Qardaş sözlə ifadə olunmur...

Bu həyatda ən çətin şey Qardaşı söz ilə ifadə etməkdir! Bu mənada tək mənim üçün deyil, onu tanıyan hər bir insan üçün böyük dəyər sahibi , mərdlik və sədaqətli dost rəmzi olan, bu gün ömrünün 60-cı baharına qədəm qoyan əziz qardaşım, dostum, sirdaşım Namiq haqqında düşüncələrimi sözlə ifadə etməkdə çətinlik çəkirəm.
Çünki mənim qardaşım sözlərlə, cümlələrlə ifadə edilməyəcək qədər dəyanətli, mərd və səxavətli insan , bir sözlə, özündən böyük ürək sahibidir.
Onun haqqında saatlarla, günlərcə ürək dolusu danışsam da tükənən deyil. O, əvəzolunmaz qardaş, sədaqətli dost, nümunəvi ailə başçısı, Böyük Azərbaycan və Turan sevdalısı olmaqla yanaşı, ruhu göylərə bağlı şair və əsrarəngiz qələm sahibidir.
Əziz qardaş arzu edirəm yürüdüyün 59 il ömrünün tən ortaq nöqtəsi olsun. Həyatda sənə ilk öncə can sağlığı,doğmalarınla, dostlarınla, dəyərli övladların və nəvələrinlə xoş və mənalı ömr yaşamağı arzulayıram.
Bütün sirlərimi, sevinc və ağrı acılarımı qəlbən bölüşə biləcəyim əziz Qardaşım, sənin ürəyimdəki, həyatımdakı yerini heç nə əvəz edə bilməz. Doğum günün mübarək əziz Qardaşım!

Aynur CƏFƏRQIZI Yazır:

Müəllimə

(hekayə)

Həmişə qaynayan, səs-küyündən qulaq tutulan məktəbdə bir neçə gün idi ki, sakitlikdən adamın ürəyi sıxılırdı. Müəllimlər bir-bir, iki-bir gəlir, dərs ilini başa vurduqlarına görə bir-birini təbrik edir, yarım saat, bir saat oturub çıxıb gedirdilər. Belə bir vaxtda bu boyda məktəbdə tək bircə sinifdə, ikinci mərtəbədə dəhlizin lap o biri başındakı sonuncu sinifdə dərs gedirdi. Dördüncü sinif şagirdləri növbə ilə kitab oxuyur, qruplara bölünərək bir-birinə suallar təqdim edir, misal, məsələ yazır, yarışırdılar. Müəllim isə... müəllim əlini üzünə qoyub tərpənmədən onlara baxır, hey baxırdı. Onun geniş açılmış gözlərindən, baxışlarından süzülən mənanı uşaqlar da duymamış deyildilər. Bu, onları da mütəəssir edir, onlar işlərini yarımçıq qoyaraq sakit dayanır, hərdən müəllimə, hərdən də bir-birlərinə baxırdılar. Müəllimin gah dolub, gah boşalan, qəlbindəki üzüntünü, beynindən keçən min-bir fikri əks etdirən gözlərindəki ifadələr uşaqların da qəlbinə sirayət edir, onlar bu anların nə qədər həssas, kövrək dəqiqələr olduğunu dərk edirdilər. Bu gün onlara başqa vaxtlarda olduğu kimi hərdənbir müəllimin “bu nə səsdir, bir az sakit!” deməsinə ehtiyac yox idi. Lakin o, hərdən çox zəif və kövrək səslə nə isə deyir, göstəriş verirdi.
Uşaqlar, əslində, müəllimələrinin son aylarda tez-tez bu cür xəyala daldığını, həsrətlə onlara zilləndiyini, əlsiz, barmaqsız, eləcə ürək yandıran baxışlarla onların boylarını, yazı yazan balaca əllərini, üz-gözlərini necə oxşadığını, sığallayıb-əzizlədiyini hiss edirdilər.
Dərs ilinin son günləriydi və artıq heç bir sinifdə heç bir dərsin keçilməməsinə baxmayaraq, müəllimə təkidlə öz şagirdlərini məktəbə gəlməyə səsləyirdi. “Sabah ana dilindən yoxlama yazı işi yazacağıq, o biri gün riyaziyyatdan. Son zəng günü qiymət cədvəllərinizi götürmək üçün gələrsiniz”, − deyirdi... Bununla bu dörd ildə öyrəşdiyi, öz övladları qədər sevib-bağlandığı bu uşaqlardan doymaq, doymaq istəyirdi...
İndi məktəbin bu cansıxıcı sakitliyində bu sinifdə də qəribə bir sükut hökm sürürdü. Əlini yanağında öz stolunun arxasında quruyub qalmış, həsrət dolu həyəcanlı baxışları ilə şagirdlərini dönə-dönə boy-boy süzən müəllimənin könül evi də sanki divarları yazılmış, pəncərəsi, döşəməsi çirklənmiş, qapıları açıq, tərk edilmiş sinif otaqları kimi bomboş idi. O, sinəsinin altında bir göynərti, sızıltı hiss edirdi. Dörd ildə olub-bitənlər bir-bir gözünün önündən keçdikcə müəllimə ürəyində dünyanın vəfasızlığından, vaxtın etibarsızlığından giley edirdi.
...Elə bil dünəndi, parta arxasında naşı-naşı oturan, narahat-narahat qurcalanan, tez-tez analarını istəyib doluxsunan körpələrin kiçik əllərini əlinin içinə alıb, onlara qələm tutmağı, hərfləri, rəqəmləri yazmağı öyrətmişdi. Onlar kövrələndə müəllimənin də ürəyi atlanmış, körpə ürəklərin həyəcanlanmaması üçün özünün təskinverici səsi və şirin sözləri ilə onları ovutmuşdu.
Hər kiçik uğurlarına-bir hərfin düzgün yazılışına, bir doğru cavaba çiçəyi çırtlamışdı, ürəyi dağa dönmüşdü... o, bu uşaqların hər birinin xarakterinə beş barmağı kimi bələd idi, hər biri ilə necə lazım idisə, elə də rəftar edirdi. Bəzilərinin dəfələrlə evlərində olmuşdu. Aralarında valideyn diqqətindən, qayğısından məhrum olanları vardı, müəllimə onlara ikiqat, üçqat nəvaziş göstərmişdi. Belələrinin dərsdən yayınmaması üçün bütün qüvvəsi ilə çalışmışdı. Bu dörd ildə müəllimə tək bu uşaqların yox, onların ailələrinin də problemini, dərd-sərini öz içinə salmışdı, özü ilə bərabər evinə aparıb-gətirmişdi. O, bu uşaqların fiziki və mənəvi sağlamlığına mane olan bütün əngəllərin aradan qalxmasına səy göstərmişdi... Valideynlər arasında onu başa düşməyənlər, bəzən inciyənlər də olmuşdu. Amma o heç bir şeyə baxmayaraq, uşaqlar üçün sərfəli olan yolu seçmişdi həmişə. Sağ-salamat, ağıllı və tez böyümələrini arzulamışdı. Bəs indi nə olmuşdu - bilmirdi, sevinməkmi, kədərlənməkmi lazım olduğunu bir anlığa kəsdirə bilmədi...
Yaddaşına heyrət elədi birdən. Dörd ildə bu uşaqların necə boy atdığını, şəkildən-şəklə, dondan-dona düşdüklərini, süd dişləri töküldükdə kimin necə danışdığını belə xatırlayırdı. Cürbəcürdülər, kimisi çoxdanışan idi, kimisini danışdırana qədər hövsələdən çıxırdı. Bəzisinin birinci sinfə gələndə bir aya qədər qapı ağzında ayaqqabılarını çıxarmaq istədiyini, bəzisinin uzun müddət dəftəri tərsinə yazdığını, kimi çox alqışladığını, kimi nə zaman tənbeh etdiyini, hamısını, hamısını bir-bir xatırlayırdı...
Çalışqan idi, tənbəllik nədir, bilməzdi müəllimə. Bu uşaqlarla nə qədər yerlərə ekskursiyalar etmişdi, ilin əziz günlərinə maraqlı tədbirlər hazırlamışdı. Dörd ildə cəmi iki gün işə gələ bilməmişdi. Bu, yadına düşəndə o iki gün nəzərində böyüyüb, böyüyüb iki aya bərabər bir vaxt oldu, qınadı özünü qəlbində...
Kövrək idi, ayrılıqlara elə uşaqlıqdan dözə bilmirdi. Bir dəfə xalasının qızı onlarda bir ay qonaq qalmışdı. O qızın çıxıb gedəndə onun ürəyini də çəkib özü ilə apardığını, sinəsində ürək boyda bir göynərti qaldığını hiss etmiş, başını anasının sinəsinə sıxıb hönkür-hönkür ağladıqdan sonra sakitləşmişdi...
Tələbə yoldaşlarından ayrılanda da hamıdan çox o kövrəlmişdi. Sonra ata-anasından, bacı-qardaşlarından ayrılmışdı, uzaq ellərə gəlin gəlmişdi...
Xatirələrdən ayrıldı, uşaqlardan kimsə “müəllimə, sabah da dərsə gələcəyikmi?” deyə soruşmuşdu.
-Hə,- dedi, -sabah birinci sinifdən bu vaxta qədər çəkdirdiyimiz şəkilləri də gətirin.
O şəkillərə baxmaq istəyirdi... Birinci sinfə gəldikləri ilk gün hərəyə bir fiqurşəkilli rəngli kağız və bir qələm vermişdi, “kim nə bacarır, onu da çəksin” demişdi. Uşaqların həmin rəngli kağız üzərində çəkdikləri şəkilləri bu günə qədər saxlamışdı: başı böyük, bədəni üç-dörd cızıqdan ibarət adam, bir saplağı, üç ləçəyi olan gül, bir-birinin üstündə əyri-əyri çəkilmiş üçbucaq və kvadratdan ibarət ev şəkillərini sabah gətirib onlara göstərəcəkdi. Sabah hamını burda görməsəydi, doyunca onlara baxıb söhbət etməsəydi, son dəfə öyüd-nəsihət verməsəydi, dörd illik gərgin əməyini yarımçıq hesab edəcəkdi və bu yarımçıqlıq onun bütün həyatında bir iz buraxacaq, onu həmişə incidəcəkdi.
Doyunca darıxmaq, doyunca kövrəlmək istəyirdi. Yalnız ondan sonra rahatlanacaq və yeni dərs ilində yeni şagirdlərini – ürkək-ürkək, doluxsuna-doluxsuna gələn birinciləri yeni bir şövqlə qarşılayacaq, qəlbinin tükənmək bilməyən məhəbbətindən onlara da pay ayıracaq, onlar üçün də ömrünü şam kimi əridəcəkdi...
Məğrur idi, nə qədər yumşaq qəlbli olsa da, şagird qarşısında həmişə özünü ötkəm aparırdı, hər şeydən təsirləndiyini büruzə verməyi qətiyyən xoşlamazdı. Onun aləmində müəllimlə şagird arasında qalın pərdə heç vaxt yırtılmamalı idi. O, şagirdlərinin qarşısında sabit müəllim xarakterini qoruyub saxlayırdı. Onun fikrincə, müəllim şagird üçün qüsursuz-nöqsansız adam, ən ali şəxsiyyət, ən ali varlıq olmalıydı. Amma uşaqlardan biri “müəllimə, gələn il biz bu sinifdə oxumayacağıq?” -deyə soruşanda özünü saxlaya bilmədi, səsi titrəyə-titrəyə:
−Yox, beşinci sinifdə siz yeni fənlər keçəcəksiniz və ayrı-ayrı müəllimləriniz olacaq... Ancaq siz hamınız mənim balalarımsınız, -nə zaman istəsəniz, bu otağa gələ bilərsiniz,-dedi.
Göz yaşları yanağına süzüldü. Uşaqlar görməsin deyə əlini üzünə tutdu.

