“Ana ürəyi”

Heç vaxt kitab haqqında yazılan hər hansı rəy və ya məqalə onun əsl dəyəri, müəllif ideyasının əhatə dairəsi, əsərlərin bədii səviyyəsi haqqında tam təsəvvür yarada bilmir. Deyiləsi vacib olan bir çox məqamlar istər-istəməz gözdən qaçır, kənarda qalır. Xüsusən şeirləri müxtəlif mətbu orqanlarında, almanaxlarda, poeziya antologiyalarında işıq üzü görən, 28,75 çap vərəqəsi həcmində “Dünyam mənim” və “Ana ürəyi” kitablarının müəllifi olan, iki ali-ədəbi mükafata, dörd diploma, iki medala layiq görülən eyni zamanda yaxşı həyat yoldaşı, mehriban ana, qayğıkeş nənə kimi hörmət qazanan Xaçmazlı şairə xanım Emfira Ərklidən söz açanda...
Onun həm ayrı-ayrı şeirləri, həm kitabları, həm də bütöv yaradıcılığı respublikamızın, ələlxüsus Qubanın, Xaçmazın və Qusarın ədəbiyyat bilicilərinin diqqət mərkəzindədir. Belə bir haqqı Emfira xanım öz zəhməti, öz sənətkar tərcümeyihalı ilə əldə etmişdir.
Ötən il “Borçalı” Nəşriyyat-poliqrafiya Müəssisəsində çap olunmuş “Ana ürəyi” kitabında şairənin poetik irsinin kiçicik bir hissəsi toplanmışdır. Buradakı şeir, povest və hekayələrdən açıq-aydın görünür ki, o doğma torpağa qırılmaz tellərlə bağlıdır. Odur ki, bu torpaq, bu yurd-yuva E. Ərkliyə zəhmətsevərlik, xeyirxahlıq, mərhəmət və genişürəklilik kimi yüksək mənəvi keyfiyyətlər bağışlamışdır.
Emfira xanımın şeir dünyası güclü romantik qanadlara malikdir. Onun poeziyasının lirik qəhrəmanları sanki dünyanın sahibidir, əzəmətli, güclü olduqları qədər də zərif və həssas ürəyə malikdir. Yerin, göyün, bəşəriyyətin taleyi haqqında düşünmək, narahatlıq keçirmək belə bir xanım üçün təbii haldır. Odur ki, Emfira xanım üçün həyəcansız, qayğısız bir an belə yoxdur.
O qədər etibarsız olub bu dünya,
Hasarlar çəkilir, dörd bir yanımız.
Mühitin havası elə dəyişib,
Gör necə inamsız olub insanlar?
(“Etibarsız dünya”)
Mənə belə gəlir ki, bu misralarda şairənin həyatı və poetik əqidəsi öz əksini tapmışdır. “Gör necə inamsız olub insanlar?” müəllifin yalnız qanadlı ilhamından xəbər vermir, həm də bu istedadın dərəcəsi, əhatə dairəsi haqqında dəqiq fikir yaradır. Emfira xanımın fikri əlvan poetik boyalarla oxucuya çatdırmaq bacarığı yalnız bir-iki şeirində özünü göstərmir. Bu cür gözəl söz oyunları onun ilhamlı qələminin əsas keyfiyyətlərindəndir.
Emfira Ərklinin yaradıcılıq üfüqləri genişdir, mövzu dairəsi rəngarəngdir. O, xalqımızın məhrumiyyətlərlə dolu keçmişini, doğma vətənin gözəlliklərini, şəhidlərimizi, bu günkü xoşbəxt həyatımızı vəsf etdiyi kimi, problemlərdən, ağrı-acılarımızdan da yorulmur, usanmır. Hər mövzuda da ciddi fəlsəfi ümumiləşdirmələr tapır. Bu düşüncələrdə Emfira Ərklinin təmiz insani hissləri, ömür yolunun eniş-yoxuşları açıq-aydın oxunur. Şairə özünün “Qəlbi yanan gözəlim” şeirində dediyi kimi:
Çox solğun görünür, bənizin sənin,
Niyə dikilibdi, yola gözlərin?
Bəlkə bir nisgil var, qəlbində sənin?
Baxışınla yandırırsan gözəlim,
Baxma həsrət ilə, dəyər nəzərin!

