Bu siyasi, hərbi uğurlarımızın nəticəsidir…

Son zamanlar Cənubi Qafqaz regionunda ciddi proseslər baş verir. Bu, xüsusilə Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması istiqamətində atılan addımlarla müşaiyət olunur. Belə ki, tərəflər arasında birbaşa təmasların başlanması və uğurla davam etməsi mümkün sülh sazişi ilə bağlı ehtimalları gücləndirir.
BDU- nun Beynəlxalq Münasibətlər və İqtisadiyyat fakültəsinin müəllimi, politoloq Aytən Qurbanova bölgədə baş verən son proseslərlə bağlı suallarımızı cavablandırdı.
- Ermənistan xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan və həmkarı Ceyhun Bayramovun Qazaxıstanda görüşünün keçirilməsi ehtimalı ilə bağlı gözləntilər nələrdir?
- Qazaxıstan Prezidenti Kasım - Jomart Tokayev İrəvana səfəri zamanı Qazaxıstanın hər zaman Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşmasına, sülh danışıqlarına töhfə verməyə hazır olduğunu bildirdi. Qazaxıstanın vasitəçiliyi ilə yeni bir platforma təklif edildi. Bu təklifin Ermənistan tərəfindən müsbət qarşılanması sülhə töhfə verən yanaşma ola bilər. Biz adətən Ermənistan tərəfinin rəsmi məlumatlarına istinad etməzdən öncə hər zaman bu məlumatların etibarlılığını yenidən nəzərdən keçiririk. Çünki Ermənistan tərəfinin bir tərəfdən verdiyi məlumatları digər tərəfdən təkzib etməsi halı bir çox mərhələlərdə müşahidə edilən reallıqdır. Amma Almata görüşünün keçirilməsi ilə bağlı Azərbaycan da kifayət qədər konstruktiv mövqeyə sahibdir. Nazirlər və ya dövlət başçıları səviyyəsində bu görüş alınsa, şübhəsiz ki, sülhə töhfə verə bilər.
- Ermənistan parlamentinin sədri Alen Simonyan ölkəsinin Azərbaycandan qaz ala biləcəyini istisna etmədiyini deyib. Necə düşünürsünüz, bu real məsələdir, ya blef?
- İlkin olaraq Simonyanın bunu xoşniyyət təcəssümü olaraq ifadə edib-etmədiyini araşdırmaq lazımdır. Çünki Azərbaycana qarşı qərəzsiz və xoşniyyət bəyanatlarını bu günə qədər müşahidə etməmişik. Digər tərəfdən, Ermənistanla Azədbaycan və Türkiyə arasında iqtisadi əlaqələrin bərpa olması, enerji təminatı və qaz ixracatı sahəsində əlaqələrin formalaşdırılması təbii ki, gələcək prespektivdə Cənubi Qafqazda sülh prosesinin əsas zəmanətinə çevrilə bilər. Bizim sülh prosesində qarşıya qoyduğumuz əsas istiqamət heç bir dövlətin, qlobal və ya regional gücün təsiri altına düşməyən müstəqil və suveren siyasi kursa sahib Ermənistanla tərəfdaşlığın formalaşdırılmasıdır. Çünki Ermənistan nə qədər qlobal güclərin alətinə çevrilib tərəfini dəyişəcəksə, götürdüyü öhdəliklərin icrası, həmçinin sülh məsələsi sual altında qalacaq. Biz bugün bu mərhələdən danışa bilmərik. Bugün bizim qarşıya qoyduğumuz əsas hədəf delimitasiya məsələsinin yekunlaşması və kommunikasiya xətlərinin bərpa olunması ilə bağlıdır. Sonrakı mərhələ isə sülh müqaviləsinin imzalanmasıdır.
- Bəs, sizcə, sülhün reallaşması üçün hansı addımlar atılmalıdır?