Başın sag olsun, Türkiyəm!

Sarsıtdı bu xəbər yaman,
Sanki ruhum öldü bu an.
Sevinməsin yad, yağılar,
İslama düşmən olanlar.
Başın sag olsun, Türkiyəm!

*****
Söz tapmıram mən deməyə,
Gələ biləydim köməyə,
Təsəlli verə biləydim,
Göz yaşlarını siləydim.
Başın sag olsun, Türkiyəm!

*****
İçinizdə yaşayan ermənilər,
İnsanlıqdan xəbəri olmayanlar,
Bəlkə elə onlardır törədənlər,
Mənfur, rəzil, alçaq, namərdlər.
Başın sag olsun, Türkiyəm!

Zeynəb Bəhmənli:
Türkiyənin Bolu bölgəsində,oteldə yanğın zamanı ölənlərin ruhuna fatihə oxudum,Allah hamısına rəhmət eləsin. Gözlənilməz faciədi,yaxınlarına Allah səbr versin!

Uğurlu mövqe qazanmaq üçün...

Uşağın inkişafı, səviyyəsi öyrənmə bacarığı onun bu qabiliyyətini daha düzgün göstərməyə şərait yaradır. Uşaqlara təhsil vermək üçün ideal yaş dövrü var. Ümumiyyətlə, uşaqların rəsmi təhsilə başlama dövrü 4-6 yaşı əhatə edir. Bu dövrdə uşaqlar zehni, emosional və sosial bacarıqları daha da inkişaf etmiş olur və onların məktəbə hazırlıq prosesinə başlaması asanlaşır. Lakin uşaqlara təhsil verməyə daha erkən yaşlardan başlamaq da faydalı ola bilər.
Məsələn: 2-3 yaşdan etibarən uşaqlara rənglər, formalar, ədədlər kimi sadə anlayışlar öyrədilə bilər. Bu dövrdə uşaqlar oyun vasitəsilə öyrənməyə meylli olduqları üçün tədrisdə əyləncəli seçilməlidir. Mən bu metodlardan çox istifadə etmişəm.
Valideyinlərə tövsiyəm:4-5 yaşlı uşaqlara əsasən aşağıda qeyd olunan bacarıqlardan düzgün daha da uğurlu ola bilmələri üçün uyğun şərait yaratmaq lazımdır.
Əsas sosial bacarıqlardır ki uşaqlar: paylaşma, dostluq, mehriban danışıq (təşəkkür etmək, xahiş etmək) və digərləri ilə ünsiyyət qurmaq, nitqin inkişaf bacarıqlarına yiyələnirlər.
Dil və ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirmək: nağıl, hekayələr danışmaq, yeni sözlər öyrənmək,(başqa dillərlə də maraqlanmaq)suallar vermək və.s.
Əsas anlayışlardan biri də riyazi və məntiqi anlayışları möhkəmləndirməkdir: Rəqəmləri tanımaq, sadə hesablamaları, rəngləri və formaları fərqləndirmək, “puzzle" oyunlarından istifadə etməklə yaddaşlarını daha da möhkəmləndirmək uğurun göstəricisi ola bilər.
Motor bacarıqlar: "Motor" bacarıqlar nədir? Motor insan bədəninin hərəkətetmə bacarığıdır. Motor sözünün mənası “hərəkət” deməkdir.
İncə motor bacarıqları üçün rəsm çəkmək, kəsmək, yapışdırmaq, iri motor bacarıqları üçün qaçmaq, tullanmaq, toplu oyunlar oynamaq.
Uşaqlar bacarmalıdır: Paltar geyinməyi, əl-üz yumağı, yemək yemək kimi özünü idarə etməlidirlər. Kiçik yaş dövrü uşaqların təməl bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün vacibdir: Oyunlar, əyləncəli fəaliyyətlər və maraq dairələrinə uyğun məşğuliyyətlər bu bacarıqları öyrətməkdə ən təsirli vasitələrdir. Əsas uşağın maraq dairəsini nəzərə alaraq ona uyğun təhsil seçmək və onun istəyinə uyğun bu vasitələrdən yararlanmaqdır.
Müəllimdən öncə hər bir valideyn uşaq ilə fərdi məşğul olmalıdır. Bu zaman uşaq həm şəxsiyyət kimi formalaşacaq, həm də həyatda daha uğurlu mövqe qazana biləcək.
Bəyaz Ağazadə

Doğum günün mübarək oğlum!

Övlad sahibi olmaq ana üçün böyük dəyərdir. Ağıllı, savadlı, düzgün bir övlada sahib olmaq ikiqat bayramdır. Allah mənə bu gözəlliyi nəsib edib. Oğlum haqqında yazmaqla bitməz. Yaxınlarda oğlumun doğum günüdür. Avtandil yetkin bir şəxsiyyətdir. Çox savadlı, tərbiyəli, əqidəli, intellektual, dünyagörüşlü, kiçik-böyük yerini bilən biridir. Nə qədər ali səviyyəli uşaq olsada sakit təmkinli, mutəvazi, etibarlı olmağı bir ana kimi ona olan inamımı daha da yüksəldir. Mən övladımla hər zaman fəxr etmişəm. Başımı hər zaman uca etdiyi üçün ona təşəkkürümü bildirirəm. Bir dəfə də olsa Avtandildən narazı olmamışam. Onun hədəfləri böyükdür. Mənim ona dəstəyim böyük və tükənməzdir. Biz həm də ana-bala deyil, dost, sirdaş kimi həyata baxışımız eynidir. Hələ irəlidə böyük, enişli-yoxuşlu yollar bizi gözləyir. Hər zaman uğurla irəliləməyə doğru. Doğum günün mübarək canım oğlum!
Bəyaz Ağazadə.


Redaksiyadan: Ana müqəddəsdir, Vətən üçün layiqli övlad böyüdən ana isə ikiqat müqəddəsdir. Belə analar öz adlarını Vətən adı ilə qoşalaşdıran- Ana Vətənləşdirən analardır. Onların arzuları da çin olar. Biz də Bəyaz xanımın təbrikinə, arzularına qoşuluruq. Qoşuluruq ki, Avtandil balamız Bütöv Azərbaycanın adını ucaldan, şərəfləndirən və şərəfini qoruyan bir övlad olsun!

