeddi rayon işğal edilmişdir. 30 il ərzində bu ərazilərin Ermənistan Respublikası tərəfindən işğalı nəticəsində konstitusiya quruluşu və qanunauyğunluq təmin edilə bilməmişdir.
2023-cü ildə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi tam bərpa olunduqdan sonra dövlətin bütün ərazisində Konstitusiyası təmin olunub və Prezident İlham Əliyevin 2024-cü il 19 sentyabr tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Suverenliyi Günü təsis edilib.
Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilər üzərində qanuni suverenliyini tanıyan müasir dünya beynəlxalq hüququn təntənəsi mümkünlüyünü dərk etdi və Cənubi Qafqazda yeni reallıqları qəbul etdi. Bütün bunlar regionun geosiyasi mənzərəsini dəyişdi, Azərbaycanı liderliyə gətirdi. Azərbaycan ilə Türkiyə, Rusiya və regionun digər ölkələri arasında güclü ikitərəfli münasibətlərin inkişafı üçün yeni ilkin şərtlər yaranmışdır. Regiondankənar, qlobal oyunçular anladılar ki, Cənubi Qafqazla əlaqələri Azərbaycanla inkişaf etdirmədən qurmaq mümkün deyil.
Dünyanın 120-yə yaxın ölkəsini birləşdirən Qoşulmama Hərəkatına Azərbaycanın sədrliyi bu təşkilatı canlandırdı və bu, ölkənin əksər dövlətlər arasında nüfuzunu kəskin şəkildə artırdı.
Azərbaycanın uğurları və artan nüfuzu ölkənin “İslam səkkizliyi”nə – D-8-ə qoşulma ehtimalına gətirib çıxarıb ki, bu da indi D-9 adlandırılacaq. Bu, həm İslam dünyasında, həm də Türk Dövlətləri Təşkilatında dövlətin əhəmiyyətinin artmasının müəyyənedici məqamlarından biridir. Xatırladaq ki, D-9 dünya müsəlmanlarının 60 faizini təmsil edən böyük və təmsilçi təşkilat kimi mövqedədir.
İlin ən böyük və ən mühüm hadisəsi 2024-cü ilin noyabr ayında Bakıda BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının - COP29-un Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının uğurla keçirilməsi oldu.
“Konstitusiya və Suverenlik İli” Azərbaycanın irimiqyaslı nailiyyətlərinin inkişaf etdirilməsi, regional liderliyinin və dünya siyasətində nüfuzunun gücləndirilməsi ili kimi nəzərdə tutulub.
Qarayeva Çiçək Əhməd qızı
ADPU-nun nəzdində
Azərbaycan Dövlət Pedoqoji
Kollecinin müəllimi