“Bu gün Azərbaycanda autizm sindromlu xəstələr Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin göstərdiyi rəqəmdən qat-qat artıqdır. Elə ətrafımızda xeyli sayda insan var ki, onların övladları autizm sindromundan əziyyət çəkirlər. Bunlar yəqin ki, nazirlikdən rəsmi qaydada əlillik dərəcəsi alan autizm sindromlu xəstələrdir”.
Butov.az xəbər verir ki, bunu “Ölkə.Az”a açıqlamasında millət vəkili Sona Əliyeva Azərbaycanda autizm sindromlu xəstələrlə bağlı məsələyə aydınlıq gətirərkən deyib.
Onun sözlərinə görə, bu gün Azərbaycan autizm sindromlu xəstələrin rəsmi statistikasını aparan hər hansı dövlət qurumu yoxdur:
“Sadəcə QHT sektorunun bununla bağlı yaydığı bir hesabat var və həmin sənəddə Azərbaycanda altı minədək autizm sindromlu xəstələrin olduğu qeyd olunur”.
S.Əliyeva qeyd edib ki, autizm sindromlu xəstələr ağırlıq dərəcəsinə görə dörd kateqoriyaya bölünür:
“Bu gün Əmək və Əhalinin Sosial müdafiəsi nazirliyi bu xəstələrə əlillik dərəcəsi verir. Məsələnin müsbət cəhəti də ondan ibarətdir ki, onlara ömürlük əlillik dərəcəsi verilir, autist xəstələr əlillik dərəcəsi almaqla bağlı bir daha komissiyadan keçmirlər. Lakin rəsmi statistika yoxdur. Bunun da əsas səbəblərindən biri ölkədə autizm xəstələrə diaqnoz qoyacaq və onları müəlicə edəcək mütəxəssisin qıtlığı ilı bağlıdır. Bu gün ölkədə barmaqla sayılacaq dərəcədə autism üzrə mütəxəssis var”.
Deputat hesab edir ki, autizm sindromlu xəstələr nə qədər erkən yaşlarında aşkar edilərək diaqnozları müəyyənləşərsə, onları reablitasiya edib cəmiyyətə qazanadırmaq daha asan olar:
“Bu xəstəliyin digər xəstəliklərdən fərqi ondan ibarətdir ki, onların yüngül formalı sindroma nalik olanları reablitasiya yolu ilə cəmiyyətə inteqrasiya etmək olur. Çünki bu xəstəlik bir davranış pozğunluğu xəstəliyidir. Onlarda əqli çatışmazlıq və digər problemlər olmur. Onların sadəcə davranışında problemlər olur və onlar da nə qədər tez diaqnoz qoyularsa, problem həllini tapa bilər. Əslində bu xəstələrə diaqnoz uşaq dünyaya gəldikdən 12 ay sonra qoyulur. Ancaq Azərbaycanda bu yaşda uşaqlara diaqnozu vermək çətin olduğundan, adətən 3 və daha yuxarı yaşda mümkün olur”.
Millət vəkilinin fikrincə, ölkədə bu xəstələri reablitasiya etmək üçün iki mərkəzin fəaliyyət göstərməsi azdır:
“Hesab edirəm ki, bunun üçün xüsusi böyük bir mərkəz yaradılmalıdır. Belə uşaqlar həmin mərkəzdə həm müayinədən keçməli, ağırlıq dərəcələrinə görə kateqoriyalara ayrılmalıdır, həm də xəstələrin rəsmi statistikası aparılmalıdır. Yoxsa iki kiçik mərkəzlə belə xəstələri müalicə etmək mümkün deyil. Dünya statistikası göstərir ki, bu sindroma yoluxan uşaqların sayı ilbəil artır. Türkiyədə bu xəstələrin müalicəsi ilə məşğul olan böyük bir fond fəaliyyət göstərir. Qardaş Türkiyədə bu məsələyə çox ciddi yanaşılır. Onların cəmiyyətə inteqrasiya olunması üçün autizm sindromlu uşaqlar icbari qaydada təhsil reablitasiyasına cəlb olunurlar. Hesab edirəm ki, Azərbaycanda da bu istiqamətdə ciddi addımlar atılmalıdır”.
