Çin sivilizasiyası dunyada qədim sayılır. Çinin ayaqda qalmasının əsas amili, iqtisadi-coğrafi mövqedə özünün rəqabət üstünlüklərindən düzgün istifadə etmək bacarığıdır. 20-ci əsrin 40-cı illərinin sonunda Çin Xalq Respublikasının yaradılması və sosiaslist inkişaf yoluna keçid ilə, həmçinin 70-ci illərin sonunda islahatlar və xarici dunyaya açılma siyasətinin başlanması ilə geniş miqyaslı transformasiya baş vermiş Çinin iqtisadiyyatı üçün rəqabət xüsusilə dəyərli olmuşdur.

Çinin həyata keçirdiyi açıq iqtisadiyyat siyasəti sənədlərlə sübut olunmuşdur. Bununla belə, faktlar heyrətləndirir. 30 il əvvəl iqtisadiyyatının aşağı səviyyəsindən başlayan Çin bu gün yalnız ABŞ-dan geri qalır. Hər il Çinin ümumi daxili məhsulu təxminən 10% artır, bu da hər 7-8 ildən bir iki dəfə artımı göstərir. Çinin sürətli inteqrasiyası və iqtisadi inkişafı dünyanın digər ölkələrinə böyük təsir göstərir. Çin nəhəng iqtisadi və nüvə dövləti hesab olunur. Bazar iqtisadiyyatının qurulması Kommunist Partiyasının rəhbərliyi altında həyata keçirilir. Çin qeyri-rəsmi olaraq ölkəsindən insanların miqrasiyasını təşviq edir.

Çin kömür, filiz, ağac materialları, polad və polad boruları, alümin, sink, qalay, nikel hasilatına, məişət və elektrik texnikası, pambıq, pambıq və ipək parça, tərəvəz, meyvə, ipək barama istehsalına görə liderlik edir. Çin dünyada ən çox kiçik və iribuynuzlu mal-qara, quş sayına malikdir və balıq tutmada liderlik edir. Çin Xalq Respublikası, Yaponiya və ABŞ-dan sonra dünyanın ən böyük avtomobil istehsalçılarının ilk üçlüyünə girir. Çinin ərazisində neft, qaz, nadir metalların (molibden, vanadium, antimon), uranın hasilatı aparılır. Çinin iqtisadi inkişaf sahəsindəki uğurları, sənaye istehsalı həcmlərinin artımı və bir çox məhsul növlərinin istehsalı üzrə dünyada aparıcı mövqeləri tutması ilə ifadə olunur. Çin fəal şəkildə xarici sərmayəni cəlb edir. Çin, xarici sərmayəli müəssisələrin sayına görə ABŞ-dan sonra ikinci yeri tutur. Çin dünya valyuta ehtiyatlarının yarısına malikdir. 2014-cü ildə Çin öz ehtiyatlarında ABŞ dollarının toplanma sürətini və ehtiyatların artırılma sürətini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmış, bununla yanaşı dünyada öz sərmayə qoyuluşlarını əhəmiyyətli səviyyədə artırmışdır. Çin iqtisadiyyatının səciyyəvi xüsusiyyəti onun xarici dunyadan asılılığıdır. İxrac həcminə görə Çin dünyada birinci yeri tutur. Dövlətin valyuta gəlirlərinin 80%-i ixracdan əldə olunur. Sənaye və kənd təsərrüfatı üzrə ümümi daxili məhsulun 20%-i xarici bazara çıxarılır.

