Zəfərin mübarək, Vətən!

Vətən adı çəkiləndə,
Hər dəfə deyirəm, “Can!”,
Sən hər yerdən gözəlsən,
Doğmasan, Azərbaycan!

Vətənimiz Azərbaycan anamız kimi bizə doğma və əzizdir. Vətəni sevmək azdı, onu qorumaq, mənafeyini öz mənafeyindən üstün tutmaq, yeri gələndə, canımızı belə ondan əsirgəməmək gərəkdi... Torpaqlarımızın azadlığı uğrunda canlarından keçən şəhidlərimiz, qazilərimiz də bu yolu seçdilər. Onlar vətəni hər şeydən uca tutdular. 44 gün davam edən Vətən müharibəsi qələbəmizlə başa çatdı. Ali Baş Komandanımız İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan ordusu yüksək döyüş hazırlığı göstərərək torpaqlarımızı düşməndən azad etdi. Tarix yazan qəhrəman oğullarımız əsl döyüş ruhunu, vətənpərvərliyini bütün dünyaya nümayiş etdirdilər.
Biz Əlif Hacıyev, Mübariz İbrahimov, Polad Həşimov, Məzahir Rüstəmov, Maarif Haqverdiyev, Cəbrail Dövlətzadə, Çingiz Mustafayev, Fərid Ələkbərov, Xudayar Məmmədov və minlərcə qəhrəmanlarımızın xatirəsini əziz tutmalı, onları özümüzə örnək bilməli və layiqli davamçıları olmalıyıq.
Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak edən könüllü əsgərlərimizin göstərdiyi şücaətlər xalqımızda vətənpərvərlik hissinin necə yüksək olduğuna bir nümunədir. Vətənimizin şöhrətinin ucalması, ərazimizin bütövlüyü Azərbaycan Respublikasının bütün dünyada sayılan müstəqil dövlətlərdən biri olması uğrunda daim mübarizə aparan Ümummilli lider Heydər Əliyev əsl vətənpərvər insan idi.
"Ömrümün qalan hissəsini də vətənimə bağışlayıram”, - deyən Ulu Öndər yeni Müstəqil Azərbaycanın qurucusu oldu. İndi bu böyük insanın yolunu uğurla davam etdirən Ali Baş Komandanımız İlham Əliyevin apardığı siyasətlə əsgər və zabitlərimizin hünəri, xalqımızın iradəsi, qəhrəman oğullarımızın şücaəti bütün dünyanı heyran qoydu.
Azərbaycan 2020-ci il sentyabrın 27-də başladığı Vətən müharibəsində 44 günə Zəfər qazandı. Zəfərin mübarək, Vətən!

Bəsti CƏFƏRZADƏ

Məmməd Araz - 90
HƏRARƏT DOLU MƏKTUBLAR
Bu yaxınlarda Şəkər Aslanın arxivinə baxarkən iki məktub diqqətimi cəlb etdi. Hər ikisi əbədiyaşar Xalq şairi Məmməd Arazın imzası ilə. Biri 1967-ci ildə Şəkər Aslana ünvanladığı cavab məktubudur. Yəqin ki, Şəkər Aslanın məktubu da Məmməd Arazın arxivində qorunur və ya heç qalmayıb...
İkinci məktubun yazılmasının isə canlı şahidiyəm. Lənkərandan Bakıya gələndə Şəkər Aslan “Evə məktub” adlı kitabını Məmməd Araza çatdırmağımı xahiş etdi. Məmməd Araza çatdıranda şair kitabın bəzi səhifələrinə “quş” qoyaraq vərəqlədi. Bildim ki, nəsə yazacaq. Növbəti həftə “Azərbaycan” nəşriyyatına gedəndə Məmməd müəllim makinadan çıxmış yazını mənə oxutdu. Kövrəldiyimdən təşəkkür etməyə söz tapmırdım. Və yazını zərfə qoyub Şəkər Aslana ünvanladıq. “Sən bölgə şairi deyilsən, ölkə şairisən”.
Bu həmin dövr idi ki, Şəkər Aslan 22 il işlədiyi doğma “Lənkəran” qəzetindən uzaqlaşdırılmışdı. “Söz” jurnalının təsis olunmasına isə aylar qalırdı.
Məmməd Arazın qayğısı, xeyirxahlığı sayəsində çoxlarının taleyinə işıq düşüb. Bunun şahidi çox olmuşam. Əksəriyyəti bu xeyirxahlıqları unutsa da, Şəkər Aslan bu təmənnasız qayğını, diqqəti ömrünün sonunadək minnətdarlıqla yad edirdi.
Bu gün dönə-dönə oxuduğum məktubların müəlliflərinin heç biri həyatda yoxdur. Amma hərarət dolu, səmimi məktublar qalır. Nə xoş ki, yazılanların ömrü onları yazanların cismani ömründən uzundur. Bir də ki, bu məktublarda onların xətti, yazı üslublarıyla yanaşı, həmin anlardakı ovqatları da aydın seçilir. Bu məktublar o zaman üçün iki şəxs arasında olan söhbət idi. İndi isə o məktublar, o yazılı söhbətlər hamıya ünvanlana bilər. Məktublarda ötən əsrin həmin dövrünün ab-havası var, tarixi var.
Şəkər Aslan Məmməd Arazın Lənkəran Dövlət Dram Teatrında keçirilən 60 illik (1993) yubileyində çıxış edib və yubilyara həsr etdiyi şeirini oxuyub. Fikirlərini çıxışında ürək genişliyilə əks etdirərək şairə minnətdarlığını bildirib.
Haqq dünyasında olan hər iki şairin doğum günü oktyabr ayındadır. Hər ikisinin ruhuna rəhmət diləyərək məktubları oxucuların ixtiyarına veririk.

Sevda Əlibəyli

Şəkərcan, salamlar!
Məktubunu alıb sevindim. Mən yaza bilməyəndə, yazmağa vaxtım olmayanda, istəyimcə yazmayanda çox bədbin oluram, yata bilmirəm, əsəbi hal keçirirəm. Belə vaxtlarda dostların məktubu məni tərpədir, düşünürəm ki, heç olmasa bir adamın yadında varam, bir adam üçün yaşayıram, bir adama təsəlli verə bilirəm.
Həm məktubun, həm qəzetdəki rəyin məni sevindirdi. Təşəkkür edirəm. İndi gənclər şöbəsi “Azərnəşr”dən ayrılıb ayrı nəşriyyat olduğundan bizdən (bizim şöbədən) bir sıra əlyazmalar ora verilib (siyahı ilə). Vəziyyəti öyrənərəm (mən bu gün evdəyəm, odur ki, doğru məlumat verə bilmirəm), bizdə qalıbsa özüm məmnuniyyətlə redaktə edərəm; ora da verilsə, yenə narahat olmaya bilərsən, hamısı öz yoldaşlarımızdır. Bir də, sənin kimi şairi hər vicdanlı kəs ürəklə redaktə etməyə sevinər.
Bakının havası çox bulanıqdır: yağır, kəsir, gün düşür, külək qopur və s. (elə ədəbi havası da ondan betərdir).
Arzu edirəm ki, yeni şeirlərlə Bakıya gələsən, bizi sevindirəsən. Mən də ara-sıra yazıb-pozuram. Ancaq istədiyim yazıları çap eləmirlər. Mən isə istəyimi ütüləyə bilmirəm. Belə gedişlə də bir yana çıxmaq çətindir. Nə isə, sağlıq olsun. Nə yaxşı ki, sabaha ümid var.
Hörmətlə: qardaşın Məmməd Araz.
30.I.67
Bəxtəvərliyə qovuşan şairlərdənsən. Sənin arxanda böyük xalq dayanır, sən bölgə şairi deyilsən, sən ölkə şairisən. Vaxtı ilə Sovetlər birliyi adlanan respublikaların əksər xalqlarının dilində sənin şeirlərin səslənib, dünya dillərinin çoxunda şeirlərin ünvan tapıb, hələ bundan sonra sənin şirin dilin yeni-yeni ünvanlar tapacaq.
“Şəki” şeirində yazırsan:

Abidə yazıdır daşın, divarın,
Demə saralacaq, demə solacaq.
Belə bir dünəni olan diyarın
Gör indi sabahı necə olacaq!

olan səadət deyil. Neçə illərdir ki, sənin təptəzə poeziyandan zövq alan, onu ürəkdən təbliğ edən qələm dostlarından biri də mənəm.
Sənə bundan sonra da böyük uğurlar diləyən dostun

Məmməd Araz.
25.VIII.92.

Şair üçün tərif
Tərifdən qorxuram, qorxuram yaman...

M.Araz.



Şair, başla yenə şeir deməyə,
Hər təzə misraya bir əsirəm mən.
Səni ürəyimcə tərifləməyə,
Qələm götürmüşəm, söz gəzirəm mən.

Hər təzə şeirdən ürək sevindi,
Bir az şöhrətləndi, ucaldı vətən!
İlhamla, həvəslə qoy yazım indi
“Tərifsiz bir ömrün tərifi”ni mən.

Tərifdən ki, belə qorxub qaçırsan,
Hər yerdə payına tərif düşəcək!..