S.Əliyeva bildirib ki, autizm sindromlu xəstələrlə bağlı ayrıca qanun yoxdur: “Onların reablitasiya təhsilinə cəlb olunması ilə bağlı “Təhsil haqqında” çərçivə qanununa uyğun olaraq “Xüsusi təhsil haqqında” qanuna uyğun olaraq təhsilə cəlb olunurlar. Orada da autizm sindromlu uşaqların təhsili və reablitasiyasi ilə bağlı ayrıca müddəalar yoxdur. Arzu edərdim ki, yaxın gələcəkdə qanunvericiliyə bununla bağlı müvafiq dəyişikliklər edilib, autizm xəstələrin reablitasiyasi və təhsilə cəlb edilməsi ilə bağlı müəddəalar salınsın. Ümumiyyətlə həm qanunvericilikdə, həm də praktikada bu sahə ilə bağlı bütün məsələlərə təkmilləşdirilməli və bu sindromdan əziyyət çəkən insalara diqqət artırılmalıdır”.
Bununla belə S.Əliyeva bildirib ki, Təhsil Nazirliyinin inkluziv təhsillə bağlı dövlət proqramı qəbul edilib və həmin proqramda digər sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlarla yanaşı, autizm sindromlu uşaqlarında təhsilə cəlb olunması əks olunub:
“Fikrimcə, autizm sindromlu xəstələrin hamısına eyni gözlə baxmaq olmaz. Sindromun ağırlıq dərəcəsinə görə kateqoriyalara bölünməli və hər bir kateqoriyaya fərdi yanaşma olmalıdır. Autizm sindromunun elə yüngül formaları var ki, onlar reablitasiya təhsilindən sonra cəmiyyətə inteqrasiya oluna bilərlər. O baxımdan da Azərbaycanda bu sindromlu xəstələrin reablitasyasi üçün müxtəlif layihələr və proqramlar həyata keçirilməlidir”.
Deputat onu da qeyd edib ki, autizm sindromlu xəstələrdən hətta bütövlükdə cəmiyyət və dövlət faydalana bilər:
“Yüngül dərəcəli autizm sindromlu xəstələrinin digərlərindən fərqli olaraq qeyri-adi yaddaşa, istedada malik olanları var. Dünya statistikasına əsasən hər 10 yüngül dərəcəli autizm sindromuna malik şəxsin bir neçəsi xüsusi qabliyyətə malikdir. Belə insanlar arasında çox məhşur idmançılar, musiqçilər və digər sahənin mütəxəssisləri var. Hətta İsraildə belə şəxslərdən hərb, texnologiya və digər sahələrdə çox səmərəli qaydada istifadə edirlər. Əgər Azərbaycanda da bununla bağlı xüsusi böyük bir mərkəz olarsa, nəinki onları reablitasiya edib cəmiyyətə inteqrasiya etmək olar, eyni zamanda bütövlükdə cəmiyyət belə insanlardan fayda götürə bilər. Bundan ilk növbədə qazanan ailə olacaq. Ailənin mənəvi və iqtisadi yükü azalacaq. Bir missal çəkim, Belarusda autizm sindromundan əziyyət çəkən gənc idmançı var və o, 21 qızıl medal qazanıb. Odur ki, belə bir mərkəz onları müalicə etməklə, onların istedadını da üzə çıxara bilər. Ona görə də bu sahədə ilk olaraq müətəxəssis hazırlığına diqqət yetirmək lazımdır. Çünki bu xəstəlik son 20 ilin xəstəliyidir və dərmanla müalicə olunmur. Bu xəstəlik ətraf mühitin çirklənməsi və qidlanması nəticəsində yaranan xəstəlikdir. Xəstəlik gənc olduğundan da dünyada onun dərmanla müalicəsi yoxdur. Sadəcə xüsusi metodik qaydalarla müalicə edib cəmiyyətə qazandırmaq mümkündür. Bu sahəyə diqqət artırılmalıdır”- millət vəkili bildirib.
Qeyd edək ki, bu gün dünya əhalisinin təxminən 1 faizi, 70 milyon insan autizm sindromludur. Azərbaycanda daautizm sindromlu uşaqlar xüsusi reabilitasiya prosesinə cəlb olunurlar.
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin verdiyi xəbərə görə, qurumun tabeliyindəki Uşaq Bərpa Mərkəzində və Xüsusi Qayğıya Ehtiyacı olan Uşaqların Dövlət Reabilitasiya Müəssisəsində autizm sindromlu uşaqlara müasir və sınanmış metodlar əsasında tibbi-sosial reabilitasiya xidmətləri göstərilir.
Hazırda Xüsusi Qayğıya Ehtiyacı olan Uşaqların Dövlət Reabilitasiya Müəssisəsində 61, Uşaq Bərpa Mərkəzində isə 20 autizm sindromlu uşaq qeydiyyatdadır.