Turanın "gündoğar qolu"

Əvvəlcə Yaponların etnik və irqi kökəni ilə əlaqədar digər tezislərin mövcud olduğunu da nəzərə almalıyıq. Bu tezislər Yaponların Okeaniya və ya Cənub-Şərqi Asiya, Çin kökənli və Sarı irqdən olduqları yönündə birləşir. Bəs bu iddialar doğrudur ya yanlış?

Bir neçə yazar, Malaziya, Filippin, İndoneziya və Polineziya kimi okeaniya adalarından yerlilərin, hətta Tamil kimi hind kökənlilərin Yapon adalarına köçü ilə Yapon millətinin ərsəyə gəldiyini söyləməkdədirlər. Sansomun dediyi kimi, bu görüşün doğruluğunu isbat edə biləcək heç bir dəlil yoxdur. Ayrıca, "Təməldə Yaponlar bir qitə irqidirlər. Dilləri və fiziki xüsusiyyətləri, dəqiq olaraq onların Şimali Asiyadan gəldiklərini göstərir və coğrafi tədqiqatlar da Koreyanın onların keçiş nöqtələri olmasına işarə edir. Həqiqətən Koreyadan Yaponiyaya dağınıq bir köç tarixi zamanlarda da davam etmişdir. Şimali Asiya dediyimizdə, Çini kənarda buraxırıq. Yaponların Çinlilərə olan irqi yaxınlığı (ki bunu tez-tez eşidirik) hesaba qatılması çox az ehtimal olan şeydir" (Bax: Aston W.G.Shinto: The Ancient Religion of Japan, replicated by UT Back-in Print Service, The University of Toronto, Canada, 2001, s. 1).

Yaponların Çin və ya Cənub-Şərqi Asiya kökənli olduqları yönündəki tezislər o qədər də qüvvətli deyil. Etnik kökənin təyin olunmasında din faktoru da müəyyən rol oynamaqdadır. Yaponların milli dini olan Şintoizm, kültürəl və mədəni olaraq Türk Kam-Şaman inancına bənzəməkdədir (Bax: Bayraktar M. Türkler Ve Japonlar, Tek Ağaç Eylül Yayıncılık, 2007, s. 97). Ballou bu nüansı belə ifadə edir: "Erkən Yapon dini inanclarının ilk təməl mənbələri, Çindən ziyadə Şimali Asiyadadır." Eyni şeyi Hall da söyləyir; "Yaponlar... dil, sosial adətlər və dini inancları baxımından çox güclü bir şəkildə şimal-şərqi Asiyaya bağlıdırlar." Arxeoloji qazıntılar və tapıntılara gəldikdə isə, Yaponiyanın ön tarixinin başlanğıcı və ya miladı Komon mədəniyyəti (Comon Culture) olaraq adlanır. M.ö. 4200-250-ci illəri əhatə etmişdir. M.ö. 3-cü əsrləri əhatə edən və Komon mədəniyyətinin davamı olan mədəniyyətə isə "Yayoi mədəniyyəti" deyilir. Antik Yapon tarixinin bünövrə daşları bu iki mədəniyyətdir. İndi bu iki mədəniyyət dövrünə aid tapıntılardan elm adamlarının gəldiyi nəticələrə və fikirlərə baxaq: "Luçu adalarına qədər çatan, lakin Formosaya qədər çatmayan Komon mədəniyyəti, Cənubi Çin və Hind-Çini əhatə edən Neolit dövrü mədəniyyətlərindən ayrı bir qrupa aiddir. Beləliklə, Komon mədəniyyətinin şimal kökənli olduğunu təxmin etmək ağlabatandır, əgər belədirsə, Yaponiyadakı neolit dövrü qalıntılarına bənzərlik göstərən qalıntıların Şimali Asiya qitəsindəki bəzi bölgələrdə də tapılmasını gözləməliyik. Həqiqətdə isə belə bir bənzərlik, Koreyada olub erkən dövr neolit dulusçuluğunun bəzi ilkəl tiplərində var. Fəqət bu, Komon tipdəki dulusçuluqdan fərqli olaraq Yayoi tipdəki dulusçuluğa bənzəyir, beləliklə indilik dulusçuluğun və ya başqa daş sənətinin Yaponiyanın erkən neolit dövrü mədəniyyətinin kökəninə işıq tutmur. Sadəcə bənzətmə ilə, əgər Yayoi mədəniyyəti Koreya yolu ilə Şimali Asiya qitəsindən gəlibsə (bu hardasa dəqiqdir), coğrafi özül diqqətə alınaraq daha erkən Komon mədəniyyətinin də bənzər bölgədən gəlməsi ehtimal daxilindədir və çox güman ki, eyni yolu izləyib (Bax: Sansom G. B. Japan, A Short Cultural History, Tokyo, 1997, s. 4). Mr.Sansom Comon mədəniyyətinin köklərinin Cənubi Çin və ümumilikdə cənub-şərqi Asiyadan dəqiq şəkildə fərqli olduğunu ifadə edir və tarixdən əvvəlki Yapon mədəniyyətinin Şimali Asiya kökənli olduğunu müdafiə etməkdədir. Aradakı körpünü isə Koreya vasitəsilə qurur və tezisini Koreyada tapılmış erkən Neolit dövrü dulus qalıntılarının Comon mədəniyyətinə aid olan duluslara bənzədiyi arqumenti ilə təməlləndirir. Bənzər bir fikri Hane Mikiso da müdafiə edir. Yayoi bəzək sənətinin köklərini Altay dillərinin danışıldığı bölgədəki tapıntılarla müqayisə edir və Yaponların köklərini bura bağlayır. Koreya bağlantısını Bersihand Roger də ifadə edir və bununla kifayətlənməyib Yaponiya adalarına köç edən ilkəl qəbilələrin Ural-Altaylı və ya Altay-Tunquz kökənli olduğunu söyləyir: "Yaponiyaya ilk axının Cənubi Koreya yolu ilə olması gərəkdir... Kyüşünün şimalından girərək oradan da bütün adalara yayılmışdılar. Bu ilk gələnlər Ural-Altay və ya Altay-Tunquz deyilən xalqlardan olmuşdu. Yaponların Şimali Asiya kökənli olduqlarını doğrulayan Kaizuka deyilən tarixdən əvvəlki qalıntılar tapılmışdır". Beləliklə Yaponların Okeaniya adalarının yerlilərindən törəməsi haqqında görüşlərin yanlışlığı da dəqiqləşmiş olur. Yaponların dillərinə gəldikdə isə, türkoloq Osman Karatay bir sıra fərqlərlə birlikdə yaponcanın Altay dili ola biləcəyinə işarə edir; "Yaponca: 130 milyona yaxın insan tərəfindən Yaponiyanı oluşduran adalarda danışılan dildir. Ən qədim mənbələri Türkcə ilə eyni dövrə gedib çıxır. Bu səbəbdən, Altay çalışmalarında tarixi dərinliyin təmin olunması baxımından önəmlidir... Səs və sistemi daha fərqli olmaqla birlikdə, fonetik quruluş xüsusiyyətləri baxımından Ural-Altay bölgəsi dillərinə bənzəyir..." (Bax: Osman Karatay, Ural-Altay Kuramı, Selenge Yayınevi, İstanbul 2020, s. 47-48).

Məşhur "Dünya Tarixi" əsərinin müəllifi H.G.Wells Ural-Altay dillərindən bəhs edərkən Koreya və Yapon dillərini də zikr edir. Lakin dəlilləri yetərli görmür. Etnoqrafik araşdırmalar, Yaponların Turan ailəsinin çox erkən ayrılmış bir qolu olduğunu doğrulamaqdadır. Məşhur Yapon tarixçi Eqami Namioya görə m.s. 3-cü əsrdə Yapon adalarındakı ilk dövlət Yamoto adı altında Altaylı köçərilər tərəfindən qurulmuşdur (Bax: Ələsgər Siyablı, Dünya Tarixində Turan Dövrü, Köhlən Nəşriyyatı 2021, s. 424). Onu da qeyd edək ki, ilk Yapon imperatorunun adı türkcə olub, Meimandır (Bax: Закирьзяанов Кайрат. Под Знаком Волка, 2012, s. 141). Cənub-Şərqi Asiya və Çin tezislərini rədd edən Mr.Sansom əmin bir şəkildə Yaponların Ural-Altaylı olduğunu söyləyir: "Bu qısa xülasə, arxeoloji tədqiqatların ortaya qoyduğu kimi tarixdən əvvəlki Yaponiyanın tarixidir. Bundan, Neolit dövrünün sonuna doğru ölkənin, etnoloqlar və daha doğrusu linqvistlərə görə Ural-Altay olaraq tanınan, Finlərin, Samoyedlərin, Hunların, Tunquz qəbilələri və Monqolların da daxil olduğu xalqlar tərəfindən məskunlaşdırıldığı nəticəsinə dəqiqliyə yaxın bir qənaətə gəlirik". Mr.Vheeler isə erkən Yaponları "Türklərin əmiuşağı olan Ural Tatarı" sayır və C.K.Parkerin fikirlərinə qatılaraq Yaponları Koreyadan gələn Türkcə-Tatarca danışan işğalçılar olaraq ifadə edir: "Qəbilə adətləri, evlənmə, cənazə ayinləri, xürafələr, kahinlik üsulları, dil, fiziki ölçülər və yüzlərlə başqa şeydən ortaya çıçan ən müdafiə edilə biləcək nəzəriyyə, Yaponları, müştərək Altay qrupu deyə adlandırılan Doxanın "Şimali Himalay Mərkəzi"nə yerləşdirməkdədir. Qısaca bu qrup, ən təməldə, Mancur əkinçisinin, Monqol köçərisinin, Koreyalının, Türkün və Hunların əmisi oğlu olan bir Ural Tatarıdır. C.K.Parkerin təmsil etdiyi bir qrup elm adamı Yaponları, Türkcə-Tatarca danışan və Koreyadan gəlmiş işğalçılar hesab etməkdədir". Təsadüfi deyil ki, Sir Sykes də Yaponiyanı bir "Turan dövləti" hesab edir. Qısaca; Yaponlar və Türklər əmioğludur. Qohumdur. Eyni ulu ağacın kökləri birləşən iki ayrı budağıdır.

