Xocalı qurbanlarının xatirəsi Koreyada anılıb

Xocalı soyqırımının ildönümü ilə əlaqədar Cənubi Koreyanın paytaxtı Seulda simpozium keçirilib. Ölkəmizin Koreya Respublikasındakı səfirliyi, Koreya-Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi və Koreyanın “FarmConnect” şirkətinin təşkilatçılığı ilə keçirilən tədbirdə diplomatlar, Koreyanın mədəniyyət, elm, təhsil dairələrinin nümayəndələri, media təmsilçiləri və soydaşlarımız iştirak edib. Azərbaycanın Koreya Respublikasındakı səfiri Ramin Həsənov Xocalı soyqırımının təfərrüatları, bu faciənin siyasi və hüquqi mahiyyəti və ümumilikdə, Ermənistanın Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi çoxsaylı cinayətlər barədə məlumat verib. O, Xocalı cəlladlarının ədalət mühakiməsinə cəlb olunacaqlarına əminliyini bildirib, bu xüsusda Vətən Müharibəsi və 2023-cü ilin sentyabrındakı lokal anti-terror tədbirlərinin nəticəsində ölkəmizin ərazi bütövlüyü və suverenliyini tam olaraq bərpa etməsini diqqətə çatdırıb.
Səfir vurğulayıb ki, dünya ölkələri Xocalı cinayətinin pislənilməsi və cinayətkarların məsuliyyətə cəlb edilməsində həmrəylik nümayiş etdirməlidir. Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasında Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən “Xocalıya ədalət” kampaniyasının uğurları vurğulanıb.
Diplomat post-münaqişə dövrünə aid məsələlər, Azərbaycanın sülh gündəliyi, Emrənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması üçün göstərilən səylər barədə məlumat verib, işğaldan azad olunmuş torpaqlarda aparılan yenidənqurma işləri, eləcə də bunun üçün ən böyük maneə olan mina problemindən bəhs edib. Bildirib ki, Azərbaycan hökuməti işğaldan azad olunmuş əraziləri “yaşıl zona” elan edib.
Seul şəhərinin Yonqsan rayonunun bələdiyyəsinin baş direktoru Kvoon Yoon Qu Azərbaycanla uzun müddətdən bəri formalaşmış konstruktiv əməkdaşlıqdan bəhs edib.
Sonra nüfuzlu koreyalı jurnalist və televiziya aparıcısı Baek İl Honqun moderatorluğu ilə panel müzakirələr təşkil olunub. Koreyanın Hankuk Regionşünaslıq Universitetinin professoru, politoloq Rövşən İbrahimov Xocalı soyqırımı və dünyada baş vermiş oxşar qətliamlar arasında paralellər aparıb.

Hanyanq Universitinin professoru, mədəni antropologiya üzrə mütəxəssis Hi Soo Li Azərbaycan və Koreya xalqlarının əlaqələrinin tarixi kökləri və müasir dövrünü təhlil edib. O, orta əsr Azərbaycan alimlərinin işlərinin Koreyada əks-sədasına dair maraqlı məlumatları bölüşüb.
Seul Milli Universitetinin arxeologiya və incəsənət tarixi kafedrasının professoru Cong İl Kim azərbaycanlı arxeoloqlarla birlikdə Qafqaz Albaniyasının paytaxtı Qəbələ şəhəri və Qarabağ bölgəsinin Füzuli rayonunda apardığı arxeoloji qazıntılardan danışıb. O, işğaldan azad edilən ərazilərdəki mina probleminin arxeoloji qazıntılara da mənfi təsit göstərdiyini bildirib. Alim Füzulidə aparılan arxeoloji qazıntıların Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin bəşəriyyətin ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olduğunu sübut etdiyini deyib.
Panel müzakirəlrədə çıxış edən Koreya-Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin sədri Soo Hunq Li Azərbaycanın öz müstəqilliyini bərpa etməsindən bəri Cənubi Koreya ilə sıx əlaqələrinin yaranmasında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rolunu vurğulayıb. O, Azərbaycanda olduğu vaxtda Xocalı faciəsi haqqında məlumat əldə etdiyini və bundan kədərləndiyini bildirib.
Türkiyənin Koreyadakı səfiri Murat Tamer Xocalı soyqırımına dünyada bəzi döblətlərin nümayiş etdirdiyi ikili standartdan danışıb.
Koreyada yaşayan gənc azərbaycanlı, Seul şəhərinin fəxri vətəndaşı, Qubadlı rayonundan məcburi köçkün düşmüş Rahil Əhmədova özünün timsalında doğma torpaqlarından qovulan insanların mənəvi çətinliklərindən danışıb.

Rusiya tank və PUA istehsalını artırır


Butov.az-ın əldə etdiyi məlumata görə, Rusiya Federasiyasının müdafiə naziri Sergey Şoyqunun bildirib ki, 2023-cü ildə Rusiya ordusunda istifadə edilən pilotsuz təyyarələrin sayı 17, tanklar isə 6 dəfə artırılıb. Bundan əlavə, həm artilleriya, həm də təyyarə mərmilərinin sayı 17,5 dəfə çoxaldılıb.
S.Şoyqu bildirib: “ 2023-cü ildə Rusiya Silahlı Qüvvələrinə müqavilə əsasında 540 mindən çox hərbçi cəlb edilib. Bu, 6 diviziyadan ibarət ehtiyat ordunun yaradılmasına imkan verir. Qüvvələrimiz güclü qüvvə birliyi təşkil edən, yaxşı təlim keçmiş peşəkar birliklərdir. 2024-cü ilin əvvəlindən 50 minə yaxın şəxs müqaviləli hərbi xidmətə daxil olub və onların sayı artmaqda davam edir.
Ukrayna Silahlı Qüvvələri 2023-cü ilin yayından başlayan əks-hücum zamanı Rusiya ordusunun ilk müdafiə xəttinə belə keçə bilməyib. Müdafiə xəttinin 80 faizi mühəndislər və dəmiryol bölmələri tərəfindən tikilib”.
Qeyd edək ki, Ukrayna tərəfi Rusiyanın əks-hücuma hazırlaşarkən geniş ərazilərə çoxsaylı minalar qoymasından şikayət etmişdi. Rusiya müdafiə xəttinin minalanmış sahələrlə əhatə olunması Ukrayna əməliyyatını pozan əsas səbəblərdən biri kimi göstərilir.

"Ən isti Yanvar"

Butov.az trt.net.tr saytına istinadla xəbər verir ki, Avropa İttifaqının (Aİ) “Kopernik” peykizləmə mərkəzi tərəfindən aparılan ölçmələrə görə, 2024-cü ilin yanvar ayında yerüstü havanın orta temperaturu 13,14 dərəcə olub. Bu temperatur 1991-2020-ci illərinyanvarayıortagöstəricisindən 0,70 dərəcə, 2020-ci ildəqeydəalınanəvvəlkiənistiortagöstəricidənisə 0,12 dərəcəyüksəkdir.
Son 12 ayda (2023-cü ilinfevral - 2024-cü ilinyanvarayları) qlobalortatemperatur 1991-2020-ci illərinortagöstəricisindən 0,64 dərəcəyüksəkolub.
Avropadayanvardahavanıntemperaturuşimalvəcənubbölgələrindəfərqlilikgöstərib.
Skandinaviyaölkələrində 1991-2020-ci illərinortagöstəricisindənxeyliaşağıolantemperaturlarcənubölkələrindəbuortagöstəricidənxeyliyuxarıölçülüb.
Şərqi Kanada, Şimal-Qərbi Afrika, Yaxın Şərq və Mərkəzi Asiya da temperatur orta səviyyədən yuxarı, Qərbi Kanada, Mərkəzi Amerika və Şərqi Sibirdə isə orta səviyyədən aşağı olub.