Şəkər ASLAN.
1977-1993

Azərbaycanın intellektual mülkiyyətinə dəyən zərərin öyrənilməsi sahəsində elmi tədqiqatların ilkin versiyasını yekunlaşdırdıq

Tarixin müxtəlif dönəmlərində məkrli qüvvələr tərəfindən Azərbaycanın işıqlı insanlarına qarşı repressiyalar baş verib. Çox düşünülmüş planların tərkib hissəsi olan belə mənəvi terror aktlarının strateji məqsədləri bəllidir. O da məlumdur ki, həmin totalitar rejim dövründə cəza aparatının üzvlərinin xeyli hissəsi qeyri azərbaycanlılar idi. Onların hədəfləri Azərbaycanın tanınmış simalarını sıradan çıxarmaq, millətin intellektual mülkiyyətini məhv etmək olub.
Biz QHT və media təmsilçisi olaraq həmin prosesləri araşdırmağa çalışdıq. Bu tədqiqatlar Azərbaycan Respublikası QHT-yə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi ilə həyata keçirdiyimiz Sosial Rifah və Tədqiqatlar İctimai Birliyinin “Zəfər tariximizin çağrışları, Vətəndaş Cəmiyyətinin hədəfləri” layihəsi çərçivəsində ərsəyə gəldi. Araşdırmalar zamanı 50-dən artıq Azərbaycan zıyalısının repressiya tarixinə, onların əzablı həyat hekayələrinə işıq salmağa cəhd göstərdik.
Onu xatırlatmaq istərdik ki, bu tədqiqatları həyata keçirmək Azərbaycanın strateji maraqları baxımından əhəmiyyətlidir. Bu elmi araşdırmalar müxtəlif arxivlərdən istifadə etməklə, çox məlumatlı və şəxsi arxiv toplayan insanlara və digər mənbələrə müraciət etməklə davam etdi. Repressiya ilə bağlı hər hansı məlumat çox aydın mənbələrə istinad etməklə əldə olunurdu.
Araşdırmalar zamanı dəqiq və reallığa cavab verən mexanizmlərin ortalığa çıxmasına nail olduq.
Bizim bu sahədə təcrübəmiz çox uğurlu nəticələrin qazanılmasına gətirib çıxartdı. Təqdim etdiyimiz hesabatda bu məqam bir daha təsdiqini tapır.
XX əsr Azərbaycanın intellektual mülkiyyətinə dəyən zərərin öyrənilməsi sahəsində elmi tədqiqatlar zamanı bir çox tarixi şəxsiyyətlərimizlə, ziyalılarımızla bağlı ictimaiyyətə məlum olmayan faktlar ortalığa çıxardıq.
Bir vacib məqamı qeyd etmək istərdik ki, XX əsrdə Azərbaycanın bir çox tanınmış simalarının, intellektual mülkiyyət sahiblərinin mənəvi sərvətləri məhz ermənilər tərəfdən təcavüzə məruz qalıb. Bu vaxta qədər bəzi alimlərimiz tərəfindən həmin şəxsiyyətlərin yaradıcılığı, həyatı öyrənilib. Ancaq onların ermənilər tərəfdən təcavüzə məruz qalan intellektual mülkiyyətləri ilə bağlı geniş elmi araşdırmalar çox zəifdir. Biz QHT və media təmsilçisi olaraq bu missiyanı yerinə yetirməyə çalışdıq.
Tədqiqatlar zamanı Azərbaycanın həm tanınmış, həm də ictimaiyyətə o qədər bəlli olmayan zəngin intellekt sahibləri haqqında, onların repressiyaya uğradılması ilə bağlı xeyli məlumatlar əldə etdik. Tədqiqatlar nəticəsində toplanmış yazıların toplusu Hesabat şəklində QHT Agentliyinə təqdim olunub.
Araşdırmalar zamanı böyük insan, “Qırmızı terror” kitabının müəllifi , özü də terrorun qurabanı olan akademik Ziya Bunyadovu, repressiya tarixi ilə bağlı bir sıra kitabların müəllifi, mərhum professor Cəlal Qasımovu ehtiramla andıq. Bu sahədə hazırda yazılar yazan bir sıra şəxslərə, xüsusilə, həyatını arxiv sənətinə və araşdırmalara həsr edən Aslan Kənana dərin təşəkkürümü çatdırıram.
Onu da qeyd etmək istərdik ki, bu tədqiqatların əsasında növbəti ildə “XX əsr Azərbaycanın intellektual mülkiyyətinə vurulan zərbənin arxasında erməni izləri” kitabını çap etdirməyi planlaşdırırıq. Hazırda tədqiqatlar toplusunun üzərində işlərimizi davam etdiririk. Həmin şəxslərlə bağlı toplanan məlumatlar əsasında çap olunacaq kitab yəqin faydalı olar.

Əkrəm Bəydəmirli

"Narkotikə YOX de!"

3 oktyabr 2023-cü ildə Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin böyük akt zalında 205 nəfərin iştirakı ilə Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “Narkotizmlə Mübarizə” İctimai Birliyinin həyata keçirdiyi “Məhv olmuş ömür. Narkotikə YOX de!” layihəsi çərçivəsində eyniadlı qısametrajlı filmin təqdimatı keçirilmişdir. Tədbiri layihənin rəhbəri Kənan Qubadzadə açaraq bildirib ki, “Layihənin müddəti 3 aydır və əsas məqsədi qısametrajlı film vasitəsi ilə cəmiyyəti narkomaniya bəlasından qorunması yönündə maarifləndirməkdir.
Film 4 dəqiqə ərzində həm səsli həmdə ssenari əsasında teatral hərəkətlərlə gəncləri, valideyinləri məsuliyyətli, narkotikdən və digər pis vərdişlərdən uzaq olmağa çağırır. Film mətbuat, televiziyalarda yayımlanacaq, youtube-də və digər sosial şəbəkələrdə paylaşılacaqdır”.
Tədbirdə iştirak edən Memarlıq və İnşaat Universitetinin prorektoru Orxan Naqdiyev, Azərbaycan Milli Məclisinin deputatları Müşfiq Cəfərov, Vüqar İsgəndərov, İlham Məmmədov, Narkotik Vasitələrin Qanunsuz Dövriyyəsinə Qarşı Mübarizə üzrə Dövlət Komissiyasının daimi fəaliyyət göstərən İşçi Qrupunun əməkdaşı Vasif Quliyev, Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Narkotiklərlə Mübarizə İdarəsinin şöbə rəisi Kamran Mayılov və AzMİU-nun Tələbə həmkarlar təşkilatının sədri Şahmar Rəfili çıxışlarında bildirdilər ki, narkomaniya ümumbəşəri bir problem olaraq günümüzə qədər gəlib çıxan ən böyük problemlərdən biridir. Bu mübarizə dövlət qurumları, hüquq mühafizə orqanları, o cümlədən vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfindən həyata keçirilir.
Narkomaniyaya qarşı mübarizədə maarifləndirmə tədbirlərini daha səmərəli qurmaq üçün Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyi tərəfindən müvafiq qrant layihələri təqdim olunur. Bu baxımdan, deyə bilərik ki, narkomaniya ilə mübarizə dövlətin prioritet məsələsidir. Aparılan araşdırmalar isə onu deməyə əsas verir ki, atılan addımlara baxmayaraq bu gün problemdən əziyyət çəkənlərin sayı durmadan artır. Əsasən gənc nəsil arasında yayına narkomaniya onların həyat və fəaliyyətinə ciddi təsir göstərir. Eyni zamanda, sağlamlıqlarında ciddi problem yaradır ki, bu da normal ailə modelinin inkişafına, sağlam gələcək nəsil yetişməsinə ciddi əngəllər törədir. Narkotizmlə mübarizədə bütövlükdə cəmiyyətin, dövlətin, xalqın, nəhayət hər bir şəxsin fərdi və birgə fəaliyyətinə, barışmaz münasibətinə və əməli köməyinə böyük ehtiyac vardır. Bütün bu kimi halların qarşısını almaq üçün narkomaniyaya qarşı ümbarizə sahəsində davamlı addımların atılması zərurətə çevrilib. Bu baxımdan, narkomaniyaya qarşı mübarizə qısametrajlı filmlər vasitəsilə gənclər arasında yayılsa daha effektli ola bilər.
Tədbir ərəfəsində “Narkomaniya və digər pis vərdişlərə qarşı mübarizədə maarifləndirmə işinə göstərdiyi diqqətə görə” AzMİU-nun rektoru Gülçöhrə Məmmədova, prorektor Orxan Naqdiyev və AzMİU-nun Tələbə həmkarlar təşkilatının sədri Şahmar Rəfili Narkotizmlə Mübarizə İctimai Birliyi tərəfindən təşəkkürnamə təqdim edildi.

Repressiyadan qurtulmanın düsturu…

Professor Bədirxan Əhmədli: “Repressiyadan qurtulmanın ayrıca düsturu olmadığı kimi, onu həyata keçirmənin və qurbanların istintaqa cəlb edilməsinin də vahid bir resepti olmamışdır”