Nağıbəyov Məmmədtağıbəy

Qəzetimizin qonağı

BÜTÜN FÜRSƏTLƏR INDIDIR…

Hörmətli “Butov Azərbaycan” qəzetinin oxucuları, budəfəki qonağımız Özbəkistan Psixoloqlar Assosiasiyasının üzvü, praktik psixoloq, teleaparıcı
Barno İlhomovadır. Söhbətimiz uşaq psixologiyası və ona mənfi təsir göstərən amillər, eləcə də vaxtın düzgün idarə edilməsi haqqında oldu.
— Söhbətimizə psixologiya və onun vacib tərəflərindən başlayaq...
— Psixologiya psixi-ruh, məntiq elm deməkdir. Yəni psixika ilə məşğul olan elmdir. İnsan ruh və bədənin vəhdətindən ibarət bir varlıqdır.
Deməli, bədəni nə qədər yaxşı tanısaq, bir o qədər özümüzə fayda, bir o qədər az zərər görəcəyik. Ruhla da eynidir. Hər bir insan özünü nə qədər yaxşı tanısa, özünəməxsus xüsusiyyətlərini bir o qədər yaxşı başa düşsə, bu, ona bir o qədər çox imkanlar verir. Buna nail olmaqda psixologiya çox vacibdir. Ən böyük qələbə insanın öz üzərində qələbəsidir!
—Bəzi valideynlər övladlarının maraq və istəklərinə əhəmiyyət vermir, onları öz seçdikləri peşəyə, sahəyə yönəldirlər. Bu nə dərəcədə doğrudur, uşağın psixikasına hansı mənfi təsiri var?

—Bəzi valideynlər həyata keçməyən arzularını övladları vasitəsilə həyata keçirmək istəyirlər. Bu, uşağa edilən ən böyük pisliyə bərabərdir.
Uşaq valideynlərinin fikrini dəyişə bilməz, ona görə də onların xoşuna gəlmək üçün öz arzularından, bacarıqlarından imtina etməkdən başqa çarəsi yoxdur.
Şəxsiyyətini tapmaq üçün mübarizə aparır, itib gedir. Nəticədə depressiya, özündən narazılıq, tərəddüd, özünəinamın aşağı olması, özünə şübhə, həzz və həzzin itirilməsi kimi psixikanın dar küçələrində dolaşmağa məcbur olur. Nəticədə o, valideynlərindən inciyir. Ancaq heç bir uşaq valideynlərinə (şüurlu və ya şüursuz) küsməyə icazə vermir, bunu qadağan edir.
Bu vəziyyətin həlli olaraq o, şüursuz olaraq insanlara, ətrafa, vəziyyətlərə, dünyaya, həyata, hər şeyə qarşı inciklik və narazılığı seçir. Nəticədə əsəbilik, qıcıqlanma, başgicəllənmə kimi zərərli qüsurlar əmələ gəlir. Konfutsinin dediyi kimi: “Əgər sevdiyiniz işlə məşğul olsanız, deyə bilərsiniz ki, mən həyatımda bir gün də işləməmişəm”.
Özünüzdən nəticə...
— Problemlərin qarşısının alınması, çətin tərbiyə olunan uşaqların aktiv həyat tərzinə qaytarılması üçün hansı tədbirlər görülməlidir?
— Düşünürəm ki, problemlərdən qaçmağın ən yaxşı yolu şəxsi nümunədir.
Təhsili korlanmış uşaqlara kömək etmək üçün tənqid, döymək, cəzalandırmaq, ayırmaq, arxasınca getmək, başqaları ilə müqayisə etmək, ayrıseçkilik kimi dağıdıcı davranışlardan əl çəkməyin tərəfdarıyam.
— Gənclərin əksəriyyəti qərarsızdırlar və konkret istiqamət seçməkdə çətinlik çəkirlər. Özünə inam və qətiyyət hisslərini inkişaf etdirmək üçün nələrə daha çox diqqət yetirmək lazımdır?
—Həyatda ən çətin şeylərdən biri seçim etməkdir, düzgün seçim etmək isə ondan da çətindir. Uşaqlıqda indi nə yeyirsə, sonra nə geyinirsə, böyüklər diktə edir. Seçmək hüququ verilməyən uşaq seçmək bacarığına yaxşı yiyələnə bilmir. Və vaxt tez keçir. 14-15 yaşına çatana qədər həyatında nə istədiyi soruşulmayan uşaq, şübhəsiz ki, məyus olacaq! Amma bunu başa düşməyən böyüklər onu tərəddüddə, boşluqda, tənbəllikdə ittiham edirlər. Ay “böyüklər”, özünüz də güzgüyə baxın, çünki övladınızın davranışı sizin ona olan rəftarınızın, münasibətinizin nəticəsi və ya nəticəsizliyidir!
—Tənbəllik, tənbəllik kimi qüsurların yaranmasının qarşısını almaq üçün hansı tövsiyələri verirsiniz?
—Tənbəlliyin, laqeydliyin kökündə güclü tənqid dayanır. Əgər uşaq gördüyü işə görə daim tənqid olunur, danlanır və ya müqayisə edilirsə, o zaman uşaq mənfi emosiyalar yaşayır. Xroniki neqativ emosiyalardan bezən şüuraltı müdafiə mexanizmini əmr edir: heç nə etməyin! Çünki onsuz da yeyə bilməzsən! Sən bilmirsən! Sonda ancaq tənqid və məzəmmət eşidəcəksiniz! Ona görə də sus, hərəkət etməsən sənin üçün daha yaxşıdır. Əgər işləməsən, səhv etməyəcəksən. Beləliklə, pis bir şey eşitməyəcəksiniz. Mənfi emosiyaların doğulmadığına dair anlayışlar uşağın beyninə yerləşib.
— Gənc tələbələrin internet oyunlarına aldanmaması, informasiya hücumlarına məruz qalmaması üçün nələrə diqqət etməliyik?
—Valideynlər ilk növbədə telefonlarını tək qoyaraq evdə uşağa diqqət yetirməyə başlamalıdırlar. Quş yuvada gördüyünü edir! Bundan əlavə, uşağa alternativ fəaliyyət təklif etmək, onu tapdıqdan sonra onun həmin işlə məşğul olması üçün şərait, vaxt, pul təmin etmək lazımdır və ilk növbədə valideynlər özləri ona dəstək olmalıdırlar.
—Məktəb dərsliyinə psixologiya ayrıca fənn kimi daxil edilsə, müsbət dəyişikliklər, artım olacaqmı?
—Düşünürəm ki, məktəb proqramına praktik psixologiya saatlarının salınması, uşaqların psixikasını öyrənməsi, özünü reallaşdırması, öz üzərində işləməsi üçün praktiki fəaliyyətlərin tətbiqi yaxşı nəticə verəcək. Mən hesab edirəm ki, psixologiya dərsliklərindən elm kimi yox, praktika kimi istifadə olunsa, daha faydalı olar.
— Gənclərdə özünü idarə və inkişaf neçə yaşdan başlayır?
3 yaşından etibarən şəxsiyyəti ifadə edən və təsdiq edən davranışlar meydana çıxmağa başlayır. Valideynlərin ilk növbədə insan psixologiyası, onların psixoloji xüsusiyyətləri, özəllikləri, cins fərqləri, yaşla bağlı ümumi bilikləri uşağa düzgün və sağlam yanaşma imkanı yaradır.
— Uşaqlara dünyagörüşünü və təfəkkürünü yaxşılaşdıran fəaliyyətlər haqqında məlumat versəniz.
4-6 aylıq yaşdan başlayaraq incə motorika, eşitmə, görmə, dəri vasitəsilə hiss etmə bacarıqlarına diqqət yetirmək lazımdır. Uşaq bizi bizim kimi başa düşmür, lakin kifayət qədər vaxt, məhəbbət və diqqət ayrılan uşağın inkişafı yalnız əmzik əmməklə və ya qacetlərdə cizgi filmlərinə baxmaqla qidalanan uşaqlardan açıq şəkildə fərqlənir. 3 aylıqdan yetkinliyə qədər uşağınızla mütəmadi olaraq danışın, gözləriniz qovuşsun, öyrətsin, dinləyin, birlikdə oynayın, dərs hazırlayın, gəzintiyə çıxın, oxuyun, öyrənin, sual verin, inkişaf edin.
— “Butov Azərbaycan” qəzetinin oxucularına arzularınız.
— Mütaliə hər zaman yol yoldaşınız olsun! Oxuyun və mütləq oxuyun! Oxuduqlarınızın zarafat olmasını istəmirsinizsə, oxuduqlarınızı mütləq həyata keçirin! Sabah sözünü unudun! İndi başlayın! Bu günün işini sabaha qoyma!
Bütün fürsətlər indidir, sabah heç vaxt gəlməyə bilər və gecəni geri qaytarmaq olmaz!

Maraqlı söhbətinizə görə təşəkkür edirik!