"ŞƏR ÜÇBUCAĞI"- İRAN, RUSİYA VƏ ERMƏNİSTANIN ANTİ-AZƏRBAYCAN SİYASƏTİ

Azərbaycan Cənubi Qafqazda iqtisadi və enerji potensialı ilə yanaşı siyasi və strateji üstünlüyü ilə diqqət mərkəzində olan bir dövlətdir. Regionda lider mövqeyini möhkəmləndirən ölkəmiz həm də beynəlxalq arenada artan təsir gücünə sahibdir. Bu reallıqla barışmaq istəməyən İran, Rusiya və Ermənistandan ibarət "Şər Üçbucağı" Azərbaycana qarşı tarixi, etnik, coğrafi, dini-ideoloji və hərbi yöndə düşmənçilik siyasətlərini dərinləşdirməyə çalışırlar, müxtəlif istiqamətlərdə Azərbaycanın inkişafına mane olmaq, onun suverenliyini və regional sabitliyini təhdid etmək məqsədilə sistemli siyasət həyata keçirirlər. Bu üç dövlət birlikdə və ayrı-ayrılıqda həyata keçirdikləri fəaliyyətləri ilə Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi və suverenliyinə ciddi risklər yaratmağa cəhd edirlər. İran, Rusiya və Ermənistanın siyasi, iqtisadi və hərbi sahələrdə Azərbaycana qarşı destruktiv yanaşmaları, təxribatçı qruplarla rəsmi əlaqələri və onlara verdikləri siyasi, iqtisadi, hərbi təlim və media dəstəyi regionun sabitliyini pozmaq məqsədi güdür.
Bu çərçivədə, son günlərdə Rusiyada fəaliyyət göstərən, Ermənistandakı müxtəlif strukturlarla sıx əlaqədə olan və özünü “Talış dirçəlişi” təşkilatının rəhbəri kimi təqdim edən İsmayıl Şabanovun İrana səfəri “Şər Üçbucağı”nın anti-Azərbaycan siyasətinin bir parçası kimi diqqət çəkir. İ.Şabanovun rəhbərlik etdiyi qrupun İrana səfəri, İranın Xarici İşlər nazirinin müavini Həsən Kazemi Qumi və İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) generalları ilə rəsmi görüşləri Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı təxribatçı fəaliyyətlərə siyasi və hərbi təlimat dəstəyi üçün planlaşdırıldığını göstərir. Görüş zamanı müzakirə olunan mövzular arasında Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin güclənməsindən narahatlıq və bu əlaqələri zəiflətməyə yönəlik təxribat planları yer alıb.
İ. Şabanovun İran rəsmiləri ilə bu görüşü Azərbaycan və Türkiyədə məqsədyönlü təxribatların təşkil olunacağı ehtimalını artırır. Çünki, SEPAH İranın xarici siyasəti və hərbi-ideoloji xəttinin müəyyənləşdirilməsində əsas rol oynayan qurumdur. Şabanov və təşkilatının SEPAH generalları ilə görüşü SEPAH tərəfindən onlara maliyyə, hərbi təlim və texniki dəstək verməsi anlamındadır. Bu isə onların təxribatçı fəaliyyətlərinin terror müstəvisinə keçməsi, Azərbaycan və Türkiyə daxilində sabitliyi pozmağa yönləndirilməsi deməkdir.
“Şər Üçbucağı”nın indiki mərhələdəki fəaliyyətləri yeni olsa da, onların Azərbaycana qarşı tarixi düşmənçiliyinin kökləri dərinlərdədir. Rusiya və İranın Ermənistanla birlikdə 1988-ci ildən başlayaraq Azərbaycana qarşı dəstək verdikləri etnik təmizləmə siyasəti, 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri və Xocalı soyqırımı zamanı göstərdikləri açıq və gizli dəstəklər bu düşmənçiliyin nə qədər dərin olduğunu nümayiş etdirir. 30 ilə yaxın müddətdə Qarabağ və ətraf rayonların işğalı da bu üçlüyün birbaşa iştirakı və yardımı ilə mümkün olmuşdur.

Hesab edirik ki, İran, Rusiya və Ermənistanın Azərbaycana qarşı həyata keçirdikləri təxribatçı siyasətlər və destruktiv fəaliyyətlərə qarşı qətiyyətli mövqe tutmaq Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi və suverenliyi üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. İnanırıq ki, ən böyük təminatımız olan milli birlik və strateji üstünlüyümüzə dayanaraq, Azərbaycan dövləti milli, regional və beynəlxalq səviyyələrdə güclü, sistemli və kompleks tədbirlər həyata keçirməklə düşmən qüvvələrin planlarını iflasa uğradacaq.

Sadiq İSABƏYLİ,
SAVALAN ARAŞDIRMALAR MƏRKƏZİNİN SƏDRİ
Finlandiya
19.1.2025

Sovetlər niyə dinləri aradan qaldıra bilmədilər?

Din-cəhalət, kriminal birlikdir.