Azərbaycanda səsvermə başladı

Azərbaycanda növbədənkənar prezident seçkilərində səsvermə başlayıb.
Butov.az-ın məlumatına görə, Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri Məzahir Pənahov seçkiləri açıq elan edib. Seçiciləri aktiv olmağa çağıraraq qeyd edib ki, bu gün axşam saat 19-dək hər kəs gəlib öz səsvermə hüququndan istifadə edə bilər:
1000 məntəqədə veb-kameralar quraşdırılıb. Bu, seçkilərin daha mötəbər keçirilməsinə təsir edəcək. Eyni zamanda beynəlxalq və yerli müşahidəçilər seçkiləri izləyəcək”.
Xatırladaq ki, prezident seçkilərində 7 namizəd mübarizə aparır.
Səsvermə 125 seçki dairəsi üzrə 6537 seçki məntəqəsində keçirilir. Bu məntəqələrdən 6319-u daimi, 218-i isə Azərbaycanın xarici ölkələrdəki səfirlik, konsulluq və daimi nümayəndəliklərində, hərbi hissələrdə, islah-əmək və sanator-müalicə müəssisələrində, Xəzər dənizində və dünya sularında Azərbaycanın Bayrağı altında üzən gəmilərdə yaradılmış məntəqələrdir. Ümumilikdə 6 milyon 524 min 203 seçki bülleteni çap edilib.
Səsvermənin şəffaflığını təmin etmək üçün 1000 seçki məntəqəsində quraşdırılmış veb-kameralar MSK-nın rəsmi internet səhifələrinə (www.msk.gov.az; www.cec.gov.az; www.infocenter.gov.az) qoşulub. Bu kameralar vasitəsilə seçki məntəqələrində səsvermənin gedişini əvvəldən axıradək Mərkəzi Seçki Komissiyasının internet saytlarında izləmək mümkündür.
Hazırda Azərbaycanda səsvermə hüququ olan vətəndaşların sayı 6 milyon 478 min 623 nəfərdir. Seçki prosesini 790 beynəlxalq müşahidəçi izləyir. Onlar 72 beynəlxalq təşkilatı və 89 ölkəni təmsil edirlər. Yerli müşahidəçilərin ümumi sayı isə 89 min 366-dır.
Seçkiləri 109 beynəlxalq media qurumunun 216 təmsilçisi işıqlandırır.
“Bütöv Azərbaycan” qəzetinin xüsusi müxbiri Abşeron 3-cü seçki daiəsinin Mehdiabad qəsəbəsindəki seçki məntəqələrinə baş çəkib. Seçici fəallığının müşahidə olunduğu 8 caylı məntəqdən fotoları təqdim edirik: Daha geniş fotoreportajı qəzetimizin növbəti sayında təqdim edəcəyik.

Zəngəzur mahalında Kurud mədrəsəsi

Məlumat üçün qeyd edim ki, hələ XIX əsrin sonlarında Zəngəzur mahalının Kurud kəndində mədrəsə fəaliyyət göstərmişdir.
Mətləbə keçməzdən əvvəl oxucularımızın yaddaşını təzələmək naminə mədrəsə barədə qısaca xatırlatma:
Mədrəsə - ərəb sözü olub “dərs oxumaq, dərs deyilən yer” deməkdir. İslamın yayıldığı ilk dövrlərdə ilahiyyatçı alimlərin mühazirə oxuduqları yer, eləcədə böyük məscidlərdə daima məktəb və ya mühazirə kursları mövcud idi ki, burada da dini və dünyəvi elmlər tədris olunurdu. Mədrəsə adlanan xüsusi tipli orta və ali ilahi-hüquqi məktəblər tarixinə nəzər saldıqda görərik ki, Zəngəzur mahalının Kurud kəndində 1880-ci ildə Molla Əbdurrəhimin açdığı mədrəsə bu tip tədris mərkəzi idi.
1038-ci ildə Nişapurda öz dövlətlərini qurmuş Səlcuqlar tərəfindən yaradılmış mədrəsə təhsil sistemi daha sonra Nişapurda, Mərvdə, Xorasanda və oradan da dovlətin qərb vilayətlərinə yayılmışdır. Mədrəsələr yalnız inzibati idarəetmə sistemi üçün kadrlar hazırlanması məqsədi ilə yaradılmışdır. Lakin gələcək inzibatçılar öz fəaliyyətləri üçün vacib olan elmləri də öyrənirdilər. Bəzi tətqiqatçıların fikrincə, mədrəsədə Qazı vəzifəsi hazırlanırdı ki, bu da dini xarakter daşıyırdı və məhkəmələrdə şəriət qanunlarına istinad edərək fətvalar verib hakimlik edirdilər. C.Maqdisi və K.Klauzer kimi alimlər hesab edirdilər ki, mədrəsədə təhsil almış şəxslər fiqhdə yəni qanunvericilik və hüquqşünaslıqda mükəmməl məlumatlı olan şəxs hesab olunurdu. O məhkəmədə Qazı vəzifəsində çalışa bilər, mədrəsədə müdərris kimi işləyə bilər və tədris hissəsində başçılıq edə bilərdi. Bu baxımdan bütün müsəlman dünyasının tədris mərkəzi sayılan Bağdad Nizamiyə mədrəsəsi dövrün tələbi idi. Səlcuq sultanı Alp Arslanın hakimiyyəti illərində onun vəziri olmuş Nizamülmülkün təşəbbüsü ilə 1067-ci ildə açılmış Bağdad Nizamiyyə mədrəsəsi əslində orta əsrin ilk universiteti sayılır. Mədrəsə elmi inkişaf etdirmək üçün açılmışdır ki, sonralar bütün islam alimlərini özündə birləşdirmiş bu mədrəsədə ildə 6000 tələbə təhsil alırdı.
Bu tələbələrdən biri də 1853-cü ildə Zəngəzur mahalının Kurud kəndində dünyaya göz açmış Molla Hacıbaba oğlu Əbdürrəhim olub. Qeyd etmək yerinə düşər ki, Molla Əbdürrəhimin atası Molla Hacıbaba və babası Molla Allahyar da ilk təhsilini atalarından aldıqdan sonra ata-babalarının yolu ilə gedərək Əhərdə sonra isə Nəcəf və Bağdad şəhərlərində Ali Ruhani məktəblərində təhsillərini başa vuraraq mükəmməl ilahiyyatçı, müdərris (günümüzün professoru) olmuşlar. Molla Əbdürrəhim də 1880-ci ildə Bağdad da Ali dini təhsilini başa vurub Kurud kəndinə qayıdaraq orada mədrəsə açıb. (Mənbə: S.Qarayev “ Qazangöl həsrəti səh.201 Bakı-2002-ci il)
Molla Əbdürrəhimin mədrəsəsində təhsil almış tələbələrin bizə məlum olan qisminin siyahısını təqdim edirik:


1) Molla Əbdülsəlam (qardaşı) – Kurud kəndi;
2) Molla Ziyad – Kurud kəndi;
3) Molla Həsənxan – Kirs kəndi;
4) Molla Dosdu – Çiriş kəndi;
5) Molla Alı Rzaqulu oğlu- Kurud kəndi;
6) Molla Hacı Hacıyev-Kurud kəndi;
7) Ziyəddin Hacıyev-Kurud kəndi;
8) Canıbaba Hacıyev- Kurud kəndi;
9) Əminə Hacıyeva-Kurud kəndi;
10) Maral Hacıyeva-Kurud kəndi;
11) Molla Pəpiş (əsl adı Həsənov İsrafil Hacı Səməd oğlu)-Qubadlı rayonunun Qiyaslı kəndi.
12) İbiş Nəzərəliyev(Sovet dövründə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokuroru olub)-Qubadlı rayonunun Göyyal kəndi.
Atam və əmilərim bizə söyləyirdi ki, babanız Molla Hacıbaba Pirdavdan kəndində bacısı Səlbigildə qonaq olarkən bir gün mal növbəsinə getməli olur və çöldə kənd uşaqları ilə savaşıb döyülür. Bacısı Səlbi nənə qardaşını Qazının yanına aparıb şikayət edir ki, qardaşımı kənd uşaqları döyüblər.
Qazı babamdan soruşur:
-Bala kimin oğlusan?
-Cavab: Molla Allahyarın.
Cavabı eşidən Qazı Hacıbabaya bir şapalaq vurub deyir: Gərək səni elə vurardılar ki, gözün çıxardı. Molla Allahyar ölüb deyə,- çoban olacaqsan? Niyə Dədə-babalarının təhsil yolunu yarımçıq qoymusan?!
Rəhmətlik Səlbi nənə bu sözdən sınaraq pul-para toplayıb qardaşını Təbrizə oxumağa göndərir. Qeyd etmək yerinə düşər ki, Səlbi nənənin övladları 1918-1920-ci illərdə Pirdavdan kəndi ermənilər tərəfindən dağıdılıb əhalisi qırılanda, Mustafa kimi igidin köməkliyi ilə, Ordubada-Qoruqlar, Kələki, Bis, Əbrəqunus kəndlərinə pənah aparıblar.
Mən 1971-ci ildə Culfa rayonunda yaşayan bibimoğlu Məhəmməd İmaməliyev ilə Naxçıvan Muxtar Respublika Prokurorluğunda yüksək vəzifə tutan İbiş Nəzərəliyevin evinə getdik. Cay süfrəsində tanışlıqdan sonra biləndə ki, mən Hacının oğluyam, dedi- sənin atanın adı Hacıbabadır. Əbdürrəhim baba öz atasının adını oğluna qoymuşdu. İbiş müəliim qohumluq və kimliyimiz haqqında xeyli söhbət eləyəndən sonra dedi ki, Molla Əbdürrəhim- sizin babanız bizə həftədə 3 dəfə dərs keçirdi. Hacıbaba, Canıbaba, Ziyəddin, Əminə, Maral, Alı, Əsəd, Davud, Pəpiş, Həsənxan və.s yadımdan çıxan tələbələr də vardı. Hər cümə namazından sonra yarış keçirərdi. Molla Pəpiş ilə Alı hamımızdan əzbərçi və savadlı idilər. Hər ikinci gün bizim dərsimiz hədrə-cavablıq yəni hazır cavablıq dərsi idi. Mərhum Molla Əbdürrəhim mütəmadi olaraq Gığıdan Molla Fərzalını, Molla Gəncalını Kuruda-mədrəsəyə dəvət edib bizi imtahana çəkərdi...
Əslində sizin soyadınız da Hacıyev yox, Əfəndiyev olmalıdır. Çünkü siz Əfəndi uşağı gedirsiniz. Canılı tayfası-Əfəndilər yəni oxumuş, təhsilli adamlar.
Bu məqamda hörmətli oxucuların diqqətini Əfəndi sözünün mahiyyətinə yönəltmək istərdim;
Əfəndi-Sünnü din alimlərinə verilmiş xüsusi tituldur. Əfəndi fiqh elmini mükəmməl bilən, Qazı rütbəsi almış, şəriət məhkəmələrini aparan ilahiyyat alimlərinə deyilir. İslami fətvaların verilməsində səlahiyyəti olan sünnü alimlərinə Əfəndi titulu verilirdi ki, bizim babalarımız bu titula laiq olduğu üçün el-oba arasında bizlərə Əfəndilər, Əfəndi uşağı deyə,- müraciət edirdilər.