Azərbaycan Respublikası QHT-yə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi ilə həyata keçirdiyimiz Sosial Rifah və Tədqiqatlar İctimai Birliyinin “Zəfər tariximizin çağrışları, Vətəndaş Cəmiyyətinin hədəfləri” layihəsi çərçivəsində 1937-ci ildə və sonrakı dönəmlərdə repressiyalara məruz qalan, təqib edilən şəxslərlə bağlı xeyli tədqiqatlar apardıq. Bu dəfə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun şöbə müdiri, professor Bədirxan Əhmədli ilə söhbət etdik. Bədirxan müəllim çox maraqlı mətləblərə toxundu.
-Bədirxan müəllim, Azərbaycanın tarixində önəmli məqamlardan biri XX əsrdəmüxtəlif kateqoriyadan olan insanlara qarşı törədilmiş repressiya tarixinin tədqiqi məsələləridir. Sizin fikrinizcə, bu tədqiqat işlərini qənaətbəxş hesab etmək olarmı?
-Repressiya XX əsrin ən dəhşətli siyasi aksiyalarından biridir; dövlət tərəfindən törədilmişdir və müəllifi də özüdür. Repressiyanı cəmiyyətdə insanlar, zümrələr bir-birinə qarşı törətməmişdir. Sovet dövləti öz insanlarına qarşı ölüm hökmü, yaxud ölümə bərabər sürgün hökmü vermişdir. Özlüyündə siyasi hadisə olan repressiya bir çox sahələr kimi, ədəbi prosesi də ağuşuna almış və tarixdə ilk dəfə Azərbaycan yazıçı, şair, tənqidçi, elm və maarif adamlarının kütləvi (!) həbsi və məhvi ilə nəticələnmişdir. Bununla da siyasi iradə, qərar və qətnamələrlə idarə olunan ədəbi prosesə ölüm xofu, həbs qorxusu çökmüşdü.
Avtoritar rejimin və ona rəhbərlik edən diktatorlar İ.V.Stalin və L. Beriyanın repressiya "sunamisi" bütün Sovetlər Birliyində, eləcə də Azərbaycanda yüzlərlə mütəfəkkiri, alimi, şair və yazıçını, folklorşünası, tənqidçini, heykəltəraşı, aktyoru həyatdan vaxtsız apardı: yalnız onların deyil, ailələrinin də faciəsinə səbəb oldu. Bu, birmənalı şəkildə belədir.
O ki qaldı, repressiyanın araşdırılmasına, təəssüf ki, bunu yetərli saymaq olmaz. Bizdə repressiya hələ bütün yönlərilə araşdırılmamışdır. Araşdırılan əsərlərdə isə çoxlu ziddiyyətli, bir-birini təkzib edən, yaxud faktlara söykənməyən, yalnız ehtimal edilən fikirlər söylənmişdir. Bəzən bir həqiqəti aşkara çıxarmaq üçün bir neçə fakta əsaslanmalısan. Bu cür faktlar isə ya yoxdur, ya da yetərli deyil. Ona görə də bu məsələdə hər hansı bir hökm vermək çətindir. Hər bir şəxsiyyətin istintaq işinı fərdi yanaşmaq lazımdır və onu tədqiq etmək lazımdır. Bu sahədə araşdırmalar çox azdır, ayrıca bu məsələni kompleks şəkildə araşdırmaq gərəkir.
Bir məsələni də xüsusi qeyd etmək lazımdır; bəzən mətbuatda dərc edilən hər hansı bir məqalə və ya çıxış sənətkarın əleyhinə istifadə olunur. Bu barədə mən məqalələrimdə yazmışam. Halbuki, müstəntiqlər şairin istintaqında bunlara istinad etməmişlər. Çıxışın özü də hər hansı bir sənətkatrın həbsi üçün söylənməmişdir, məqsədi də onu həbs etdirmək olmamışdır. Bütün bunlar onu göstərir ki, problemi siyasi, hüquqi, tarixi, ədəbi yönlərdən tədqiq etmək işin xeyrinə olardı. Repressiyaya həsr edilmiş elmi konfransa keçirməklə bu məsələ haqqında müəyyən dolğun təsəvvür yaratmaq mümkündür. İndiki halda repressiya bizdə pərakəndə halda tədqiq edilib.
-Repressiya ilə bağlı və yaxud zərər çəkmiş insanlar demək olar ki, dünyalarını dəyişiblər. Arxivlərdə olan sənədlərə bəzi tədqiqatçılar tərəfindən diqqət yetirilib, kitablar, məqalələr yazılıb. Bu sahədə geniş tədqiqatlar aparıb bir çox qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirmək üçün nə etmək lazımdır?
-İşin çətinliyi bir də orasındadır ki, bu məsələnin üzərindən təxminən bir əsr keçib. Şahidlər yoxdur. Repressiyanın olmasından sonra da uzun müddət hətta repressiya olunanlar belə bu işin mahiyyətini yaxından dərk etməyiblər, bunu özlərinə qarşı haqısızlıq hesab etsələr də, ayrı-ayrı adamları günahlandırıblar. Hətta sürgündə olduqda belə Stalinə çoxlu məktublar yazıblar, özlərinin günahkar olmadıqlarını sübuta yetirməyə çalışıblar. Onların bu məktublarından aydın olur ki, bu işdə Stalini günahlandırmırlar, onun bu işlərdən xəbəri olmadığını güman edirlər. Halbuki repressiya aşağıdan yuxarıya deyil, yuxarıdan aşağıya getmişdir. Burada fərdləri günahlandırmaq işin ən sonuncu hissəsidir. İnsanları bir-birinin üzərinə salan sistem idi. Repressiyanın mexanizmi o qədər də sadə deyil, çox mürəkkəbdir. Bu mürəkkəbliyi açmaq tədqiqatçıların əsas vəzifəsidir.
- Belə tədqiqatların effektli olması üçün bir sıra dövlət qurumlarının, araşdırmalarla məşğul olan şəxslərin iştirakı ilə Komissiyanın yaradılmasına münasibətiniz necədir?
-Bəli, dövlət tərəfindən komissiya yaranmalıdır. Bu komissiyaya tarixçilər, ədəbiyyatçılar cəlb olunmalıdır. Arxivlər açılmalıdır. Hələ də hətta tədqiqatçıların əli çatmayan sənədlər var ki, onların tədqiqata cəlb olunması elmi dövriyəyə fayda verə bilər.
-Repressiyaya məruz qalan və yaxud həmin şəxslərin həbs olunmasına bais olan insanlar haqqında bəzən replikalar dolaşır. Elmi mənbələrə istinad olunmayan belə replikalar cəmiyyətdə çaşqınlıq yaradır. Sizin bu barədə fikirləriniz necədir?
-Təəssüf ki, bizdə belə bir fikir var ki, repressiyada sağ qurtulanlar günahkardırlar. Bu barədə məqalələrdə, sosial şəbəkələrdə tez-tez yazılır. Lakin onların faktları, arqumentləri çox zəifdir. Məsələn, bir nümunə deyim. Tanıdığım bir adam gəncliyində tələbə olarkən M. Müşfiqin repressiya olunmasında onun müasiri məşhur bir şairi günahlandırırdı. Sonralar o adam ədəbiyyatşünas oldu və M. Müşfiq haqqında sənədlərə əsaslanan bir monoqrafiya yazdı. Tədqiqatçı gəncliyində söylədiyi fikirlərdən daşınmışdı. Ona görə ki, faktlara əsaslanmışdı. Yəni bilmədən, yalnız ehtimal ilə hər hansı bir adamı günahlandırmaq çətindi, həm də elmin yolu deyil. 30-cu illər repressiyasını obyektiv araşdırmaq əvəzinə fakta əsaslanmayan, daha çox sağ qalanların mənəvi terroruna yönəlmiş ittiham və tənqidlərlə qarşılaşırıq. Bu yolverilməz haldır.
Tarixin müxtəlif dönəmlərində sovet cəza sistemindən ziyan çəkən, ədalətsizliyin qurbanı olaraq həyatlarını itirmiş şəxsiyyətlərin xatirəsini bu gün əbədiləşdirmək üçün nələri etmək lazımdır?
-Onların adalarını əbədiləşdirmək üçün ən yaxşı yol, elm, ədəbiyyat adamlarının əsərlərini nəşr etmək və onları tədqiqata cəlb etməkdir.
Araşdırma Qrupu

“Yarımçıq qalmış arzular”
Agentliyin dəstəyi ilə çap olunmuş “Yarımçıq qalmış arzular” kitabı təqdim olundu

Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin cari təqvim ili üçün elan etdiyi qrant layihələri müsabiqəsində qaliblərdən biri olmuş və “Ahıllara və Tənhalara Dəstək” İctimai Birliyi tərəfindən həyata keçirilmiş layihə “Yarımçıq qalmış arzular” kitabının nəşri ilə başa çatıb.

Birliyin sədri Ruhiyyə Məmmədova Fact-info.az- a bildirib ki, Agentliyin maliyyə dəstəyi ilə işıq üzü görmüş kitabın təqdimatı məlum hadisələrə təsadüf edən 22 sentyabr tarixində Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində keçirilib: “İgidlikləri ədalətsizliyə qarşı mübarizliyin parlaq nümunəsinə çevrilmiş qəhrəman şəhidlərin ömür-gün yoldaşlarının igid ərləri ilə bağlı xatirələrini, duyğu və düşüncələrini əks etdirən nəfis tərtibatlı kitabın təqdimatı keçirilib. Tədbirdə Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyi, Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) və Mənəvi Dəyərlərin Təbliği Fondunun nümayəndələri, QHT rəhbərləri və təmsilçiləri, şəhid anaları və xanımları, universitet müəllimləri və tələbələr, media nümayəndələri və könüllülər, İctimai Birliyin rəhbərliyi və üzvləri iştirak ediblər. Şəhidlərin əziz xatirəsi yad edildikdən sonra layihə barədə geniş məlumat verilib. Qeyd edilib ki, “Mütərcim” nəşriyyatında nəşr olunmuş kitabın unikallığı onun müəlliflərinin məhz şəhidlik zirvəsinə ucalmış Vətən övladlarının ömür-gün yoldaşlarının olmasıdır. Yazıları oxuculara olduğu kimi, məzmuna heç bir əlavə və dəyişiklik edilmədən təqdim etməyə çalışdıq. Nə qədər çətin də olsa, öz qəhrəman həyat yoldaşları haqqında fikirlərini oxucularla bölüşdüklərinə görə şəhid xanımlarına təşəkkürümüzü bildiririk”.
Çıxış edənlər rəşadətli Ordumuzun parlaq qələbəsində əvəzsiz xidmətləri olan əsgər və zabitlərimizin igidliyindən, dövlətin şəhid ailələrinə göstərdiyi diqqət və qayğıdan, şəhidlərin xatirəsini yaddaşlarda yaşada biləcək bu cür tədbirlərin zəruriliyindən, təqdimatı keçirilən kitabın gənclərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edə biləcəyindən söz açıblar. Xatirələri kitabda yer almış gənc xanımın bu fikri xüsusi ehtiramla qarşılanıb: “Bir çox arzularımız yarımçıq qalsa da, ən böyük arzumuz çin oldu – Vətənimiz bütövləşdi”.
Tədbirin sonunda kitablar şəhid ailələrinə təqdim edilib və universitetin Kitabxana-İnformasiya Mərkəzinə hədiyyə olunub. Təqdimat iştirakçıları universitet ərazisində yerləşəm “Şəhidlər ölməz, Vətən bölünməz” abidəsi önündə xatirə şəkli çəkdiriblər.
Ruhunuz şad olsun, şəhidlər!

Yubiley

HAQQ YOLUNUN YOLÇUSU...