Çünki, dinləri ifşa etmək üçün onları xırdalıqlarınadək incələməlidilər ki, xalq dinlərin əsil mahiyyətini tam, ətraflı bilsin, onun yalan olmasına şübhə yeri qalmasın, eləcə qadağan etdilər. Belə ki, bu incələmə hamı üçün əlçatan olmalı idi. Bununçünsə dinlərin, təriqətlərin əsas kitabları, tezisləri onların izahlı ifşaedici şərhləri ilə çap edilməli və tədris edilməli idi. Dinin mahiyyəti tam açıqlanmadığından, dini kitabları yığışdırmaqla, dinlə maraqlanmağı, dini ayinlərin icrasını qadağan etməklə, dinçiləri tutmaqla, Sovetlər özləri də bilmədən, istəmədən, dinin yüz illərdir beyinlərə yeritdiyi yalanların şüur altında, bilincaltı qalıb qorunmasına, qapalı, mövhumi bir ümid yeri, qüvvə kimi şübhəli qalmasına və yenidən ortaya çıxmasına şərait yaratdılar.
Sovetlərin dinləri aradan qaldıra bilməməsinin ikinci əsas səbəbi öz vətəndaşlarını varlı edə bilməməsi idi. Partnamenqlaturadan başqa əksər kəsim kasıb yaşayırdı. Kasıblıq-yaşamını yaxşılaşdırmağı vəd edən aldadıcı, şirin vədlərə inanmaq üçün münbit psixoloji ortam-şərait yaradır. Belə ortamda-şəraitdə hər cür aldadıcı vədlər, o cümlədən dinlər, təriqətlər, sektalar, pirlər, şirnikləndirici görüşlər sürətlə yayıla bilir, sanki din dələduzluğuna geniş qapı açılır. Kasıb, çətinliyi olan öz yaşamını yaxşılaşdırmaq üçün əlacsızlıqdan belə vədlərə sadəcə möhtacdır, ümidlidir...bu isə, dələduzluğu stimullaşdıran sosial baza deməkdir. Dini vədlər varlının vecinə deyil, çünki o vəd olunanları, hələ bir az da artığını real həyatda yaşayır, ona görə də varlının dindarlığı üzəvarıdır, sadəcə çoxluqdan dışlanmamaq üçündür.
Bunlardan başqa, Sovetlər də, bütün başqa hakimiyyətlər kimi, bir müddət sonra dinləri öz məqsədlərinə maşa kimi istifadə üçün, Daşkəntdə, islam dinli oxul (məktəb), mədrəsə açdı ki, bu da mollalığın yasaqlığını faktiki aradan qaldırmış oldu. Keçmiş Sovetlər ərazisində Ərəb İslam dininin yayılmasının üçüncü əsas səbəbi bu idi.
Dördüncü səbəb - SSRİ-nın (Sovet Sosialist Respublikalar İttifaqı) dağılmasından sonra, onu təşkil edən müttəfiq respublikalarda dünyəvi bilimin, yəni elmi biliklərin öyrənildiyi oxullarda, yəni məktəblərdə bilgi öyrənməsinin səviyyəsinin çox aşağı düşməsi idi. Buna paralel, insanların aşağı düşüncəli kəsimində cəhalətin, yəni dinlərin yayılmasına münbit ortam-şərait yaranmış oldu...Çünki, cəhalət-din əsassız düşüncələr kimi daha çox bu yönlü qavramda kasıb, çətinliyi olan, aşağı səviyyəli insanlar arasında asanlıqla yayılır. Adam oxumuş, savadlı, elmi dərəcəli də ola bilər, ancaq bu yönlü, yəni dinlərin içəriyini (mahiyyətini) bilmək qavramında aşağı səviyyəli olduğundan-bilmədiyinin cahilidir, yəni dindardır.
Oxullarda-məktəblərdə bilik öyrədilməsinin səviyyəsinin aşağı düşməsi isə - büdcədən az pul ayrılması üzündən oxulların maddi-texniki bazasının yetərincə olmaması, müəllimlərə az maaş verilməsi, ölkədə köhnə idarəçilik üsulunun qismən, yarımçıq dəyişməsi, öyrətməkdə (tədrisdə) köhnə idarəçilik üsulunun yeni yaranan ictimai münasibətləri düzgün tənzim edə bilməməsi, yeni yaranan tələbatın yetərincə ödənməməsi, bu tələbatın ödənməsi üçün yeni üsulların, yəni repititor-ayrıca hazırlaşmaq üçün daha bilikli müəllim yanına gedilməsi, özəl, həm də bəzən keyfiyyətsiz öyrətmə (tədris) müəsisələrinin yaranması ilə sonuclandı.
Vaxtilə dünyəvi-layiq yaşam tərzini yaşayan İranın, Əfqanıstanın, hətta Türkiyənin yenidən geriçi ərəb islam həyat tərzinə qayıtması, yuxarıda göstərilən şərtlərin-siyasi idarəçilik sistemindəki boşluqlar üzündən islam dini-şəriət yaşam tərzinə qaytarılması ilə bağlıdır. Ərəb islam geriliyinə qayıtma əsasən içdən kütlənin bilinc altındakı hələ tam çözülməmiş, ifşa edilməmiş, qiymətləndirilməmiş cəhalət düşüncəsi ilə bağlıdırsa, başqa yöndən müsəlman Şərqini, daim xammal mənbəyi kimi gerilikdə saxlanması, inkişafdan uzaq görməsi məqsədilə Avropanın, ABŞ-ın imperiya maraqları üçün öz uzantılarını-agentlərini buna təhrik etməsilə, əksəri müsəlman olan ölkələrdə hakimiyyətə gətirməsilə bağlıdır.
İmperialistlər deyir: “Türkleri savaşaraq, asker ve silah kullanarak asla yenemezsiniz. Türklerin sadece din adamlarını ele keçirip, onları kullanın! Onlar zaten devleti yıkarlar!” (Uinston Çörçill, İngiltete Baş Bakanı, FB, Dilber Hesenbeyli, 06.09.2015.)
1915-ci il Çanaqqala savaşında düşmən üçün keçilməzliyin səbəbi – türkün özünü qoruma instikti, dünyəvi düşüncəyə əsaslanan şüuru idisə, 1919-da Osmanlı Dövlətinin çökməsinin birinci əsas səbəbi isə - idarəçiliyin, yaşamın dünyəvilik üzərindən deyil, Ərəbin İslam cəhaləti üzərindən qurulması idi…
İmperialist ABŞ deyir: “Müsülman ülkelerinde demokrasi ve layiklik olmasına izin verməyiz. Egitim sisteminin ve ülke idaresinin din temelleri üzərində kurulması gerekyor. Başlarındakı çoban ele getirince, ölkeyi biz yöneteriz. Bu doğrultuda tedbirler almak zorundayız.” (ABŞ 37-ci prezidenti, Riçard Nikson, FB, “Vatanseverlerin sesi.”,05.01.2017.)
İranda ayətulla Xomeyninin, Türkiyədə fetoçuların-Fətulla Gülənçilərin, Əfqanıstanda radikal islamçı talibançıların Avropa, ABŞ tərəfindən hakimiyyətə gətirilməsi bu deyilənlərə aydın sübutdur.
Böyük Atatürk deyir: “Kuran, arapoğlu Muhammedin uydurduğu bir safsafadir!” (M.K.Atatürk. Kaynak: Kazım Karabekir anlatyor.Uğur Mumçu, 5)
“Yoksulluk ve sefaleti yenmek için önce cehaleti yenmek gerekir.” (Qazi Mustafa Kamal Atatürk,TC ilk türkçü prezidenti)
“Cehalet yenilmesi gereken en böyük düşmandır.”, “Size seslenyorum, unutmayın ki, en böyük savaş, cehalete ve gerilige karşı yapılan savaşdır.” (Qazi Mustafa Kamal Atatürk, FB, Atatürk felsefemiz, 27.05.2016.)
“Ahlaksız bir Arabın dini görüşlerinden oluşan İslam artık ölmüştür. Belki, çöldeki köçebe kabilelerine uyğun olmuş ola bilir, ama gelişmekte olan modern bir ülke için degil. Dine ihtiyac duyan bir yönətici korkakdır. Hiç bir korkak yönətici olmamalıdır.” (basım, Tekin Yayınevi, İstambul, 1993. FB, Sevda Ələkbərova, 30.09.2023.)
Adətən, dini-şəriət quruluşlarında hakim ideologiya tərəfindən orta-azad düşüncə təbəqəsinə yaşam haqqı tanınmadığından bu kəsim üzdə olmur, gizlinə çəkilir, toplum iki yerdə qütbləşir- 1) aldadan hakim dələduzlar, 2) aldanan məhkum inanclı kütlə. Bu quruluş, yaşam tərzi dini bitiklərə, yəni dini kitablara əsaslanır. Yeri gəlmişkən, Avropa xristian dini idarəçiliyindən, yaşam tərzindən 235 il qabaq imtina edərək, sürətli qalxınma-intibah yoluna keçərək, bu günə-ən üstün yaşam tərzinə gəlmişdir. Bu gün Avropada yaşam insanların arzusudur.
Sovetlərin dinləri tam aradan qaldıra bilməməsinin səbəblərindən biri də, Sovetin özünün həm də din effektli olmasıydı, baxmayaraq özü dinlərə qarşı idi. Belə ki, Sovetlərdə hakim ideologiya Kommunist Partiyasının, əslində isə onun birinci katibinin-şəxsinin qərarı, fikri idi, fərqli fikirlilər qəddarcasına təqib olunur, daşıyıcıları öldürülürdü. Bütün siyasi repressiyalar buradan qaynaqlanırdı. Başqa sözlə, Kommunist Partiyasının, onun birinci katibinin-şəxsinin fikri sorğulanmaz, ehkam kimi qəbul olunurdu, bu isə insanı, toplumu inkişafdan saxlayan dini xarakterli, əsas amildir. Yeri gəlmişkən, Sovetlərin çökməsinə əsas səbəb də elə bu oldu. Çünki, bu diktat, ehkamçılıq xalqın içindən gələn dəyərli təklifləri, təşəbbüsləri bloklamaqla ölkəni inkişafdan saxlayır, partlayışa gətirəcək gərginlikdə saxlayırdı, necə ki, gətirdi də...
Sonuc: İnsanlığı sarmış pisliklərdən, gerilikdən, kasıblıqdan qurtarmaq üçün öncə yanlış düşüncə olan dinlərdən, görüşlərdən qurtulmaqla-bilimə-elmə, yəni mədəniyyətə, yeni texnologiyaya, inkişafa sarılmaq gərəkdir. Bu məqsədə çatmaq üçünsə, insanlar əsaslandırılmış bilklərlə bilgiləndirilməli, orta və ali oxullarda (məktəblərdə) Siyasi Nəzəriyyələr Tarixi fənni keçilməklə, dinlərin, başqa yanlış görüşlərin içəriyi-mahiyyəti açılmalı, ziyanverici xarakterləri, məqsədləri ifşa edilməklə, obyektiv qiymətləndirilməlidir. Biz yaxşılığa doğru dəyişmək üçün öncə bizim düşüncəmizi yanlış formalaşdıran dinlərdən, görüşlərdən qurtulmalı, arınmalıyıq.

(Məmməd)Xan ƏZİZXANLI,
keçmiş prokuror, əmək veteranı.
22.12.2024.

“Papaq qeyrətimizdir, kəlağayı ismətimiz”

Yanvarın 16- da Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin təşəbbüsü və təşkilatçılığı, Xətai Rayon İcra Hakimiyyətinin dəstəyi ilə “Papaq qeyrətimizdir, kəlağayı ismətimiz” adlı layihə çərçivəsində Xətai Sənət Mərkəzində sərgi açılıb, sazlı, sözlü tədbir keçirilib.