Arxiv sənədlərinə əsasən 1853-cü ildə Kurud kəndində anadan olmuş Molla Əbdürrəhim Molla Hacıbaba oğlu haqqında Azərbaycan MTN-nin iyun 1993-cü il tarixli 11/14-H631 saylı arayışında babamızın soyadı Əfəndiyev Molla Əbdürrəhim Hacıbaba oğlu olaraq qeyd olunub. O, bir sentyabr 1937-ci ildə Sovet Höküməti əleyhinə fəaliyyətdə ittiham olunaraq üçlüyün qərarı ilə güllələnmiş, məscidi mədrəsəsi isə sökülüb dağıdılmışdır.
Beləliklə sənədlərə baxdıqda görürük ki, hələ 1832-ci ildə çar I Nikolayın fərmanına əsasən Qafqazda əhalinin siyahıya alınması və vergi sisteminin tətbiqi ilə keçirilmiş siyahıyaalma zamanı babalarımızın adı, soyadı, doğum tarixi və ödədiyi vergi dərəcələri qeyd olunmuşdur. 1828-ci ildə bağlanmış Türkmənçay müqaviləsi ilə Azərbaycan xanlıqları Araz çayı sərhəd olmaqla digər xanlıqlar kimi Naxçıvan və İrəvan xanlıqları da, o cümlədən Zəngəzur Rusiyanın tərkibinə qatıldı. 1801-ci ildən Gürcüstanı işğal etmiş Rusiya Qafqazda öz hökmranlığını, vergi sistemini həyata keçirməyə başladı. Belə ki, Zəngəzurda da yeni iqdisadi layihə 1826-1828 Rusiya-İran müharibəsi başa çatdıqdan sonra maliyyə naziri Kankrinin təqdimatı ilə I Nikolayın fərmanına əsasən həyata keçirildi. 1830-cu ildən Zəngəzur mahalında komeral təsvir aparılır.
Kimya üzrə fəlsəfə doktoru Nazir Əhmədlinin “Zəngəzur mahalının komeral təsviri” 1832-1833 -cü illər kitabında Kurud mədrəsəsinin qurucuları haqqında məlumata rast gəlirik. Belə ki, kitabın 277-ci səhifəsində Gığılı obası haqda yazılır. 3978 nomrəli arxiv işində Abdulla Canı oğlu 35 yaşında, 1797-ci il doğumlu, oğlu Allahverdi 6 yaşında, 3979 nömrəli arxiv vərəqində yazılmışdır-Molla Allahyar Canı oğlu 58 yaşında-1774-cü il doğumlu. Hər ikisi gümüş pulla 2 rubl və məhsulun 1/5 hissəsini mal-cahat olaraq ödəyiblər. Babalarımın demiyyə yararlı torpağı və dəyirmanı var idi. Həmin müəllifin kitabının 403-ü səhifəsində qeyd olunur ki, Kurud kəndi elmin inkişafı və fəaliyyətində dövlətə xidmətində mollaların xüsusi rolu olmuşdur. 54 nömrəli arxiv işində göstərilir ki, Molla Hacıbaba Molla Allahyar oğlu- 1834-cü il təvəllüdlü. Qeyd edək ki, yoxlamanı həyata keçirtdi Zəngəzur qəza rəisi Artunov. (bax N.Əhmədli Zəngəzur mahalının komeral təsviri səhifə 277. Bakı 2021 )
Arxiv materiallarından aydın olur ki, Nəcəf və Bağdad şəhərləində təhsil almaqlarına baxmayaraq babalarımız Zəngəzur mahalı Kurud kəndinin daim yaşayan sakinləri olaraq kənddə hökumətə vergi vermiş, Mədrəsə açmış, ilahiyyatçı alimlər kimi özlərinə sünnü alimlərinə verilən Əfəndilər titulunu qazanmışlar.
Bu faktlar bir daha sübut edir ki, Zəngəzur mahalında XIX əsrin 80-ci illərindən ilk təhsil ocaqlarından biri kimi Kurud mədrəsəsi fəaliyyət göstərmişdir.
19.01.2024
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
26 Yanvar 2024

Sözünüzün ömrü uzun olsun!

Elə insanlar var ki, onlar sözü ilə birgə doğular. Yeni fikir tapmaq üçün daim axtarış yollarında olar. Düşüncə, fikir bahadırı kimi sözün əzəmətini, ululuğunu, calallığını qələminə sarılaraq qoruyar. Bu mənada hər misrası, hər kəlməsi hikmət dünyası olan müəllimimin sözünü onun özündən əvvəl sevmişəm. Yaratdığı əsərlərdə tər-təzə filoloji mülahizələr, fikir kamilliyi, məna bütövlüyü, bədii və elmi ruh maqnit kimi məni öz ağuşuna çəkib.
Hər dəfə düşünürəm ki, insanın gördüyü iş, fəaliyyəti, yaradıcılığı bilavasitə onun təbiətilə sıx bağlıdır. Təbiət etibarilə kübar insanların yaradıcılığında oxucu əhvalını müsbətə kökləyən, mənəvi rahatlıq və ucalıq gətirən elementlər zənginliyi vardır. Bu yazılarda xeyirxahlığın mahiyyəti ilə bərabər, həm də müəllifin etibarlığı görünür. Hər qələm məhsulunda ali münasibətlərə təsiri ilə bağlı nurlu fikirlərindən doğan işığın üfüqləri çox-çox uzaqlarda-insanlıq yolunun ən başındaca bərq vurur. Bu yolun sağı və solu insani fəzilət və mənəvi keyfiyyət gülzarı ilə çəkilmişdir, desək, yanılmarıq. Burada "çəkilmək" ifadəsini səbəbsiz işlətmədim. Çünki müəllimimin yazılarını qələmlə çəkilən söz tablosuna bənzədirəm. Hər məqam yerli-yataqlı, ruh və göz oxşayandır.
Səttar Bəhlulzadə Azərbaycan rəssamlığına poetik ruh qazandırmışdı. Bəli, qazandırmışdı, çünki rəssamın özü kimi, həm də yaradıcılığı bizim qazancımızdır. Bu mənada müəllimimin də yaradıcılığı müstəqil Azərbaycan jurnalistikasına fərqli bədii ruh qazandırıb. Səttar Bəhlulzadə fırçasıyla Ustadımın qələmində kamil oxşarlıq vardır. Bu, hər kəsin görmədiyini çəkmək, yazmaq qüdrətidir. Və hər iki – qələm və fırça adamının yaradıcılıq qayəsini səciyyələndirən ən ümdə məsələ məhz milli ruha bağlılıqlarıdır. Səttar Bəhlulzadə "Torpağın arzusu" əsərini yaratmış, cadar-cadar olmuş gil torpaqdan günəşə boy verən lalə qönçəsinin arzusunu, torpağın laləzara dönmək sevdasını duymuşdu. Müəllimim də REAL Tv-də efirə gedən "Azadlığın ad günü"nə həsr etdiyi yazısını oxucunu içdən silkələyən sətirlərlə belə başlayır: "Dilimizin işlək lüğət tərkibində mənim üçün ən duyğulu, ən kövrək və ən ağrılı sözlərdən biri də "qərib" anlayışıdır".
Nəticədə lalənin də, torpaqların da, insanın da, yerin-göyün də qəribsəməyində qəm var, ələm var. Bunu dərindən duymaq, anlamaq tək yaradıcılıq məsələsi deyil, burada həm də ziyalı həssaslığı, canyanğısı olmalıdır. S.Bəhlulzadə doğma xalqın həyatını, Vətən torpağını özünə güc-qüdrət bilir, buradan kənarda rahatlıq tapmadığını deyirdi. Müəllimimin də yaradıcılığı təpədən-dırnağa milli ruha bağlıdır. Əbəs yerə deyildir ki, əməkdar jurnalist Flora xanım Xəlilzadə müəllimimin publisistikasında ən çox özünü göstərən məqamın Vətən sevgisi olduğunu dəfələrlə qeyd edir.
Müəllimim elmi, bədii-publisistik əsərlərinə ziyalı sadəliyi ilə esse deyir. Müəllim adının ucalığı ilə qürur duyur. Bakı Dövlət Universitetini "qutsal yer" adlandırır. Müəllimim kiçik hücrəsində (evinin bir otağında) xoşbəxt günlərindən yadigar qalan bəzi ev əşyalarını qoruyub, saxlayır. İlk dəfə müəllimimgildə qonaq olanda həmin sadə otağı Apollon məbədinə-filosofların sevdiyi məkana bənzətmişdim. Bu ocaqda müdriklərin kitab timsalında "yığışdığını" gördüm. Rəfdə hər bir sahəyə aid kitab səliqə ilə düzülmüşdü. Bir məqamı da sezdim: müəllimim vaxtilə yazdığı qiymətli kitablarını bəzən unutsa da, ancaq yerli və xarici söz, düşüncə adamlarının kitablarını cild-cild xatırlayır.
Bəzən müəllimin nitqindəki təmizliyin, sözlərindəki cilalığın sehrinə düşürsən, bəzən də mütərəqqi fikirlərindən dolayı, yaxud da yenicə eşitdiyim terminləri tam həzm edə bilmədiyimdən və ya yeni kitab, müəllif adlarını indi duyduğumdan müəllimimi tam anlamasam da qulaq asmağa çalışıram. Bu anı hiss edən müəllimim ustufca yerindən qalxır, həmin kitablar, yazılar, terminlərlə məni tanış edir.
Müəllimimin publisistik fikir tariximizdə möhürünü vuran yaradıcılığının əsas qayəsi milli ziyalılığından və kosmopolitliyindən qaynaqlanır. O, dərk olunmuş həqiqətin sevdası ilə yazır, yaradır. Bu yolda sözünüzün ömrü uzun olsun, əziz Ustadım- Cahangir Məmmədli!