Şeirin ömrü həyatın ömrü qədərdir. Axı hər bir şeir həyatın nəfəsidir. Şeir insanın yaşamaq eşqi, yaşatmaq həvəsidir. “Əsmə külək” şeirində oxuyuruq:
Əsmə külək, səmti dəyiş,
Ürəyimi çox sıxırsan.
Qızma Günəş, sən sevgimi,
Alovunla yandırırsan.

Kifayət qədər həsrətlə, ürək yanğısı ilə yazılmış şeirlərdir Emfira xanımın şeirləri. Hər kəs öz dərdini ağladığı kimi, o, da şeirlərində özüdür. Amma bu dərdlər hamımıza tanışdır. Emfira xanım isə bu ağrıları sadəcə olaraq şairanə bir şəkildə sözə çevirir:
Sən elə bir vaxtda çıxdın qarşıma,
Dərdimi deməyə məqam tapmadım.
Məhəbbət dünyamdır, eşqim sevgidir,
Onu söyləməyə imkan tapmadım.
(“Xətasız-bəlasız”)
Emfira Ərklinin məhəbbət lirikasından söz açarkən bu lirikanın çox gözəl xüsusiyyətlərini onun daxili vəhdətini bir insanın taleyini və hisslərini əks etdirən şeirlər təsiri bağışladığını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Çünki lirik qəhrəman özünü məhəbbət həyəcanlarında axtarır və dərk edir. Onun Lirikası insanı öz səmimiliyi, daxili zənginliyi və hər şeydən öncə poetikliyi ilə diqqəti cəlb edir. Məhəbbət mövzusunda yazdığı bütün şeirləri lakonikliyi, aktuallığı və yığcamlığı ilə seçilir. “Sevgi payımsan”, “Uduzma sən...”, “ Niyə unuduldun gözəl”, “ Sevgi tüğyan edər, gələr lərzəyə”, “Sevgi bayatıları”, “Barışdırmasa”, “Ülvi məhəbbət” və s. şeirlərində şair məhəbbətə ən ülvi, müqəddəs bir hiss kimi yanaşır.
Bu dünyanı mən səninlə, qarış-qarış gəzəydim,
Qönçələrin saplağından, bircə-bircə üzəydim.
Dəstələrə bağlayaraq, mən qarşına gələydim,
Ətirindən bihuş olub, xoşlanaydım, güləydim,
(“Öpəydim”)
Emfira Ərkli öz şeirlərini heca, həm də sərbəst vəzndə yazmışdır. Bu şeirlər həcmcə o qədər böyük olmasalar da, o, qələmə aldığı hər hansı mövzuya yeni rəng çalarları qatmaqla şeirin məna yükünü, onun bədii siqlətini daha da artırmaq olur. Şairə az sözlə dərin mənalar ifadə etməyi bacarır. Sözün alt qatına asanlıqla enə bilir. Şeirlərində daha çox tənha qaldığı zaman taleyindən, keçirdiyi daxili hisslərdən söhbət açır, duyğu və düşüncələrini, sevinc və kədərini poetik bir dillə oxucularla bölüşməyi bacarır.
Əlbəttə, bu kiçik məqalədə Emfira xanımın şeirlərinin hamısını təhlil etmək, onu hərtərəfli açıqlamaq və geniş fikir yürütmək imkan xaricindədir. Biz burada sadəcə olaraq müasir həyatımızda baş verən irili-xırdalı problemlərə öz münasibətini şeirlə ifadə edən narahat insanın misralarında qanadlanaraq gah təbiətə qonaq gedirik, gah bəşəri məhəbbət duyğusunun şahidi oluruq, gah da öz şirin canından keçməyə hazır olan əsgərlərimizə qol-qanad verərək hər an düşmən üstünə getməyə çağıran mübarizə ruhunun sədalarını eşidirik.
İnanıram ki, oxucular Emfira Ərklinin “ Ana ürəyi” kitabını da bəyənəcəklər. Bu əminliyi mənə verən onun gərgin yaradıcılıq axtarışları, sözə tələbkar münasibətidir. Sonda Emfira xanıma cansağlığı, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.
Şixəmməd Seyidməmmədov,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Quba
Filialının “Təbiət elmləri” kafedrasının baş
müəllimi, A.A.Bakıxanov adına “Gülüstan”
elmi-ədəbi məclisinin sədri.