Tədbiri giriş sözü ilə açan Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İB sədri Güllü Eldar Tomarlı layihə haqqında ətraflı məlumat verib, şəhidlərimizin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib, dövlət himni səsləndirilib. O, qeyd edib ki, layihənin məqsədi xalqımızın folklor yaddaşından gələn bu milli geyim nümunələrini yaşatmaq, tanıtmaq və gələcək nəsillərə ötürməkdir. Layihə çərçivəsində bu il həm Azərbaycanda, həm də ölkəmizin hüdudlarından kənarda milli dəyərlərimiz olan papaq və kəlağayının geniş şəkildə təbliği planlaşdırılır.
Xətai Rayon İcra Hakimiyyəti başçısı aparatının şöbə müdiri Pənah İmanov çıxışında bildirib ki, Xətai rayonunda aprel ayında “Papaq və kəlağayı festivalı'' keçiriləcək və festivalda Azərbaycanımızın bölgələrindən olan papaq və kəlağayı ustaları öz əl işlərini sərgiləyəcəklər. 2024- cü ildə İlk "Kəlağayı Festivalı" da Xətai rayonunda keçirilmişdi.
Tədbirdə Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədr müşaviri Vüsal Sehranoğlu, şəhid Babək Ramaldanovun atası Meyvəddin Ramaldanov, şəhid Zaur İsmayılzadənin anası Sevil Hüseynova, aşıqlardan Əməkdar Mədəniyyət işçisi Solmaz Kosayeva, Nargilə Mehdiyeva, yazıçı Vaqif Osmanlı, şairlərdən Brilyant Atəş, Səringül Sadə, Bayram Aşıqlı, Sönməz Məşəl Mədəni Əlaqələr İB - nin sədri, Xarici Dillər Universitetinin professoru Şəhla Nağıyeva, Xəzər Universitetindən Aynur Qəzənfərqızı, Xətai rayonunda yerləşən Gənclərin Respublika Bədii Yaradıcılıq Evinin İncənəts evərlər dərnəyinin rəhbəri, metodist- yazar Sevinc Müslümzadə, həmin dərnəyin 132- 134 saylı Təhsil Kompleksinin şagirdi Tofiq Quliyev, KİV və ictimaiyyət nümayəndələri iştirak etdilər.
Tədbirdə Kəlağayı Ev Muzeyinin yaşı əsrlərə söykənən kəlağayıları, müxtəlif eksponatları, papaqçı Orxan Şükürovun 100 dən artıq istehsal etdiyi qədimi papaq nümunələri sərgiləndi.
Sonda Layihə rəhbəri Güllü Eldar Tomarlı Xətai Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Rafiq Quluyev Cənablarına, Xətai Sənət Mərkəzinin direktoru Zahid Əvəzova və mərkəzin əməkdaşlarına, şəhid ailələrinə təşəkkürünü bildirib.
Layihə çərçivəsində silsilə tədbirlər 2025-ci ilin sonunadək davam edəcək.

Əziz ƏLƏKBƏRLİ
Qərbi Azərbzycan İcması İdarə Heyətinin sədri,
Milli Məclisin deputatı.