Əsgər İİSMAYILOV,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi

Siyasi məhbus təkadamlıqda

Urmu şəhərinin həbsxanasında saxlanılan və yanvarın 15-dən aclıq aksiyası keçirən siyasi məhbus Hamid Qaraoğlani tək adamlıq kameraya salınıb. Bu barədə onun bacısı Haniyə Qaraoğlani məlumat verib. Siyasi məhbusun aclıq aksiyası keçirdiyi və bunun ictimailəşdirildiyi üçün cəzalandırıldığı ehtimal olunur. O, bir neçə xəstəlikdən əziyyət çəkməsinə baxmayaraq xəstəxanada müalicəsinə icazə verilməməsinə etiraz edir.
Qeyd edək ki, 27 iyun 2020-cı ildə saxlanılan güneyli siyasi məhbus xarici ölkələrə casusluq ittihamına görə 13 il 3 ay azadlıqdan məhrum edilib.
Qaraoğlani, ona qarşı sürülən ittihamların əsassız olduğunu və ondan işgəncə altında məcburi etiraf alındığını bildirib.

Deyəsən yağış yağacaq axşama...

Hərdən sözdən də küsürəm, sözün yiyəsindən də. Sadəcə küsürəm. Heçnəsiz, filansız. Sözün ağırlığını ruhumun çəkə bilmədiyi vaxtlar da az olmur. Çəkib aparır söz məni qaranlıq quyunun düz dibinə. "İndi hünərin var, çıx bu quyunun dibindən"- deyirəm öz-özümə. Onda da hardansa bir söz peyda olur, tutur ruhumun əlindən, cıxarır məni bu dar quyudan və dönürəm öz işıqlı hücrəmə. Özümə. O zaman əlimi haqqın dərgahına qaldırıb "Şükür sənə, ilahi"-deyirəm, nə yaxşı ki, söz var. Nə yaxşı ki, sözün yiyəsi, dünyanın sahibi var -deyirəm. Bax o vaxt o şükranlığımı da, bu bir ovuc ümid işartısını da o Sözə borclu qalıram. Dönüb qayıdıram öz mənimə.
Onu da deyim ki, məni heçnəylə heyrətləndirmək olmaz. Bircə Sözdən başqa. Söz də söz ola ha. Axı sözün əlindən tutub yeriyənlər də çox deyil. Sözün ucundan tutub ucuzluğa gedənlərsə o qədərdi ki...
Sözü urvatdan salanlar biz bildiyimizdən də çoxdu indiki zamanda. Sözdən boluq eləcə. Hər sözdən danışmıram ha. İlahi sözdən, sufi sözdən danışıram .
Sözüylə yaralayıb (yaxşı mənada) sözüylə məlhəm qoyanların duyğularının qonağı olduğum vaxtlar da az olmur. Elə gözəl doyururlar ki, adamı sözlə, "şükür varlığına" deməkdən başqa əlindən heç nə gəlmir. Varlığına şükr etdiklərim, əsl söz sahibləri elə də çox deyil. Bu gün Qəşəm Nəcəfzadədən söz açmaq istəyirəm. Dəliliyi, çılğınlığı, küsəyənliyi, hövsələsizliyi ilə birgə şairdi ki şair. Ayağı yer tutar deyə heç üzünə də vurmamışam bu vaxtacan düşündüklərimi.
Hərəmiz bir qaranlıqda işıq axtaranlardanıq. Amma dünyalarımız birdi. Fikir ayrılıqlarımız olsa da sözümüz eyni odda bişib. Bizi söz bir araya gətirir sözün həqiqi mənasında. Axı bütün şairlərin ruhu ürəkdən su içir. Hər nə qədər boyunlarına almasalar da bütün şairlər tənhadı, kimsəsizdi. Bunu mən deyirəm. Bütün şairlər ruhla cismin çəkişdiyi nöqtədə ruhuyla can çəkişdirir və bu xüsusiyyətdi hamımızı eyni havaya kökləyən, eyni ruhda birləşdirən, eyni küləklərdə, yağışlarda yol yoldaşı edən. Bəlkə bu çağacan Qəşəm haqda yüzlərlə məqalə, esse, hətta şeir də yazıblar. Bəlkə yox, elədi ki, var. Amma onu olduğu kimi tanıyan, tanıdan, ruhunun qapılarını ərklə açan, sözlə döyən, sonra da elə sözlə də sığal çəkən olmayıb bəlkə də. Bəlkə də olub. Bilmirəm.
Mən bu gün istədim bir ayrı pəncərədən baxım şairin söz dünyasına. Qorxmadan, çəkinmədən, bəzəksiz, düzəksiz, olduğu kimi. Çünki bilirəm ki, o da yorulub boğazdan yuxarı təriflərdən, yalançı alqışlardan. Səmimiyyət gəzir o da mənim kimi. Şeirləri kimi pafossuz, içdən, ərkyana yazı gözləyir, bilirəm. Axı mənim tanıdığım Qəşəm qocalığa can atan, atları baxışları ilə qamçılamaq istəyən, yerdə qalan ömrünü çəlik ayaqları ilə döyəcləmək arzusunda olan dəli yolçudu. Dəli şair demirəm, çünki şairlik elə dəlilikdi. Sözünü tutub gedir o da ruhunun uçduğu yerə. Elə başı da sözə bərk qarışıb. Nə bilmək olar, bir də gördün, arzuları çin oldu, saqqalında dən bitdi, əllərində əsa. Gözünü açıb yumacaq və görəcək ki, bir özüdü, bir sözü, bir də dünyası. Məncə, illərin yorğunluğudu Qəşəm Nəcəfzadəni qocalığın eşqinə salan. Əlini, ayağını uzadıb dincəlmək istəyir azacıq. Amma inanmağım gəlmir nəsə Qəşəmin nə vaxtsa dinc oturacağına. Təki sağlıq olsun.
Gözlərim eynək gətirsin,
Saqqalım qar.
Əllərim çəlik .
Yaşım qocalıq pulu
-deyən şair əslində qocalmaq yox, yaşamaq eşqindədi. Qocalınca, əlləri çəlik tutunca, saçı, saqqalı ağarınca, gözləri torana düşüncə yaşamaq həm də. Tanrı arzusuna çatdırsın.
Sükutun içində qərib hay-harayı var Qəşəm Nəcəfzadənin həm də. Ərkyana səsi-küyü ilə bir andaca götürər sükutu başına. Özü demiş, bütün yorğunluğunu düymə gözlərində gizlədərək bir gümrahlıq qatar səssizliyə. Heç kim hiss etməz içindəki təlatümü, ağrını. Yox, hiss edərik. Üzünə vurmarıq sadəcə. Qoşularıq hamımız ona. Ortalığa bir söz atar, hamı düşər o sözün dalınca. Dildən-dilə gəzər söz. Sözdən söz doğar və vaxtın keçməsindən heç kimin xəbəri olmaz.
Mənim də gümanım sözümə çatır,
Kənddən gətirdiyim hirsimə çatır.
Arzum dilə düşür, söz eləyirsiz,
Məni nişan verib göz eləyirsiz
-deyir Qəşəm Nəcəfzadə.
Amma əslində o qaş-göz edənlərin hamısı onu yaxşı mənada nişan alıb. Bəziləriyçün işıqdı, bəziləriyçün ümid, bəziləriyçün dəli şair, bəziləriyçün vətəndaş, bəziləriyçün adicə Qəşəm. Amma hamısının könlündə ona qarşı müqəddəs Qəşəm sevgisi var. Onu nişan verməyənlər, o olan tərəfə baxmayanlarsa sadəcə varlığından qorxub ürkənlərdi. Bəlkə də özü bilmir, bəlkə də bilir. Bəlkə də…
Qəşəmin kini, küdurəti də bircə saatlıq, bircə günlük, bircə həftəlik, bircə aylıq, uzaqbaşı bircə fəsillikdi. Elə küsməyi də. Unutqandı. İncikliyi, nifrəti ürəyinə yük eləməz. Uşaq kimidi. Bircə sözlə ovutmaq olar onu. Söz deyirəm haa.
Şeirlərindən tanıyıram Qəşəm Nəcəfzadəni. Nə yol yoldaşı olmuşam, nə illərin sınağından çıxmış dostluğumuz olub, nə hansısa layihələri bir yerdə işləmişik.Heç dünənəcən (müsəlmanın dünəni) üzünü də görməmişdim. Yazdıqlarından ürəyini oxuyurdum sadəcə. Elə indi də uzaqdan uzağa oxuyuram şairin fikrindən keçənləri. Necə olmasa həmkarıq. Arada bir söz körpümüz var.
Bəzən gülür, bəzən ağlayır, bəzən uşaq kimi atılıb düşür, bəzən küsür, bəzən barışır Qəşəm Nəcəfzadənin sözü. Amma neynirsə özü olmaqdan çıxa bilmir. Hər şeydə özüdü. Hərdən elə şeirlər yazır ki, gözümüzü döyə-döyə qalırıq. Qafiyəsiz, nizamsız, dağınıq, tör-töküntü. Bax belə:
Mən gözəl oğlanıydım, qəşəng qızlar,
Məni tanımadınız, məni görmədiniz.
Bir də məni nə vaxt görəcəksiniz,
Nə vaxt şeirimi oxuyacaqsınız,
Hansı minillikdə, hansı əsrdə.
