“KOROĞLUNUN QOCALIĞI” BOYUNDA DOSTLUQ TƏRBİYƏSİ

Azərbaycanlı dünyası binə tapandan, ağla qaranı seçəndən, yaxşıya yaxşı, pisə pis deyəndən bəri bu keyfiyyətləri şifahi xalq ədəbiyyatına, el-ağız sözünə, daha dəqiq desək, xalq pedaqogikasının təsir-üslubuna köçürüb. Yaratdığı hər bir ədəbi-bədii obrazın, pedaqoji təsir dairəsini də müəyyənləşdirib.
Kitabi-Dədə Qorqud dastanlarından başlayaraq, mifik tərəfləri ondan da qədimlərə gedib çıxan Koroğlu dastanları ( Koroğlu,Qor oğlu, Rövşən, Misri qılınc-krater parçası, Qoşa bulaq-Sehrli səs kanı; Qırat, Dürat-Dərya ayğırı və.s) da daxil olmaqla neçə-neçə xalq yaradıcılıq nümunələrində, həm də özünün tərbiyə sistemini, tərbiyəvi təsir üsullarını, insanın formalaşdırılması yollarını əks etdirmişlər.
Bu günlərdə bir tələbəmiz mənə dedi ki, müəllim, filan qəzetdə Koroğlu tarixi qəhrəman və tarixi şəxsiyyət kimi inkar edilir və üstəlik də onun haqqında çox pis ifadələr işlədilib.
Mən həmin qəzeti gətirtdirdim və oxudum. Çox təəssüf ki, bu gün artıq söz-söhbət olmasın deyə nə o qəzetin, nə də yazının müəllifinin adını çəkmirəm. Əgər ya o qəzetin yaradıcıları və yaxud o yazının müəllifi lazım bilərsə, polemikaya hazıram və bu yazını da məxsusi onlara birinci cavab kimi yazıram. Bəri başdan deyim ki, “Oddan kül törəyər” deyimində çox müdrikanə şəkildə ifadəsini tapmış mərddən də namərd törəyər və əslini danan o namərd məhz bu tipdə olan adamlar və ya xalqının söy-kökünə xor baxan cılız “qələmçi”lərdir.
Nəhayət, mətləbdən uzaq düşməyək. “Şir elə qocalanda da şirdir” deyən babalarımızın deyiminə qüvvət olaraq biz də Qoca Koroğlunun qoca dövrünü əks etdirən “Koroğlunun qocalığı” boyunda dostluq tərbiyəsindən, xalq pedaqogikamızın maraqlı bir səhifəsindən söhbət açaq.
Eh, tarix çox qocadır... Bəşər övladının hamısı yaranıb, yaşayıb qocaldığı kimi, “Koroğlunun da qoca zamanı, əldən düşən vaxtıydı. Dəliləri (dostları) başından dağılmışdı. Bir gün Qıratın belində yol gedirdi. Gördü bir kişi, qabağında bir yüklü öküz gəlir, çiynində də yarıağac, yarıdəmir bir şey var...” “Koroğlunun dastanı”nda deyildiyi dilnən desək, əlqərəz, Koroğlu təəccübünə səbəb olanın nə olduğunu qocadan soruşur və məlum olur ki, bu şey tüfəngdir və onunla adamı uzaqdan vurub öldürmək mümkün olur. Odur ki həmin gündən Koroğlunun “namərd zəmanəsi” qeydə alınır. O Koroğluluğunu ( burada igidliyini klassik mənada Koroğluluğunu) “yerə” qoyur. Elə buradanca yuxarıda xatırlatdığım yazı müəllifinə bildirirəm ki Koroğlu qocalana qədər hətta dostları ondan ayrılandan sonrada daim ədalətsizliklə barışmayıb və bu yolda mübariz olub ( bu bizə elin yaddaşından bəlli olur).
Qeyd etdiyimiz kimi, Koroğlunun “namərd erası” başlanmışdı. Artıq bir atılanla uzaqdan, qılıncın, nizənin, əmudun çatmadığı məsafədən insana həmlə ola bilirdi. Odur ki, Koroğlu da çəkilib onun üçün sonluğu mərdlik yuvası olan Çənlibeldə ömrünün sonunu gözləyirdi.
Elə bu vaxtlarda Koroğlunun köhnə dostlarından biri Xoca Əhməd xəbər gətirdi ki, “Can Koroğlu, bəs köhnə düşmənnərin qoşun çəkib üstünə gəlir”. Məqamındaca xatırladım ki, xəbər gətirən Xoca Əhməd tacirbaşıdır. Demək, Koroğlu və koroğluluq mənafeyi üçün deyil, var-dövlət üçün deyil, haqq-ədalət üçün yaranıb, çağlayıbmış, yoxsa tacirbaşı Xoca Əhməd talan olunar və sözügedən zaman Koroğlunun düşmənləri içərisində olardı. Baxın, Xoca Əhməd öz qoca dostunu necə duyuq salır:
“Sənə deyim Qoç Koroğlu,
Duşmannar güləcəy oldu,
Sonun olar puç Koroğlu,
Duşmannar gələcəy oldu.