AĞRILARIMIZDAN YAZAN YAZIÇI

Biz uzun illərdir ki, ermənilərlə müharibə vəziyyətindəyik, on illərdir ki, ermənilərin fiziki və mənəvi soyqırımının qurbanlarıyıq, yüz illərdir ki, düşünülmüş, planlaşdırılmış bir siyasətin ağrı-acılarını ellərimizin və nəsillərimizin taleyində yaşayırıq. Tez-tez öz-özümdən soruşuram, əcəba, necə olur ki, yersiz-yurdsuz, soysuz-köksüz bir ovuc erməni bu böyüklükdə bir milləti bu qədər itkilərə məruz qoyur? Doğrudanmı təkcə ona görə ki, biz müsəlmanıq, onlar isə xristian və xristian dünyası onlara dəstək verir?! Doğrudanmı təkcə ona görə ki, Qafqaz çox vacib strateji coğrafi məkanda yerləşir və dünyanın bir sıra dövlətlərinin bu məkanda erməni kimi oyuncaq bir millətə, Ermənistan kimi oyuncaq bir dövlətə ehtiyacı var?! Doğrudanmı təkcə ona görə ki... Lənət şeytana! Bəlkə mahiyyəti itkilərimizə bəraət qazandırmaqdan başqa bir şey olmayan bu sualları bir kənara qoyub, azacıq da özümüzdə günah axtaraq, etdiklərimizi və etmədiklərimizi tərəzinin gözünə qoyub ədalətlə hökm verək?! Yəni özümüzdə heç günah olmayıb? Erməni aşına-aşına gəlib çıxıb ocaq başına və bunda bizim zərrə qədər günahımız yoxdur? İşimizin düzəlməyi xətrinə erməniyə dayı deyən biz deyilik? Doğrudur, indiyədək hələ heç kəs ayranına turş deməyib. Axırı nə olub? Ayranı turş olanların ayranı şirinləşibmi? «Sapı özümüzdən olan baltalar...» deyirik, amma unuduruq ki, atalar həm də «sapında varsa, küpündə də var» deyib axı!
Gəlin açıq danışaq. Erməni bizim Qərbi Azərbaycan boyda torpaqlarımızı, cənnət Qarabağımızı, ətraf ərazilərimizi təkcə ona görə işğal edə bilmədi ki, arxasında Rusiya vardı, həm də ona görə işğal edə bildi ki, yüz illərdir erməni kilsəsi və erməni ziyalıları, xüsusilə alimləri, yazıçıları öz xalqının hər doğulan yeni nəslini inandırıb ki, onlar dünyanın ən qədim millətidir, bütün Qafqaz, xüsusilə Cənubi Qafqaz, indiki Ermənistan və Azərbaycan torpaqları onların tarixi vətənləri, ata-baba yurdlarıdır, bu yurdlar gəlmə türklər tərəfindən işğal olunub və bugünkü erməni millətinin borcudur ki, nəyin bahasına olursa-olsun o torpaqları geri alıb «Böyük Ermənistana» qatsın və s. və i. a. Erməni alimləri əvvəl bu yalanları deyiblər, yazıblar, o qədər deyib-yazıblar ki, axırda öz yalanlarına özləri də inanıblar, sonra millətlərini inandırıblar, ən sonda da başlayıblar dünyanı inandırmağa. Budur, nəticə göz qabağındadır. Bu yalanlarla tərbiyə olunmuş ermənilər əllərinə silah alıb «öz tarixi vətənlərini türklərdən azad etmək üçün» müharibəyə başladılar. Artıq onları inandırmaq mümkün deyil ki, onlar özlərinin yox, başqalarının torpaqlarına iddialıdırlar. «Hər millətin yaxşısı da var, pisi də» deyənlərimiz də bilməlidirlər ki, qarşımızda normal bir millət yox, yüz illər ərzində belə yalanlarla zəhərlənmiş, hər nəfəri intiqama, qisasa yoluxdurulmuş, islah olunması üçün təzədən bir neçə yüz il tələb olunan bir etnik toplum durur.
Yaxşı, belə bir vəziyyətdə bəs biz nə etməliyik? Erməni yüz il, iki yüz il əvvəl haradan gəlib, təzədən ora öz xoşu ilə köçüb gedəsi deyil, biz də öz tarixi vətənimizdə yaşayırıq. Belə olan surətdə biz və bizdən sonra övladlarımız bunlarla qonşuluqda necə yaşayacağıq? Təbii ki, siyasətçilərimiz, diplomatlarımız üzərlərinə düşəni edir, amma əsas vəzifə millətimizin tarixi yaddaşını özünə qaytarmaq və övladlarımızı bu yaddaşın varisləri kimi tərbiyə etməkdir! Bunun üçün millətin bütün elmi-intellektual potensialı səfərbər olunmalıdır. Bu vacib işdə millətin hər nəfərinin üzərinə müəyyən məsuliyyət düşür. Ən böyük məsuliyyəti isə alimlərimiz və yazıçılarımız daşıyır. Bu gün yalanları ilə dünyanı başına alıb gedən ermənini durdurmağın yeganə yolu erməni yalanlarını sonadək ifşa etməkdir. Erməni yalanlarını ifşa etməyin yolu isə əsl tarixi həqiqətləri ortaya qoymaqdır! Erməni həmişə tarixi həqiqətlərin ortaya çıxmasından qorxub. Çünki özünün bütün varlığı saxtakarlıqlardan yoğrulub, tarixi də, mədəniyyəti də, həyatı da – nəyi varsa, hamısı saxtakarlıqlar üzərində qurulub. Alimlərimiz faktları ortaya çıxarıb, tarixə tam aydınlıq gətirməyincə, nə erməni dayanacaq, nə də bizim onu dayandırmağa gücümüz çatacaq.
Lakin bununla da iş bitmir, tarixi həqiqətlər ancaq tarix kitablarında qalacaqsa, biz elə axıra qədər kimlərisə özümüzün haqlı, erməninin haqsız olduğuna inandırmağa çalışacağıq. Amma heç kəs də bizə inanmayacaq, çünki zatən dünya bizim haqlı olduğumuzu bilir və bilə-bilə erməninin tərəfini saxlayır, ən yaxşı halda isə susur. Ona görə də bizə heç kəsi inandırmaq lazım deyil və ya ən azı təkcə bu lazım deyil. Biz ilk növbədə alimlərin ortaya qoyduğu tarixi həqiqətləri millətimizə oxutmalıyıq. Təkcə tarix kitabları şəklində yox, romanlar, povestlər, hekayələr, şeirlər, poemalar, dramlar şəklində! Millət təkcə tarix kitabları ilə yox, həm də və daha çox bədii əsərlərlə tərbiyə olunur. Bugünkü erməni milləti ona görə indiki qədər millətçi, şovinist, işğalçı bir millətdir ki, zaman-zaman raffilərin, abovyanların, xanzadyanların, ohanes şirazların, paruyr sevakların, kaputikyanların, balayanların əsərləri ilə tərbiyə olunublar. Mən demirəm erməni olaq. Heç düşmənimə də bunu arzulamıram. Amma heç olmasa gələcək nəsillərimizi özünü erməni kimilərdən müdafiə edə biləcək mənəvi gücdə formalaşdıraq.
Özünün hekayə, povest, romanları, elmi-bədii publisistik əsərləri ilə Miraslan Bəkirli məhz belə yazıçılarımızdandır.
Son zamanlar keçən yüzildə xalqımızın məruz qaldığı repressiya, deportasiya və soyqırımlardan danışanlar, yazanlar çoxalıb. Bu, özlüyündə yaxşıdır. Lakin bu mövzuda, elmi hazırlığı və ya bədii səviyyəsi olan da yazır, olmayan da. Bu ağrı-acıları öz taleyində yaşayan da yazır, yaşamayan da. Bu faciələrin mahiyyətini dərk bir yana, adicə təsəvvür etməyənlər də qələmə sarılıb. Belə olanda mövzu ucuzlaşır, dəyərsizləşir. Ona görə də mənim şəxsi qənaətim belədir: bu cür mövzularda ya yaxşı yazmaq lazımdır, ya da ümumiyyətlə, yazmamaq.
Bu baxımdan, Miraslan Bəkirli ədəbiyyatımızın örnək yazıçılarındandır. Təsadüfi feyil ki, bir yazımda yazmışdım ki, hər dəfə Miraslan Bəkirlini görəndə elə bilirəm dərdin, ağrının özünü görürəm. Ona görə yox ki, onun illərdən bəri televiziyada qədim yurd yerlərimizdən hazırladığı silsilə verilişlərin adı «Ağrı»dır. Yaxud ona görə yox ki, son zamanlar Miraslan Bəkirli ürəyinin ağrısından tez-tez şikayət edir. Ona görə ki, o, danışanda da, yazanda da dərdlərimizdən, ağrılarımızdan danışır və yazır.
Cəsarətlə demək olar ki, Miraslan Bəkirli çağdaş nəsrimizdə özünəməxsus yeri olan nasir-lərimizdəndir. Bu özünəməxsusluq onun mövzu seçimində, yazı üslubunda, təsvir manerasında, dilindədir. Miraslan milli-etnik yaddaşdan, türkün minillərin sınağından çıxan inanc və tapınaqlarından, yer-göy, əvvəl-axır, olum-ölüm, keçici-ədəbi olanlar barədəki mifik-mistik və sakral dünyagörüşündən süzülüb gələn yazıçıdır. Bunu hekayələrinin adı da təsdiq edir: Ruh, Ulartı, Qurd yağı, Hal, Xızır baba, Şeytan oğlu, Zurna səsi, Qarğa, Kəl, Qızıl balıq, Qoç, Qorxu, Ölüm, Çöpçü, Şeytan küpəsi, Həsrət, Yuxu və s. və i. a.
Bu hekayələrin hər birində varlıqla yoxluq, olumla ölüm arasındakı gerçək dünyanın təkcə görünən yox, həm də görülməli olan, lakin adi insanların çoxu üçün görünməz olan məqamları bədii ədəbiyyata gətirir. Olumla ölüm arasındakı bu dünya ilə olumdan əvvəlki və ölümdən sonrakı dünyalar arasında olan və ola biləcək bağlar axtarılır.
Bəzən adama elə gəlir ki, Miraslanın bu hekayələri ilə bu hirsli-hikkəli (soyuq və isti müharibələrin, təbii fəlakətlərin bir-birini əvəz etdiyi), kirli-paslı (ekoloji tarazlığın pozulduğu) dünyanın qayğıları arasında bir təzad, uyğunsuzluq, uyuşmazlıq var. Lakin bu hiss çox tez də keçib gedir və görürsən ki, elə Miraslan Bəkirli də bu dünyanın həmin itirilən dincliyindən, rahatlığından, mənəvi-psixoloji ekologiyasından danışır. Və onu da görürsən ki, bu itirilən milli və bəşəri, dünyəvi və ruhani dəyərləri təzədən qaytarıb tərəzinin qalxan gözünə qoymasan, bu dünyanın və dünyadakıların tarazlığı bərpa olunmayacaq.
Miraslanın yaradıcılığında hər an duyulan, hiss edilən ağrının ilk sızıltıları da elə buradan başlayır. Başlayır və «Yiyəsizlər» povestində əsl ağrıya çevrilir – yurd ağrısına, vətən, el, torpaq ağrısına. Bəlkə elə buna görədir ki, «Yiyəsizlər» povesti Miraslan Bəkirlinin nəsr yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Lakin mən burada bu povestdən geniş danışmaq fikrində deyiləm, danışmayacağam da. Çünki bu povestdən danışmaq yox, onu dönə-dönə oxumaq, uşaqlarımza oxutmaq, əzbərlətmək lazımdır. Bu, bizim 1988-ci il faciələrimizin güzgüsüdür. Bu, bizik, bizim taleyimizdir. Biz hamımız o taleyi, o hissləri bir dəfə yana-yana yaşamışıq və qəbir evinə gedənəcən də unutmayacağıq...
Miraslan Bəkirlinin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində ən böyük xidməti xalqımızın 1988-ci ildə Qərbi Azərbaycan ərazisindəki soyqırımını bütün dəhşəti, mənəvi-psixoloji yaşantıları, maddi-fiziki və milli-mənəvi itkiləri ilə bədii nəsrimizə gətirməsidir. 1948-1953-cü illər deportasiyası ilə bağlı belə bir nəhəng işi vaxtilə istedadlı yazıçımız Məmməd Oruc «Köçürülmə» romanı ilə həyata keçirmişdirsə, 1988-ci il soyqırımını bədii ədəbiyyatda əbədiləşdirmək qisməti məhz Miraslan Bəkirlinin taleyinə yazılmışdır. Məncə, Miraslan özünün bu tarixi-ədəbi missiyasını hələ tam başa çatdırmamışdır, bundan sonra da davam etdirəcək və davam etdirməlidir də. Çünki bu, bizim hamımıza, bütün Azərbaycan xalqına və gələcək nəsillərimizə lazımdır.
Mən, Miraslan Bəkirlini bir də «Kəndim – kədərim» kitabında kəşf etdim. Bu, 1991-ci ildən «Vətən səsi» qəzetində çiyin-çiyinə ilədiyim, yazılarını həvəslə oxuyub, televerilişlərinə böyük maraqla baxdığım, çağdaş bədii nəsrimizdə sanballı söz olan «İstək» hekayələr və povestlər kitabının redaktoru və naşiri olduğum bir jurnalisti, yazıçını, dostu təzədən kəşf etmək idi. Bu kitab Miraslanın doğulub boya-başa çatdığı Cücəkəndə həsr olunub. Miraslanın bu kitabı necə məhəbbətlə yazdığı onun öz sözlərindən də anlaşılır: «O kənd mənim dünənimdi, dünyaya göz açanda ilk gördüyüm ilahi məkandı, sevin¬cimdi, kədərimdi, yuxularımdı, gerçəyimdi, xəyalımdı. O kənd mənim və ba¬balarımın beşiyidi, körpəliyimdi, uşaqlığımdı, yeniyetməliyimdi, gəncliyimdi»...
Miraslan ürək ağrısı ilə «sümüyümün yiyəsi olmayan kəndim...» deyir. Deyir və deyə-deyə də bu qədim Azərbaycan-türk kəndinə yüzillər, bəlkə də minillər boyu yaşayacaq əbədi bir abidə ucaldır. Bu abidə-kitabda bir kəndin mənəvi, mədəni, fiziki və sosial həyatının, demək olar ki, bütün cizgiləri öz əksini tapır. Miraslan illərdən bəri ancaq özünün olan, ürəyində, beynində və bəbəklərində gəzdirdiyi Cücəkəndi hamımızın Cücəkəndinə çevirir.
Miraslanın doğma Cücəkəndini nə qədər dəlicəsinə sevdiyinə bir də onda inandım ki, bir səhər çəkiliş kamerasını çiyninə alıb üç dövlətin torpağını ayaqlayıb, üç dövlətin sərhədini keçib, düz Cücəkəndə getdi. Özü demişkən, bu yolda ölüm də vardı, girov düşmək də. Lakin doğma yurdu görmək, doğma torpağın üstündə addımlamaq, üzünü dünyadan köçmüş əzizlərinin soyuq məzar daşlarına sürtmək hissi hər şeyə üstün gəldi. Miraslan həmin anlarda hansı hissləri keçirib – təsəvvür edirəm...

