Yaşıl rəngli ümid çələngi!
23 May-Ekoloqlar günü
Təbiət öz çələngini dəyişən fəsillərə uyğun yeniləyir. Bu çələngin özəyini təşkil edən əsas rəng isə yaşıldır. Təbiət yaşıl rəngli ümid çələnginə büründüyü kimi təqvim də ekologiyaya bürünüb. Nəzər salsaq, hər ay, hər həftə mütləq təbiətin zərrəsi ilə bağlı gün var.
Yerdə həyatın olmasının əsas şərti ətrafında olan atmosferin tərkibində oksigenin miqdarının çox olmasıdır. Oksigen mənbəyi olan ağacların mövcudluğu bütün canlılara əvəzsizdir. ABŞ-ın Nebraska ştatının sakini Corc Morton bir günün ətraf ərazilərin yaşıllaşmasına həsr olunmasını təklif etmişdi. İlk olaraq onun özü və ailəsi ağac əkməyə başlayır. Tezliklə bu təşəbbüsə bir çox insanlar qoşularaq təqribən bir milyon ağac əkilir. İllər keçir və bu aksiya hələ də davam edir. Əsas məqsəd isə dünyanı yaşıl rəngə bürüməkdir.
Torpaq bəşəriyyətin ən qiymətli sərvətidir. Onun qorunması insanlar üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, Yer kürəsində torpaq ehtiyatı o qədər də çox deyil. Xüsusilə əhalinin sürətlə artdığı dövrdə torpağa olan tələbat da artır və yararlı torpaq ehtiyatı isə azalır. Torpaq həm təbii amillərin, həm də insan fəaliyyətinin təsiri ilə çirklənir. Daha çox səbəb kimi insan faktoru danılmazdır. Su, külək, temperaturun dəyişməsi və s. təbii amillər torpaqların yuyulmasına və onun münbit qatının yararsız hala düşməsinə səbəb olur. Bunun nəticəsində torpağın məhsuldarlığı azalır. Lakin torpağa ən böyük ziyanı insanlar vurur. Bitki örtüyünü, xüsusilə meşələri məhv etməklə insanlar torpağın məhsuldarlığını azaldır, eroziyanı gücləndirir. Məhsuldarlığı aşağı düşmüş torpaqların bərpası məqsədi ilə meliorasiya tədbirləri həyata keçirilir. Torpaq bitkiləri qidalandıraraq onlara həyat verir. Bitkilər də öz növbəsində heyvanlar və insanlar üçün mühüm qida mənbəyidir. Torpağın əmələ gəlməsi uzun təbii prosesdir. Buna bir sıra təbii amillər təsir edir. Torpağı “təbiətin güzgüsü” adlandırırlar. Torpaqların müxtəlifliyi ilk növbədə ərazinin iqlim şəraitindən, bitki örtüyündən, relyefindən və s. asılıdır. Bütün sahələrdə olduğu kimi, təbiətin qorunması üçün zəruri olan tədbirlər, ətraf mühitin mühafizəsi, ekoloji problemlərin həlli, ekoloji tarazlığın bərpa edilməsi istiqamətində də mühüm işlər görülür. Ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa, meşələrin bərpa edilməsi və artırılmasına dair milli proqramlar uğurla yerinə yetirilib. Ətraf mühitin sağlamlaşdırılması və ekoloji tarazlığın qorunması, beynəlxalq ekoloji proqramların həyata keçirilməsi, təbii sərvətlərin bərpasının təmin edilməsi və mühafizəsi, milli parkların və ekoloji şəbəkənin yaradılması istiqamətində görülən işlər də bu sıradadır. Təbiətin qorunması üçün zəruri olan tədbirlər kənd təsərrüfatında müasir üsulların tətbiqi, torpaqların mühafizəsi, qorunan ərazilərin yaradılması, qanunların qəbul edilməsi, texnoloji proseslərin yenidən qurulması, əhali arasında təbliğatın aparılması və meşələrin salınmasıdır.

Azərbaycan füsunkar təbiəti, zəngin təbii ehtiyatları ilə həmişə diqqəti cəlb etmişdir. Bu ehtiyatlar uzun illər ərzində coğrafiyaçı alimlər tərəfindən öyrənilmişdir. Vaxt keçdikcə təbii şərait və sərvətlərin öyrənilməsi prosesi davam edir və onların istifadəsi genişlənir. Azərbaycanın görkəmli alimi, filosof, astronom, tarixçi Nəsrəddin Tusi 1259-cu ildə Marağa şəhərində rəsədxana qurmuşdur. Burada o, məlum olan məntəqələrin koordinatlarını müəyyən etmiş, astronomik hesablamalar aparmışdır. Yerin fırlanmasını sübut etmişdir. Azərbaycanda təbiətin inkişafı üçün XIX əsrdə də xeyli işlər görülmüşdür. Bu sahədə fəaliyyət göstərmiş alimlərimiz sırasında ilk təbiətşünas alim Həsən bəy Zərdabi, Abbasqulu ağa Bakıxanov, İsmayıl bəy Qutqaşınlının böyük zəhməti olmuşdur. Tək 23 Mayda deyil, planetimizdə yaşadığımız hər gündə təbiətimizi qorumalıyıq.
Qarabağ torpağı öz zəngin ekologiyası-saf havası, gözəl yaylaqları, Cıdır düzü, dünyada məşhur olan Qarabağ atları, qoruq və yasaqlıqlardakı heyvan və bitkiləri, çayları, yeraltı və yerüstü sərvətləri, sərin bulaqları, meşələri ilə hər zaman dünyaya səs salmışdır. Azan səsi ilə oyanan Qarabağ torpaqlarımızda yetişən kənd təsərrüfatı məhsulları keyfiyyətinə görə yenidən dünyaya səs salacaq!

Aytac MÜBARİZQIZI, (Babayeva)
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin (UNEC) Qiyabi və Əlavə Təhsil Mərkəzinin Ekologiya ixtisasının tələbəsi