Söhbətləşdi: Cihangir NOMOZOV
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi

BAKIDA TÜRK DÜNYASI TƏHSİL SƏRGİSİ KEÇİRİLİB

İyunun 22-də “Ceo Fair” şirkətinin təşkilatçılığı ilə Bakıda növbəti Türk Dünyası Təhsil Sərgisi baş tutub.
“AzPolitika” xəbər verir ki, sərgidə yerli və xarici təhsil mərkəzlərinin direktorları, Milli Məclisin deputatları, Türkiyə universitetlərinin müəllimləri və digər qonaqlar iştirak ediblər.
Türkiyənin bir sıra aparıcı universitetlərinin təmsil olunduğu sərgidə əsas məqsəd türk dünyasının perspektivli universitetlərini bir araya gətirmək və onlar arasında ikili əməkdaşlıqları gücləndirmək olub.
Sərgidə iştirak edən gənclər “İstanbul Kent”, “Fənərbaxça”, “İstanbul-Medipol” kimi məşhur universitetlər başda olmaqla, Türkiyənin bir sıra aparıcı təhsil ocaqları barədə onları maraqlandıran məsələlərlə bağlı qardaş ölkənin ali məktəb təmsilçilərindən ətraflı məlumat alıblar.Sərgi iştirakçılarına məşhur türk universitetlərinin qəbul qaydaları, təqaüd imkanları və digər məsələrlə bağlı ətraflı məlumat verilib.
Qeyd edək ki, sərginin sonunda lotereya çəkilişində iştirak edərək qalib olan 6 şəxsə müxtəlif dəyərli hədiyyələr təqdim olunub.

Qəzetimizin qonağı

HƏR RƏNGDƏ HƏYATI VAR

Hörmətli “Butov Azərbaycan” qəzetinin oxucuları, bu dəfəki həmsöhbətimiz Özbəkistan Respublikasının xalq rəssamı, professor Ortiqali Qazokovdur. Söhbətimiz təsviri sənətin əsrarəngiz və sehrli dünyasından, rəssamla təbiətin münasibətindən, rənglərdəki həyatdan, professorun yaradıcılığı və uşaqlıq illərindən gedirdi.

— Şair və yazıçılar dünyanı sözlərin parlaqlığı ilə ifadə edirlərsə, fırça ustaları onu rənglərlə təsvir edirlər. Həyatı hansı rənglərdə təsəvvür edirsiniz?
- Təbii ki, rənglər fırça ustalarının alətləridir.
Bu baxımdan dünyadakı rəngləri hiss etmək, onların təkrarolunmaz mahiyyətini dərk etmək əsl möcüzədir. Çünki rəngləri sözlə və ya başqa bir şeylə təsvir etmək olmaz. Onun bənzərsiz keyfiyyətləri ürək və ruh vasitəsilə həyata keçirilir.
Sənətkarın həyatında rənglər müəyyən müddətə öz həyatını yaşayır desəm, yanılmaram. Yaradıcılıq aləminə ilk dəfə qədəm qoyanda: yaşıl və mavi rənglərdən əsərlər yaratdım, sonralar onların yerini qırmızı, bənövşəyi, sarı rənglər aldı.
Bu gün həyatı parlaq rənglərdə görməyə çalışıram. Bir çox ölkələrdə olduğum üçün deyə bilərəm ki, hər ölkənin öz rəngləri var. Əsas rənglərim ağ və sarı qızıldır, həyatımı və real təsəvvürümü təmsil edir.
- Sizcə, əsl sənətkar necə olmalıdır?

- Öz üzərində işləyən, axtaran, varlığı daim müşahidə edən, dərin fəlsəfə, yaradıcılıq hissi, oyanıq gözlə, oyaq qəlbli insan yeni bir şey yaratmaq həvəsi və həzzi ilə məşğul olmalıdır!
- Sizcə, rəssam üçün ən vacib amillər hansılardır?
- Təkcə sənətkar üçün deyil, hər bir insan üçün hər andan səmərəli istifadə etmək, onun qədrini bilmək, yaradıcılıq üçün ayrılmış məqamlarda yeni əsərlər yaratmaq, daim çalışmaq lazımdır. Konkret məqsəd və prinsiplərə bağlılıq da onun əsas amillərindəndir...
— Ən çox vaxt aparan sənət əsəriniz hansıdır və bu nə qədər vaxt aparıb?
— Bədii əsərin yaradılması müxtəlif zamanlar tələb edir.
Bəziləri illər alır, bəziləri isə anlarda olur. Bu baxımdan 1990-cı ildə anadan olan “Külfət Xıkırğı” əsərimi ərsəyə gətirmək üçün 4 il vaxt lazım olub...
Düşünürəm ki, bəzi sənət əsərləri uzunmüddətli perspektivdə işlənir.
Həllini son dəqiqəyə çatanda tapır.
— İlk çəkdiyiniz şəkli xatırlayırsınız?
— İlk rəsmlərimi çox yaxşı xatırlayıram.
Mən 6-7-ci siniflərdə oxuyanda güllər, təbiət mənzərələri, kəndimizin akvarellə çəkilmiş küçələri, anamın portretləri vardı. 1978-ci ildə “Gülxan” jurnalına şəkillərimi göndərəndə bir il xəbər almadan çox depressiyaya düşdüm, çəkə bilmədim. O vaxt jurnalda Özbəkistanın xalq artisti Çingiz Axmarovun “ağ yol”u ilə dərc olunan şəkillərim həyatımda böyük dönüş yaratdı.
Uşaqlıq insanı əsl yaradıcılıq aləminə gətirən, həyatını gələcəklə bağlayan qızıl dövrdür.

—Hər bir uğurun arxasında zəhmət, təhsil və təbii ki, valideyn qayğısı dayanır. Bugünkü nəticələrin əldə edilməsində valideynlərinizin rolu nədir?
— Sənət aləminə qədəm qoyanda mənə hər tərəfdən dəstək olan, rəsm çəkməyə həvəsləndirən insan atam olub.
Hər dəfə Pop rayonunun mərkəzi bazarındakı məktəb dərslikləri mağazasından mənə məşhur rəssamların əsərlərinin plakatlarını gətirəndə onlara baxır, şəkillərə heyran qalırdım.
Gözəlliyinə görə bunun rəsm olmadığını düşündüm (gülür).
Rəssamlığa marağımı görən atam rəngli karandaşlar, akvarellər, boyalar, kağızlar gətirib hər cür şərait yaratdı. Qardaşımın və əmimin evlərindəki divarlara naxışlar, çiçəklər çəkdiyimi dünənki kimi xatırlayıram...
— Yaradarkən, təbii ki, həvəsə və diqqətə ehtiyacınız var!
Əgər sizin yaradıcılığınızla heç kim maraqlanmasa, onlara məhəl qoyulmasa, artım olmayacaq. Diqqət, etiraflar yaradıcının özünə inamını və yaradıcılıq sevincini oyadır. Sənətkar ilk növbədə öz ölkəsində tanınmalı, qiymətləndirilməlidir. Beynəlxalq yarışlarda mükafatlarınız titullarınızla deyil, yaradıcılığınızla qiymətləndirilir.
—Hansı peşə sahibi olsaq da, kitab oxumağa diqqət yetiririk.
— Hər bir sənətkar tarixi yaxşı bilməli, həyatı öyrənməli, kitab oxumalıdır. Mən özüm də bir çox şair və yazıçıların əsərlərini oxumuşam. Oxuma prosesində yaradıcı fantaziyalar yaranır. Biliyimizi, təfəkkürümüzü ancaq kitablar vasitəsilə zənginləşdiririk. Mənim üçün ədəbiyyat və kitab su və hava qədər lazımdır...
— Sizin üçün təsviri incəsənət, rəssamlıq, nədir?
— Bu mənim üçün həyatdır! İnsan dünyanı rənglərlə görmürsə, müşahidə etmirsə, dünya sönük və rəngsizdir.
— Özbək sənətinin nailiyyətlərindən danışsanız...
— Bu gün Özbəkistan incəsənəti çoxlu uğurlar qazanır. Bütün dünyada rəssamlarımızın yaratdığı əsərlərə böyük maraq var. Rəssamlar üçün kifayət qədər şəraitin yaradılması sənətimizin yüksəlişindən xəbər verir.
— Hansı janrı yaratmaqdan zövq alırsınız?

— Əsasən avanqard istiqamətdə yaratsam da, yaz fəslində təbiətin qoynunda mənzərələr çəkirəm, realist dünya ilə özünəməxsus təxəyyül dünyamı genişləndirirəm. Özüm üçün maraqlı rənglər, formalar və tapıntılar düzəltməyə çalışıram.
— Hər kəsin həyatında simvolik olaraq sevimli rəngləri olur. Rəssam üçün həyat hər rəngdə yaşayır. Buna münasibətiniz necədir?
—Rənglər elə bir kainatdır ki, rəssam hər rəngdə yaşayır.
Hər rəngin öz simvolizmi və simvolları var. Həzrət Nəvainin qocalığı ağ rənglə, gəncliyi mavi rənglərlə müqayisə etməsində böyük hikmət gizlənir.
Məşhur ingilis rəssamı Törner ömrünün sonunda demişdir: “İşıq möcüzədir”.
- Uşaqlığınızın ən parlaq günlərini bölüşsəniz...
- Uşaqlığımla bağlı çoxlu parlaq xatirələrim var... Mən həmişə şəkil çəkməklə məşğul olmuşam. Buna bir misaldır ki, şəkillərim ilk dəfə “Gülxan” jurnalında çıxanda sevindim və hamıya göstərdim. Sinif yoldaşlarımın şəkillərini çəkib hədiyyə edərdim, çox sevinərdilər.
—Uğurlarınızın arxasında nə dayanır?
— Çətin iş, böyük yaradıcılıq yolu yatır. Ancaq eyni zamanda, şans və xoşbəxtlik harmoniyada olacaq.
- Mənalı söhbətinizə görə təşəkkür edirik!