Mehman Eynulla oğlu Fərzullayev... İndi hamı ona “Hacı” deyə müraciət edir. Mən onu 1994-cü ildə “Hərbi nəşriyyat”ı yaratdığı vaxtlardan “Hacı” kimi tanımışam.
Həcc ziyarətində 1999-cu ildə olub.
İnsanpərvərliyi, ağlı, zəkası, xeyirxahlığı, əxlaqı, əqidəsi, vətəndaş təəssübkeşliyilə elə anadangəlmə Hacıdır. Ömür yoluna nəzər salsaq, bunların şahidi olarıq. 75 illik ömür yolunu yaza bilsəm, bir dastan alınar.
Hacı Mehman poliqrafiya sahəsində və həyatda özünə ustad saydığı Azərbaycanın ilk poliqrafçı alimi Şəddat Cəfərovun devizilə işləyib: “İşi görmək istəyən vasitə axtarır, görmək istəməyən bəhanə”...
Orta məktəbdə əla oxuyub. Həkim olmaq istəyib. Lakin həmin il orta məktəblərdə onuncu və on birinci siniflərin buraxılışı eyni ilə düşdüyündən ali məktəblərdə sıxlıq olur. Mehman həkim ola bilmir. Kəndlərində tərəvəzçilik sovxozunda işə başlayır. Diribaş, işgüzar, zəhmətkeş oğlan tez fərqlənir. Gənclərə rəhbərlik üçün komsomol təşkilatının katibi seçilir. Kommunist Partiyası sıralarına namizəd olur. Ordu sıralarına kommunist kimi yola düşür. Hərbi hissənin qəzetində 3 onluğa vuran bir əsgər barəsindəki yazı qəzet redaktorunun diqqətini cəlb edir. Yazı yazmaq məharəti uşaqlıqdan olmuşdu. 10-cu sinifdə oxuyandan Lənkəranda çıxan yerli qəzetdə və respublika mətbuatında çıxış edib. Sıravı əsgərin yazmaq qabiliyyətini görən “Boevaya zvezda” qəzetinin redaktoru ona hərbi hissənin qəzetinin mətbəəsinə keçməsini təklif edir. Üç ay sonra, hərbi təlimlər vaxtı səhra şəraitində əl və ayaq gücünə işləyən çap maşınında dörd rəngli vərəqə “Boevoy listok” çap etdiyi üçün mətbəənin müdiri təyin olunur. Rəhbərlik etdiyi mətbəə SSRİ Müdafiə Nazirliyinin eyni dərərcəli mətbəələri arasında birinci olur. Burada xidmət etdiyi vaxt Hərbi Dairə qəzeti “Leninskaya znamya” qəzetində mütəmadi yazıları çap olunur. Dairə Partiya aktivində iştirakı zamanı SSRİ müdafiə nazirinin birinci müavini, ordu generalı Sokolovla görüşür. Şəkli böyük ölçüdə “Leninskaya Znamya” qəzetində çap olunur.
Komandanlıq Anasına minnətdarlıq məktubu göndərir.
Mehman hərbi xidmətin bütün təlimlərində yüksək nümunə göstərir. Xidməti bitəndə komandanlıq ona Moskva Dövlət Beynəlxalq Əlaqələr İnstitutunun hazırlıq şöbəsinə qəbul olunmaq üçün göndəriş verir.
Kəndə qayıdıb bu xəbəri atasına sevincək bildirəndə ata - Bakıda institut yoxdur, Moskvaya gedirsən? - deyib razı olmur. Oxuduğu Kərgəlan kənd orta məktəbinin direktoru da atanın fikrini təsdiqləyir.
Bakıya gedir, Azərbaycan Dövlət Universitetinin mətbəəsində işə düzəlir. Sənədlərini o zaman yeganə universitet olan ADU-nun jurnalistika fakültəsinə verir və qiyabi şöbəyə qəbul olunur. Yazı-pozuyla uşaqlığından məşğul olduğundan, ordu sıralarında mətbəə işini öyrəndiyindən bir növ hazır kadr kimi müəllimlərinin sevimlisinə çevrilir. Müəllimlərinin - Nəsir İmanquliyev, Şirməmməd Hüseynov, Seyfulla Əliyev, Əliş Nəbili, Nurəddin Babayev, Tofiq Rüstəmov, Mahmud Mahmudov, Akif Rüstəmov, Cahangir Məmmədli, Nəriman Zeynalov və başqalarından hər zaman xoş xatirələr danışır. Mir Cəlal müəllimin böyük insanpərvərliyini unuda bilmir. Yuxarı kurslarda sırf ixtisas üzrə işləmək tələb olunduqda Sumqayıt radiosunda diktor-müxbir kimi işə başlayır. Bu ştatı tutmaq üçün Sumqayıt Şəhər Partiya Komitəsinin 1-ci katibi Kamran Bağırov gənc kadr Mehman Fərzullayevi qəbul edir.
Sumqayıt radiosunda fəaliyyəti zamanı Azərbaycan Televiziya Komitəsinin aparıcı işçiləri olan Ənvər Qafarlı, Valid Sənani, Nuhbala müəllimlə dostlaşır. Uzun illər Azərbaycan Televiziyasının sədri olmuş Elşad Quliyevlə münasibətlərini xoş xatirələrlə anır. Bakı-Sumqayıt yolunun uzaqlığı səbəbindən belə xoş münasibətli mühitdən ayrılmalı olur.
“Yeni Kitab” mətbəəsinin direktoru olan Şəddat Cəfərova müraciət edir. Mehman Fərzullayevi yığım sexinə müdir göndərir. Planı 70 faizdən artıq ödəyə bilməyən mətbəə ilk ayda 120 faizi ötüb keçir. Sonrakı aylarda 170-180 faizə çatdırılır. Qızlara ikiqat əmək haqqı verməklə axşam növbəsində işləməyə cəlb edir. Bu uğurların qazanılmasında Şəddat Cəfərovun xidmətlərini minnətdarlıqla xatırlayır. Söyləyir ki, Şəddat müəllim hər bir təşəbbüsümü dəstəkləyirdi. Yeni texnologiyalar bizim sexdə tətbiq olunurdu. Yığımın perfolenta ilə həyata keçirilməsi, linotip maşınındakı bu yenilik yığım sürətini xeyli artırdı. İkinci növbədə işləyən qızlar üçün avtobus ayırdı.
Bir haşiyə: Şəddat Cəfərov haqqında “İlk poliqrafçı alim” kitabını yazdığımdan bir fakta da mən aydınlıq gətirim: SSRİ Mətbuat Komitəsinin sədri Boris Stukalin “Yeni Kitab” mətbəəsinə Cəfərovu direktor təyin edəndə mətbəə acınacaqlı vəziyyətdə imiş. Hər zaman işin ağırından yapışan poliqrafçı alim işləri elə yoluna qoyur ki, 11 aydan sonra mətbəə SSRİ mətbəələri arasında I yerə çıxır. Buna inana bilməyən Stukalin Keçici Qırmızı Bayrağı mətbəəyə təqdim etmək üçün Azərbaycana gəlir və Bayrağı şəxsən özü Şəddat müəllimə təqdim edir.
Planın ikiqat yerinə yetirilməsində yığım sexinin payı çox olduğundan Stukalin təqdimatdan sonra sexə gəlib işlərilə tanış olur. Həmin günün sevinci fotolarda öz əksini tapıb.
Mehman Fərzullayev “Yeni Kitab”dan köçürmə yolu ilə “İşıq” nəşriyyatına gedir. Əvvəldə dediyim kimi, hər yerdə ustadı Şəddat Cəfərovun iş metodundan istifadə edir.
“Azərbaycan miniatürləri” albomu 7 il əvvəl Moskvada çapa hazırlansa da, heç bir məsul şəxs nəşri imzalamağa cürət etmir. Nəşriyyatın işçıləri 10 il idi, əmək haqqını vaxtında ala bilmirdilər. Moskvaya gedir. 20 gün Moskvada qalır. Müəyyən xərclər sərf etməklə və səlahiyyəti öz üzərinə götürməklə kitabı çapa imzalayır və kitabın yüksək səviyyədə çapına nail olur. Böyük tirajdan 100 nüsxə kitabla Azərbaycana qayıdır. “Azərbaycan miniatürləri” kitabı Azərbaycan KP MK-nın I katibi Heydər Əliyevə təqdim olunur. Heydər Əliyev kitabı çox bəyənir. Və satışa verilməməsini, yalnız gələn qonaqlara bağışlanmasını tapşırır.
Kitab beynəlxalq sərgidə 2-ci mükafata – gümüş medala layiq görülür. “İşıq” nəşriyyatının işçilərinə 38 min mükafat ayrılır.
Mehman Fərzullayevin işləri düzgün qurması, qənaətcilliyi, SSRİ-nin müxtəlif yerlərində yaşayan poliqrafçı dostlarıyla şəxsi münasibəti hesabına nəşriyyatın işləri yoluna düşür. Digər nəşrlər: “Arxitektura Azerbaydjana”, “Arxitektura Baku” açıqca dəstləri böyük tirajla çap olunur. 30 il əlyazma şəklində istifadə olunan Fikrət Əmirovun “Sevil” operası, Cövdət Hacıyevin “Təntənə”, Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” və digər not ədəbiyyatlar Moskvada yığılaraq Bakıda çap olunur. Vaxtında əmək haqqı almayan kollektiv mükafat, hətta 14-cü maaş da alır. Mehman Fərzullayevin adıyla bağlı olan bu uğur Komitə sədrinin xoşuna gəlmir. Mükafatlandırılmalı olan işdən getməli olur və mənzil növbəsi batır.
Həzrəti Əlidən (Ə.) soruşurlar ki, düşmənin kimdir? Söyləyir, əlimin yaxşılığı. Bu yazını Hacının yubiley yaşına yazdığımdan söz vermişdim ki, ağrılı yaşantıları qələmə almayım. Amma birmi, beşmi?.. Yan keçmək mümkünsüzdü.
Şəddat Cəfərovun rəhbər olduğu “Kommunist” (“Azərbaycan”) nəşriyyatına gedir. Sinkoqrafiya sexində işə başlayır. Bilik və bacarığı sayəsində sexə yeniliklər gətirir.
Burada ona şilda istehsalı tapşırılır. Maşınlar və bütün avadanlıqlar üçün istifadə olunun bu etiket əvvəllər Saratov və Yaponiyadakı zavodlara sifariş verilirdi. Bunun həllini tapandan sonra nəinki nəşriyyat qazanır, eləcə də respublikaya xeyli gəlir gətirir. O vaxt qəzet çapında istifadə olunan çox qiymətli metallardan hazırlanmış bimetal lövhələr kilosu 20 qəpiyə Sibirə təkrar emala göndərilirdi. Şilda istehsalında istifadə olunan bu tullantı hesab edilən materialın hər kilosundan 20 manat təmiz gəlir əldə olunurdu. 10 adamla 20 min manat qazanc əldə olunurdu. Fəhlələr 700 manat maaş alırdılar. Buradakı istehsal üsulu sex rəisinin özünün tapıntısı idi.
İstehsal sahəsini başqasına tapşırıb sexi köçürürlər. İki ay sonra istehsal dayanır. Respublika müəssisələri yenə Saratova üz tutmalı olurlar. Həm qiymətli metal əldən çıxır, həm də pul başqa ölkəyə axmaqla insanlar üçün problem yaranır.
İş adamı dayanmır, yeni sahələr, üsullar tapır.
Azərbaycan rəssamlarının işlərinin metala köçürmə üsulunu tapır. Bir rəngdən dörd rəng alır. Əslində bir rəng olur, amma dörd çalarlı. Maral Rəhmanzadənin, Mikayıl Abdullayevin... əsərlərini satışa verir.
Bunu da dayandırdıqdan sonra klişe ilə məşğul olur. Burada da haqsızlıqla üzləşdikdə “Kommunist” (“Xalq qəzeti”) qəzetinin redaktoru Rəşid Mahmudovun yanına gedir. Qəzetdə buraxıcı yeri boş olduğundan redaktor Mehmanı o yerə təyin edir. O vaxta kimi Rəşid müəllimlə tanış idi. Birgə iş fəaliyyətlərindən sonra ömrünün sonuna kimi dost olurlar. Rəşid müəllimin vəfatından sonra haqqında kitab tərtib edərək redaktə edib. Ümumiyyətlə, Hacı Mehman uşaqlığından ağsaqqallarla oturub-durmağı sevib. Əməkdar jurnalist Kazım Ələkbərov, ömrü boyu yüksək vəzifələrdə çalışmış Sadıq Murtuzayev, akademik Mirməmməd Cavadzadə, Tofiq Aslanov, Azad Talişoğlu, Kamran Hüseynov, İqrar Əliyev, Ənvər Nəzərli və digərləri ilə dostluq münasibətlərində olub.