Bilirik ki, ruhunu yazır. Bilirik ki, əhvalının yorğun, qərarsız, yuxusuz, ac, susuz vaxtıdı. Amma onu da bilirik ki, bu vaxtında da özüdü. Bu vaxtında da sözü yaddan çıxarmayıb. Yazıb. İş orasındadı ki, bu dağınıq, tör-töküntü şeirlərdə də bir nizam var və adamla dialoqa girməyi bacarır. Cansız deyil. Ruhu var. Doğmalaşır səninlə.Hərdən öz əhvalımızın korşalan vaxtında elə yazıyla çıxır ki, qarşına az qalırsan döyəsən bu şeiri. Özü də hönkürə-hönkürə, sızlaya -sızlaya. Deyəsən ki, axı hardan oxudum səni? Mənə lazım idi ağlamaq gecənin bu vədəsi? Bilirsiz niyə? Əslində o yazıda özünü, öz həyatını, hiss etdiklərini, yaşadıqlarını oxuyursan Qəşəm Nəcəfzadənin dili ilə. Axı yazı səni düşündürə, özündən qopara, özündən ala bilirsə, demək şair bacarıb. Demək, bu da uğurdu. Şairin uğuru. Elə bu misra kimi:
Əllərin bulud kimi kölgə salır
Saçlarımın işığına.
Deyəsən yağış yağacaq axşama,
Xəbərin varmı, bilmirəm.
Və ya:
Hecanı dodağınla ölçdüm,
Çiçəyi nəfəsinlə ölçdüm.
Küləyi saçınla ölçdüm,
Həsrəti küsməyinlə ölçdüm.
Əslində bütün sevənlərin, həsrət çəkənlərin hiss etdiyi , ancaq ifadə etməkdə çətinlik çəkdiyi duyğulardı şair ruhundan süzülüb gələnlər. Sevdanın, hicranın ən ali mərtəbəsində yaşananlardı bəlkə də, şair qələmə alıb. Hər misrada heca-heca özüdü şair.
Niyə şagirdlərin duymurlar səni,
Gül kimi dərsində səs eləyirlər.
Mən sevən əllərə, mən sevən gözə,
Mən sevən ürəyə qəsd eləyirlər?
Bundan səmimi, saf şeir ? Yalvarış var bu misralarda sanki. Sevdiyini səsdən belə qorumaq, mühafizə etmək eşqi var həm də. Yenə sevginin ali Qəşəm Nəcəfzadə mərtəbəsi. Hiss edirsən ki, birnəfəsə qalxıb bu pillələri şair. Özü də ürəklə, sevə-sevə qalxıb.
Qol-qola,
Əl-ələ səndən keçərlər şeirlərim.
Bayraqları nidalar.
Demişdim, mən ölsəm
Tabutumu səndən aparsınlar.
Yenə ürəyin sufi sevdası İlahiyəcən yol alıb gedir şair düşüncələrində. Misralar kilidləyir duyğularını. Çıxa bilmirsən bu İlahi eşqin ağuşundan. Gözlərini yumub düşürsən bir dəli sevdanın qucağına. Sanki gözünü açsan əlindən uçub gedəcəkmiş kimi kirpiklərini çəpər edirsən bu eşqin dörd yanında. Özü də yorulmadan, usanmadan. Yenə şairin sözünə dua edirsən avaz-avaz. Elə sözün yiyəsinə də - Tanrıya da.
İcazə verin bu siqareti yandırım
Unutmağın eşqinə.
Böyük oğlan olsun unutmaq,
Yüz yaşını qeyd edək.
Sevgidən birinci olduğu üçün
Onun sağlığına siqaret çəkək -
-deyən şairin unutmağı da sevməyi kimi əzabdı. İndi bütün yarımçıq sevdaların şərəfinə yazılmış ən ağır unutmaq şeirini çəkə bilirsən çək sinənə.
Divarı siqaret tək çəkmək olar,
Həmişə belə eləyirəm,
Siqaret yerinə divarı çəkirəm.
Divara söykənmək adama səbr gətirir.
Bu da bir zəfəridi unudulanların məncə . Amma unudulurmu unudanlar? Bunu da şair bilər.
Əllərimin uçmaq səsi
Şeirlərimdi, dinlə.
Hərf-hərf, heca-heca sevgiyə sarı uçan barmaqların pıçıltısı gəlir qulağına bu misralardan. Özü də şeir-şeir.
Qəşəm Nəcəfzadə ruhunu şeirə qoyduğu üçün bəlkə də yorğun düşür. Yox! Nə qədər yazsa da ürəyindəkiləri deyib qurtara bilmir məncə. Bir tərəfdən bu da yorur şairi. Yaşadıqlarını, hiss etdiklərini olduğu kimi sözə çevirə bilməmək də yorur axı adamı. Demək, duyğuları sözün fövqündə dayanıb Qəşəm Nəcəfzadənin. Söz aciz qalanda duyğularının qarşısında susur şair. Elə susqunluğunun özü də şeirdi onun.
Heç fikir eləmə, qurbanın olum,
Adam başqasını gedib sevər də.
Adam sevdiyini ata bilər də,
Təzə iş deyil ki, başıma gələn,
Başına dönüm.
Bundan böyük sevgi, bundan acı həsrət, bundan möhtəşəm ayrlıq nəğməsi harda var? İncikliyi də, barışı da, bağışlamağı da mükəmməldi Qəşəm Nəcəfzadənin. Sevdiyini onsuzluğa uğurlamağı da, küsməyi də, getməyi də özünə bənzəyir şairin. Heç kimi təkrarlamır vüsalı da, hicranı da söz yolçusunun. Həmişə sözünə sarılır, həsrətin dar boğazından sözüylə keçir. Ruhunu qoruya-qoruya həm də.
Qəşəm Nəcəfzadənin sevgisi bütövdü, yarımçıq deyil. Övlad sevgisi, ata sevgisi, yar sevgisi, dost sevgisi, qələm, vərəq sevgisi - hamısı eyni şəkildədi. Günəşli havada da, sazaqda da bu sevgi dəyişməz. Bircə ürəyindən nigarandı. Özü kimi şıltaqdı ürəyi də. Bəlkə bu inamsızlıqdı onu gecə-gündüz rahat qoymayan. Onun yazılarını oxuduqca adama elə gəlir ki, şair yatmır. Ya da bir gözü açıq yatır. Qələmi də əlində. Barmaqları sözə keçib sanki. Özü də bərk-bərk. Bir ovucda gizlədib ürəyini şair. Kim qopara bilər sözdən bu əlləri?
Təndir çörəyini kökə elədik,
Torpağını seçdik, bölgə elədik.
Böldük səni tikə-tikə elədik,
Bacın ölsün, anan ölsün, ay Vətən!
- deyən şair torpağı bütöv görsə də keçmişin ağrısını yaşaya-yaşaya daddı bu möhtəşəm sevinci. Gedib müqəddəs Şuşa divarlarına dedi bu şeiri. Orda qoyub gəldiyi gəncliyini axtara-axtara dedi. Saçlarının dəninə dedi, üzünün qırışına, gözlərinin kədərinə dedi. Amma bir az ötkəm, bir az məğrur, bir az dəli, havalı dedi. Bu dəfə qalib idi Qəşəmin sözü. Başı dik idi sözünün. Utanmırdı dediklərindən. Amma hər şeyə rəğmən yenə göynərti vardı içində özü boyda. Olsun. Buna da şükür.
Bəzən özü də bilmədən ətrafdakıların xətrinə dəyir. Bəzən haqlı, bəzən haqsız. Bir az keçir, peşman olur. Bəlkə də boynuna almır. Amma bilirsən ki, peşmandı. Gözünün içindən bilirsən, səsindən bilirsən, sözündən bilirsən. Uşaqlaşır gözündə bir anın içində. Yaddan çıxır umun, küsün. O anda unudursan hər şeyi və bağışlayırsan olanları. Sözə bağışlayırsan, qoşmaya, gəraylıya bağışlayırsan. Axır ki, bağışlayırsan.
Öləndən sonra istəyirəm bir şəklim olsun,
O şəkli heç kəs oxuya bilməsin,
Ortasını qat kəssin-
-deməklə əslində hələ heç kəsin, elə bu dünyanın da onu yaxşı tanıya bilməməsi qənaətindədi şair. Amma mən səni yaxşı tanıyıram, Qəşəm Nəcəfzadə. Sözündən tanıyıram, səsindən tanıyıram, baxışından, yerişindən, duruşundan, tənhalığından tanıyıram. Ürəyini buz kimi saxla və o yana tələsmə hələ. Bu yanda o qədər deyilməyən sözün, verilməyən cavabların, açmadığın qapıların var ki. Hələ oxucular qapını çox çalacaq. Hazır ol. Onsuz da mesaj qutuların doludu. Məndən də incimə. Səni bir az fərqli yazdım. Bir az öyə- öyə, bir az küsdürə-küsdürə, bir az incidə-incidə, bir az sarıya-sarıya. Bəlkə sənin ürəyincə olmayacaq dediklərim. Amma mənim ürəyimcədi.
Bayaq bir şəklini gördüm instaqram səhifəndə, əziz dost, şeir adam.
Əllərində qar, başında qar, əynində sazaq, gözündə od. Şeir deyirdin qarın eşqinə qar altında:
Görəsən bu qar kimin göz yaşıdı,
Gözlərim dolunca yağsın,
Gözlərim doyunca yağsın.
Əlində qar sevinirdi, gözündə sevgi. Hardansa bir dəli Söz gəlirdi sənə sarı ağappaq qar rəngində.