Söhbətləşdi: Cihangir NOMOZOV
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi

ULULARDAN, BABADAĞDAN SORAQ ALDIM
(HİSSƏLƏR)
Katalikos Abas Sunik- Suan vilayətinin knyazı Varxanı Partava-Bərdəyə, məclisə dəvət etdi. Bərdənin igid oğulları, say-seçmə el ağsaqqalları da bu məclisdəydi...
Knyaz ayağa qalxıb:
-Hörmətli katalikos, bizi narahat edən vəziyyəti siz də bilirsiniz. Etiraf edək ki, Parfiya dövlətinin qurucusu Ərsakın yurdu Bizansların, Sasanilərin ədalətsiz idarə etməsinə bu qədər dözməli deyil. Sizə də bildirim, bir ay bundan qabaq Göyçə gölü sahilində Oğuz elinin hərbi düşərgəsində oldum. Oğuz elinin igidlərindən Alp Ulaş xanla, silahdaşları ilə görüşdüm. Oğuz eli Bizansın ərsaq yurdu Ərmənə, bizə- Sunik vilayətinə məkirli münasibətindən xəbərdardılar. Onlar Bizansın din pərdəsi altında Azərbaycan torpaqlarına sahiblənmək niyyətinə qarşı dayanan bir güclü eldi. Oğuzlar tarix boyu çox vaxt bizlə- ər saklarla bir hərəkət edib. Nə yaxşı, indi də bizimlə bir yerdədilər. Onlar bu gün də bir böyük xanlıq kimi, bir böyük tayfa kimi birliklərin qoruyub saxlayırlar.
Bizansın yurdumuza uzanan əl-qolunu oğuz igidləri sındırır... Ancaq hələlik rəhbər hesab etdiyimiz Sasani şahənşahlığının bu olaylara münasibəti anlaşılmazdı. Buna görə də knyazlıqda toplandıq, İran şahənşahına yazılı müracıət hazırladıq.
Sasani şahənşahı 1 Xosrova demək istəyirik ki, bəli, Parfiya ər saklarının hakimiyyəti sizin əlinizə keçib. Türklərin-ər sakların hesabına qorunan, saxlanan İranda şahənşahlıq edirsiniz. Belə görünür ki, İrandakı türk elləri-ər saqlar, qarqarlar, qıpçaqlar, oğuzlar sizə vergi verməli, İran uğrunda döyüşlərə atılmalı, zaman-zaman da sizin təqib-təzyiqlərinizə dözməlidi... Belə çıxır ki, öz soy-kökünü unutmalı, sizə boyun əyməli, nəticədə qədim yurd yerləri də əllərindən alınmalıdı?..
Sizin zülmünüzə üsyan edən ərmən vilayətinin əhalisinin-ər sakların səsini eşitməyəndə, onlar Bizansa üz tutdular. Azərbaycanin ərazisi olan Ərmən vilayəti Sasanilər və Bizanslar arasında bölünür... Bu, ilk növbədə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə hörmətsizlikdi! Bütövlükdə türk elinə sayğısızlıqdı! Hakimiyyəti ələ keçirib, sonra da Azərbaycan xalqının rəyini nəzərə almadan Azərbaycanın torpaqların bölməyə, paylaşmağa sizin haqqınız yoxdu! Vaxt gələcək zaman Azərbaycan dövlətinin, Azərbaycan oğullarının xeyrinə işləyəcək... Elə hərəkət edin ki, o zaman Azərbaycan dövlətinin üzünə çıxmağa üzünüz olsun!..
Məclisdə iştirak edən Qor nəslinin nümayəndəsi:
- Hörmətli katalikos, Knyaz Varxan haqlıdı. Sasani dövləti Azərbaycanın bütövlüyüdə, müstəqilliyində maraqlı deyil, onun maraqları Azərbaycanın maraqları ilə üst-üstə düşməz... Bunlar hakimiyyətə gələndən sonra ərmən vilayətinin aparıcı əhalisi olan ər saqların mülklərini əllərindən aldı, ər saklar o vaxt üsyan qaldırdılar... Bizdə- Albaniyada Ulu Qor babamızın dini rəhbərliyini- patrikliyini ləğv etdilər. Sasani zülmünə etirazımız-üsyanımız az olmayıb, ancaq bir nəticə də yoxdu.
Ərsaq elindən bir ağsaqqal da:
Üsyan dediniz, bizim hökmdarımız, ər saq elinin igid oğlu II Vaçenin fəaliyyətini niyə xatırlamayaq? Onun rəhbərliyi ilə Sasanilər əleyhinə böyük üsyan olub. Dərbənd darvazalarını da vurub açıblar... Bizimlə-ər saklarla eyni soy-kökdən olan Maskutlar (bozkurtlar) da bizim ölkəyə dönüblər... Əslində ər saqlar onların yenidən öz ölkələrinə dönməsinə şərait yaratdılar...
Məclisdə iştirak edən bitikçi:
-Bəli, cəsur ( əslində ər saq ) II Vaçenin üsyanında, Zərdüşlüyə, ağır vergilərə etraz, Sasanilərdən uzaqlaşmaq, müstəqil ölkə olmaq məramı vardı. Sasanilər ölkəmizə yüzlərlə kahin göndərmişdilər Zərdüşlüyü təbliğ üçün... II Vaçe İranın təzyiqindən, təsir dairəsindən çıxmaq üçün əlavə güc axtarırdı... Zərdüşlükdən də imtina etmişdi. Hökmdar əlavə güc üçün öz soy-kökündən olan elə-maskutlara-bozkurtlara üz tutdu... Bizansa, sasanilərə yox dedi! Güc türk ellərinin birliyindədi. II Vaçe bunu anladığından Dərbənd darvazalarını vurub açdı. Maskutlar yenidən ər saklarla bir oldu, birlik tonqalının ətrafına toplaşdı...
Sasanilər II Vaçeni barışığa çağırdı. II Vaçe razılaşmadı. Xanlıqları, knyazlıqları birləşdirib Sasanilərlə vuruşdu. Sasanilər məğlub olacaqlarını bilib, hun- türk tayfalarına xərac verib, onları Alban qoşunu ilə döyüşlərə cəlb etdı. Türkün türklə doyüşdürülməsi, vuruşu bunlarin həmişə işinə yarıyıb...
-Ay oğul, maskutlar öz yurdlarına dönürdülər...
- Bəli, Maskut hökmdarı Tomris ananın Araz kənarında İran şahı ilə döyüşü tarixin yaddaşındadı. Bu yerlər maskutların yurdudu qədimdən... Azərbaycanın böyük şəhərlərindən biri Mədaindi, əvvəl ər saqların başkəndi idi. Sonra Sasanilər ışğal etdi o şəhəri, indi sasanilərin başkəndi hesab edilir. Hansın deyək, haqsızlıq çoxdu...
Katalikos Abbas üzünü knyaza tutub:
-Knyaz, oğuz elinə, oğuz igidlərinə hər imkanınız olanda mənim adımdan təşəkkür çatdır... Xristian olmasalar da, onlar bizdən ayrı deyillər. Alp Ulaş xanın nəsli böyük bir nəsildi... Ən qədim tarixdə Qazan, Qor, Qorqut kimi türk oğullarının izi var. İndiki zamanda Bizans quldurlarının burnun əzən Oğuz tayfalarıdı.
Bəli, knyaz, bu da həqiqətdi ki, Ərmən vilayətini Azərbaycandan ayırmağa çalışırlar. Bizansın əməllərində bu açıq-aydın bilinir. Bu məsələyə, görünür, Sasani dövlətinin öz maraqlarına uyğun yanaşması var. Yəni Azərbaycanın maraqlarına uyğun yanaşma deyil. İgidliyinə görə ərmən adlanan, ər saqların yaşadığı ərazi Azərbaycanın əzəli torpaqlarıdı... Əhalisi qədimdən ər sak, qıpçaq, oğuz, hun...türk elləridi... Mən bilən hələ ora başqa yerdən başqa xalq, başqa millət də köçürülməyib. Gələcəkdə də bu qədim yurdlarımıza haradansa türk olmayan əhalinin köçürülməsinə imkan verilməsin gərək...
Parfiyada tayfa və dövlət başçıları ər saqlar-türklər olub. Bizim Bərdə şəhərinin adı Parfiya adından qalmadı, əslində Patfiya dövlətinin özülü Partav dövlətidi...Bərdə adı o dövlətin adını yaddaşında saxlayır... Adlara da diqqət edək, qədim adlarda qədim tariximizin izləri var.

ELMİ DOST TUTUN, OXUYUN, ÖYRƏNİN!