Bir qədər sonra Rəşid Mahmudov Mətbuat Komitəsinin sədri təyin olunur. Sədr Təchizat və satış idarəsinə Mehman Fərzullayevi müavin göndərir.
Çətin illərdə, material qıtlığı dövründə poliqrafiyanın əsas canı olan kağız gətirmək qayğısına qalır. SSRİ-nin əksər kağız kombinatlarının rəhbərləriylə dost olduğundan bu işin həllini tapır. İnsanlığına, düzlüyünə, qabiliyyətinə görə bütün qapılar üzünə açıq olur. Özü kombinatdan çıxmamış, pulu ödənmədən kağız vaqonlara yüklənib yola salınırdı.
Qarşısına da hər zaman özü kimi xeyirxah adamlar çıxır. Lənkərandan olan bəstəkar, ilk Azərbaycan rekviyeminin müəllifi Arif Mirzəyevin SSRİ Dövlət Plan Komitəsində yüksək vəzifədə çalışan həyat yoldaşı Tamara Anatoliyevnanı minnətdarlıqla xatırlayır. Onun bir zəngi, tapşırığıyla bütün qapılar üzünə açıq olur. Özünün şəxsi təşəbbüsü və imzasıyla 4000 ton kağızı ölkəyə gətirir. Buna da qısqananlar tapılır. - Bu qədər kağızı biz harda saxlayacağıq? - deyib onu gözümçıxdıya salanlar da olur. Lakin bir qədər sonra kağızın tonu 130 dollardan 700 dollara qalxanda “sağ ol” deyən olmur.
“Panorama Azerbaydjana” qəzetinin çap məsələsi xeyli vaxt idi yubanırdı. Nazirlər Sovetinin qərarı ilə qəzet 4 dildə çıxmalı idi. Nə səfirlik, nə başqa təşkilatlar işi yoluna qoya bilmirlər. Mehman Fərzullayev bu işin təşkili üçün Moskvaya ezam olunur. Hələlik yalnız rus dilində çıxacaq qəzeti çapa hazırlayır. Son anda arvadı erməni olan baş mühəndis: “Mən nə qədər burdayam, bu qəzet burada çap oluna bilməz!” “Pravda” nəşriyyatının direktor müavini Əli Əli oğlu Novruzovla dost olduğundan ona müraciət edir. Əli Əli oğlu direktor Leontyevə məktubu imzalatdırmaqla məsələ yoluna düşür.
Qəzet üçün 26 ton kağızı da Juravleva familiyalı xanım hədiyyə kimi bağışlayır. Ertəsi gün qəzet 80 qramlıq ofset kağızında 4 rəngdə çap olunur və “Pravda” qəzetinin arasına 10 nüsxə yerləşdirib baş mühəndisin stoluna qoyulur. Erməni yeznəsi dəli olur.
Qəzetin yayım məsələsində də Bakılı bir erməni: “Nə qədər ki, mən burdayam...” İşi Allah düzüb qoşursa milyon erməni gəlsin. Mehman Fərzullayev SSRİ Rabitə nazirinin birinci müavini ilə görüşür və hər şey bir saatda həllini tapır. 30 min tirajla çıxan qəzet dünyanın çox yerinə yayılır.
Qəzetin yayım məsələsində də Bakılı bir erməni: “Nə qədər ki, mən burdayam...” İşi Allah düzüb qoşursa milyon erməni gəlsin. Mehman Fərzullayev SSRİ Rabitə nazirinin birinci müavini ilə görüşür və hər şey bir saatda həllini tapır. 30 min tirajla çıxan qəzet dünyanın çox yerinə yayılır.
Mehman müəllim qəzetin işilə bağlı il yarım Moskvada qalır. Qəzetin ingilis dilində abunəsini 3 minə çatdırır. Həmin vaxt Azərbaycanın nəşriyyatları üçün şəxsi nüfuzu sayəsində yüz tonlarla kağız və digər poliqrafik materiallar ehtiyatı göndərir. Onun Bakıya qayıtmağı ilə iş yarımçıq qalır. Qayıtdıqdan sonra min əziyyətlə Bakıdan aldığı RAF maşını səfirliyin həyətindən oğurlanır və qəzet fəaliyyətini dayandırır.
Qəzetin baş redaktoru Fərhad Ağamalıyev səfirliyin mətbuat xidmətinin katibi təyin olunur.
Moskvada işlədiyi dövrdə diaspor təşkilatı ilə də, Azərbaycanın haqq işinin təbliğiylə də məşğul olur. Sankt-Peterburq, Kiyev, Alma-Ata şəhərində Azərbaycan diasporunun yaranması və formalaşmasında xüsusi səy göstərir.
Moskvadan qayıdanda ölkənin ağır vaxtı idi. 20 Yanvar yaraları, Xocalı faciəsi ürəkləri göynədirdi. Hərbi nəşriyyat yaratmaq təklifi alır. Əlaqədar təşkilatlara müraciət edir. 11 nazirin və Bakı şəhər İcra hakiminin imzası və razılığı ilə təsdiqlənən sənədlər nəhayət hazır olduqdan sonra Nazirlər Kabineti qərar çıxarır. Nəşriyyat işə başlayır. İşlər uğurla gedir. Həmin illərdə “Hərbi nəşriyyat” ən “bərkgedən” poliqrafik müəssisələrdən idi. Bizim “Söz” jurnalı da bir neçə il “Hərbi nəşriyyat”da işıq üzü görüb.
Mehman müəllim yaratdığı nəşriyyata 6 il yarım rəhbərlik edir. Bu müddətdə 550 adda nizamnamə, hərbi-texniki, məxfi, tam məxfi xidməti və hərbi vətənpərvərlik mövzusunda kitabın çapına nail olur.
Nəşriyyat 2 beynəlxalq sərgidə iştirak edərək mükafata layiq görülüb.
Mehman müəllim məhz həmin dövrdə Həccə gedib, müqəddəs yerləri ziyarət edib.
Sonra “İslam” nəşriyyatını yaradıb. Müəyyən səbəblərdən nəşriyyatın fəaliyyəti yarımçıq qalıb.
Dörd il Ədliyyə Nazirliyində “Qanunçuluq” jurnalının böyük redaktoru kimi fəaliyyət göstərib. Burada Ədliyyə tariximizdə 4 cap vərəqi həcmində araşdırması, Demokratik Cümhuriyyət və sonrakı dövrlərdə yaşayıb SSRİ məkanında, eləcə də xaricdə çalışan görkəmli Ədliyyə xadimlərimiz haqda məqalələri çap olunmuşdur.
Sonra yaradıcılığa qayıdıb. Neçə ləyaqətli ömrü sözlə əbədiləşdirib.
Hacının yetmişində “70 hələ bir bahardır” yazmışdım. 75-də də o ovqatda gördüm.
Deyir, Allahımdan çox razıyam. Sağlamlığım yerində, övladlarımdan razıyam. Hər namazda Vətənimizə, Ali Baş Komandana, ordumuza, şəhidlərimizə, qazilərimizə, yaxşı adamlara, ailəmə dua edə-edə şükr edirəm.
Hacı Mehman doğulduğu Lənkəran rayonunun Kərgəlan kəndindən lap cavan yaşlarında çıxıb. Bakıda hər hansı qızla və ya o zaman dəbdə olan başqa millətdən olan qızla ailə qura bilərdi. Amma burda da ustadı Şəddat Cəfərovun metodu ilə gedib. Öz həmkəndlisi, ailədə 9 bacının dördüncüsü – Bəsti xanımla ailə qurub 44 illik birgə ömürdə 4 övlad böyüdüb, 9 nəvənin sevincini yaşayırlar.
İlk övladları Xəyyam Neft Akademiyasını bitirib. Dünyaya təhsili və işiylə bağlı səfərləri Amerikadan başlayıb. Müsabiqələrdə I yeri tutaraq Amerikada dünyaca məşhur olan Geofizika İnstitutunda bir il ixtisasartırma kursunda, sonra Norveçdə magistratura təhsili alıb. Daha sonra AMEA-nın Geologiya İnstitutunun aspiranturasında təhsil alıb. Təhsili başa çatmamış iş təklifləri gəlib. Bir müddət London, Bakı, London, Kanada, Dubay, Malaziya, Dubay, Tümen, Rumıniya, daha sonra Omanda çalışıb. Hazırda Kanadada yaşayır. İxtisası üzrə mühəndis işləyir. Oğlu Yusuf birinci sinifdə, qızı Naima hazırlıq qrupunda oxuyur.
Xəyyam 20 ildən artıq müddətdə Vətəndən uzaqlarda yaşasa da, əsl Azərbaycançıdır. Diaspor təşkilatlarının ən fəal üzvüdür. Hər hansı ölkədə yaşamasından asılı olmayaraq, bütün milli bayramlarımızda işlədiyi şirkətin hesabına Azərbaycanlı ifaçıların iştirakı ilə konsertlər təşkil etməyə nail olub.
Bir neçə alətdə ifa edə bilir. Azərbaycandan gedəndə özüylə apardığı tarını bütün dünyada gəzdirir. Həm tələbəliyində, həm işlədiyi dövrdə özü çalmaqla yanaşı, başqalarını da bu işə - mədəniyyətimizin təbliğinə cəlb edir.
Jalə Rəssamlıq Akademiyasını qırmızı diplomla bitirib. Nübar nəvəsi olan Fatimə Hacının anasının adını daşıyır. İbrahim Elşən oğlu Fatimənin qardaşıdır. Şəbnəm də Texniki Universiteti qırmızı diplomla bitirib. Həyat yoldaşı Hikmətlə Araz, Məryəm, Ayan adlı övladlarını böyüdürlər.
Hacının çox sevimli nənəsinin adını daşıyan Bahar qızı Xəzər Universitetini bitirib. Fenomen səsə malikdir. Xəzər Universitetində dərs deyən Konservatoriya müəlliminin diqqətini cəlb edir. Bahar eyni dövrdə bir il Konservatoriyada təhsil alır. Onun ifasında “Sevil” operası hazırlanır. Yeni səs Xalq artisti Xuraman Qasımovanın da marağına səbəb olmuşdu. Baharın televiziyanın fondunda xeyli lent yazıları var. İfa görüntüdə başqasının, səs isə Baharındır. Bahar həyat yoldaşı Cəfərlə Cahan və Canel adlı qızlarını böyüdür... Uşaqların hər ikisi Musiqi İncəsənət Kollecində təhsil alırlar.
Hacının nəvələrinin dördü dünyanın müxtəlif ölkələrində ali təhsil alırlar. Məktəbli olanları da əla oxumaları, ictimai fəallıqları ilə ailəyə hər zaman başucalığı gətirirlər.
Hacı Mehman haqqında yubiley yazısını başladığım anda haradansa Yaşar Nuri Öztürkün bu fikirlərini oxudum. Nöqtə, vergülünə dəymədən bu fikirlər sanki Hacı Mehmanın boyuna biçilib.
“Sizi dinlə aldatmaq istəyənlərə aldanmayın. Dinin rəmzi saqqal, hicab deyil. Əxlaq, ədalət, ağıl və elmdir”.
Onlarla kitaba redaktor, tərtibçi, tərtibatçı, naşir olan, 50-dən çox kitaba “Ön söz” yazan, bir neçə kitab müəllifi olan Hacı Mehman Fərzullayevin indi ən çox oxuduğu müqəddəs “QURAN”dır. Quranın, bütövlükdə islamşünaslığın, eləcə də digər səmavi kitabların hansı hissəsindən sual versən, Hacının mükəmməl, izahlı cavabları hazırdır.
Hacı Mehmanın 75 illik ömür yolunun çox az məqamlarını gətirdim yazıya. Həyatda üzləşdiklərilə tanış olanda düşünürəm ki, tarix boyu zəka, düşüncə, ağıllı başlar nadanlığın qurbanı olub. Fəqət ürəyində Allah eşqi, həyat eşqi güclü olanlar həmişə qalib gəlirlər. Hacı həmişə müqəddəs, saf əməllərilə kara gəlir, yardımçı olur, xeyirxahlıq edir, insanları haqqa, doğru yola çəkir. Bu işlərin davamı üçün Allahından sağlam və uzun ömür diləyir.
Elə mən də Hacı Mehmanın bu arzularının gerçəkləşməsi və 80 illiyində yeni bir təbrik yazmaq arzusuyla yazıma nöqtə qoyuram.