Görünür, bütün bunlara görədir ki, Miraslan Bəkirli özünün «Sürgün» romanını mənə təqdim edəndə mən bu romanı çox böyük həvəs və ümidlə oxumağa başladım. Bu əsərin uğurlu alındığına iki səbəbdən inanırdım. Birinci səbəb əsərin müəllifi ilə bağlı idi. Mən Miraslan Bəkirlinin bütün əsərlərinin oxucusu, hətta bəzi kitablarının redaktoru olaraq bilirdim ki, o, özünə və sözünə hörmət edən, özünün və sözünün çəkisini bilən və gözləyən yazıçılarımızdandır. Bəzi əsərlər var ki, onlarda hər şey yerindədir, ütülü cümlələr, maraqlı təsvirlər, bir-birini əvəz edən hadisələr, obraz, süjet, kompozisiya, ideya və s. və i.a. Amma nə isə çatmır. O çatmayan əsərin ruhudur. Bəzən yazıçı əsəri yaradır, amma ona ruh verə bilmir. Çünki ya özünün ruhu olmur – Yazıçı Ruhu, ya da mövzunu özününküləşdirməmiş, öz ruhuna-qanına hopdurmamış qələmə sarılır. Hər iki halda əsər ölü doğulur. Bəlkə birinci halı yazıçıya bağışlamaq olar, nə edəsən, yazıq özündə olmayanı əsərə necə versin. Belə yazıçıdan və belə əsərdən heç danışmağa dəyməz. Amma ikinci halı yazıçıya bağışlamaq mümkün deyil. Bunu ancaq yazıçı məsuliyyətsizliyi, özünə və ədəbiyyata hörmətsizlik hesab etmək olar.
M.Bəkirli isə hər iki mənada xoşbəxt yazıçıdır. O, sözün böyük mənasında Ruhu olan yazıçıdır.
Miraslan Bəkirli Qərbi azərbaycanlıların 1988-ci il soyqırımını özünün, ailəsinin və ətrafının taleyində yaşayan insanlardandır. Ona görə də əsərindəki soyqırım, onun tərkib hissəsi kimi repressiya, sürgün faciəsinin ağrılarını bütün dəhşəti və bütü incəlikləri ilə təsvir edə bilir, bu ağrıları yaşayır və oxucusuna yaşadır. «Sürgün» romanının uğuruna təminat verən ikinci səbəb əsərdəki təsvir obyektinin düzgün seçilməsidir. Belə ki, Qərbi Azərbaycanın Vedibasar mahalının Səttaruşağı nəsli xalqımızın 20-ci yüzildə yaşadığı tarixi hadisələrin bütün keşməkeşlərindən keçmiş, millətimizin başına gətirilən bütün faciələri taleyində yaşamış, lakin yenə sınmamış, qürurunu, ləyaqətini saxlamış, ayaq üstə qalmış, daha da irəli getmiş, bu gün də böyük şərəflə öz vətəninə və millətinə xidmət edən, inamla irəliləyən, bununla belə, əslini, kökünü də unutmayan bir nəsildir.
1918-ci ildə Andranikin quldur dəstələrinin Vedibasar mahalına hücumu zamanı daşnaklar Səttaruşağı nəslindən otuz altı nəfəri vəhşicəsinə qətlə yetirmişdilər. Atası Əli Səttar oğlunun və qohumlarının ölümündən sonra Musa Səttaroğlu Abbasqulu bəyin özünümüdafiə dəstələrinə qoşulur və daşnaklara qarşı müharibənin əsas qəhrəmanlarından birinə çevrilir. Abbasqulu bəyin silahdaşı, dostu, Kərbəlayı İsmayılın isə qohumu olan Musa Səttaroğlu Vedibasarın növbəti ağır günlərində – kolxoz quruculuğu dövründə Kərbəlayı İsmayılın Sovet hakimiyyətinə qarşı qaldırdığı qiyamın burulğanına düşür. Həm Abbasqulu bəyin, həm də Kərbəlayı İsmayılın haqlı arqumentlərinə təmkinlə qulaq asan Musa düşmənlərin dəyirmanını işlədən bu burulğanda onların hər hansı birinin batmasının milli mənafeyə xidmət etmədiyini çox gözəl başa düşür, onların ikisini də qorumağa çalışır, lakin proseslərin qabağını saxlamaq mümkün olmur: Abbasqulu bəy aldadılmış qiyamçılar tərəfindən öldürülür, onu öldürənlər isə amansızcasına cəzalandırılırlar. Qaçanlar qaçır, qalanlar güllələnir, sürgün olunur. Kərbəlayı İsmayıl Türkiyəyə qaçır, oğlanları aldadılıb gətirilərək güllələnir. Musanın, bir çoxlarının özü və ailələri Sibirə, Qazaxıstana sürgün edilirlər.
Əsərdə bu sürgünün bütün təfərrüatları açılıb ortaya qoyulur, «Sürgün» aktının təkcə sosial-siyasi yox, həm də mənəvi-psixoloji, insani, daha doğrusu, antiinsani mahiyyəti uğurlu bədii üsul və detallarla təsvir edilir. 1937-ci ilin soyuq bir qış günündə Qazaxıstanın Cambul vilayətinin Kenes kəndinə sürgün olunan insanların iki ay ərzində yük vaqonlarında yaşadıqları tam bir Qiyaməti xatırladır. Bu Qiyamətdə – əllərin əllərdən, ayaqların yerlərdən, gözlərin göylərdən üzüldüyü yerdə insanlar çox sərt sınaqlara çəkilir, Şər insanları şərə sürüklədikcə İnsanlıq ayağa qalxır, hamı tikəsini bir-biri ilə bölüşür, nəinki tikəsini, hətta döşündəki südünü belə öz balasının boğazından kəsib tanımadığı yetim bir körpə ilə bölüşənlər olur. Xəstəsinin boğazına tökməyə bir udum su, ölüsünün üstünə atmağa bir ovuc torpaq tapmayan bu insanlar bu qədər dözümü, bu qədər səbiri, mətinliyi haradan alırlar, görəsən?! Əsəri oxuduqca bu suala cavab tapırıq. Əsərdə Cahan arvad, Əsmər ana, Telli Azərbaycan anasının, Azərbaycan gəlininin simvolu kimi ümumiləşdirilir. Əsəd, Əhməd, Məhəmməd kişilik, insanlıq borclarına axıradək sadiq qalırlar.
Nəhayət, Qiyamət – vaqon həyatı başa çatır. Məşəqqət – sürgün həyatı başlayır. İnsanlar yenidən sınağa çəkilirlər. Bu həyat mənə tanış gəlir...
1989-cu ildə elmi əməkdaşı olduğum Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutundan alim yoldaşım Məhərrəm Qasımlı ilə Qazaxıstanın həmin Cambul vilayətinə ezamiyyətə göndərilmişdik. Məqsəd 1937-ci ildə sürgün olunan insanlarımızı, onların övladlarını axtarıb tapmaq idi. Hamı başımıza dolanırdı, «son 52 ildə Bakıdan gələn ilk rəsmi nümayəndəsiniz» deyirdilər. Bir ay orada qaldıq, insanları dinlədik, sürgün səbəblərini, sürgün talelərini, sürgün faciələrini danışdılar. Vətən deyəndə gözü yol çəkən, dodaqları əsən qocaları, vətən nisgilli bayatılar çağıran nənələri dinlədik, Çu çayına Araz adı verən, Azərbaycan deyəndə gözünü bir yumub, min tökən soydaşlarımızın dərdinə şərik olduq. «Sürgün» romanı mənə o günləri bir də yaşatdı, o insanlar təzədən gəlib durdu gözümün qabağında. Ən qəribəsi də budur ki, mən o insanların talelərini, o insanların söhbətlərini 1989-cu ildə öz dillərindən eşitdiyim kimi oxudum «Sürgün» romanında. Elə bu yerdə bir də inandım ki, «Sürgün» romanı çağdaş ədəbiyyatımızda öz layiqli qiymətini alacaq.
«Sürgün» romanının ən ibrətamiz cəhəti odur ki, burada Azərbaycan insanının bütün əzab və məhrumiyyətlərdən keçərək Şərə qalib gəlməsini görürük. Dörd yaşında ana qucağında sürgünə yollanan Əli adlı körpə – Səttaruşağı nəslinin nümayəndəsi iyirmi yeddi yaşında artıq tanınmış yol-tikinti mütəxəssisi kimi Bakıya qayıdır. Söhbət Azərbaycan xalqının dünyaşöhrətli oğlu, texnika elmləri doktoru, professor Əli Musa oğlu Əliyevdən gedir.
Miraslan Bəkirlinin bu il 70 yaşı tamam olur. Dəyərli yazıçımıza yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzulayıram.