Özbəkistanın xalq yazıçısı, şair, tərcüməçi və alim, özbək xalqının məşhur yazıçısı, çoxsaylı tarixi romanları ilə tanınan Məhəmməd Əli qəzetimizin qonağıdır. Söhbətimiz onların uşaqlıq illərindən, ədəbiyyat dünyasından, böyük Teymurilərin tarixindən, tarixi romanların yazılması prosesindəki məsuliyyətlərindən, çətinliklərindən getdi.
—İnsanın həyatında uşaqlıq illərinin, xatirələrinin xüsusi yeri var. O illəri necə xatırlayırsınız?
—Uşaqlığım Mərkəzi Fərqanənin göbəyində, Avlokun “Beşkal” kəndində keçib.
Mən bu kənddə doğulmuşam. Dörd tərəf də səhra idi. İndi o torpaqlar Boston rayonu adlanır. Mən burada məktəbdə oxumuşam. İki il birinci sinifdə oxumuşam. Mən altı yaşımdan məktəbə getmişəm. Ona görə də təməl möhkəmdir. 1959-cu ildə Daşkənd vilayətinin Bekabad rayonundakı Əlişir Nəvai adına məktəbi bitirmişəm.
— Tələbə olduğumuz zamanlardan müəyyən bir peşəni sevir və arzulayırıq. Heç şair və ya yazıçı olmaq arzusunda olmusunuzmu?
— Şeir yazmağa 3-cü sinifdə oxuyandan başlamışam. O zaman məndə güclü inam var idi ki, mən mütləq şair, yazıçı olacağam. Bu mənim ən böyük arzum idi.
— Mütaliəyə, ədəbiyyata sevginizi oyandıran ilk əsər hansı olub?
— Məncə, ulu nənəm Hosiyyət-otinin uşaq vaxtı mənə oxuduğu kitablar olmalıdır: Yasəvi Hikmətəli, “Nurinoma”, “Məlikayi Dilorom” kimi əsərlər. Üçüncü sinifdə oxuyanda ailəmizdə Erqaş Cumanbülbülün oğlunun söylədiyi “Küntuğmuş” dastanını oxuduğumu xatırlayıram... Mən 4-cü sinifdə oxuyanda atam Muxtar Əvəzovun “Abay” romanını səfərdən gətirmişdi, oxudum.
—Məktəb illərinizin ən yadda qalan günündən danışsanız...
— 8-ci sinifdə oxumuşam, “Var dostum” adlı ilk şeirim “Qızıl Özbəkistan” qəzetində (17 fevral 1957-ci il sayında) dərc olunub. O gün mənim üçün
unudulmaz bir gün idi.
— Ustadlarınızdan öyrəndiyiniz ən yaxşı keyfiyyətlər...
— Çalışın, oxumaqdan, yaxşılıq etməkdən, insanlara kömək etməkdən, irəliləməkdən və səy göstərməkdən heç vaxt əl çəkməyin...
— Eyni zamanda şair, yazıçı, tərcüməçi, alim kimi işləmək çətin deyilmi?
—Mənim üçün çətin deyil. Çünki hər janrın öz məqsədi, vəzifəsi, tələbi var. Bu, təbii ki, yazıçının yaradıcılıq arzularından, kifayət qədər elmi biliklərindən asılıdır. Alim kimi də, yaradıcı kimi də insan həmişə axtarışda olur…
—“Nəsr ağır, poeziya sürətlidir ”, deyən məsəllər var. Bu barədə nə düşünürsünüz?
— Belə deyirlər. Düzdür. Nəzm - bir anlıq qığılcım, şimşək, parlayanda tutulan - xoşbəxt. Nəsr gurultulu tonqaldır, poeziya ilə müqayisədə o, geniş obraz və təsvir imkanlarına malikdir, yaradıcının əl-ayağını bağlamır, onu azad edir.
— Teymurilər tarixinə həsr olunmuş romanlarınız oxucular tərəfindən sevilir və öyrənilir. “Böyük səltənət” roman-epopeyanızın yazılması neçə il çəkdi?
Bu epik romanın yazılma prosesini bölüşərsinizmi?
— Epik romanın yazılma prosesi, araşdırmalarım haqqında xüsusi məqalə yazmışdım. Ümumiləşdirsək, “Uluq Sultanat” roman-epopeyası 4 kitabdan ibarətdir, iyirmi il (1993-2013) qələmə alınıb. Bir sözlə, roman yorulmaz və gərgin araşdırmalar nəticəsində yaranıb.
— İndiyə qədər neçə əsər və şeir tərcümə etmisiniz?
— Tərcüməyə yanaşanda ədəbiyyatımızda olmayan janrlarda və ya mövzularda yazılmış əsərləri (əsasən şeiri) seçirəm ki, ədəbiyyatımızı zənginləşdirsin. Qədim hind eposu “Ramayana”, qaraqalpaqların “Şəhriyor”, “Maspoşho” dastanları, Höte, Robert Börns, Şiller, Bayron, Heyne, Puşkinin, Miskeviç, Lermontov, Abay, Berdaq, Taqor, Rəsul Həmzətov və s.-nin şeir və dastanlarını, dünyanın tanınmış şairlərinin əsərlərini dilimizə tərcümə etmişəm.
— Gənclərə daha çox hansı kitabları oxumağı tövsiyə edirsiniz?
—Gənclərə onları maraqlandıran yaxşı kitabları oxumağı məsləhət görürəm.
— Ədəbiyyat sahəsinə qədəm qoyan yaradıcı gənclərə məsləhətiniz...
— Gənclərə məsləhətim: ilk növbədə qarşınıza böyük məqsəd qoyun, işi sevin, oxuyun, öyrənin, nəticədən asılı olmayaraq başladığınız işi bitirin, tənbəllik sözünü lüğətinizdən çıxarın, heç vaxt ümidinizi itirməyin, deyirəm.
— Sizcə, uğurlu nəticələrin əldə olunmasında ən vacib amillər hansılardır?
— Bilirəm ki, məqsədə doğru getməkdən yorulmadım, yorulmadan oxudum, niyyətimdən əl çəkmədim, böyüklərdən dərs aldım, onların ardınca getdim. Düz yolda olduğuna əmin olduqdan sonra nəticələr də uğurlu olur.
— Mənalı və maraqlı söhbətiniz üçün minnətdaram!
Söhbətləşdi: Cahangir NOMOZOV,
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi.

Tacikistanda “Şərq və müasir dünya xalqlarının ənənəvi dəyərləri” mövzusunda forum keçirilib

Bu günlərdə Tacikistan Respublikasının paytaxtı Düşənbə şəhərindəki Rusiya-Tacikistan (Slavyan) Universitetində (RTDU) “Şərq və Müasir Dünya Xalqlarının Ənənəvi Dəyərləri” mövzusunda iki günlük Beynəlxalq Mədəni və Sivilizasiya Forumu keçirilmişdir. Tədbirdə BDU-nun müəllimi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Arzu Allahverdiyeva da iştirak etmişdir.

Əməkdaşımız Arzu xanımla görüşüb ondan forum barədə təəssüratlarını danışmasını xahiş etmişdir. A.Allahverdiyeva demişdir:
-Tədbir Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universiteti, Rusiya-Tacikistan (Slavyan) Universiteti, Tacikistan Respublikası Milli Elmlər Akademiyası və İstanbul Rumeli Universiteti yanında Balkan Ölkələrinin Tətbiqi Araşdırmalar Mərkəzi tərəfindən təşkil olunmuşdu.
Forumun açılış mərasimində RTDU-nun rektoru, professor Məşrab Fayzullo, Rusiyanın Tacikistandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Semyon Qriqoryev, Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin professoru, Tacikistan Elmlər Akademiyasının həqiqi əcnəbi üzvü, Azərbaycan xalqının böyük dostu Ramazan Abdulatipov, Tacikistan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin Müstəqil Dövlətlər Birliyi üzrə İdarəsinin rəhbəri Əhməd Saidmurodzoda, Tacikistanın Ali Müftisi Səidmukarram Abdulkodirzoda, Türkiyənin Namik Kamal Universitetinin tarix kafedrasının professoru Halit Eren, Tacikistan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Kobiljon Xuşvaxtzoda, bir sıra xarici dövlətlərin diplomatik idarələrinin, Rusiya, Tacikistan, Özbəkistan, Türkiyə, Azərbaycan və Misirin elmi təşkilatlarının nümayəndələri iştirak edirdilər.
Tədbir iştirakçılarını salamlama nitqi zamanı cəmiyyətdə sabitlik və harmoniya üçün əsas olan ənənəvi dəyərlərin qorunub saxlanmasının vacibliyi dəfələrlə vurğulandı, bu xüsusda Şərq ölkələri, o cümlədən Tacikistan Respublikası nümunə kimi göstərildi. Çıxış edənlər bu dəyərlərin sürətli texnoloji və sosial-mədəni inkişaf şəraitində üzləşdiyi problemlər, ənənələrin qorunub saxlanılması və davamlılığının təşviqi yolları, mədəniyyətlərarası dialoq və əməkdaşlığın təşviqi təşəbbüsləri barədə danışdılar. Həmçinin bəşəriyyətin mədəni sərvətinin qorunub saxlanmasına və artırılmasına töhfə verən təhsil və digər müvafiq aspektlərdən də bəhs olundu.
Plenar iclasda əsasən aşağıdakı mövzularda məruzələr dinlənildi: “Rusiya və Şərq: xalqların ənənəvi dəyərləri sivilizasiyanın inkişafı və qarşılıqlı fəaliyyəti üçün bələdçi kimi”, “Şərq xalqlarının ənənəvi dəyərləri və müxtəlif mədəniyyətlərin birgəyaşayışı, sivilizasiyalar”, “Rusiya və Tacikistan xalqlarının ənənəvi mənəvi-əxlaqi dəyərləri uzunmüddətli tərəfdaşlığın möhkəm əsası kimi”, “Rus Pravoslav Kilsəsinin Rusiyada və xaricdə dinlərarası və millətlərarası sülhün möhkəmləndirilməsi istiqamətində fəaliyyəti” və s.
“Rusiyada, Tacikistanda və Türkiyədə xalqların ənənəvi mədəniyyətinə və dəyərlərinə xüsusi diqqət yetirilir. Çox böyük iş görülüb və bu iş davam etdirilməlidir, bizim forum bu missiyanı davam etdirir. Mən Tacikistanın hörmətli prezidentinə, bütün tacik dostlarımıza, RTSU-ya minnətdaram ki, bu istiqamətdə birlikdə işləyirik”, - deyə Rusiya hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin professoru, Dağıstanın keçmiş rəhbəri, Rusiya prezidentinin İslam Əməkdaşlıq Təşkilatındakı keçmiş daimi nümayəndəsi Ramazan Abdulatipov çıxışı zamanı bildirib.
Tacikistanın xarici işlər naziri Sirociddin Muxriddin isə çıxışında vurğuladı:
“Biz əminik ki, bu forum Şərq sivilizasiyalarının mədəniyyətlərarası dialoqunun genişləndirilməsinin yeni formalarının axtarışına öz töhfəsini verəcək”.
Forum iştirakçıları müzakirə panelləri formatında Şərq xalqlarının ənənəvi dəyərləri və onların müasir dünya ilə əlaqələri mövzusunu davam etdirdilər. Müasir cəmiyyətdə hansı dəyərlərin aktual qalması, hansının dəyişdirilə və ya itirilməsi ilə bağlı müzakirələr aparıldı. Ənənələrin müasirliyin çağırışlarına cavab verə biləcəyi ailə, din, təhsil, incəsənət və həyatın bir çox digər aspektləri də müzakirə olundu.
Çıxışlar zamanı dəfələrlə vurğulandı ki, ənənəvi dəyərlərin qorunub saxlanılması və ötürülməsi mədəni irsin mühafizəsində və cəmiyyətin ahəngdar inkişafının təmin edilməsində mühüm rol oynayır.
Plenar iclasın sonunda Tarix və Beynəlxalq Münasibətlər fakültəsində görkəmli diplomat Yevgeni Primakovun irsini davam etdirmək və müasir dünyada diplomatiyanın inkişafını təşviq etmək üçün nəzərdə tutulmuş Yevgeni Maksimoviç Primakov adına Rusiya Diplomatiyası Mərkəzinin açılışı oldu. Mərkəzin vəzifələrinə dünya siyasətinin təhlili, diplomatik xidmət üçün kadrların hazırlanması, qarşılıqlı anlaşma və hörmət əsasında beynəlxalq əməkdaşlığın gücləndirilməsinə köməklik kimi fəaliyyət istiqamətləri daxildir.
Forum zamanı Sverdlovsk vilayəti Müsəlmanları Ruhani İdarəsi (Mərkəzi Müftilik) təşkilatının Rəyasət Heyətinin Qərarı əsasında Rusiya Xalqları Assambleyası Ümumrusiya təşkilatının sədri Ramazan Abdulatipov əməksevərliyə, dinlərarası və millətlərarası tolerantlığın möhkəmləndirilməsinə, əsl mənəvi dəyərlərin bərqərar olmasına mühüm töhfəsinə görə “Bürünc Aypara” medalı ilə təltif edildi.
Bundan əlavə, Tacikistan Milli Elmlər Akademiyası, RTSU, Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universiteti və İstanbul Rumeli Universitetində Balkan Ölkələrinin Tətbiqi Araşdırmalar Mərkəzi arasında elm və təhsil sahəsində əməkdaşlıq haqqında Saziş imzalandı.
Forumun sonunda iştirakçıların müzakirə etdiyi əsas tezisləri və qlobal problemləri əks etdirən bəyannamə qəbul edildi. Foruma yekun vurularkən iştirakçılar belə tədbirlərin keçirilməsinin faydalı və zəruriliyinə əminliklərini dönə-dönə ifadə etdlər.
Yeri gəlmişkən söyləyim ki, tədbir üçün hazırladığım “Mədəniyyətlə tərəqqi: Şərq qadınlarının Azərbaycanda müasir həyata təsiri” mövzusunda çıxışım forumun materialları ilə birlikdə toplanılaraq klitab halında nəşr olunacaq.
Onu da bildirmək istərdim ki, ikigünlük tədbir müddətində çoxlu dostlar qazandıq, Düşənbənin gəzməli-görməli yerlərinə səyahətə çıxdıq, xatirə şəkilləri çəkdirdik. Bir sözlə, qardaş Tacikistandan Vətənə xoş və zəngin təəssüratlara döndüm.
Söhbəti yazdı:
Sevda ƏLİBƏYLİ,
"Söz" jurnalının baş redaktoru