Sevda Əlibəyli,
“Söz” jurnalının baş redaktoru

Tariximizə ehtiram əlaməti olaraq repressiya qurbanlarına abidə ucaldılmalıdır

Azərbaycan Respublikası QHT-yə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi ilə həyata keçirdiyimiz Sosial Rifah və Tədqiqatlar İctimai Birliyinin “Zəfər tariximizin çağrışları, Vətəndaş Cəmiyyətinin hədəfləri” layihəsi çərçivəsində 1937-ci ildə və sonrakı dönəmlərdə repressiyalara məruz qalan, təqib edilən şəxslərlə bağlı xeyli tədqiqatlar apardıq.
Bu dəfə uzun illər Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənt Arxivində müxtəlif vəzifələrdə çalışan, Azərbaycanda repressiya qurbanlarının ən geniş tədqiqatçısı “Arxivlərdən gələn səslər” və digər dəyərli kitabların müəllifi Aslan Kənanla söhbət etdik. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında baş tutan görüşümüz zamanı Aslan müəllim çox maraqlı mətləblərə toxundu.
Tədqiqatçı Aslan Kənan Azərbaycanın ilk dissidentlərindən biri olan Gülhüseyn Hüseynoğlu haqqında danışdı: “ Mən tədqiqatları əsasən Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənt Arxivindən, DTX arxivindən yararlanaraq davam etdirmişəm. Bu sahədə bir sıra kitablarım, xeyli sayda məqalələrim çap olunub. Mən ortalığa atılan əsassız replikalara, mənbəyi bəlli olmayan fikirlərə deyil, daha çox faktlara və elmi mülahizələrə önəm vermişəm. Gülhüseyn Hüseynoğlu haqqında onu deyə bilərəm ki, Azərbaycanın ilk dissidentlərindən biri olub. Gülhüseyn Hüseynoğluya öncə ölüm cəzası verilir. Həmin illərdə güllələnmə hökmü müvəqqəti götürüldüyündən hökm 25 il həbslə əvəzlənir. O, Sibirə sürgün edilir. Nəhayət, Stalin öləndən sonra bir çox məsələlər kimi bu işə də yenidən baxmağa qərar verilir və Gülhüseyn Hüseynoğlu azadlığa çıxır. 1955-ci ilin mayında "İldırım" təşkilatının bütün üzvləri evlərinə qayıdırlar".
Aslan Kənan qeyd edir ki, sonralar mən dəfələrlə Gülhüseyn müəllimlə görüşüb repressiya tarixini, bəzi gizli məqamları öyrənməyə cəhd etdim. Hətta bir dəfə kiçik diktafon tapdım. İstəyirdim onunla səmimi söhbət edim, bütün bildiklərini gizli də olsa diktafona yazım. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının qabağındakı parkda görüşdük. Sanki Gülhüseyn müəllim hiss etmişdi. Mən onu çox söhbətə tutdum ki, bizim bilmədiklərimizi danışsın. O, qəti şəkildə repressiya ilə bağlı heç bir şey danışmayacağını bildirdi. Elə bil onda sovet KQB-sinin, o dövrün qorxusu, xofu vardı. Əlqərəz Gülhüseyn Hüseynoğlu bir çox sirləri özü ilə qəbirə apardı.
Həmin dövrün ziddiyyətli prosesslərinə toxunan tədqiqatçı Aslan Kənan daha sonra qeyd edib: “Mən Mircəfər Bağırovu ziddiyyətli şəxs hesab edirəm. Onun müsbət tərəfləri ilə bərabər çox ziddiyyətli tərəfləri olub. Çox günahsız insanlar qurban gedib. Bəziləri deyir Mikayıl Müşfiqi xilas etmək istəyi olub. Ümumiyyətlə, repressiya tarixi ilə bağlı əsası olmayan replikaları, belə varinatları mən qəbul edə bilmirəm. Bağırov bir çox günahsız ziyalılarımızı xilas etmək imkanı olub. Amma o, bunu etməyib. Qaldıkı M. Müşfiqlə bağlı onu demək olar ki, 1937-ci ildə Müşfiq doğum gününə bir gün qalmış həbs edilir, 1938-ci ilin yanvarın 5-dən 6-na keçən gecə onu güllələyirlər. Onun harada basdırıldığı haqqında heç bir sənəddə yazılmayıb. Cəsədlərin dəfninə gəldikdə, NKVD-nin xüsusi kimsəsizlər yeri olub, bir qəbirdə bir neçə şəxs dəfn edilirmiş. Çünki onları basdırmağa elə bir vaxt da yox idi. Bir güllələnmə hökmü vermək 15-20 dəqiqə çəkirdisə, onları basdırmaq da elə bu şəkildə olurdu. Məsələn, Böyükağa Talıblı ilə Əhməd Cavad bir vaxtda güllələnib. Məgər onların hər birini ayrılıqdamı basdırıblar? Xeyr! Bir neçə güllələnmiş şəxs üçün dərin xəndək qazılır, onları ora atırdılar. Təbii ki, təmtəraqla dəfn olmayacaqdı. Müşfiq Müsavatın gənclər təşkilatının üzvü olub, onun üzərində 1926-1930-cu illərədə bir neçə əksinqilabçı ilə əlaqədə olmaq “günahı” var idi. Bir gündə 3-4 nəfəri birdən güllələyirdilər, hər biri üçün ayrıca qəbir qazmayacaqdılar ki? Biz nə qədər Müşfiqi sevsək də, onun belə dəfn edilməsini qəbul etmək istəməsək də, bu reallıqdır”.
Aslan müəllim Nəriman Nərimanovun 1925-ci ildə Moskvada öldürülməsi və yaxud öz əcəli ilə ölməsi məsələsinə aydınlıq gətirərək bildirdi ki, Nəriman Nərimanovun zəhərlənməsi və ya başqa formada öldürülməsi ilə bağlı əlimizdə heç bir tutarlı fakt yoxdur. Bu barədə danışılanları, replikaları məndə təsdiqləyəcək faktlar yoxdur. Ümumi mülahizələr isə yetərli deyil.
Tədqiqatçı alim onu da bildirdi ki, tariximizə ehtiram əlaməti olaraq repressiya qurbanlarına abidə qoyulmalıdır. Ölkə hüdudlarından kənarda dəfn olunmuş repressiya qurbanlarının, totalitar rejimin təqiblərindən didərgin düşən çox tanınmış simaların, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin, Əlimərdan bəy Topçubaşovun və digərlərinin nəşinin Azərbaycana gətirilməsi məsələsi üzərində düşünməliyik. O dahi şəxsiyyətləri gənc nəsil daha yaxşı tanımalıdır.
Tanınmış tədqiqatçı Aslan Kənanla kifayət qədər müzakirələrimiz oldu. Həmin söhbətin çox az bir hissəsini təqdim etdik.