- Sülh sazişinin imzalanması asan proses deyil. Çünki bunun üçün Ermənistanın milli qanunvericiliyinə müəyyən dəyişikliklər edilməlidir, Ermənistan tərəfinin Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından əl çəkməsi ilə bağlı hüquqi öhdəlik götürülməlidir. Bu Azərbaycanın təklif etdiyi 5 prinsipdən biridir. Bu 5 prinsip həyata keçdiyi halda imzalanacaq sülh müqaviləsi gələcəkdə münasibətlərin baza sənədi olacaq. Bunun əsasında da iqtisadi və digər istiqamətlərdə əlaqələr formalaşa bilər.
- Qazaxın 4 kəndinin Azərbaycana qaytarılması Azırbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşmasına necə təsir göstərəcək?
- Azərbaycan ərazi bütövlüyü ilə əlaqədar nə Ermənistana, nə də Azərbaycana təyziq göstərməyə çalışan heç bir qlobal gücə güzəştə getməyib. Rəsmi Bakı ərazi iddiaları ilə bağlı səsləndirilən fikirlərə adekvat şəkildə cavab verib. Kəndlərin qaytarılması Ermənistanın xoşniyyət addımı deyil, bu Azərbaycanın bugünə qədər əldə etdiyi hərbi, diplomatik, siyasi uğurların nəticəsidir.
- Ermənistan sülhə doğru getmək üçün bu addımı atıb?
- İrəvan sadəcə olaraq buna məcburdur. Sülh yolu ilə həmin əraziləri geri qaytarmadığı halda, Azərbaycan hərbi yolla ərazi bütövlüyünü təmin edərək həmin əraziləri geri qaytaracağını Ermənistan tərəfi də, onu himayə edən siyasi mərkəzlər də çox yaxşı başa düşürlər.
- Necə oldu ki, Rusiya sülhməramlıları vaxtından əvvəl Qarabağdan çıxdı?
- Sülhmərəmlı kontingentin qarşısında dayanan ən əsas missiya Azərbaycan ərazisində olan seperatçıların təmizlənməsi ilə bağlı prosesin yekunlaşmasına nəzarət etmək və həmçinin iki icmanın birgəyaşayış qaydasına nəzarət funksiyasını həyata keçirməli idi. 2023- cü ilin 19 sentyabrında 23 saatlıq antiterror tədbirləri zamanı Azərbaycan bu prosesi təkbaşına həyata keçirdi. Mövcud şəraitdə Qarabağ ərazisində sülh və sabitlik hökm sürür. Xankəndində və ətraf bölgələrdə yaşayan dinc erməni əsilli sakinlərin vətəndaşlığa qəbul edilməsi prosesi isə uğurla davam etdirilir. Yəni orada yerləşən sülhmərəmlı kontingentin hər hansısa bir formada mövcudluğuna ehtiyac qalmırdı.
- Bu, Azərbaycan üçün nə deməkdir?
- Bu, Azərbaycanın nüfuzunun, əldə etdiyi qələbələrin diplomatik platformalarda, regional və qlobal sferalarda tanındığının əyani sübutudur. Rusiya artıq Azərbaycanın Cənubi Qafqazın, eləcə də Türk dünyasının önəmli aktoru olduğunu qəbul edir, Azərbaycanın yaratdığı yeni reallıqlarla barışır.
- Ermənistanla Azərbaycan arasında növbəti razılıq Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı ola bilərmi?

- Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı razılıq Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderlərinin 2020-ci ildə qəbul etdikləri üçtərəfli bəyənatda təsbit olunub. Sadəcə Ermənistan götürdüyü öhdəlikləri icra etmir. Bu gün Ermənistan tərəfi “Zəngəzur dəhlizi” ifadəsindən imtina edərək “Zəngəzur yolu” ifadəsini gündəmə gətirir. Məsələ ilə bağlı Azərbaycanın kifayət qədər aydın bir mövqeyi var. Azərbaycan qarşılıqlılıq prinsipinə istinad edərək tələb edir ki, əgər, Zəngəzur yol statusu alacaqsa, o zaman Laçın da eyni statusa malik olacaq. Amma bu heç də Ermənistanın və himayədarlarının maraqlarına uyğun deyil.

Azər Abuşov

BDU Jurnalistika fakültəsinin I kurs tələbəsi.