Labər Rüstamova,
Özbəkistan Yazıçılar Birliyin üzvü.

BİR CÜT LALƏ

Həlim atanın könlü bu gün nədənsə kədərli. Ona görə arvadının “Səhər yeməyiniz hazır” deməsinə baxmayaraq yola çıxdı. O çopani barini çevirib əlini belində gəzdirdikcə adımlar və uzaqlara uzanan mavi bağın təravətindən gah qəlbi təsəlli tapır, gah qəmli fikirlərə qapılırdı. Ata cığırla bağa deyil, dağa doğru yeridi. O yuxarı qalxdıqca ayaqları yorulub istəyinə tabe olmaz, ürəyinin bir yerində hələ də sönməyən gənclik həvəsi onu yeriməyə şövq edirdi. Nəhayət, yuxarı qalxdı. Zərif mehdən dərin nəfəs aldı. Belbağini çıxarıb tərli üzü, gözlərini sildi. Aşağı baxdı: "Həyat necə gözəl!" Bu zaman böyük bir daşın altından duran bir cüt laləyi gördü. Ayağa qalxdı, ama uzun müddət onu götürməkdən çəkindi. Sonra nəyisə xatırladı bəlkə, bıçağı böyründən çıxarıb onu yavaşca kəsdi. Birdən sanki arvadının mehriban səsi eşidildi: “Çayınızı içmirsinizmi, Qadir?”. Əslində onun dediyinə baxaraq, səhər yeməyini yesə də olurdu... Bu fikirlə çiçəyi qucağına alıb evə getdi...
– Risal, ey, Risal, – dedi qoca eşikdən keçəndə.
Qocasını görən arvad stolu yazmağa başladı.
– Hey, öncə mənə baxsana!
Arvad qocasının qabağına çıxdı.
– Risal, bax, sənə nə gətirmişəm.
Arvad bir qocanın əlindəki çiçək açan laləyə, bir ətrafa baxıb romalinin ucu ilə üzünü örtərək güldü.
– Yaşlananda bozuldunuzmu, bilməm...
– Bəli, özümü on səkkiz yaşda hiss edirəm. Al, sənə... Axı bu gün bayram... Yadındadırmı, uşaq vaxti müharibə başlayanda heç nədən xəbərsiz dağa çıxmışdıq... Onda sən mənim deyil, Adilin laləsini götürmüşdün.
– Onu buraxın indi. Xəbər-ətər yox ondan...
Arvad birdən məyuslanıb, gözünə yaş aldı.
– Könlünə ağır gəldimi? Niyə o zaman mənim lalələrimi almamışdın? Düzünü de. Adildə könlün varmıdı?
– Qadir (arvad ərini kiçik oğlunun adı ilə çağırırdı), maraqlı şeylər deyirsiz e. Sizdə könlüm olmazsa birgə olmazdıq. Onda sizi yandırmaq üçün eləmişdim axı...
– Niyə məktubuma cavab vermədin o zaman?
Qadının sevgisi gizli olması lazım.
Belə neçə il yaşadıq, uşaqlı, nəvəli olduq. Səndən pislik görmədim. Amma, düzünü de ki, məni sevirmiydin?
– Ay ayıb olsun sizə, uşaqlar eşitsələr nə deyəcəklər, ayıb olsun e sizə ağ saqqallınızla. Bu söz bizə yaraşmır artıq.
– Düzünü de...
Arvad yerə baxdı...
Sizi öldü deyə qara məktub alanda da ümidimi kəsməmişdim...
Qoca saçlarında ağ görünən, qəddi biraz batmış yaşlı qadına minnətdarlıqla baxdı.
– Nə oldu axı, Qadir? – narahat halda soruşdu arvad.
– Beləcə...
Qoca, adam böyüdükcə uşaq kimi şıltaqlaşır, demək istədi, amma deyə bilmədən küçəyə çıxdı. Arvad uzun müddət lalələrə baxdı, iyini duydu, sonra vazaya qoydu.
O zaman oğlu Qadircan fikrini bozdu:
– Lalələr! Ana, kim gətirdi bunlari?
– Atan. Dağa çıxdılar...
Qadircan lalələri götürüb dışarı atıldı:
– Atama təşəkkür deyin. Mən tezliklə qayıdacağam.
Arvad gəncliyin sevinc və iztirab dolu xatirələrinə dolub, darvazaya tərəf getdi. Oğul qonşu qıza nəsə demek istəyir, həmin lalələr qızın əlində idi...

Tərcümə: Cahangir NOMOZOV,
"Butov Azərbaycan” in Özbəkistan təmsilcisi.

XXI ƏSR XARƏZM SÖZ MÜLKÜNÜN SƏMƏNDƏRQUŞU

Sözün sehrindən bəzən xəbərsiz oluram,
Atəşlərdə yanmayan Səməndərquşuyam!

Özbək ədəbiyyatı təkcə türk dünyasının deyil, dünya ədəbiyyatının ayrılmaz və üzvü bir hissəsidir, yazılmış və yaradılacaq bütün əsərlər dünya xalqlarının təfəkkürünün inkişafına – yüksəlişinə xidmət edir. Mütəfəkkir Əlişir Nəvai əsərləri dünya ədəbiyyatının “qızıl xəzinəsi” – deyilən etiraflar milli dəyərlərimizdir..
Özbək ədəbiyyatının dünyəvi yaradıcı şəxsiyyətləri haqqında tarixin hər əsrində var olmasını qürurla söyləyə bilirik – o cümlədən XX əsrdən və hazırkı XXI əsrin birinci rübündə də bu ənənənin davamına şahid oluruq. Heç şübhəsiz, özbək ədəbiyyatının XX əsrin 60-cı illərindən sonrakı nəslinin – Erkin Vahidov, Abdulla Aripov, Aman Matcan, Erkin Səməndər kimi sənətkarların yaratdıqları nəzm və nəsr şedevrləri dünya ədəbiyyatı meydanında yer almışdır.
2008-ci ilin aprel ayında Özbəkistan Elmlər Akademiyasına – Maqsud Şeyxzadənin 100 illik yubileyinə dəvət edilmişdim. Orada ilk dəfə xalq şairləri Abdulla Aripov, Cüməniyaz Cabbarov, Erkin Səməndər, folklorçu alim, akademik Tura Mirzəyev, akademik Naim Kərimov, nəvaişünas alimlərdən professor Azizxan Qayumov və professor Suyima Ğəniyeva ilə tanış oldum. Hər kəs Maqsud Şeyxzadə haqqında gözəl fikirlərini və xatirələrini bölüşdülər. Mən də, Maqsud Şeyxzadənin el qızı olaraq bu təriflər və xatirələrdən fəxrləndim və geniş bir məruzə etdim.
O günün söhbəti indi də yadımdadır: görkəmli özbək alimlərinin – ustaz Azizxan domlanın, Suyimə opamın çox ciddi təhlilləri, Abdulla Aripovun fəlsəfi mülahizələri ilə yanaşı Erkin Səməndər ustazın müdrik fikirləri məni heyrətləndirmişdi. Özbək xalqının, adlarını kitablardan bildiyim, oxuduğum, öyrəndiyim bu millət aydınlarının üzbəüz söhbətləri mənə yeni yaradıcılıq ruhu verdi, elmə canı-dildən, el dili ilə desək, dördəlli tutmağa sövq etdi. Eyni zamanda, Xarəzm oğlu, Xarəzm torpağının aşiqi, yazıçı-dramaturq Erkin Səməndərin Nəvai əsərlərini dərindən təhlil etməsi, Agahi yaradıcılığından misallar gətirməsini heç unutmuram.
Bu səfərimdən çox qısa bir vaxtdan sonra yenidən Özbəkistana – “Əlişir Nəvai Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında” və Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqələrinin 600 illik bir dövrünü özündə əks etdirən “Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqələri” kitablarımın təqdimat məclisinə dəvət olundum. Bu həyatımın ən gözəl bir səhifəsi idi. Doqquz yaşlı oğlum Atilla ilə birgə getmişdim (hazırda 25 yaşlı Atillam ÜMRƏ ziyarətindədir, Allah qəbul etsin). Xatirələrlə dolu unudulmaz bir gün oldu. Yuxarıda adlarını qeyd etdiyim şəxsiyyətləri yenə də həmin məclisdə gördüm. Demək, bu məclis dostluq - qardaşlıq dəyərləri ilə yanaşı elmə, ədəbiyyata verilən dəyər, qiymət idi.