Araşdırma Qrupu

Sovet rejimi haqq aşığını niyə qətlə yetirdi?

Tarixin müxtəlif dönəmlərində o cümlədən 20-ci əsrdə repressiya və terror aktlarına daha çox xalqın intellektual mülkiyyət sahibləri məruz qalıb.
Bu proses 1937-ci ildə sürətlə davam edib. Biz araşdırmalarımız və Azərbaycan Respublikası QHT-yə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi ilə həyata keçirdiyimiz Sosial Rifah və Tədqiqatlar İctimai Birliyinin “Zəfər tariximizin çağrışları, Vətəndaş Cəmiyyətinin hədəfləri” layihəsi çərçivəsində Azərbaycanın çox tanınmış simaları ilə bağlı maraqlı faktlarla rastlaşdıq. XX əsrin çox tanınmış simalarından biri, saz-söz sənətini zirvələrə qaldıran insandan söhbət açırıq.
Aşıq Mirzə Bilal Mustafa oğlu Mikayılov 1872-ci il mart ayının 12-də Şamaxı qəzasında Qəşəd kəndində anadan olmuşdur. Mənbələrdə göstərilir ki, o, ilk təhsilini Molla Xasının məktəbində, sonra isə Şamaxıda böyük maarifçi Seyid Əzim Şirvaninin məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. Burada o, ərəb-fars dillərini kamil öyrənmiş, klassik poeziyaya dərindən bələd olmuşdur. Şamaxı ədəbi mühiti – "Beytül-səfa" və mesenant Mahmud Ağa Əhməd Ağa oğlunun musiqi-şeir məclisi onu sənət dünyasına bağlamışdır. Mahmud Ağa məclisində Əngəxaranlı Aşıq İbrahimlə tanışlığı onun aşıq sənətinə məhəbbətini coşdurmuşdur. Ustadının məsləhəti ilə o, muğamlarımızın sirlərini isə dövrünün nəhəng muğam ustadı Mirzə Məhəmməd Həsəndən mükəmməl şəkildə mənimsəyib, el məclislərinə ayaq açır. O, qırx ilə yaxın Şirvanda bu sənəti yaşatmış və onlarla davamçılar yetişdirmişdir.

Aşıq Mirzə Bilal böyük nüfuz sahibi olmaqla bərabər Xalq Cümhuriyyəti dövründə (1918-1920) Şamaxı qəzasının əmniyyət müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Onun repressiya qurbanı olmasının səbəblərindən biri də məhz budur. Aşıq Mirzə Bilalın repressiya olunmasının digər əsas səbəbi isə onun, yaradıcılığında və aşıqlıq fəaliyyətində sovet rejimininin qoyduğu qadağalara riayət edə bilməməsi olmuşdur. 1928-ci ildə Bakıda Azərbaycan aşıqlarının birinci qurultayının nümayəndəsi olmuş və qurultayda bütün aşıqlar adından çıxış etmişdir.
Şirvanlı Aşıq Mirzə Bilal 1937-ci il iyun ayının 17-də həbs edilmiş, həmin ilin noyabr ayının 26-dan 27-nə keçən gecə xalq düşməni adı altında güllələnmişdir. Aşıq Mirzə Bilalın külliyyatı yəni, şeir və dastanlarının böyük bir hissəsi, NKVD tərəfindən əmlakı müsadirə olunaraq məhv edilmişdir.
Uzun illər keçdikdən sonra SSRİ Ali Məhkəməsinin cinayət işləri üzrə məhkəmə kollegiyası 12 oktyabr 1955-ci ildə Mikayılov Bilal Mustafa oğlunun işinə yenidən baxaraq onun haqqında olan Azərbaycan SSR XDİK üçlüyünün 10 noyabr 1937-ci il tarixli qərarını ləğv etdi. Azərbaycan Respublikası prokurorluğunun 28 oktyabr 1993-cü il tarixli qərarı ilə Bilal Mustafa oğlu yenidən bəraət almışdır.
Mirzə Bilal aşıq sənətini məna və məzmunca yeni inkişaf mərhələsinə yüksəltmiş, zəngin musiqi xəzinəsi olan Şirvan aşıq məktəbinin əsasını qoymuş, "Şirvan Aşıqlarının Atası" titulunu qazanmış nəhəng bir sima olmuşdur.
1937-ci ildə totalitar rejim olan sovet repressiyasının qurbanı olmuş aşıq haqqında uzun müddət danışmaq yasaq olunmuşdu.
Aşıq Mirzə Bilalla bağlı musiqi tədqiqatçısı, qocaman xanəndə Ağakərim Nafizin fikirləri belə oldu: “Seyid Əzimin məktəbini uğurla başa vuran Bilal dostları arasında Mirzə Bilal adı ilə tanınır. O, ustadı Seyid Əzimdən ərəb və fars dillərini öyrənir, eləcə də klassik poeziyaya dərindən bələd olur. Ona aşıqlıq sənətində ustadlıq edən Aşıq İbrahim olur. Ustadı Aşıq Bilalda aşıqlıq sənəti ilə bərabər xanəndəlik qabiliyyətini gördükdən sonra Şirvanın məşhur xanəndəsi Mirzə Məhəmməd Həsəndən muğam sənətinin sirlərini öyrənməyi tövsiyə edir. O, hər iki ustadından dərs alaraq həm bənzərsiz aşıq, həm də 35 ildən artıq məşhur xanəndə kimi bütün Qafqazda şöhrət qazanır. Aşıq Mirzə Bilalın sənət dostları və şagirdləri çox olub. Aşıq Abbas Söhbətov və digərləri onun sənətini uğurla davam etdirirlər”.

Onu da qeyd edək ki, Mirzə Bilal 1918-ci ildə ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirdiyi soyqırım zamanı Şamaxı qəzasının Qəşəd kəndində əhalinin xilası üçün çalışıb, kəndin könülləri ilə birlikdə xeyli insanı təhlükəsiz məkanlara çatdırıb. 1918-ci il soyqırımları zamanı kənd ermənilər tərəfindən yandırılıb, əhalinin bir hissəsi isə qətlə yetirilib. Onu da qeyd edək ki, Mirzə Bilal Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Şamaxı İcraiyyə Komitəsinə üzv seçilib, 6-7 kəndə nümayəndə təyin edilib.
Faktlar var ki, Aşıq Mirzə Bilal totalitar sovet rejiminə, həmin quruluşun yaratdığı kolxozlaşma sisteminə ironiya ilə baxırmış. Hətta onun yaradıcılığında da bu məqamlar özünü göstərib. Ehtimal olunur ki, bu amillər böyük ustadın sovet cəza sisteminə düçar olmasının səbəblərdən biri ola bilərdi.