Təranə DƏMİR,
AYB-nin üzvü, şairə publisist.

AZADLIQ CARÇISI

Qədir bilmək sənət deyil,
mədəniyyətdir. Mirzə Xəzər

Azərbaycan milli-azadlıq hərəkatının öndəri Məmməd Əmin Rəsulzadə nə müxalifətindir, nə də iqtidarın, o, 50 milyonluq Azərbaycan xalqınındır. Onun adına və ruhuna hörmət qoymaq hər birimizin müqəddəs borcudur.

Milyon illərdi ki, zaman köçündə,
Hərə öz yükünü daşıyıb gedir.
Hərənin bir dünya sirri içində,
Hərə öz dünyasın yaşayıb gedir.

Gələnlər gedənin tutur yerini,
Budur yaşamağın öz təsəllisi.
Ha dedik vermədi əsas sirrini,
Dünyanın özüllü sirr fəlsəfəsi.

Var üçün özünü öldürmə belə,
Bu dünya heç kəsə qalmayacaqdır.
Haqsızlıq nə qədər yeriyir hələ,
Haqlı öz haqqını almayacaqdır.

Bəlkələr üstündə qurulub çox şey,
Hələ neçə-neçə bəlkələr durur.
Bu dünya talanıb, talanacaq hey,
Neçə ki, talançı ölkələr durur.

Bax, elə bu minval, bu məqsəd ilə,
Talançı ölkələr taladı bizi.
Səfəvi yurdunu keçirib ələ,
Gülüstan oduna qaladı bizi.

Gecəni gündüzlər əridibdisə,
Bəs, xeyir şərləri boğmayacaqmı?
Gülüstan gecəsi boğulan Günəş,
Bu yurdun üstünə doğmayacaqmı?

Sözsüz ki, sönmədi ümidin nuru,
Əritdi dumanı, yardı zülməti.
Məramı apaydın, niyyəti duru,
Bir oğul ayıltdı yatan milləti.
***
Bir oğul doğuldu, bir xoş saatda,
Məmməd Əmin adda ad daşıyırdı.
Özü də bilmirdi sinəsi altda,
Azərbaycan boyda od daşıyırdı.

Yeriyib-yüyürüb, boy atdıqca o,
Hamıdan seçilən görkəm alırdı.
Ağıla, kamala ha çatdıqca o,
Dərin düşüncəyə, fikrə dalırdı…

Yatmış vulkan kimi püskürəcəkdi,
Şöləsin bu yurda yaymaqdan ötrü.
Millətə haqq yolun göstərəcəkdi,
Azadlıq nəşəsin duymaqdan ötrü.

Hələ, gör ki, nələr dururdu öndə,
Tufandan, borandan keçəcəkdi o.
Məqamı yetişib, vaxtı gələndə,
Azadlıq yolunu seçəcəkdi o.

Hələ, xəyalında düzüb, qoşurdu,
Şirin arzuların planlarını.
Hərdən hirslənirdi, hərdən coşurdu,
Görəndə dünyanın yalanlarını.

Amalı azadlıq, qayəsi Vətən,
Canını verməyə hazırlaşırdı.
Olmadı özünü düşünən, güdən,
Millətin eşqiylə o alışırdı.

Millətin sevməyən sevilərmi heç?
Millətin sevənlər yaşayacaqdır.
Ölüm haqlayacaq, fərqi yox tez, gec,
Hərə öz əməlin daşıyacaqdır.

Allah da buyurur: - nə pislik görsən,
O, sənin özünün öz əməlindi.
Sən əgər torpağa bir dəni versən,
Əvəzi yeddi qat sünbüllü dəndi.

Bax, budur insana haqdan gələn yol,
Çalış ki, bu yoldan dönməyəsən sən.
Millətdən sevgi al, millətə nur ol,
Günəş tək əbədi sönməyəsən sən.

Millətin ən çətin, ağır günündə,
Günəş tək doğuldu nur səpə yurda.
Birləşib durmasaq düşmən önündə,
Dedi:-basılarıq ən adi zorda.

Getdiyi yol üstə neçə duman, çən,
Yarıb keçəcəkdi, dözəcəkdi o.
İstiqlal mayağı görükənəcən,
Dalğalar qoynunda üzəcəkdi o.

“Hümmət” məramından “Musavat”acan,
Fikir-xəyalından nələr ötmədi...
Azadlıq deyilən amalı bir an
Olsa da, qəlbini heç tərk etmədi.

Yolu azadlığın hər bir millətin,
Özünü tanıyıb, durmağındadır.
Hər bir istibdadın, hər bir zillətin,
Sonu, ətaləti qırmağındadır.

İfrat dözümlülük yıxıbdı bizi,
Olub, ötənlərdən dərs alammırıq.
Elə hey didərək bir-birimizi,
Bir yerə yığışıb güc olammırıq.

Düşmənlər bilərək xislətimizi,
Bu yurdu neçə yol talayıbdılar.
Türk adı daşıyan millətimizi,
Yabançı adlara calayıbdılar.

Millətə adını tanıtmaq üçün,
Milli şüurları oyatmalıydı.
Daşlı, kəsəkli yollarla hər gün,
Yeriyib, mərama o çatmalıydı.

Açdı mahiyyətin, göstərdi sirrin,
“Milli dirilik”dən başlanan yolun.
Millət tapmalıdır zamanda yerin,
Özü açmalıdır qandaldan qolun.

Hələ ki, kimliyin dərk eləməyən,
Bir xalqın önünə çıxmaq çətindir...
Bir millət adında birləşəmməyən,
Kütləylə sabaha baxmaq çətindir...

Belə, bir məqamda ortaya çıxıb,
Millətin yol açan öndəri oldu.
Zülmətin içindən şimşək tək çaxıb,
Hər qəlbə bir zərrə nur təki doldu.

Özünü dünyaya tanıtmaq üçün,
Əvvəlcə özünü tanımalıydı.
Düşmənin niyyətin yanıltmaq üçün,
Bir dövlət gücündə sayılmalıydı.