O da yadımdadır ki, Erkin Səməndəri “sizin oğuzların böyük yazıçısı, dramaturqu” kimi Suyima opam təqdim etmişdi, sonra fotolar çəkildi.
Ötən il – 2023-cü ilin aprelində iki həftə Urgənc Dövlət Universitetinin tələbələrinə “Nəvaişünaslıq” fənnindən mühazirə deyən vaxtlarda, o böyük insanın Xarəzmdə yaşadığını bilsəydim, hökmən ziyarətinə gedərdim.
Bakıda oturanda bunu xatırlamağımın, xatirələrin kino lenti kimi beynimdə dolaşmasının səbəbi Erkin Səməndərin istedadlı, yaradıcı qızı Səyyarə xanımın şeirlər toplusunu oxumağım və ona sözbaşı yazmaq etibarı qazanmağımdır.
Kimdir Səyyarə Səməndər? – sualı qarşısında qısa bir həyat tablosu yazmaq iatədim: Səyyarə xanım Səməndər – Xarəzm Dövlət Pedaqoji İnstitutunun “Özbək dili və ədəbiyyatı” ixtisasına (1988) yiyələnib, “XX əsr özbək təzkirələri” adlı dissertasiyasını müdafiə edərək filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru (1997) alimlik dərəcəsi alan, dosent (2005), “Sizə deyilməyən sözlərim”, “Azadlıqtək bəxt yoxdur”, “Və yenə bahar” (Erkin Səməndərlə həmmüəllif) və “Könlüm” kitablarının müəllifi, Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin üzvü (2006), “Mənəvi-maarif işlər əlaçısı” (ÖzR Müdafiə nazirliyi, 2021), ÖzR Müstəqilliyinin 15 illiyi (2006), ÖzR Müstəqilliyinin 30 illiyi (2021) və ÖzR Konstitusuyasının 25 illiyi (2006) döş nişanları mükafatçısı, nəhayət “Şöhrət”medalı laureatı (2022).

Səyyarə Səməndər də mənim kimi filoloqdur. O, alimlərin şairi, şairlərin alimidir. Məhz bu keyfiyyət – onun özbək klassik ədəbiyyatını, dünya ədəbiyyatını dərindən bilməsi, tədqiqatçı xarakteri yaradıcılığının formalaşmasına, mükəmməliyinə təkan verir.
Könül duyğularının təbii çalarlarla kağıza – qələmə tökülməsi – yazılması, elm üçün xarakterik olan fəlsəfi müşahidələr hər sətirdə öz əksini tapmış incilərdir:

Ahindan açılır göy pəncərəsi,
Gözyaşın saədət qədərdir mənə.
Vəfasız olublar dostlarin çoxu,
Dostluğun qiyamət qədərdir mənə!!

Təbii ki, bu sətirlər ömrünü SÖZə həsr etmiş yaradıcı şəxsiyyətin obrazını göz önünə gətirir. Onun üçün müqəddəs olan şeir – ədəbiyyatdır və bu hal poetik səslərə çevrilir:

Qasırğa, tufanlar içində
Qismətimi tək geçirəm mən.
Söykənib yalnız öz dilimə,
Heç düşmədən gedirəm mən.

Yollarımdan çıxırsa bəzən
Qəşqırlara şeir oxuyuram.
Sözlərimə qulaq asınca
Təslim olacaqdır pələng də.

Silahım Söz, Söz ordum mənim,
Ondan başqa heç kimim yoxdur.
Vücudumda bitən həsrətim
Yürəyimə atılan oxdur.

Daşi bassam yarpaq yazacaq,
Çiçək açır titrəyən torpaq,
Əsla asan deyil bu, amma (!)
Düşmədən ayaqüstə qalmaq!

Səyyarə xanımın yaradıcılıq boxçasından belə poetik incilərdən çox misal göstərmək, təhlil etmək mümkündür.
Yaradıcılığı tale hesab edən şairənin Erkin Səməndərə ithaf və ya atası ilə söhbətinin təsiri ilə yazdığı şeirləri var ki, bu da sənətkarın ədəbiyyat aləminə daxil olmasının müqəddəs ailəsindən – genetik kodlarla başladığını göstərir. Bu səbəbdən, Səyyarə xanıma alimlərin şairi, şairlərin alimi dedim. Atasından aldığı ədəbi və həyat dərsləri, elmi yaradıcılığını təzkirələrə həsr etməsi, klassik ədəbiyyatı dərk edərək təhlili onun öz qəzəl, müxəmməs və məsnəvilərində əksini tapmışdır.
Nəvai həzrətləri, Üveysi, Nadirəbəyim, Osman Əzim, Fəridə Əfruzun qəzəllərinin pərəstişkarı olan Səyyarə xanım atası kimi dərin düşüncəli, hərtərəfli yaradıcı qabiliyyətinə malik olduğuna sübutdur və əslində bu, yaradıcı şəxsin xoşbəxtliyidir.
Məlumdur ki, qəzəl Şərq poeziyasında geniş yayılmış lirik janrdır. İlk dövrlərdə romantik mövzuda yazılmış, sonralar onun əhatə dairəsi genişlənərək davam etmiş, ictimai-siyasi, fəlsəfi-etik, didaktik qəzəllər meydana çıxmışdır. Səyyarə xanımın qəzəllərinin oxucuları təkcə misralarda əks olunan məhəbbət duyğularını deyil, həm də insan iztirabları, həyat adlı ağrılı dünyaya aid tüğyanları ilə anlayır:

İstırabım xəzəl kimi batdı yerin dərinliyinə,
Oyadıb cısm-canımı varlığıma batdı səhər.
Etməyin eyb fiqan kim doldursa göy bağrını,
Hansı könülə yetmədi, hansı könülə çatdı səhər...

Qəzəl janrında müxəmməs (beşlik) yaratmaq üçün yaradıcının ədəbi-elmi biliyi və dərin fəlsəfi müşahidə yetkinliyi, şair cəsarəti olmalıdır. Həzrət Nəvai, Üveysi, Nadirə bəyim kimi klassiklərin yaradıcılığını dərindən dərk etmək, onlara yaxın olmaq, onların könül bağlarını özündə hiss etdikdə qəlbdə ecazkar səsə-sözə çevrilir.
İnanıram ki, Səyyarə xanım elmiliyini poeziya ilə özündə təcəssüm etdirən, klassik və dünya ədəbiyyatını çox oxuyan, elm sahəsində araşdırmalarını davam etdirməsi sayəsində misilsiz möcüzələr yaratmışdır. Bundan əlavə, müasirləri Osman Əzim və Fəridə Əfruzun yaradıcılığına hörmət, qəlbən onlara yaxınlıq da Səyyarə Səməndərin bənzərsiz əsərlər yaratmasına təsir etmişdir.
Şərq poeziyasının başqa bir janrı olan məsnəvidə hər beytin misraları qafiyələnir və beytdən-beytə yenilənir. Səyyarə Səməndərin məsnəviləri də qəzəlləri kimi onun həyat təcrübələrini, qəlb ağrılarını, fəlsəfi anlamda şərq ruhunda əks etdirir:

Gəlsə də dərd, tərki adət etmədim,
İncik görüb, əl yelləyib getmədim.

Ah çəkib özümü daşa vurmadım,
Gər sitəm yetsə, üzüm çevirmədim.

Bəzən sellər məni boğmaq istəyir,
Tək ümidim çiçəklənmək istəyir...