Daldalama sən səsini,
Dumannan kəsmə bə(h)sini,
Keçmiş, köhnə qisasını
Dumannar alacaq oldu.

Əhmədəm, dildən düşübsən,
Bülbülsən, güldən düşübsən,
Qocalıb əldən düşübsən
Duşmannar gələcəy oldu”.

Özünün vəfalı dostunun xəbərini eşidən Koroğlunun ilk yadına düşən ona ən sədaqətli insanlar, keçmiş dostları, silahdaşları olur. Odur ki, tacirbaşıya ( burada dostuna) deyir:
“Sənə deyim tacirbaşı,
Çağır gəlsin xan Eyvazı!
Yenidən tutum savaşı,
Çağır gəlsin xan Eyvazı!..”
Burada məqsədim boyun bütün məqamlarını xatırlatmaq deyil. Məramım elimizə, obamıza, gəncliyimizə yaddaşımızdan örnək olan Koroğlu-xalq dühasındakı dostluq, sədaqət məqamlarını xatırlatmaqdır. Xoca Əhməd (yaxud Aşıq Cünun) Dəmirçi oğluna, o da Bəlli Əhmədə ( yaxud bir başqasına) xəbər verir.
“...Çənlibeldə yox söhbət, saz,
Çırpışmır göldə ördəy, qaz,
Hanı Əhməd, hanı Eyvaz?
Çənlibelə duman gəlir!...
... Yolda Koroğlunun gözü,
Qəlbində qocalıq közü,
Xoca Əhmədin budur sözü:
Çənlibelə duman gəlir!”
Köhnə dostunun dara düşdüyünü bilən Dəmirçioğlu tez Eyvazın sorağıynan atdandı. Rastlaşdığı həmkarına-qocaldığını zənn etdiyi Tanrıtanımaza ( bəlkə də qorxu bilməzə) məqsədini görün hansı ağrı-acıynan çatdırır və cavab istəyir:
“...Dəmirçioğlu bu sirləri biləndə,
Duşmannarı ağlayanda, güləndə,
Hərdən qəzəblənib qeyzə gələndə
Qabağda boz duran üzün necoldu?”
Dünyada dostluqda sədaqətlilik qədər insanı insanla bağlayan ikinci bir insani hiss, duyğu tanımıram. “Dost yolunda boran olar, qar olar” deyən ərənlər yanılmayıblar. Qoca Koroğlunun ( bu qoca xalqın) qoca dostları elə bu hissin, bu duyğunun sahibləridir.
“...Yağı duşmannarnan dava açmağa,
Hələ var qolumda qüvvətim mənim!
Qoşun gəlib Çənlibelə keçməyə
Qəbul etməz namus, qeyrətim mənim!...”
Deyən köhnə dostla daha başqalarının sorağına yollanırlar. Təki köhnə, sədaqətli dostları sarsılmasın, təklənməsin, sinsiməsin.
“...Eyvaz qolun gərməy istər,
Duşman qəsdə girməy istər,
Koroğlunu görməy istər,
Deyin görüm, nə xəbər var?”
Köhnə dostlarını, el-obanı xəbər alan Eyvaza Dəmirçioğlunun cavabı daha təsirlidir.
“...Koroğlu oxuyub, yazır,
Yalnız qalıb cannan bezir.
Haray salıb səni gəzir,
Qardaş, dur gedəy, dur gedəy!...”
Dostlar birgə atlanıb dağlara, daşlara ün salıb, köhnə igidləri haylayıb, haraylayıb Çənlibelə yol alırlar. Vəfalı dostlarını görən Koroğlunun ürəyi cuşə gəlməzmi?- Gələr!
“Genə ömür təzələndi,
Xoş gəldiniz, igidlərim!
Qurtardım hicrannan, qəmnən,
Xoş gəldiniz, igidlərim!”

...Zimistanım döndü yaza,
Qulaq verin sözə, saza,
Koroğlu yetdi muraza
Xoş gəldiniz, igidlərim!”
Bu halətdən sonra bir yox ha beş ordu da gəlsə nəinki Koroğlunu, heç adi adamı da məğlub etmək olmaz. Bu da “Koroğlunun qocalığı”nın bizə verdiyi məntiqi, ədəbi, pedaqoji nəticə. Kim istəyir Koroğlunun “bostanına” daş atsın. Amma unutmasın ki, “yel qayadan heç nə qopara bilməz”.
Qeyd: Yazıda 1938-ci ildə Aşıq Qəribin dilindən qeydə alınmış variantdan istifadə elədik.

Əlibala ZALOĞLU,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin baş müəllimi,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.