Şəhidlər Xiyabanında

34 ildir ki, bu müqəddəs Xiyabanı ziyarət edirəm. İlk illərdə məktəbli idim. Ömrümdən nə qalıbsa, o tarixdən bəri yaşadığım illər kimi yenə də bura bağlı olacaq. Şəhidlərimizin dəfn gününü heç unutmaram...
Sinif yoldaşlarımızla Əhmədlidən piyada dizəcən qara bata-bata gəlib çıxmışdıq dəfnə. İnsan izdihamı göz qaraldırdı... Səması tutulmuşdu küləklər şəhərinin. Qar, boran az görən Bakıda şaxtalı bir gün idi. Al qərənfil yağışı yağmışdı Azadlıq tələb edən xalqımızın ana qucağına - Bakıya.
Uzaq dağ kəndindən sənə sarı çox boylanmışdım, Bakı!
Poçt yolumuzdan poçt maşınını kəndimizin asfalt yoluna burulan görən kimi məhlə uşaqları ilə birlikdə poçtumuza qaçardıq. Bir Allah bilir ki, poçtalyon Savalan dayıya, Gülqala, Nazgül xalaya neçə dəfə - Bizə Bakıdan məktub var? Bizə Bakıdan bağlama var?- suallarını vermişdik. Cavabında mehriban - mehriban bağlamaları hələ açmamışıq. Nə olsa, axşamüstü poçt paylananda gətirəcəm deyərdilər...
Əmidən, bibidən, dayıdan, xaladan, qohum-əqrabadan məktub, bayram açıqcalarını nə qədər səbirsizliklə gözləyərdik... Poçtdan birimiz sevincək, beşimiz məyus (məktub almayanlar) qayıtsaqda, bu hal həmişə belə təkrarlanardı. Həm sevinənlər, həm də məyus olanlar poçta bir yerdə gedib, gələrdik. O məktubları qaranəfəs evə çatdırınca necə sevinc yaşamışam, İlahi... İlk nənəmə oxuyardım, həyəcanlı-həyəcanlı... Sonra atam oxutdurardı, sonra da anam. Özüm isə yeni məktub alana qədər dönə-dönə oxuyurdum. Sanki sehirli idilər bu məktublar... Özləri ilə nə qədər ümid, sevinc gətirirdilər. İçindəki xəbərlərdən belə asılı olmazdı bu sevinclər. Bəzən xoş olmayan acı xəbərlər gətirsələr də ...
"Sizə Bakıdan məktub gəlib"- sevinci ayrı idi...
Qohum uşaqları yazırdılar ki, Bakının işıqları o qədər al-əlvandır zülməti aydınladır! Gecələri ecazlı, gündüzləri füsunkar Bakı... Bir ucqar dağ kəndindən necə möhtəşəm görünürdün, Doğma Bakı, Əziz Bakı!
Bu gün də Dağüstü park yüksəkliyindən seyr edib qürurlandım səninlə, Gözəl Bakım, Mehriban Bakım!
Adətən belə başlayardı məktublar... Salam. Biz sağ və salamat olub, sizin də sağ və salamat olmağınızı o bir Allahdan arzu edirik. Yazın görək, necəsiniz? Burda, bizdə havalar yaxşı (soyuq, sərin, isti və s.) keçir, bəs orda, sizdə havalar necə keçir?....
Burda, bizdə...
Orda, sizdə...
Havaların necəliyi sanki, bütövlükdə növbəti məktubu yazana kimi adamı toxtaq saxlayırdı. Bu məktublar ümumilikdə əhval-ruhiyyəni özündə cəm edib, məktub yazılana ötürürdü. Artıq 36 ildir ki, Bakıya məktub yazmıram... Poçt maşını yalnız xəyalımda kəndimizə burulur...
Bakıya ilk gəlişim 1988-ci ilin sentyabr ayında qaçqın uşaq statusunda olub...O ildən Bakı əlimdən bərk tutub. Bakının sakini olmuşam.
O illərin uşaqlarının çoxunun uşaqlığı Azadlıq Meydanındakı mitinqlərdə keçib. Məktəbdə dərslərimizi yarımçıq qoyub, qaçıb meydana gələrdik. Azadlıq mübarizəmizə qoşulardıq. Lenin baba deyə-deyə böyüyən biz sovet uşaqları Sovet İmperiyasının necə süqut etdiyini öz gözlərimizlə gördük, ağrı-acılardan keçib, müstəqilliyin dadını ilk dadanlardan olduq. Biz uşaqlar da elə birdən böyüdük...
Mən də 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecədə böyüdüm... O dəhşətli yanvar gecəsində qaldı doğum günü sevincim... Günahsız məktəbli Larisanı, İlqarı qətl edən “bizim sovet ordumuz”un əsgərləri o sevinci də güllələdilər. Gecəni vahimə içində keçirdik. Nə baş verdiyi barədə hər hansı bir rəsmi məlumat əldə etmək mümkün deyildi. Azərbaycan Televiziyasının enerji blokunu partlatmışdılar. Radio da susmuşdu. O zaman mobil əlaqə yox idi. Yalnız şəhər telefonları ilə əlaqə saxlamaq olurdu. O da təhlükəli idi. Çünki dinlənilirdi. Qanlı Yanvar Şənbəsinə açıldı sabahımız. Heç kim bir-birindən xəbər tuta bilmirdi. Əslində nə baş verdiyini anlamaq çətin deyildi. Gözlə gördüklərimiz bunu diqtə edirdi. Bakıya Sovet Ordusu hücum etmişdi. Dinc əhali amansızlıqla qətlə yetirilmişdir.
Sovet ordusunun tankları Bakını hər tərəfdən əhatəyə almışdılar. Binamızın (Əhmədli qəs. Nəsirəddin Tusi küç. 43) başında, yolun ortasındakı tank hansı eyvandan boylanan olurdusa oranı atəşə tuturdu. Axşamlar işığı gələn pəncərələrə də atəş açılırdı. Bakı buxtasındakı gəmilərin qulaqlarımdan heç vaxt getməyən fit səsləri... Eyvanlardan 40 gün asılan qara bayraqlar... Nə tankdan, nə qandan qorxmayan xalqımızın əzmi, iradəsi, mübarizliyi... Dağüstü parka doğru irəliləyən insan seli...
Şərəfinə indi Bakının 20 Yanvar Meydanı adlandırılan o vaxtkı XI Qızıl Ordu meydanında heykəli ucalan, Qızıl Ordunun, əslində Qanlı ordunun törətdiyi faciəyə qarşı Bakının qəzəbi, nifrəti, sonsuz kədəri yaddaşımdan silinməyib, silinməz də ...
Heç bu zorla dirənib Sovetlər Birliyini yaradanların özlərinində inanmadığı, uydurduqları sovet xalqı məfhumu və bu xüsusda yaratdıqları bu beynəlmiləl xalqa qarşı faşist münasibətləri təkcə Bakıdakı 20 Yanvar faciəsi ilə məhdudlaşmamışdı. Alma-Ata, Tbilisi, Oş, Düşənbə, Vilnüs, Riqada da bu Qızıl yox, Qırmızı ordu xalqları qanlarına qəltan etmişdi. Uşaq ikən qulağım çox eşitmişdi. Bala, Allah bu Şura hökumətini dağıtsın. Bizi quru yurdda qoydu. Sürgünlər, güllələmələr, yağmalamalar... Ağ günümüzü qara günə çevirdilər. Heç pis gündən gözümüz açılmadı... Evini yıxanlara qulluqçu olmaqdan ağır nə ola bilərdi? Sovet vətəndaşı, sovet ordusu və s. zor gücünə hamını sovetləşdirmişdilər. Müharibə, qan-qada, ölüm, itim...
Çox şeyimizi itirdik. Ərazi bütövlüyümüzü, əzizlərimizi, dostlarımızı... Dağıdılan varımızı-halımızı demirəm... Bircə ümidimizi itirmədik! Ümid ölmədi! Bizi diri saxladı!
2020-ci ildə 44 Günlük Zəfər salnaməsi yazıldı tariximizə. 2023-cü ildə ərazi bütövlüyümüz bərpa olundu. Bu zaman kəsimində Müstəqil dövlətimiz möhkəmləndi, ordumuz gücləndirildi və nəhayətdə Böyük Qələbə qazanıldı! Zəfər çalındı!
2024-cü il 20 yanvar tarixində Bakıdan - Bakıya yazılan bu məktubda – “Bu gün Bakıda hava şaxtalıdı. Gün işarsa da, soyuq adamın iliyinə işləyir” yazıldı. Əlimdəki qərənfillər isə əvvəlki illərdən fərqli olaraq, üşümədilər...
34 ildir ki, bu sevinc, sevgi, şadlıq çiçəkləri soyuq məzarlara düzülür... Şəhidlərimizin tökülən günahsız qanlarının simvoluna dönüblər, al qərənfillər.
Bu il qərənfilləri şəhid məzarlarına düzəndə həm şəkillərdən boylanan baxışlar, həm də qərənfillər gülümsəyirdi üzümə... Onlar birləşib ərazi bütövlüyümüzün sevincini əks etdirdilər bu gün biz ziyarətçilərə...
Bu gün, gözümüzdən yaşları, kədəri, qüssəni sildi AZADLIQ uğrunda əziz can fəda edən, ŞƏHİDLƏRİMİZ! Amalı azadlıq olan şəhid şairimiz Ülvi Bünyadzadənin anası bir dəfə söhbətimizdə söylədi ki, Ülvi gənc ikən şəhid oldu, yandım, kül oldum. Amma sonra gördüm ki, oğlum xalqımızın qəlbində yaşayır, o diridir! Əbədi ömür qazanıb. Məni bu toxdatdı. Ülvini və azadlığımız uğrunda can qurban verən bütün şəhidlərimizi qoynuna alan, Vətən sağ olsun! Allah hər birinin əziz ruhlarını şad etsin!
20 Yanvar, sən qaranlıqdan aydınlığa açılan səhər oldun. Qürur Günümüzsən! O Şura deyilən hökumət qurulan gündən qəlbimizə gizlin-gizlin əkilən Azadlıq toxumları bu gün al qırmızı qərənfillər gözəlliyində göyərdi!
Mən də yenidən doğuldum bu gün, hürr və azad!
Bakı, xoş vaxtın xeyir!
20 Yanvar, 2024-cü il