“Öncə türk dedi, sonra müsəlman”,
Milləti “ümmət”dən ayıra bildi.
İslama yabançı, xurafat olan,
Gözlərə çəkilmiş pərdəni sildi.

Dünya silkələnib durulan zaman,
Millətlər özünü dərk eləyirdi.
Sərhədlər təzədən qurulan zaman,
Adını tarixə həkk eləyirdi.

Şərqdə ilk olaraq Cümhuriyyəti,
Bu yurda gətirən Məmməd Əmindir!
Fidan çiçək kimi tər hürriyyəti,
Bu yurdda bitirən Məmməd Əmindir!

İstiqlal adında Bəyannamənin,
Sorağı dünyanı dolandı, gəzdi.
Oydu istibdadın, oydu təməlin,
Məmməd Əmin adı dillərdə gəzdi.

Bu yükə o çətin tək sinə gərə,
Onun neçə-neçə qanadı vardı.
Fətəlixanlara, Nəsibbəylərə,
Güvənib zülmətin bağrını yardı.

Türkiyə tanıdı, dünya tanıdı,
Dövlətlər içində dövlətimizi.
İstiqlal bu yurdun canı, qanıdı,
İstiqlal tanıtdı millətimizi.

Azadlıq məşəli yandısa, sönməz,
Ən ağır məqamda, ən çətin anda.
“Bir kərə yüksələn, bir daha enməz”:
-Dedi, bayrağımız qaldırılanda.

Əritdi buzunu Azərbaycanın,
Üşüyən qəlblərə hərarət gəldi.
Qaldırdı bu yurdun şöhrətin, şanın,
Nurun zərrələri zülməti dəldi.

Millət öz gücünə inandı, durdu,
Daddı azadlığın tamından bir az.
Dünyaya qovuşan bir dünya qurdu,
Soyuq qış üzünə açıldı bir yaz.

Açdı ləyaqətli oğullar meydan,
Millətin naminə quruldu hər şey.
Bu yurdun üstünə söküləndə dan,
Dalğalar qoynunda duruldu hər şey.

Özünü dərk edib, tanısa millət,
Onun qarşısında dağ da dayanmaz.
Milli ləyaqətlə əriyər zülmət,
Ləyaqət olmasa millət oyanmaz...

Adımız, dilimiz qayıtdı geri,
Türk dili dilimiz, türkdü soyumuz.
Göründü hər kəsin, hər şeyin yeri,
Qışdan qış payımız, yaydan yayımız.

Milli dirçəlişin təməl daşını,
Yurduma gətirən kişiyə alqış!
Gözlərdə qurudan niskillik yaşın,
Ələmi götürən kişiyə alqış!

Alqışlar, alqışlar söyləyən dillər,
Bu gün də, sabah da söyləyəcəklər.
Yüz illər ötsə də, gələn nəsillər,
Onun əməliylə öyünəcəklər.
***
Dünya tanısa da, arxa durmadı,
Qayıtdı quzğunlar təzədən geri.
Yağının ağzından sillə vurmadı,
Parisdə əlimi sıxan əlləri.

Göz yumdu dünya, dəyişdi yaman,
Qırmızı ordular tapdadı bizi.
Odlar Diyarını bürüdü duman,
Bürüyə bilmədi ürəyimizi.

Millət xainləri-əlheydərlərim,
Satdılar Vətəni şöhrətlərinə.
Nökər asıllığın ərən-ərlərim,
Sığa bilmədilər qeyrətlərinə...

Bədənə bükülmüş bayraqlarıyla,
Doğma vətənimdən pərən düşdülər.
Milli qürurları, namuslarıyla,
Vətən tarixinə ərən düşdülər.

Neçəsi ölümlə durub üz-üzə,
Neçəsi canını götürüb getdi.
Azadlıq tamını daddırıb bizə,
Ay-yıldız bayrağı əmanət etdi.

Dəmir beton altda gizlədilənlər,
Ürəkdə, könüldə yuva saldılar.
Uzaq qürbətdə də izlədilənlər,
Millətin yanında üzağ qaldılar.

Tarixin siləmməz kimsə yaddaşın,
Tarixin yaddaşı milyon illədi.
Qızıldan olsa da divarın, daşın,
Hər kəsin ünvanı, adı bəllidi...
***
Qürbət ölkədə də susub, durmadı,
Cızdı sabahımın planlarını.
Vətəndə “xain” tək çəkildi adı,
Düzdülər min cürə yalanlarını.

Onun üzərinə pərdə çəkənlər,
Özləri tarixdən silinib getdi.
Yağıya əyilən satqın nökərlər,
Millətə kimliyi bilinib getdi.

Yalan ayaq tutar, yeriməz axı,
Zaman yalanları alt-üst çevirmiş.
Sən demə, Məmmədin olan günahı,
Vətəni canı tək sevməyi imiş.

Əyalı, övladı sürgün edildi,
Ömrünü Vətənə bəxş edən kəsin.
Ayağı Vətəndən, yurddan kəsildi,
Kəsə bilmədilər ruhun səsin.

O səs, bu günümə, haqqıma dayaq,
O səsdən oyanıb ayıldıq bir də.
Asıldı yenə də üçrəngli bayraq,
Yetmiş il önəcən asılan yerdə.

Ruhun şad olsun, ey Məmməd Əmin,
Sənin arzuların çiçək açıbdır.
Təzədən doğulub Günəşi elin,
Azadlıq nurunu yurda saçıbdır.

Dünyanın o yeri yoxdu ki, orda,
Ay-yıldız bayrağın dalğalanmasın.
Ruhun qayıtsın qoy azad yurduna,
Qürbətdə o yalqız, tək dolanmasın.

xxx
Qarabağ dərdiylə yaşadıq bir də,
O dərdin çarəsin çox aradıq biz.
Axır üz çevirib BMTlərdən,
Özümüz bu dərdə tək yaradıq biz.

Ərlər qisas ilə qaşıdı kökün,
Bu yurda bir daha dönməyəcəklər.
Arsaq adlı sərsəm xəyallarını,
Yuxuda da belə, görməyəcəklər.

Bugünkü halını görə bilməmiş
30 il dığalar lovğalananda.
Başların soxmağa yer axtardılar,
Üstünü ley kimi əsgər alanda.

Haqqı, ədaləti qanmıyanları,
44 gün içində qandıdı ordum.
“Böyük ermənistan” yüz illik mifin,
Dəmir yumruqla sındıdı ordum.

Bu yurd təzədən çiçəklənəcək.
Təzədən dönəcək Vətən qoynuna.
Bir daha, bir daha çevrilməyəcək,
Ara qatanların bətxah oynuna.

Bax, odur, Xankənddə o yüksəldilən,
Bayrağmız bir daha enməyəcəkdir.
Şuşadan bərq vuran Zəfər Günəşi,
Tufanlar qopsa da sönməyəcəkdir.