Çin dünyanın 182 ölkəsi və bölgəsi ilə (Azərbaycan Respublikası ilə iqtisadi münasibətlər) iqtisadi-ticarət münasibətləri saxlayır, bunlardan 80-i ilə hökumətlərarası ticarət razılaşmaları və protokolları imzalanmışdır. Çinin əsas tərəfdaşları inkişaf etmiş kapitalist ölkələri Yaponiya, ABŞ, Qərbi Avropa ölkələridir ki, bunların da payına xarici ticarət dövriyyəsinin 55%-i düşür. Çinin əsas tərəfdaşları neft və minerallarla zəngin olan ölkələrdir. Afrika sektorunun 85%-i Çinin payına düşür (Anqola, Ekvatorial Qvineya, Nigeriya, Konqo Respublikası, Sudan). Çin, Afrikanın 35 ölkəsində infrastruktur layihələrini (Afrikada ciddiliyini qoruyan infrastruktur problemləri) həyata keçirir. Çin Mərakeşdə, Qanada, Konqoda, Sudanda, Mozambikdə bəndlərin tikintisinə, Sudanda, Anqolada, Keniyada, Qanada hidroenergetika qurğularının tikintisinə, Zambiyada, Tanzaniyada, Namibiyada, Botsvanada avtomobil və dəmir yollarının inşasına sərmayə qoymuşdur.
Rusiya-Çin münasibətləri
"Çin iqtisadiyyatının yüksəlişi – təhlükə deyil, özündə işgüzar əməkdaşlığın böyük potensialını daşıyan çağırışdır " V.V.Putin.
Rusiya-Çin münasibətləri, müqavilələr, iqtisadi-ticarət və humanitar sahədə əlaqələr, beynəlxalq arenada BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasında, beynəlxalq və regional təşkilatlarda (Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı, BRİCS təşkilatı) əməkdaşlıq da daxil olmaqla əməkdaşlığın geniş spektri ilə xarakterizə olunur.
Hər iki ölkə hal-hazırdakı münasibəti “strateji dostluq və qarşılıqlı əlaqə” kimi xarakterizə edir.
Rusiya və Çinin iqtisadiyyatları bir-birini yaxşı tamamlayır. Çin, Rusiyanın əsas tərəfdaşı və müttəfiqidir (hərbi-siyasi və iqtisadi sahədə).
Rusiya və Çin arasında əməkdaşlığa dair strateji razılaşmalar:
Rusiya və Çin arasında əməkdaşlığa dair 20 may 2014-cü il tarixli Şanxay razılaşması (bir sıra strateji razılaşmalar, cəmi 46 sənəd), o cümlədən: Rusiya və Çin dəmir yollarının strateji əməkdaşlığına dair razılaşma, milli valyutaların istifadəsinə dair razılaşma, Rusiya-Çin geniş füzelyajlı, uzaq uçuş məsafəli təyyarənin yaradılması haqqında razılaşma, Amur üzərində yeni körpünün müştərək inşasına dair memorandum, Rusiya və Çinin bir sıra nazirlikləri, regionları və müəssisələri arasında əməkdaşlığa dair razılaşma, Çinin iştirakı ilə Uzaq Şərqdə bir sıra investisiya layihələrinin yerinə yetirilməsinə dair razılaşma, Rusiyanın Avropa hissəsində sement istehsalı üzrə yeni texnoloji xəttin tikintisinə dair “Eurocement group” və Çinin “CAMC Engineering” şirkəti arasında 6 müqavilə imzalanmışdır, eləcə də maşınqayırma, kimya sənayesi və inşaat infrastrukturu sahəsində müştərək layihələrə və əməkdaşlığa dair bir sıra razılaşmalar imzalanmışdır.

Çin Rusiya qazı üzrə idxal rüsumlarını, Rusiya isə öz növbəsində Çinə qaz təchiz edəcək qaz yataqları üçün faydalı qazıntıların hasilatı vergilərini ləğv etməyə hazır olduğunu bəyan etmişdir.

21 may 2014-cü il tarixində Rusiyanın "Gazprom" şirkəti və Çin Milli Neft-Qaz Korporasiyası (CNPC) qaz təchizatı üzrə 30 illik müddətə müqavilə bağladılar. Müqavilə, Rusiya tarixinin və çox güman ki dünya qaz sənayesi tarixinin ən böyük müqaviləsi hesab olunur.
2015-ci il Moskva razılaşmaları
V.V.Putin və Si Szinpin Avrasiya İqtisadi Birliyi və “İpək Yolu” layihəsi üzrə əməkdaşlığa dair bəyanat imzaladılar.
Moskva-Kazan magistralının tikintisinə Çinin 104 milyard rubl sərmayə qoyacağı barədə memorandum imzalanmışdır.
Sberbank və Çin İnkişaf Bankı 6 milyard yuan məbləğində borcun verilməsinə dair razılaşma imzalamışlar.
Rusiya-Çin İnvestisiya Bankının yaradılması haqqında razılaşma da imzalanmışdır.

Rusiya və Çin birlikdə ağır mülki helikopter və uzaq məsafəli uçuşlar üçün geniş füzelyajlı təyyarələr istehsal edəcəklər.
Çinlilər Nijni-Bureysk SES-in tikilib başa çatdırılmasında iştirak edəcək, Rusiya isə öz növbəsində Çinə elektrik enerjisi təchiz edəcəkdir.
Çin nümayəndə heyətinin səfəri zamanı 32 razılaşma, o cümlədən Rusiyanın VTB bankının və bir sıra Rusiya şirkətlərinin Çin İnkişaf Bankından kredit alınmasına dair maliyyə razılaşmaları imzalanmışdır.

V.V.Putin çıxışlarının birində qeyd etmişdir: “Çiçəklənən və sabit Çin Rusiyaya lazımdır, eləcə də əminəm ki, Çinə də güclü və uğur qazanan Rusiya lazımdır”.
Çin Amerikanın ən çox ehtimal olunan varisi hesab olunur. Həqiqətən də Çin yaxşı xüsusiyyətlərə malikdir, lakin Çin imperialist və inqilabi plan fikirləri ilə yaşamır.

Tamerlan Ələkbərov