Araşdırma qrupu

Aşıq Əkbər -90

İllərin səltənətindən adlayıb bugünümüzə gəlib çatmış Aşıq poeziyasından söhbət açarkən ilk olaraq Aşıq Qurbani yada düşür, sonra da bu sırada Aşıq Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Sarı Aşıq, Molla Cuma, Aşıq Valeh, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Aşıq Hüseyn Bozalqanlı, Aşıq Şəmşir, Aşıq Əmrah Gülməmmədov, Aşıq Hüseyn Saraçlı, Aşıq Kamandar Əfəndiyev, Aşıq Şakir, Aşıq Pənah, Aşıq Bəylər, Aşıq Mikayıl Azaflı, Aşıq İmran Həsənov və Aşıq Əkbər Cəfərov da yer tutr. Bu ustad aşıqlar uzaq-yaxın tariximizin sənət fədailəridir – hər birinin özünəməxsus sənət yolu, öz yaradıcılıq dəsti-xətti olub...
Təbii ki, Aşıq sənətinin ucalıqlarından bəhs edərkən Tovuz Aşıq məktəbinin görkəmli davamçısı, saz-söz sənətinin ölməz dühası Aşıq Əkbər Cəfərovun zəngin yaradıcılığından söhbət açmaya bilmirsən. Əslində, məqsədimiz bu günlərdə 90 illik yubileyi olacaq, yaddaşımızda artıq bir məktəbə çevrilmiş Əkbər Cəfərov - böyük sənəti ilə daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Məqsədimiz misilsiz ozan haqda söhbət açmaq, onun yaradıcılığı barədə yazı yazmaq, dəyərli sənətini bir daha Aşıq poeziyasını sevənlərə təqdim etməkdir.
Məlum olduğu kimi, görkəmli saz, söz ustası Aşıq Əkbər Cəfərovun 90 illik yubileyi ilə əlaqədar hazırlıq işləri gedir. Bu mövzuda bir neçə dəfə Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı ilə görüşüb söhbət etdik. Məhərrəm müəllim söhbət əsnasında bildirdi ki, Aşıq Əkbərin 90 illik yubileyi həm boya-başa çatdığı Tovuz rayonunda, həm də Bakı şəhərində çox yüksək səviyyədə qeyd olunacaq. Bu günlərdə Şəmkirdə yaşayan bir dostumdan eşitdim ki, Tovuzda Aşıq Əkbər Cəfərovun 90 illik yubileyi münasibətilə hazırlıq işləri görülür...
Aşıq Əkbər Cəfərov yaradıcı aşıqdır. Onun həm ifaçılıq bacarığı, həm də yaradıcı ruhu aşıq sənətinə misilsiz töhfədir. Onun kimi bir ozan haqqında istəkli oxucularımıza məlumat verməyi özümə borc bilirəm.
Aşıq Əkbər Cəfərov 1933-cü ildə Tovuz rayonunun Bozalqanlı kəndində Zərbəli kişinin ocağında dünyaya gəlmişdi. Erkən yaşlarından el-obanın toy şənliklərində aşıqlara qulaq asmış, məşhur zurnaçı Lələni, balabançı İbrahimi, dəfçi Mikayılı dinləmiş, onların ifaçılığına vurulmuş və onlardan çox şey əxz etmişdir. Beləliklə, balaca Əkbər ilk sənət ruhunu yastı balaban çalmaqla başlamışdır. Balabanın qəlbinə yatan sehrli sədaları onu Aşıq sənətinin ecazkar dünyasına yaxınlaşdırmışdır. Sonra ustad aşıqların yanında şəyirdliyə başlamışdır. Aşıq Əkbərin ilk ustadı Aşıq Hüseyn Bozalqanlının bacısı oğlu Aşıq Qədir İsmayılov olmuşdur.
Əkbəri el şənliklərində aşıq formasında görən insanlar - Ayə, bu, bizim balabançı Əkbərdi ki... - deyirmişlər. Aşıq Mirzə Bayramov, Aşıq Yusif Yusifov, Aşıq Mikayıl Azaflı kimi ustadlar gənc Əkbərə öz xeyir-dualarını veriblər. Ustadı Aşıq Qədir İsmayılov isə ömürünün sonuna qədər Aşıq Əkbər Cəfərovdan ayrılmayıb.
Mən Azərbaycan aşıq sənətinə kifayət qədər bələd olan bir insan kimi, Aşıq Əkbərin sənətə gəlib, bu meydanda necə “at oynatdığına”, hörmət-izzətlə qarşılanıb, hər ifasından sonra sürəkli alqışlarla qarşılanmasına dəfələrlə şahid olmuşam. Aşıq Əkbərin el şənliklərində, toyda-nişanda ifa zamanı vurduğu zəngulələr, oxuduğu müxtəlif havacatları yerli-yerində ifa etməsi hələ də onun pərəstişkarlarının yaddaşından silinməyib.
Aşıq Əkbərin anası Gədəbəy rayonunun Şınıx mahalının Hacılar kəndindəndir. Əkbərin Şınıx mahalına olan sevgisi "Şınıxa gəlsin" qoşmasında da özünü aşkar büruzə verir:

...Əkbər də çox görüb cavan yaşında,
Kəklik ötür hər xınalı daşında.
Kimin meyli varsa, bulaq başında
Çiyələk dərməyə Şınıxa gəlsin.

Şınıx camaatını, bu mahalı yaxından tanıdığı üçün sakinlər Aşıq Əkbər Cəfərova xüsusi rəğbət bəsləyir və onun əvəzsiz səsinin vurğununa çevrilirlər. Beləliklə, Aşıq Əkbər, Aşıq Əlxan və balabançı Müseyib üçlüyü bu mahalda düzənlənən toyların yaraşığı olur.
Aşıq Əkbər həm respublika daxilində, həm də kənarda keçirilən müxtəlif festivallarda fəal iştirak etmiş, Azərbaycanın Aşıq sənətinə uğurlar qazandırmışdır. O, 1956-cı ildə Azərbaycanda keçirilən I Ümumittifaq Xalq Yaradıcılığı Festivalında qızıl medala və I dərəcəli laureat adına layiq görülür. 1957-ci ildə Moskvada keçirilən VI Ümumdünya festivalına dəvət alır və qızıl medalla təltif olunur. Festivalda qazandığı uğura görə 1967-ci ildə ona Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə "Azərbaycan SSR-in Əməkdar Mədəniyyət İşçisi" fəxri adı verilir.
Aşıq Əkbər Cəfərov 1975-ci ildə I Ümumittifaq Folklor Festivalının laureatı, 1977-1979-cu illərdə gənc aşıqlar festivalının laureatı, 1984-cü ildə Polşada keçirilən XI Beynəlxalq Folklor Festivalının laureatı, 1987-ci ildə Almaniyada keçirilən Aşıqlar Festivalının qalibi olur. Qazandığı dörd qızıl medalı da bu uğurların sırasına daxil etmək olar.
Bir neçə gün əvvəl Azərbaycan televiziyasının "Mədəniyyət" kanalında Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri Məhərrəm Qasımlının növbəti verilişi Aşıq Əkbər Cəfərovun 90 illik yubileyinə həsr edilmişdi. Verilişə Əkbərsayağı oxuyan orta və gənc nəslin aşıqları dəvət olunmuşdu. Tamaşa etdikcə bəlli oldu ki, onlar çox yüksək səviyyədə Aşıq Əkbərin yolunu mənimsəyiblər və təbliğ edirlər. Həmin verilişdə Məhərrəm müəllim çox doğru olaraq qeyd etdi ki, Aşıq Əkbərə el arasında "Zilxan" təxəllüsü verilmişdi, o, nadir aşıqlardan idi ki, hər üç (zil, bəm, orta) köklərdə həm çalır, həm də oxuyurdu...
Aşıq Əkbər Cəfərov dediyimiz kimi, həm də yaradıcı aşıq idi. O, Aşıq şeirinin bütün janrlarında qələmini sınamışdır. Onun yazdığı qoşma, gəraylı, təcnis, divani, müxəmməs aşıqların dilinin əzbəridir. Bu da Aşıq Əkbər Cəfərovun Aşıq sənətinin bütün incəliklərinə bələd olduğunu təsdiqləyir.

Gözümü açanda, ağlım kəsəndə,
Yurdumuz uçurdu qəmi, - dedilər.
Doğuldum Kür üstə, seyr etdim Kürü,
- Suyun üzündədir gəmi, - dedilər.

Sancıldım yurduma, göstərdim, bitdim,
Boy atdım, böyüdüm, məclisə getdim.
Mən sazı özümə havadar etdim,
- Asıq, bizə çal "Kərəmi", - dedilər.

Qarşıladım neçə-neçə yazları,
Yaş ötdükcə təzələdim sazları.
Dünən əmi dediyimin qızları,
Bu gün mənə - "Əkbər əmi", - dedilər.

Və yaxud başqa bir qoşmasında ustad Aşıq yazır:

Saz sənəti eşqim təki təmizdi,
Hərbə-zorba qıfılbəndlə əkizdi,
Deyən olsa "Misri", "Cəngi" qəlizdi,
Bu meydanda sən Əkbəri nişan ver.

Aşıq Əkbərin zəngin yaradıcılığı onun ərsəyə gətirdiyi "İşıqlı tellər" və "Saz danışanda" kitabları öz əksini tapmışdır.
Aşıq Əkbər Zərbalı oğlu Cəfərov 24 avqust 1990-cı ildə - 57 yaşında bu fani dünyaya “əlvida” deyib ulu Tanrının dərgahına qovuşdu. Yaradıcılığının coşub-daşan, bulaq kimi çağlayan vədəsində dünyadan köç etdi. Amma böyük bir irs qoyub getdi. O, öz səsinin sədaları altında - "Laylamı sən çalarsan, ay Mirzə dayı" avazının müşayiəti ilə Bozalqanlı kənd qəbiristanlığında ustadı Aşıq Qədir İsmayılovun yanında torpağa tapşırıldı.
Allah rəhmət etsin, ruhu şad olsun!
Unutmamalıyıq ki, Azərbaycan Aşıq sənətini zənginləşdirən ozan, yaradıcı – şair aşıqlardan idi Aşıq Əkbər. Onun bir neçə Azərbaycan filmində obrazlaşdırılması sənət üçün örnək addımdır və nə yaxşı ki, o filmlərdə Aşıq Əkbərin şaqraq-məftunedici səsi bu gün də pərvaz edir.
Dövlətimizə minnətdaram ki, görkəmli saz-söz fədaisi, ustad ozan Aşıq Əkbərin 90 illik yubileyinin keçirilməsi ilə əlaqədar sərəncam imzalayıb. Bu, olduqca təqdir olunası haldır və Aşıq Əkbərin fonunda bütün Aşıq sənətinə verilən misilsiz dəyərdir.
Bəli, hələ bundan neçə əsr sonra da Aşıq Əkbər yaradıcılığı, Aşıq Əkbər səsi könülləri fəth edəcək. Buna şübhəm yoxdur...

Hüseyn İsaoğlu (Məmmədov),
AYB və AJB-nin üzvü.