Əjdər Yunus Rza

İNSAN SAF NİYYƏTİ, XOŞ XASİYYƏTİYLƏ UCALIR

Ta uşaqlıqdan həmişə dağın zirvəsinə, əlçatmaz sıldırım qayalara, ucalığa çıxmaqdan, aşırımlı yollar qət etməkdən xoşum gələrdi. Həyat yolumu da belə seçmişdim. Taleyim elə gətirdi ki, çətin də olsa həyatda püxtələşdim, yaxşı-yamanı düz seçməyi və ədalətli qiyməti verməyi bacardım. Axı ömrün ucalığından baxanda hər şeyi daha aydın görürsən. Xüsusən də arxada qalan gənclik illərinin yaddaqalan, tapdaq görməyən bakirə xatirələri Dan ulduzu kimi gözünün qarşısında apaydın dayanır. Ona görə də o illərdən çox xatirələr, çox insanlar, çox dost-tanışlar bu gün mənim yaddaş evimin mehmanıdırlar. Bu mehmanlar içərisində ən çox mənə əziz olan, sadə, təvazökar, öz həyat yolunu zəhməti, ağılı, insanlara xoş münasibəti, gərəkliyi ilə qazanan adamlardır. Belə insanlar tək mənim yox, milyonların ürəyində illərlə yaşayır. Bunlar şərəfli insanlardır.
Belə şərəfli, halal nəfsli, öz sadə həyat yolunu, bərəkətli çörəyini alın təri, şirin ləfisi, şaqraq zəngulələri ilə qazanan, ta gəncliyindən bəri tanıdığım Məmmədov Mirheydər Məhər oğludur. Nə xoş təsadüfdür ki, hamı onu el arasında Seyid Əli kimi tanıyır! Bu, elin qoyduğu addır. Bu ad heç də təsadüfdən yaranmayıb (bundan sonra mən də bu adla tanıdığıma görə yazımda Seyid Əli deyə müraciət edəcəyəm).
Seyid Əli 1952-ci ildə Bərdə rayonunun Mustafaağalı – Boyəhmədli kəndində inam-inan yerimiz olan ocaqda – Seyid Məhərin ocağında dünyaya göz açıb. Seyid Əli haqqında bu yazını yazmaq istəyəndə nədənsə yadıma dahilər tərəfindən deyilmiş nəsihətamiz bir kəlam düşdü. Namaz qılanda qəlbinə, el içində dilinə, süfrədə əlinə, qonşuda gözünə nəzarəti unutma. Seyid Əlini bu kəlamın hansı müddəası ilə sınağa çəksən, onu dupduru görərsən. Ağır nəfəsli (yaxşı mənada, yəni nəyə nəzərin salsa niyyəti hasil olar), Allah yollu, ağzı dualı, xeyirxah bir ocaqda dünyaya göz açıb. Qulağı amin kəlməli, dili şükürlü böyüyüb. Sitayişi uca Allah, qibləsi Kəbə, diləyi cənnət olan bir ata xeyir-duası ilə el hörmətini qazanmaq Seyid Əlinin ta uşaqlıqdan amalı olub və bu yolun da yolçusudur.
Belə bir deyimlə oxucularım qarşısında fikrimi tamamlamaq yerinə düşər; “Doğulmaq dünyaya gəlməkdir, yaşamaq deyil, bu, bütün canlılara məxsusdur. Amma insanların cəmiyyətdə şərəfli ömür sürüb, iz qoyub haqq evinə qovuşmağı yaşamaqdır.”
Bax, Seyid Əli belə ömürü yaşamaq şərəfinə əl uzadıb, həyat sürən xoşbəxtlərdəndir. O, maddiyyət üçün yox, mənəviyyat üçün yaşayır. Heyf ki, bu da hər kəsə nəsib olmur.
Burada Azərbaycan xalqının çox parlaq simalarından olan, sadə əməyi, səxavəti və alın təriylə Şərq aləminin maarifpərvər milyonçu titulunu qazanmış Hacı Zeynalabdin Tağıyevin bir tarixi kəlamı yadıma düşdü: “Pul qazanmağa çalış, amma şərəfini itirmə. Pul gedər, yenə də gələr. Amma şərəf itsə, qayıtmır”. Bir atalar misalı da var: “Qızını varlı dəliyə vermə, var gedər, dəli qalar”.
Bu mənada Seyid Əli şərəfini qoruyan, ocağının nurunda ağır təbiəti, şirin səsi, xoş avazı, axarlı xırda zəngulələri ilə tanınan sənətkardır. Ona sənətin hansı çalarlarından, insani davranışın hansı yanından, yaşının cavan və ahıl çağının hansı pilləsindən baxsan, Seyid Əlinin həyat süzgəcindən süzülüb durulaşdığının şahidi olursan.
Mən Seyid Əlini elin toy şənliklərində hamı tərəfindən dinlənilən şirin səsi ilə məclisi feyziyab edib rövnəqləndirən bir xanəndə kimi görmüşəm. Həmişə alqışlarla qarşılanıb, yola salınıb. Yas mərasimlərində isə ağayana hərəkəti, ağzıdualı ibrətamiz söhbətləriylə seçilən görmüşəm. Seyid Əli yaşından asılı olmayaraq, böyükdən-kiçiyə. Hər kəs tərəfindən qiymətləndirilib. Bu qiymət taleyin ona verdiyi el istəyidir. Allah əskik eləməsin! Yəqin ki, bu nuranilik onun müqəddəs ata-baba ocağındandır. Qoy bu müqəddəslik onun övladlarından, nəvələrindən, nəsl-nəcabətindən əskik olmasın!
Aqillər yaxşı deyib: “Xoş xasiyyət, şirin avaz, ağ üzdə qara xal, ağıllı övlad – Allah töhfəsidir”.
Mən deyərdim ki, Seyid Əli bu töhfələrdən barınmış yaxşı övlad, yaxşı ata, yaxşı baba və yaxşı el sənətkarıdır.
Əmək fəaliyyətinə gəldikdə, Seyid Əli sadə həyat tərzindən başlayıb, hərbi xidmət keçib, uzun müddət Su Meliorasiya sistemində işləyib. Torpağa bağlanıb, halal çörəyi alın təriylə yoğrulub bərəkətlənib. Ömür yolu cılız uşaqlıqdan başlayıb indiki ahıllıq, ağsaqqallıq, nuranilik xoşbəxtliyini yaşamaqdadır.
Seyid Əli heç bir ali təhsil almasa da, məntiqli və hərtərəfli insandır. Onun rəvan nitqi, müstəqil fikri, mövzu seçimi, özünəməxsus dərki və şairlik qələmi vardır. Təvazökarlıq göstərib şairliyini bildirməsə də, dövrü mətbuatda və bir neçə şairlərin kitablarında ithaf şeirləri çap olunub.
Onun bədii yaradıcılığı ilə tam tanış olduqda görürsən ki, özünəməxsus şairlik, yaradıcılıq təbi var. Lirikası, təbiət və məhəbbət şeirləri ilə yanaşı ən çox sevdiyi mövzu vətənpərvərlik, dövlətə və dövlətçiliyə sadiqlik, xalqa məhəbbətidir.
Torpaqlarımızın işğaldan azad olunması, Ali Baş Komandanın cəsarətli addımı və “Dəmir yumruğu” əsrin tarixi hadisəsidir, deyir. Ordumuzun gücü, qazilərimizin şərəfi, şəhidlərimizin müqəddəs ruhu qarşısında baş əyir. İtkilərimizlə yanaşı, böyük qələbələrimizi də bir şair təxəyyülü ilə əvvəldən görürdü Seyid Əli.
 
Şanlı ordu bu qisası alacaq,
Qalib gəlib qələbəni çalacaq.
Şuşamızda toy büsatı quracaq,
Səs salacaq bu cahana şəhidlə!.

Seyid Əli alqış deyir gərdişə,
Sizi anmaq çevrilibdir vərdişə.
Qarşınızda baş əyəcək həmişə,
Hər gələndə bu ünvana, şəhidlər!

Göründüyü kimi, şeirin misraları ürəkdən gələn sadə sözlərlə, yapışqanlı ifadələrlə bəzədilərək qızıl qanı sərt qayaları xınalayan şəhidlərimizin ruhunu əbədiləşdirir.
Başqa bir şeirində Ali Baş Komandan möhtərəm prezidentimiz cənab İlham Əliyevin hünər və cəsarətini böyük ürək sevinciylə qələmə alır və yağı düşməni başa salır ki, tanıyın bu Azərbaycan sərkərdəsini və onun qarşısında bu məğlub başınızı endirin dizə qədər. Havadarlarına isə üz tutub deyir.
Düşmən sizə yalan satdı, sözü doğru olmadı,
O ATƏT-dən, BMT-dən bircə dayaq olmadı.
“Dəmir yumruq” kara yetsin, çıxsın onların canı,
Özləri dərk eləyib, tanısınlar İlhamı!
Seyid Əlinin bu sadə deyim tərzi sadə olduğu qədər də kəskindir. Eyni zamanda bu sətirlərdə nə qədər ölkə rəhbərini dünyaya tanıtmaq sevinci var!
Seyid Əli bu vətənpərvərlik, torpağa bağlılıq hissini, öz kəndinin, elinin-obasının böyüklərindən, başbilənlərindən öyrəndiyini misralarına düzür və hər birinin ucalığını adbaad deyir.
Ağsaqqalı hər bir yerdə ad alıb,
Qazı, Cəlal el gözündə ucalıb.
Nadir baba elçilikdə qocalıb,
Söz-söhbəti şirin, pəsdən olubdur.

Qulam Cavadovu əmək ucaldıb,
Əkib-biçib, xarüqələr yaradıb.
Dar günündə millətinə əl atıb,
Əməksevər nəsil-kökdən olubdur.

Zaman yetdi, Azay gəldi cahana,
Yetim oldu, o yüksəldi ad-sana.
Bərdə üçün çevrilibdir qurbana,
Ona zərbə gədalardan olubdur.
Qeyd. Qazı kişi, Cəlal kişi, Nadir kişi kəndin nüfuzlu ağsaqqalları olub. Qulam Cavadov Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, uzun müddət kolxoz sədri işləmişdir. Azay Abdıyev isə Bərdə rayonunun keçmiş İcra başçısı olmuşdur.
Əziz oxucu, mən Seyid Əlinin yaradıcılığına kiçik gəzintilər elədim. Yəqin ki, söz-sənət adamları gələcəkdə onun yaradıcılığına daha yaxından nəzər salacaq və geniş təhlillər verəcəklər.
Seyid Əli eyni zamanda gözəl ailə başçısı, mülayim ata, şirin babadır. Üç övladı, dörd nəvəsi var. Qoy ömür boyu onlarla fəxr etsin, bəhrin, barın görsün. Seyid Əli, qardaşım, Sizə bir arzum var – Nəvən görsün nəvəsini, Sən də görəsən hər ikisini!

Vəliyəddin Misiroğlu (İsmayılov),
yazıçı-publisist, “Qızıl Qələm mükafatı” laureatı,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.
“Bütöv Azərbaycan” qəzeti
12 Yanvar2024-cü il.