Yaxud da içindəki bu ürək ağrıdan misralar məsnəvi janrında yaradılmış incilərdir, - desək, deməli İNSANın ÖZÜ, öz ŞƏXSİYYƏTini əks etdirir:
Kim qəlbinə darıxsa olur ki salamat,
Mən kimi yavaş keçir özünə tərəf.
Nə gələn ağlıma, o sözümdədir,
Qəlbi gördüm, o mənim özümdədir.
İnsanın qəlbinə, ruhuna yaxın olan bu misralar təbii ki, hər bir poeziya aşiqinin ürəyincə olur və onu düşünməyə, düşündürməyə sövq edir.
Bu kitaba daxil olan və əsərin təsirini daha da artıran “Huzuruna gəldim, Təhəccüd” adlı üçlüklərdir. Məlumdur ki, Təhəccüd namazı İslamda nəfs namazlarından biridir. Şairə xanımın təhəccüdləri ANAya həsr olunmuş üçlüklərdir. Ağıllı övladlar dünyaya gətirən, sınaq dünyasında ataya sədaqətlə ömür-gün yoldaşlığı edən Anaya həsr olunmuş misralar, ona görə də şairənin ürəyindən dua nidası mərsiyə kimi səslənir.
“Təhəccud!
Gecənin bağrına bir zərrə olub qarışacam... Uzun müddət özümü dinləyəcəm. Haqq dünyasına köç edən anamın yarım təbəssümlə baxan siması gözlərim önündə canlanır... . Bu halımdan çıxmaq istəmirəm... . Sən – anamın həsrəti olub qəlbimə təsəlli verirsən, bu dünyada yaşamaq üçün güc verirsən, səbr verirsən...”.
Bəli, dünya ədəbiyyatında yaradıcı bütün qələm adamları ANAya SÖZdən bədii heykəl, bənzərsiz mənəvi ABİDƏ ucaldıblar və onların hamısında müqəddəs qadın obrazı var. Amma bu Təhəccüddəki qəhrəman ŞAİR Erkin Səməndərin həyat yoldaşı, ŞAİRƏ Səyyarə Səməndərin ANAsıdır. Buna görə də müəllif bu haqda belə yazır:
“Bu gecəki yazılarımı – atamın qayğısına qalan mehribanım, onun 66 illik ömür-gün yoldaşı, yeməklərini ən əvvəl atamın qarşısına qoyan, sağlamlığının keşikçisi, həyatın sınaqlarında arxasında dayanan qalası, atamın gözlərini hüzrlə dolduran onun böyük qadını (atam anam haqqında danışarkən, “o, böyük qadın idi” – deyərdi) “atanıza yaxşı baxın, onu sizlərə, sizləri isə Allaha tapşırıram” – deyərək mehrini ancaq atama salan, 85 yaşında belə işıqlandıran anam Cumənıyazqızı Aqilcanın əziz xatirəsinə ithaf edirəm. Ailəmizi onun adına bənzər bir hikmət nuru ilə yüksəldən anam Aqilcan Cümənıyazqızının əziz xatirəsinə ithaf edirəm.
Bu qeydlər və “Dünya” silsiləsidəki üçlüklər, onlardakı ağrılı nalələri (mərsiyələri) oxuyandan sonra dünya ədəbiyyatı, xüsusən də klassik yapon hayku (üçlük) şeirini xatırladım:
***
Mən sənin bağrında yanan bir şamam,
Başım əyib, dağ kimi möhtəşəməm.
Huzur və həlavət, rahat təhəccüd.
* * *
Özüm ədayam mən, özüm miskinəm,
Qırıq könlümlə kimə təsəlliyəm,
Zirvəyə yol alsam, rəğbət təhəccüd.
* * *
Mən kimi dünyanı dünyaya verdin,
Yayıldım bir mahnı kimi zəminə!
Məni yaratmaq üçün yarandın, Dünya!...
Məhz bu üçlüklər mənə həyatın imtahanları və sınaqlarından məntiqi və fəlsəfi müşahidələr çıxarmağın haykuya xas olduğu qənaətinə gəlməyə vadar etdi.
Yox idim, bədəndə cəm oldum,
Aləmi işıqlandıran şam oldum,
Deməyin, şam nədən işıqlandırmaz,
Ki, ona tutuşan can oldum.
Bu kimi dördlüklər silsiləsi də hazırkı kitabda yer alan digər əsərlər kimi dünyada ÖZünü axtaran, qəlbindəki kədərini, sevincini, hiss-duyğularını ədəbiyyat sevərlərə bəxş edən Səyyarə xanımın əbədiyaşar yazılarıdır.
Bu kimi dördlüklər silsiləsi də hazırkı kitabda yer alan digər əsərləri kimi dünyada ÖZünü axtaran, sevincini, ağrısını ürəyində ədəbiyyatsevərlərə bəxş edən Səyyarə xanımın əbədiyaşar yazılarıdır. Şairin yazdığı kimi, –

Qəlbim o qədər oyaq –
Qəlbinizə çatana qədər.
Könlünüzdən qubarlar
Ta ki dağılana qədər!

Mənim yolum bir an kimi –
Söz dadını dadana qədər!
Mən dünyada yaşayıram
Ta özümü tapana qədər!

Ümumiyyətlə, bu kitabda hər bir yaradıcılıq nümunəsində müəllifin qəlbini, dərd dolu könlünün əksini görürük.
“Bir türk qadını ilə üç mübahisə” poemasını oxuyandan sonra nədənsə türk xalqlarının, xalqımızın iki böyük şəxsiyyəti – Azərbaycanın özbəyi, özbəyin Azərbaycanı kimi tanınan Maqsud Şeyxzadə və Ziya Bünyadovu xatırladım. Çünki bu müəlliflər Xarəzmşah-Anuştəqini dövlətini, Cəlaləddin Mənquberdinin fəaliyyətini dəqiq işıqlandıran, dövrün mənzərəsini gözümüzün qabağında təqdim edən əsərlər yaratmışlar. Səyyarə Səməndərin poemanı yazarkən arxalandığı Nəsəvi yaradıcılığı da bilavasitə Ziya Bünyadovun tərcümələri ilə geniş oxucu kütləsinə çatmışdır. Bu yerdə qeyd edim ki, Erkin Səməndər həm də “Əcdadların qılıncı”, “Cəlaləddin Mənquberdi” dramlarını, “Sultan Cəlaləddin” romanını yaradıb və bu əsərlərin özbək ədəbiyyatında xüsusi, həm də qürurverici yeri vardır.
Səyyarə xanım, atasının yaradıcılıq təsiri ilə, eləcə də tarixi hadisələri əks etdirən digər əsərləri oxuduqdan sonra Xarəzmşah-Anuştəqinilər dövrünün məlakəsi olmuş Türkan Xatun haqqında dastan-poemasını yazmışdır. Eposda Türkan Xatun, o dövrün tarixçisi Nəsəvi və müəllifin o dövrün reallığı ilə bağlı fikirləri öz əksini tapmışdır. Eposda ana Ceyhun və səmanı bədii obrazlar kimi təcəssüm etdirməsi müəllifin nailiyyətidir. Üç arqumentdən ibarət olan dastan oxucuya o dövrün mənzərəsini təsəvvür etməyə, real vəziyyəti anlamağa kömək edir.

Sözün sehrindən bəzən xəbərsiz oluram,
Atəşlərdə yanmayan Səməndərquşuyam!
– deyə, müəllif yazır.
Damarlarında, genində, qan yaddaşında böyük özbək ədibi, dövlət və ictimai xadimi Erkin Səməndərin qanı olan Səyyarə xanıma yaradıcılıq uğurları, özbək, türk və Şərq ədəbiyyatını daha gözəl əsərlərlə zənginləşdirməyi, SƏYYARƏ adını bütün dünyaya yaymasını arzulayıram. Erkin əfəndi könül bağı Səyyarə ilə, Səyyarə xanım atası Erkin əfəndi ilə, pərəstişkarları – oxucuları isə hər ikisi ilə fəxr edə bilərlər. Çünki hər iki Xarəzm övladı buna layiqdir.

Almaz Ülvi Binnətova
filologiya elmləri doktoru, professor
Özbəkistan Respublikasının “Dostluq” ordeni laureatı
P.S. Mətndəki şeirlərin Azərbaycan dilinə tərcümə müəllifi gənc özbək şairi Rəhmət BABACANdır.
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
15 mart 2024

Özbəkistanın Bahar qızı

Görkəmli şairə Zülfiyyənin anadan olmasının 109-cu ildönümü 1-mart baharın başlanğıcı. Bahar yenilənmə-cavanlaşma fəsli. 1-mart Özbəkistanda böyük ədəbi bayram kimi geniş qeyd olunur. Çünki bu tarixdə Özbəkistan xalq şairəsi, beynəlxalq “Cəvahirləl Nehru” və “Nilufər” mükafatlarının laureatı Zülfiyyə xanım anadan olub. Zülfiyyə (1915-1996) özbək şairəsi. Məşhur özbək şairəsi Zülfiyyə 1915-ci il martın 1-də Daşkənd şəhərində israilli dəmirçinin ailəsində anadan olub. A. S. Puşkin, M.Yu. Lermontov. N. A. Nekrasov, M. Vaqif, L. Ukrainka, M. Dilbozi, S. Kaputikyan, E. Oqnetsvet, Mustay Kərim, Amrita Pritam, Ye. Bagryana və başqaları. əsərlərini özbək dilinə tərcümə etmişdir. Əsərləri bir çox xarici dillərdə, eləcə də qardaş türk xalqlarının dillərində nəşr edilmişdir. Zülfiyyə beynəlxalq Cəvahirləl Nehru (1968), “Nilufər” (1971) mükafatları, Həmzə adına Özbəkistan Dövlət Mükafatı (1970) laureatıdır. O, həmçinin Bolqarıstanın Kiril və Methodi ordenləri ilə təltif edilib (1972). Özbəkistan hökuməti görkəmli şairənin mədəniyyətimizin inkişafındakı böyük xidmətlərini nəzərə alaraq Zülfiyyə adına Dövlət Mükafatını təsis edib. Daşkənddə küçələrdən biri onun adını daşıyır. Təfkkür Təfkkür işləyir. 1999-cu ildə görkəmli şairənin şərəfinə Zülfiyyə adına dövlət mükafatı təsis edilib. Bu mükafat. O, elm, təhsil, ədəbiyyat, mədəniyyət, incəsənət sahələrində irəliləyiş göstərən istedadlı qızlara verilir.

Cihangir NOMOZOV,
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi.