20-09-2024, 08:55
Hamsa (Xəmsə) yazma ədəbi ənənəsi
Hamsa yazma ənənəsi, Orta Şərq və Türk ədəbiyyatında dərin köklərə malik bir ədəbi formadır. "Hamsa" sözünün ərəb dilindən gəldiyi və beş anlamına gəldiyi bildirilir, bu kontekstdə isə beş əsas əsərdən ibarət olan ədəbi bir strukturu ifadə edir. Bu ənənənin ünlü nümayəndələri arasında Nizami Gəncəvi, Əlişər (Əlişir) Nəvai, Cami və Dihlavi(Dəhləvi) kimi şairlər mövcuddur. Bu məqalədə, Hamsa yazma ənənəsini bu şairlərin əsərləri üzərindən ətraflı şəkildə araşdıracaq və bu ənənənin Türk ədəbiyyatındakı əhəmiyyətini vurğulayacağıq.
Hamsa Yazma Ədəbiyyat Gelənəyinin Kökləri Hamsa yazma ənənəsi, 12-ci əsrdə Nizami Gəncəvinin əsərləri ilə başlamış və daha sonra bir çox şair tərəfindən davam etdirilmişdir. Bu ənənə, beş böyük əsərin bir araya gətirilməsindən ibarətdir və hər bir əsər bir-birini tamamlayan mövzular və hekayələr təqdim edir. Hamsa həm təsəvvüfi, həm də əxlaqi elementlərlə zənginləşdirilmiş bir forma olaraq diqqəti çəkir.
Nizami Gəncəvi, Hamsa yazma ənənəsinin qurucusudur. Onun "Hamsa" adlı əsəri, bu ənənənin ən vacib nümunələrindən biridir. Nizaminin "Hamsa" adlı əsəri beş əsas bölümə ayrılır:
1. "Məhkəmə"- Fəlsəfi və əxlaqi mövzuları işləyir, insanın daxili dünyasını və ictimai dəyərləri araşdırır;
2. "Xosrov və Şirin" - Əfsanəvi bir aşiq hekayəsidir və aşkın mənəvi tərəflərini əks edir;
3. "Leyli və Məcnun" - Aşk və ruhsal axtarışın dərinləşdirildiyi bir əsərdir;
4. "Həft Peykar"- Yeddi şahzadənin hekayəsini izah edir, ictimai və əxlaqi mövzuları ehtiva edir;
5. "İskəndərnamə"- Böyük bir hökmdarın həyatını və fəthlərini anladır.
Nizaminin "Hamsa"sı, həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirir. Əsərlərində istifadə olunan epik anlatım üslubu və dərin təsəvvüfi elementlər, Hamsa yazma ənənəsinin özülünü təşkil edir.
Əlişər Nəvai və "Hamsa"
Əlişər Nəvai, Türk ədəbiyyatında Hamsa yazma ənənəsini davam etdirən əhəmiyyətli bir şairdir. Nəvainin "Hamsa" adlı əsəri də beş böyük əsərdən ibarətdir:
1. "Hayrat-ul-abror"- Pənd-nəsihat, didaktik üsulla yazılmış bir əsərdir;
2. "Leyli və Məcnun"- Aşk və mənəvi axtarışın işlənildiyi bir əsərdir, klassik bir aşiq hekayəsi təqdim edir;
3. "Fərhad və Şirin"- Əfsanəvi bir aşiq hekayəsi və cəmiyyətin dəyərlərini işləyir;
4. "Saddi İskəndəri"- Böyük bir qəhrəmanın həyatını və əxlaqi dərslərini anlatır;
5. "İskəndərnamə" - İskəndərin hekayəsini detallandırır.
"Hamsa" - Dini və əxlaqi mövzularla dərin bir çalışma təqdim edir. Nəvainin əsərləri, xüsusilə Fars və Türk ədəbiyyatı arasında körpü qurur. Əsərləri, əxlaqi və təsəvvüfi mövzuları işləyərkən, dil və üslub baxımından da böyük bir zənginlik təqdim edir.
Cami və "Hamsa"
Cami Hamsa yazma ənənəsini davam etdirən əhəmiyyətli bir şairdir. Caminin "Hamsa" adlı əsəri, klassik təsəvvüfi mövzuları müasir bir üslubla təqdim edir:
1. "Silsilat-ul-Zahab"- Təsəvvüfi hekayələr və təlimlər ehtiva edir;
2. "Leyli və Məcnun"- Aşk və təsəvvüfin birləşimini təqdim edir;
3. "Xosrov və Şirin" - Əfsanəvi bir aşiq hekayəsidir;
4. "Həft Peykar" - Yeddi şahzadənin hekayəsini anlatır;
5. "Saddi İskəndəri" - İskəndərin hekayəsini işləyir.
Caminin əsərləri, təsəvvüfi düşüncələr və əxlaqi dərslərlə doludur. Onun yazıları, həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirərək oxucularına dərin bir düşüncə təcrübəsi təqdim edir.
Dihlavi və "Hamsa"
Dihlavi, Hamsa yazma ənənəsini bir addım daha irəlilətmiş, tanınmış şairdir. Əsərləri həm Farsca, həm də Urduca geniş bir auditoriyaya hitap edir:
1. "Rashk-e Qamar" - Aşk və gözəllik haqqında dərin düşüncələr ehtiva edir;
2. "Aftab-e-Mukhtar" - Tarixi və ədəbi bir baxış təqdim edir;
3. "Nizami-e-Majlis" - Ədəbiyyat və təsəvvüfin birləşməsidir;
4. "Şahnamə"- Klassik bir dastandır;
5. "İskəndərnamə"- Böyük bir hökmdarın hekayəsidir.
Dihlavinin əsərləri, tarixi və təsəvvüfi elementləri birləşdirir. Onun yazıları, zəngin bir ədəbi və mədəni təcrübə təqdim edir. Hamsa yazma ənənəsi, Orta Şərq və Türk ədəbiyyatında mühüm yer tutur. Nizami Gəncəvi, Əlişər Nəvai, Cami və Dihlavi kimi böyük şairlər, bu ənənəni davam etdirərək ədəbi dünyaya dərin təsirlər buraxmışdır. Əsərləri həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirərkən, ədəbi yaradıcılıq və təsəvvüfi düşüncələri bir araya gətirir. Hamsa yazma ənənəsi, oxuculara zəngin bir təcrübə təqdim edərək, ədəbi və mənəvi dünyanı kəşf etmə imkanı verir.
LAZİZBEK RAXİMOV,
BUXARA DÖVLƏT UNİVERSİTETİNİN TƏLƏBƏSİ
11-09-2024, 14:59
Ortaq Türk Əlifbası ilə bağlı rəsmi AÇIQLAMA
Sentyabrın 9-dan 11-dək Bakıda Beynəlxalq Türk Akademiyası və Türk Dil Qurumu tərəfindən təşkil olunan “Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası”nın üçüncü iclası öz işini uğurla başa çatdırıb.
Bu barədə Beynəlxalq Türk Akademiyasının və Türk Dil Qurumunun Ortaq Türk Əlifbasına dair mətbuata birgə açıqlamasında bildirilib.
Qeyd edilib ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı tərəfindən təsis olunmuş Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyasının üzvlərinin iştirakı ilə keçirilən bu önəmli iclasın əsas məqsədi bu sahədə əldə edilən bilik və təcrübələrin paylaşılması və Komissiyanın ikiillik təcrübəsinə əsaslanaraq Türk dilləri üçün ortaq əlifba layihəsi üzərində işlərin yekunlaşdırılması idi.
İclasda öncə 1991-ci ildə alimlər tərəfindən təklif olunan latın əsaslı Ortaq Türk Əlifbası layihəsi hərtərəfli şəkildə nəzərdən keçirilib. Komissiya üzvləri geniş müzakirələr apararaq bu layihədə diqqət yetirilməsi gərəkli olan məqamları müəyyənləşdirib.
Müzakirələr nəticəsində 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbası üzərində ümumi razılıq əldə olunub. Əlifbadakı hər bir hərfin Türk dillərində mövcud olan müxtəlif fonemləri əks etdirməsinə xüsusi diqqət edilib.
“İclasın işinin uğurla başa çatması tarixi məna daşımaqdadır. Ortaq Türk Əlifbasının yaradılması Türk xalqları arasında qarşılıqlı anlayış və əməkdaşlığı möhkəmləndirməklə birlikdə onların dillərinin qorunmasına da öz töhfəsini verəcək.
Beynəlxalq Türk Akademiyası və Türk Dil Qurumu bu prosesə dəstək verən Türk Dövlətlərinin rəhbərliyinə və əməyi keçən bütün Komissiya üzvlərinə dərin təşəkkürünü bildirirlər. Bütün müvafiq qurumlardan təklif olunan Ortaq Türk Əlifbasının tətbiq olunmasını fəal şəkildə dəstəkləmələrini xahiş edirik”, - deyə məlumatda qeyd olunub.
7-09-2024, 12:39
Azərbaycan və Özbək ədəbiyyatı
Azərbaycan və Özbək ədəbiyyatları Şərq ədəbiyyatının mühüm tərkib hissələridir. Onların inkişaf tarixi, mədəni və dil baxımından qarşılıqlı təsirlənmişdir. Özbək ədəbiyyatı əsasən Mərkəzi Asiya, Azərbaycan ədəbiyyatı isə Qafqaz bölgəsinə xas olub, onların arasındakı fərqləri və oxşarlıqlarını öyrənmək ədəbiyyatın inkişafının bir çox cəhətlərini aydınlandırır.
Tarixi və Mədəni Təsirlər
Azərbaycan və Özbək ədəbiyyatları çox cəhətdən İslam mədəniyyəti və Şərq şeiri ilə təsirlənmişdir. Hər iki ədəbiyyatda da sufilik, ruhaniyyət və fəlsəfi mövzular mühüm yer tutur. Məsələn, hər iki ədəbiyyatda da insanın daxili dünyası, mənəvi axtarışlar və təbiətin müqəddəsliyi kimi mövzular geniş işıqlandırılmışdır.
Şeir
Hər iki ədəbiyyatda da şeir geniş inkişaf etmişdir. Şeir üsulları, mövzuları və formaları oxşar olsa da, dil və üslubda fərqlər mövcuddur. Şeirdə istifadə olunan obrazlar və mənəvi axtarışlar oxşar, lakin hər bir dilin özünə xas ifadə üsulu mövcuddur.
Tarixi İnkişaf
Özbək ədəbiyyatı tarixi olaraq Mərkəzi Asiya tarix və mədəniyyət kontekstində inkişaf etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı isə Qafqaz bölgəsinin tarixi şəraitlərindən təsirlənmişdir. Özbək ədəbiyyatı əsasən köçəri qəbilələr və İslam mədəniyyəti ilə bağlıdır, Azərbaycan ədəbiyyatı isə Qafqazdakı bir çox xalqların mədəniyyətinə bağlıdır.
Dil və Üslub
Özbək ədəbiyyatı özbək dilində inkişaf etmişdirsə, Azərbaycan ədəbiyyatı isə azərbaycan dilindədir. Bu dillərdə şeir və proza üsulları, leksik və sintaktik fərqləri meydana gətirir. Özbək ədəbiyyatı Türk dilləri qrupuna, Azərbaycan ədəbiyyatı da eynilə türk dilləri qrupuna daxildir, bu dillərdə fərqli qrammatik qaydalar mövcuddur.
Özbək Şair və Yazıçılar
Özbək ədəbiyyatında Alisher Navoiy, Babur, Abdulla Qodiriy kimi şair və yazıçılar tanınmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatında isə Nizami Gəncəvi, Füzuli və Mirzə Fətəli Axundov kimi ədiblər xüsusi yer tutur. Onların yaradıcılıq üslubları və mövzuları fərqli olsa da, bir çox oxşarlıqlar da mövcuddur.
Təhlil: Alisher Navoiy “Lison ut-tayr” əsərində sufi mövzuları dərinliklə araşdırır. Şeirdə "quşlar" vasitəsilə insanın mənəvi axtarışları təsvir edilir. Navoiy bu əsərdə mənəviyyat, səmimiyyət və özünü anlamaq haqqında yazır. Əsər özbək şeirində mühüm əhəmiyyət kəsb edir, onun sintaktik və leksik xüsusiyyətləri səmimiyyəti və sədaqəti ifadə edir.
"Güclü aləmə heç bir şey də,
Yoxsa bir neçə olsa bir şey.
Yaxşı sözlər əslində, bu dünya,
Dostluğu göstərir yalnız bir az."
Təhlil: Abdulla Qodiriy "O'tkan kunlar" romanında özbək xalqının tarixi həyatı və sosial problemlərini əks etdirir. Əsər özbək cəmiyyətindəki sosial quruluşu, dəyərləri və insani vəziyyətləri dərindən təhlil edir. Roman çoxlu sosial və şəxsi çətinlikləri işıqlandırır.
"Keçmiş günlərin dərdli izləri,
Yaşanmış illər unudulmaz.
Hər bir üzdə bir nifrət izləri,
Könlüni qısan sözlər."
Azərbaycan Şair və Yazıçıları
Təhlil: Nizami Gəncəvi “Xəmsə”sində tarixi və fantastik elementləri birləşdirir. Əsər, xüsusilə "Xosrov və Şirin" kimi hekayələrdə, sevginin və insanlığın dəyişimini təsvir edir. Nizami Gəncəvinin şeiri fəlsəfi və mənəvi axtarışları əks etdirir.
Füzuli "Leyli və Məcnun" əsərində romantik və sufi mövzuları işıqlandırır. Əsər sevgi, mənəviyyat və insanın daxili dünyasını dərindən təhlil edir. Füzuli şeirində mənəvi axtarışlar və hisslər üstün əhəmiyyət kəsb edir.
"Sevgi qayğısı yanan qəlbimdə,
Qəlbim yanar, hər zaman bir yenidən.
Leylinin taleyi xoşbəxtliyə uyğun,
Məcnunun dərdini göstərir gözəllik."
Nəticə
Azərbaycan və Özbək ədəbiyyatları arasındakı fərq və oxşarlıqları təhlil etməklə, onların tarixi, mədəni və dil baxımından nə qədər zəngin olduğunu görmək mümkündür. Hər iki ədəbiyyat da öz xalqının mədəniyyətini və tarixini dərindən əks etdirir. Eyni zamanda, onların şeiriyyəti, mövzuları və ifadə üsulları fərqli və özünəməxsusdur. Özbək və Azərbaycan ədəbiyyatları arasındakı bu fərqlər və oxşarlıqlar ədəbiyyatdakı inkişafı və mədəni dəyişiklikləri daha yaxşı başa düşməyə kömək edir.
Lazizbek RAXİMOV,
Buxoro Dövlət Universitetinin tələbəsi
30-07-2024, 19:33
29 İyul, 2024- cü i, Beynəlxalq Muğam Mərkəzində- Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi və Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin təşkilatçılığı ilə şəhid Zaur İsmayılzadənin qəhrəmanlıq yolundan bəhs edən '' Buğra tələsi'' kitabının təqdimatı və anadan olmasının 29 -cu ili münasibəti ilə tədbir keçirilib.
Tədbiri giriş sözü ilə Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri Güllü Eldar Tomarlı açaraq şəhid Zaur İsmayılzadənin qəhrəmanlıq yolundan danışıb və kitab haqqında məlumat verib. Kitabın müəllifi Ötərxan Eltacdır.
Vətənimizin azadlığı, bütövlüyü, suverinliyi uğrunda canından keçən şəhidlərimizin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunub.
Dövlət himni səsləndirilib.
Söz Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədr müavini Vüsal Sehranoğluna verildi. O, qeyd etdi ki, Cənab Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə müzəffər ordumuzun qalib gəldiyi 44 günlük vətən müharibəsində qəhrəmanlıq göstərən, şəhidlik zirvəsinə ucalan Zaur İsmaylzadədən bəhs edən kitab gənclərə bir örnəkdi.
Tədbirdə kitabın müəllifi - AZTV- nin əməkdaşı, hərbi jurnalist Ötərxan Eltac, kitabın redaktoru pedaqogika elmləri doktoru, professor, əməkdar müəllim Pirəli Əliyev, Dədə Ələsgər Ocağı İB-nin sədri Xətai Ələsgərli, Xətai rayon Ağsaqllar Şurasının sədri, şəhid atası Mürvət Əzizov, şair Brilyant Atəş, şəhid bacısı, şair Lalə İsmayıl, Əməkdar Mədəniyyət işçisi , aşıq Solmaz Kosayeva, Nənə qızlar ansamblı, bəstəkar Yaqut Almaz, gənc müğənni Arif Mehmandost, şəhid ailələri, qazilər, ziyalılar, jurnalistlər, şairlər, müğənnilər, şəhidin yaxınları, doğmaları çıxış etdilər.
Məclisin üzvü Zülfiyyə İsmayılova şəhid Zaur İsmayılzadənin anasına- Azərbaycan xanımlarının simvolu olan ipək kəlağayı hədiyyə verdi.
Şəhid haqqında video-çarx nümayiş olundu.
Tədbirin davamıı Lənkəranda oldu.
30 iyul, 2024-cü iildə Qəni Vəliyev adına Lənkəran şəhər Mədəniyyət Mərkəzində- Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi, Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyətinin dəstəyi və Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin birgə təşkilatçılığı ilə şəhid Zaur İsmayılzadənin qəhrəmanlıq yolundan bəhs edən ''Buğra tələsi'' kitabının təqdimatı və anadan olmasının 29-cu il münasibəti ilə tədbir keçirildi.
Tədbiri giriş sözü ilə Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri Güllü Eldar Tomarlı açaraq, şəhid Zaur İsmayılzadənin qəhrəmanlıq yolundan danışdı. Şəhidlərimiz bir dəqiqəlik sükutla anıldı. Dövlət himnimiz səsləndirildi.
Lənkəran şəhər İcra başçısının müavini Ülviyyə Əliyeva bizi birliyimizə, bütövlüyümüzə qovuşduran qəhrəman oğulların şücaətindən, dövlətin şəhid ailələrinə diqqət və qayğısından söz açdı.
Zaur İsmayılzadədən bəhs edən video-çarx göstərildi.
Kitabın müəllifi Ötərxan Eltac, Əməkdar Mədəniyyət işçisi, aşıq Solmaz Kosayeva, Brilyant Atəş, Mübariz Süleymanlı, Rafiq Abbasov və neçə-neçə söz sahibi çıxış etdi.
Güllü Eldar Tomarlı sonda Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinə, Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyətinə və bütün tədbir iştirakçılarına təşəkkürünü bildirib.Tədbir başa çatdıqdan sonra şəhidin məzarı ziyarət olundu.
15-07-2024, 13:29
Turanın "gündoğar qolu"
Əvvəlcə Yaponların etnik və irqi kökəni ilə əlaqədar digər tezislərin mövcud olduğunu da nəzərə almalıyıq. Bu tezislər Yaponların Okeaniya və ya Cənub-Şərqi Asiya, Çin kökənli və Sarı irqdən olduqları yönündə birləşir. Bəs bu iddialar doğrudur ya yanlış?
Bir neçə yazar, Malaziya, Filippin, İndoneziya və Polineziya kimi okeaniya adalarından yerlilərin, hətta Tamil kimi hind kökənlilərin Yapon adalarına köçü ilə Yapon millətinin ərsəyə gəldiyini söyləməkdədirlər. Sansomun dediyi kimi, bu görüşün doğruluğunu isbat edə biləcək heç bir dəlil yoxdur. Ayrıca, "Təməldə Yaponlar bir qitə irqidirlər. Dilləri və fiziki xüsusiyyətləri, dəqiq olaraq onların Şimali Asiyadan gəldiklərini göstərir və coğrafi tədqiqatlar da Koreyanın onların keçiş nöqtələri olmasına işarə edir. Həqiqətən Koreyadan Yaponiyaya dağınıq bir köç tarixi zamanlarda da davam etmişdir. Şimali Asiya dediyimizdə, Çini kənarda buraxırıq. Yaponların Çinlilərə olan irqi yaxınlığı (ki bunu tez-tez eşidirik) hesaba qatılması çox az ehtimal olan şeydir" (Bax: Aston W.G.Shinto: The Ancient Religion of Japan, replicated by UT Back-in Print Service, The University of Toronto, Canada, 2001, s. 1).
Yaponların Çin və ya Cənub-Şərqi Asiya kökənli olduqları yönündəki tezislər o qədər də qüvvətli deyil. Etnik kökənin təyin olunmasında din faktoru da müəyyən rol oynamaqdadır. Yaponların milli dini olan Şintoizm, kültürəl və mədəni olaraq Türk Kam-Şaman inancına bənzəməkdədir (Bax: Bayraktar M. Türkler Ve Japonlar, Tek Ağaç Eylül Yayıncılık, 2007, s. 97). Ballou bu nüansı belə ifadə edir: "Erkən Yapon dini inanclarının ilk təməl mənbələri, Çindən ziyadə Şimali Asiyadadır." Eyni şeyi Hall da söyləyir; "Yaponlar... dil, sosial adətlər və dini inancları baxımından çox güclü bir şəkildə şimal-şərqi Asiyaya bağlıdırlar." Arxeoloji qazıntılar və tapıntılara gəldikdə isə, Yaponiyanın ön tarixinin başlanğıcı və ya miladı Komon mədəniyyəti (Comon Culture) olaraq adlanır. M.ö. 4200-250-ci illəri əhatə etmişdir. M.ö. 3-cü əsrləri əhatə edən və Komon mədəniyyətinin davamı olan mədəniyyətə isə "Yayoi mədəniyyəti" deyilir. Antik Yapon tarixinin bünövrə daşları bu iki mədəniyyətdir. İndi bu iki mədəniyyət dövrünə aid tapıntılardan elm adamlarının gəldiyi nəticələrə və fikirlərə baxaq: "Luçu adalarına qədər çatan, lakin Formosaya qədər çatmayan Komon mədəniyyəti, Cənubi Çin və Hind-Çini əhatə edən Neolit dövrü mədəniyyətlərindən ayrı bir qrupa aiddir. Beləliklə, Komon mədəniyyətinin şimal kökənli olduğunu təxmin etmək ağlabatandır, əgər belədirsə, Yaponiyadakı neolit dövrü qalıntılarına bənzərlik göstərən qalıntıların Şimali Asiya qitəsindəki bəzi bölgələrdə də tapılmasını gözləməliyik. Həqiqətdə isə belə bir bənzərlik, Koreyada olub erkən dövr neolit dulusçuluğunun bəzi ilkəl tiplərində var. Fəqət bu, Komon tipdəki dulusçuluqdan fərqli olaraq Yayoi tipdəki dulusçuluğa bənzəyir, beləliklə indilik dulusçuluğun və ya başqa daş sənətinin Yaponiyanın erkən neolit dövrü mədəniyyətinin kökəninə işıq tutmur. Sadəcə bənzətmə ilə, əgər Yayoi mədəniyyəti Koreya yolu ilə Şimali Asiya qitəsindən gəlibsə (bu hardasa dəqiqdir), coğrafi özül diqqətə alınaraq daha erkən Komon mədəniyyətinin də bənzər bölgədən gəlməsi ehtimal daxilindədir və çox güman ki, eyni yolu izləyib (Bax: Sansom G. B. Japan, A Short Cultural History, Tokyo, 1997, s. 4). Mr.Sansom Comon mədəniyyətinin köklərinin Cənubi Çin və ümumilikdə cənub-şərqi Asiyadan dəqiq şəkildə fərqli olduğunu ifadə edir və tarixdən əvvəlki Yapon mədəniyyətinin Şimali Asiya kökənli olduğunu müdafiə etməkdədir. Aradakı körpünü isə Koreya vasitəsilə qurur və tezisini Koreyada tapılmış erkən Neolit dövrü dulus qalıntılarının Comon mədəniyyətinə aid olan duluslara bənzədiyi arqumenti ilə təməlləndirir. Bənzər bir fikri Hane Mikiso da müdafiə edir. Yayoi bəzək sənətinin köklərini Altay dillərinin danışıldığı bölgədəki tapıntılarla müqayisə edir və Yaponların köklərini bura bağlayır. Koreya bağlantısını Bersihand Roger də ifadə edir və bununla kifayətlənməyib Yaponiya adalarına köç edən ilkəl qəbilələrin Ural-Altaylı və ya Altay-Tunquz kökənli olduğunu söyləyir: "Yaponiyaya ilk axının Cənubi Koreya yolu ilə olması gərəkdir... Kyüşünün şimalından girərək oradan da bütün adalara yayılmışdılar. Bu ilk gələnlər Ural-Altay və ya Altay-Tunquz deyilən xalqlardan olmuşdu. Yaponların Şimali Asiya kökənli olduqlarını doğrulayan Kaizuka deyilən tarixdən əvvəlki qalıntılar tapılmışdır". Beləliklə Yaponların Okeaniya adalarının yerlilərindən törəməsi haqqında görüşlərin yanlışlığı da dəqiqləşmiş olur. Yaponların dillərinə gəldikdə isə, türkoloq Osman Karatay bir sıra fərqlərlə birlikdə yaponcanın Altay dili ola biləcəyinə işarə edir; "Yaponca: 130 milyona yaxın insan tərəfindən Yaponiyanı oluşduran adalarda danışılan dildir. Ən qədim mənbələri Türkcə ilə eyni dövrə gedib çıxır. Bu səbəbdən, Altay çalışmalarında tarixi dərinliyin təmin olunması baxımından önəmlidir... Səs və sistemi daha fərqli olmaqla birlikdə, fonetik quruluş xüsusiyyətləri baxımından Ural-Altay bölgəsi dillərinə bənzəyir..." (Bax: Osman Karatay, Ural-Altay Kuramı, Selenge Yayınevi, İstanbul 2020, s. 47-48).
Məşhur "Dünya Tarixi" əsərinin müəllifi H.G.Wells Ural-Altay dillərindən bəhs edərkən Koreya və Yapon dillərini də zikr edir. Lakin dəlilləri yetərli görmür. Etnoqrafik araşdırmalar, Yaponların Turan ailəsinin çox erkən ayrılmış bir qolu olduğunu doğrulamaqdadır. Məşhur Yapon tarixçi Eqami Namioya görə m.s. 3-cü əsrdə Yapon adalarındakı ilk dövlət Yamoto adı altında Altaylı köçərilər tərəfindən qurulmuşdur (Bax: Ələsgər Siyablı, Dünya Tarixində Turan Dövrü, Köhlən Nəşriyyatı 2021, s. 424). Onu da qeyd edək ki, ilk Yapon imperatorunun adı türkcə olub, Meimandır (Bax: Закирьзяанов Кайрат. Под Знаком Волка, 2012, s. 141). Cənub-Şərqi Asiya və Çin tezislərini rədd edən Mr.Sansom əmin bir şəkildə Yaponların Ural-Altaylı olduğunu söyləyir: "Bu qısa xülasə, arxeoloji tədqiqatların ortaya qoyduğu kimi tarixdən əvvəlki Yaponiyanın tarixidir. Bundan, Neolit dövrünün sonuna doğru ölkənin, etnoloqlar və daha doğrusu linqvistlərə görə Ural-Altay olaraq tanınan, Finlərin, Samoyedlərin, Hunların, Tunquz qəbilələri və Monqolların da daxil olduğu xalqlar tərəfindən məskunlaşdırıldığı nəticəsinə dəqiqliyə yaxın bir qənaətə gəlirik". Mr.Vheeler isə erkən Yaponları "Türklərin əmiuşağı olan Ural Tatarı" sayır və C.K.Parkerin fikirlərinə qatılaraq Yaponları Koreyadan gələn Türkcə-Tatarca danışan işğalçılar olaraq ifadə edir: "Qəbilə adətləri, evlənmə, cənazə ayinləri, xürafələr, kahinlik üsulları, dil, fiziki ölçülər və yüzlərlə başqa şeydən ortaya çıçan ən müdafiə edilə biləcək nəzəriyyə, Yaponları, müştərək Altay qrupu deyə adlandırılan Doxanın "Şimali Himalay Mərkəzi"nə yerləşdirməkdədir. Qısaca bu qrup, ən təməldə, Mancur əkinçisinin, Monqol köçərisinin, Koreyalının, Türkün və Hunların əmisi oğlu olan bir Ural Tatarıdır. C.K.Parkerin təmsil etdiyi bir qrup elm adamı Yaponları, Türkcə-Tatarca danışan və Koreyadan gəlmiş işğalçılar hesab etməkdədir". Təsadüfi deyil ki, Sir Sykes də Yaponiyanı bir "Turan dövləti" hesab edir. Qısaca; Yaponlar və Türklər əmioğludur. Qohumdur. Eyni ulu ağacın kökləri birləşən iki ayrı budağıdır.
Nağıbəyov Məmmədtağıbəy
15-07-2024, 10:04
Qəzetimizin qonağı
BÜTÜN FÜRSƏTLƏR INDIDIR…
Hörmətli “Butov Azərbaycan” qəzetinin oxucuları, budəfəki qonağımız Özbəkistan Psixoloqlar Assosiasiyasının üzvü, praktik psixoloq, teleaparıcı
Barno İlhomovadır. Söhbətimiz uşaq psixologiyası və ona mənfi təsir göstərən amillər, eləcə də vaxtın düzgün idarə edilməsi haqqında oldu.
— Söhbətimizə psixologiya və onun vacib tərəflərindən başlayaq...
— Psixologiya psixi-ruh, məntiq elm deməkdir. Yəni psixika ilə məşğul olan elmdir. İnsan ruh və bədənin vəhdətindən ibarət bir varlıqdır.
Deməli, bədəni nə qədər yaxşı tanısaq, bir o qədər özümüzə fayda, bir o qədər az zərər görəcəyik. Ruhla da eynidir. Hər bir insan özünü nə qədər yaxşı tanısa, özünəməxsus xüsusiyyətlərini bir o qədər yaxşı başa düşsə, bu, ona bir o qədər çox imkanlar verir. Buna nail olmaqda psixologiya çox vacibdir. Ən böyük qələbə insanın öz üzərində qələbəsidir!
—Bəzi valideynlər övladlarının maraq və istəklərinə əhəmiyyət vermir, onları öz seçdikləri peşəyə, sahəyə yönəldirlər. Bu nə dərəcədə doğrudur, uşağın psixikasına hansı mənfi təsiri var?
—Bəzi valideynlər həyata keçməyən arzularını övladları vasitəsilə həyata keçirmək istəyirlər. Bu, uşağa edilən ən böyük pisliyə bərabərdir.
Uşaq valideynlərinin fikrini dəyişə bilməz, ona görə də onların xoşuna gəlmək üçün öz arzularından, bacarıqlarından imtina etməkdən başqa çarəsi yoxdur.
Şəxsiyyətini tapmaq üçün mübarizə aparır, itib gedir. Nəticədə depressiya, özündən narazılıq, tərəddüd, özünəinamın aşağı olması, özünə şübhə, həzz və həzzin itirilməsi kimi psixikanın dar küçələrində dolaşmağa məcbur olur. Nəticədə o, valideynlərindən inciyir. Ancaq heç bir uşaq valideynlərinə (şüurlu və ya şüursuz) küsməyə icazə vermir, bunu qadağan edir.
Bu vəziyyətin həlli olaraq o, şüursuz olaraq insanlara, ətrafa, vəziyyətlərə, dünyaya, həyata, hər şeyə qarşı inciklik və narazılığı seçir. Nəticədə əsəbilik, qıcıqlanma, başgicəllənmə kimi zərərli qüsurlar əmələ gəlir. Konfutsinin dediyi kimi: “Əgər sevdiyiniz işlə məşğul olsanız, deyə bilərsiniz ki, mən həyatımda bir gün də işləməmişəm”.
Özünüzdən nəticə...
— Problemlərin qarşısının alınması, çətin tərbiyə olunan uşaqların aktiv həyat tərzinə qaytarılması üçün hansı tədbirlər görülməlidir?
— Düşünürəm ki, problemlərdən qaçmağın ən yaxşı yolu şəxsi nümunədir.
Təhsili korlanmış uşaqlara kömək etmək üçün tənqid, döymək, cəzalandırmaq, ayırmaq, arxasınca getmək, başqaları ilə müqayisə etmək, ayrıseçkilik kimi dağıdıcı davranışlardan əl çəkməyin tərəfdarıyam.
— Gənclərin əksəriyyəti qərarsızdırlar və konkret istiqamət seçməkdə çətinlik çəkirlər. Özünə inam və qətiyyət hisslərini inkişaf etdirmək üçün nələrə daha çox diqqət yetirmək lazımdır?
—Həyatda ən çətin şeylərdən biri seçim etməkdir, düzgün seçim etmək isə ondan da çətindir. Uşaqlıqda indi nə yeyirsə, sonra nə geyinirsə, böyüklər diktə edir. Seçmək hüququ verilməyən uşaq seçmək bacarığına yaxşı yiyələnə bilmir. Və vaxt tez keçir. 14-15 yaşına çatana qədər həyatında nə istədiyi soruşulmayan uşaq, şübhəsiz ki, məyus olacaq! Amma bunu başa düşməyən böyüklər onu tərəddüddə, boşluqda, tənbəllikdə ittiham edirlər. Ay “böyüklər”, özünüz də güzgüyə baxın, çünki övladınızın davranışı sizin ona olan rəftarınızın, münasibətinizin nəticəsi və ya nəticəsizliyidir!
—Tənbəllik, tənbəllik kimi qüsurların yaranmasının qarşısını almaq üçün hansı tövsiyələri verirsiniz?
—Tənbəlliyin, laqeydliyin kökündə güclü tənqid dayanır. Əgər uşaq gördüyü işə görə daim tənqid olunur, danlanır və ya müqayisə edilirsə, o zaman uşaq mənfi emosiyalar yaşayır. Xroniki neqativ emosiyalardan bezən şüuraltı müdafiə mexanizmini əmr edir: heç nə etməyin! Çünki onsuz da yeyə bilməzsən! Sən bilmirsən! Sonda ancaq tənqid və məzəmmət eşidəcəksiniz! Ona görə də sus, hərəkət etməsən sənin üçün daha yaxşıdır. Əgər işləməsən, səhv etməyəcəksən. Beləliklə, pis bir şey eşitməyəcəksiniz. Mənfi emosiyaların doğulmadığına dair anlayışlar uşağın beyninə yerləşib.
— Gənc tələbələrin internet oyunlarına aldanmaması, informasiya hücumlarına məruz qalmaması üçün nələrə diqqət etməliyik?
—Valideynlər ilk növbədə telefonlarını tək qoyaraq evdə uşağa diqqət yetirməyə başlamalıdırlar. Quş yuvada gördüyünü edir! Bundan əlavə, uşağa alternativ fəaliyyət təklif etmək, onu tapdıqdan sonra onun həmin işlə məşğul olması üçün şərait, vaxt, pul təmin etmək lazımdır və ilk növbədə valideynlər özləri ona dəstək olmalıdırlar.
—Məktəb dərsliyinə psixologiya ayrıca fənn kimi daxil edilsə, müsbət dəyişikliklər, artım olacaqmı?
—Düşünürəm ki, məktəb proqramına praktik psixologiya saatlarının salınması, uşaqların psixikasını öyrənməsi, özünü reallaşdırması, öz üzərində işləməsi üçün praktiki fəaliyyətlərin tətbiqi yaxşı nəticə verəcək. Mən hesab edirəm ki, psixologiya dərsliklərindən elm kimi yox, praktika kimi istifadə olunsa, daha faydalı olar.
— Gənclərdə özünü idarə və inkişaf neçə yaşdan başlayır?
3 yaşından etibarən şəxsiyyəti ifadə edən və təsdiq edən davranışlar meydana çıxmağa başlayır. Valideynlərin ilk növbədə insan psixologiyası, onların psixoloji xüsusiyyətləri, özəllikləri, cins fərqləri, yaşla bağlı ümumi bilikləri uşağa düzgün və sağlam yanaşma imkanı yaradır.
— Uşaqlara dünyagörüşünü və təfəkkürünü yaxşılaşdıran fəaliyyətlər haqqında məlumat versəniz.
4-6 aylıq yaşdan başlayaraq incə motorika, eşitmə, görmə, dəri vasitəsilə hiss etmə bacarıqlarına diqqət yetirmək lazımdır. Uşaq bizi bizim kimi başa düşmür, lakin kifayət qədər vaxt, məhəbbət və diqqət ayrılan uşağın inkişafı yalnız əmzik əmməklə və ya qacetlərdə cizgi filmlərinə baxmaqla qidalanan uşaqlardan açıq şəkildə fərqlənir. 3 aylıqdan yetkinliyə qədər uşağınızla mütəmadi olaraq danışın, gözləriniz qovuşsun, öyrətsin, dinləyin, birlikdə oynayın, dərs hazırlayın, gəzintiyə çıxın, oxuyun, öyrənin, sual verin, inkişaf edin.
— “Butov Azərbaycan” qəzetinin oxucularına arzularınız.
— Mütaliə hər zaman yol yoldaşınız olsun! Oxuyun və mütləq oxuyun! Oxuduqlarınızın zarafat olmasını istəmirsinizsə, oxuduqlarınızı mütləq həyata keçirin! Sabah sözünü unudun! İndi başlayın! Bu günün işini sabaha qoyma!
Bütün fürsətlər indidir, sabah heç vaxt gəlməyə bilər və gecəni geri qaytarmaq olmaz!
Maraqlı söhbətinizə görə təşəkkür edirik!
Söhbətləşdi: Cihangir NOMOZOV
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi
25-06-2024, 16:17
BAKIDA TÜRK DÜNYASI TƏHSİL SƏRGİSİ KEÇİRİLİB
İyunun 22-də “Ceo Fair” şirkətinin təşkilatçılığı ilə Bakıda növbəti Türk Dünyası Təhsil Sərgisi baş tutub.
“AzPolitika” xəbər verir ki, sərgidə yerli və xarici təhsil mərkəzlərinin direktorları, Milli Məclisin deputatları, Türkiyə universitetlərinin müəllimləri və digər qonaqlar iştirak ediblər.
Türkiyənin bir sıra aparıcı universitetlərinin təmsil olunduğu sərgidə əsas məqsəd türk dünyasının perspektivli universitetlərini bir araya gətirmək və onlar arasında ikili əməkdaşlıqları gücləndirmək olub.
Sərgidə iştirak edən gənclər “İstanbul Kent”, “Fənərbaxça”, “İstanbul-Medipol” kimi məşhur universitetlər başda olmaqla, Türkiyənin bir sıra aparıcı təhsil ocaqları barədə onları maraqlandıran məsələlərlə bağlı qardaş ölkənin ali məktəb təmsilçilərindən ətraflı məlumat alıblar.Sərgi iştirakçılarına məşhur türk universitetlərinin qəbul qaydaları, təqaüd imkanları və digər məsələrlə bağlı ətraflı məlumat verilib.
Qeyd edək ki, sərginin sonunda lotereya çəkilişində iştirak edərək qalib olan 6 şəxsə müxtəlif dəyərli hədiyyələr təqdim olunub.
16-06-2024, 17:50
Qəzetimizin qonağı
HƏR RƏNGDƏ HƏYATI VAR
Hörmətli “Butov Azərbaycan” qəzetinin oxucuları, bu dəfəki həmsöhbətimiz Özbəkistan Respublikasının xalq rəssamı, professor Ortiqali Qazokovdur. Söhbətimiz təsviri sənətin əsrarəngiz və sehrli dünyasından, rəssamla təbiətin münasibətindən, rənglərdəki həyatdan, professorun yaradıcılığı və uşaqlıq illərindən gedirdi.
— Şair və yazıçılar dünyanı sözlərin parlaqlığı ilə ifadə edirlərsə, fırça ustaları onu rənglərlə təsvir edirlər. Həyatı hansı rənglərdə təsəvvür edirsiniz?
- Təbii ki, rənglər fırça ustalarının alətləridir.
Bu baxımdan dünyadakı rəngləri hiss etmək, onların təkrarolunmaz mahiyyətini dərk etmək əsl möcüzədir. Çünki rəngləri sözlə və ya başqa bir şeylə təsvir etmək olmaz. Onun bənzərsiz keyfiyyətləri ürək və ruh vasitəsilə həyata keçirilir.
Sənətkarın həyatında rənglər müəyyən müddətə öz həyatını yaşayır desəm, yanılmaram. Yaradıcılıq aləminə ilk dəfə qədəm qoyanda: yaşıl və mavi rənglərdən əsərlər yaratdım, sonralar onların yerini qırmızı, bənövşəyi, sarı rənglər aldı.
Bu gün həyatı parlaq rənglərdə görməyə çalışıram. Bir çox ölkələrdə olduğum üçün deyə bilərəm ki, hər ölkənin öz rəngləri var. Əsas rənglərim ağ və sarı qızıldır, həyatımı və real təsəvvürümü təmsil edir.
- Sizcə, əsl sənətkar necə olmalıdır?
- Öz üzərində işləyən, axtaran, varlığı daim müşahidə edən, dərin fəlsəfə, yaradıcılıq hissi, oyanıq gözlə, oyaq qəlbli insan yeni bir şey yaratmaq həvəsi və həzzi ilə məşğul olmalıdır!
- Sizcə, rəssam üçün ən vacib amillər hansılardır?
- Təkcə sənətkar üçün deyil, hər bir insan üçün hər andan səmərəli istifadə etmək, onun qədrini bilmək, yaradıcılıq üçün ayrılmış məqamlarda yeni əsərlər yaratmaq, daim çalışmaq lazımdır. Konkret məqsəd və prinsiplərə bağlılıq da onun əsas amillərindəndir...
— Ən çox vaxt aparan sənət əsəriniz hansıdır və bu nə qədər vaxt aparıb?
— Bədii əsərin yaradılması müxtəlif zamanlar tələb edir.
Bəziləri illər alır, bəziləri isə anlarda olur. Bu baxımdan 1990-cı ildə anadan olan “Külfət Xıkırğı” əsərimi ərsəyə gətirmək üçün 4 il vaxt lazım olub...
Düşünürəm ki, bəzi sənət əsərləri uzunmüddətli perspektivdə işlənir.
Həllini son dəqiqəyə çatanda tapır.
— İlk çəkdiyiniz şəkli xatırlayırsınız?
— İlk rəsmlərimi çox yaxşı xatırlayıram.
Mən 6-7-ci siniflərdə oxuyanda güllər, təbiət mənzərələri, kəndimizin akvarellə çəkilmiş küçələri, anamın portretləri vardı. 1978-ci ildə “Gülxan” jurnalına şəkillərimi göndərəndə bir il xəbər almadan çox depressiyaya düşdüm, çəkə bilmədim. O vaxt jurnalda Özbəkistanın xalq artisti Çingiz Axmarovun “ağ yol”u ilə dərc olunan şəkillərim həyatımda böyük dönüş yaratdı.
Uşaqlıq insanı əsl yaradıcılıq aləminə gətirən, həyatını gələcəklə bağlayan qızıl dövrdür.
—Hər bir uğurun arxasında zəhmət, təhsil və təbii ki, valideyn qayğısı dayanır. Bugünkü nəticələrin əldə edilməsində valideynlərinizin rolu nədir?
— Sənət aləminə qədəm qoyanda mənə hər tərəfdən dəstək olan, rəsm çəkməyə həvəsləndirən insan atam olub.
Hər dəfə Pop rayonunun mərkəzi bazarındakı məktəb dərslikləri mağazasından mənə məşhur rəssamların əsərlərinin plakatlarını gətirəndə onlara baxır, şəkillərə heyran qalırdım.
Gözəlliyinə görə bunun rəsm olmadığını düşündüm (gülür).
Rəssamlığa marağımı görən atam rəngli karandaşlar, akvarellər, boyalar, kağızlar gətirib hər cür şərait yaratdı. Qardaşımın və əmimin evlərindəki divarlara naxışlar, çiçəklər çəkdiyimi dünənki kimi xatırlayıram...
— Yaradarkən, təbii ki, həvəsə və diqqətə ehtiyacınız var!
Əgər sizin yaradıcılığınızla heç kim maraqlanmasa, onlara məhəl qoyulmasa, artım olmayacaq. Diqqət, etiraflar yaradıcının özünə inamını və yaradıcılıq sevincini oyadır. Sənətkar ilk növbədə öz ölkəsində tanınmalı, qiymətləndirilməlidir. Beynəlxalq yarışlarda mükafatlarınız titullarınızla deyil, yaradıcılığınızla qiymətləndirilir.
—Hansı peşə sahibi olsaq da, kitab oxumağa diqqət yetiririk.
— Hər bir sənətkar tarixi yaxşı bilməli, həyatı öyrənməli, kitab oxumalıdır. Mən özüm də bir çox şair və yazıçıların əsərlərini oxumuşam. Oxuma prosesində yaradıcı fantaziyalar yaranır. Biliyimizi, təfəkkürümüzü ancaq kitablar vasitəsilə zənginləşdiririk. Mənim üçün ədəbiyyat və kitab su və hava qədər lazımdır...
— Sizin üçün təsviri incəsənət, rəssamlıq, nədir?
— Bu mənim üçün həyatdır! İnsan dünyanı rənglərlə görmürsə, müşahidə etmirsə, dünya sönük və rəngsizdir.
— Özbək sənətinin nailiyyətlərindən danışsanız...
— Bu gün Özbəkistan incəsənəti çoxlu uğurlar qazanır. Bütün dünyada rəssamlarımızın yaratdığı əsərlərə böyük maraq var. Rəssamlar üçün kifayət qədər şəraitin yaradılması sənətimizin yüksəlişindən xəbər verir.
— Hansı janrı yaratmaqdan zövq alırsınız?
— Əsasən avanqard istiqamətdə yaratsam da, yaz fəslində təbiətin qoynunda mənzərələr çəkirəm, realist dünya ilə özünəməxsus təxəyyül dünyamı genişləndirirəm. Özüm üçün maraqlı rənglər, formalar və tapıntılar düzəltməyə çalışıram.
— Hər kəsin həyatında simvolik olaraq sevimli rəngləri olur. Rəssam üçün həyat hər rəngdə yaşayır. Buna münasibətiniz necədir?
—Rənglər elə bir kainatdır ki, rəssam hər rəngdə yaşayır.
Hər rəngin öz simvolizmi və simvolları var. Həzrət Nəvainin qocalığı ağ rənglə, gəncliyi mavi rənglərlə müqayisə etməsində böyük hikmət gizlənir.
Məşhur ingilis rəssamı Törner ömrünün sonunda demişdir: “İşıq möcüzədir”.
- Uşaqlığınızın ən parlaq günlərini bölüşsəniz...
- Uşaqlığımla bağlı çoxlu parlaq xatirələrim var... Mən həmişə şəkil çəkməklə məşğul olmuşam. Buna bir misaldır ki, şəkillərim ilk dəfə “Gülxan” jurnalında çıxanda sevindim və hamıya göstərdim. Sinif yoldaşlarımın şəkillərini çəkib hədiyyə edərdim, çox sevinərdilər.
—Uğurlarınızın arxasında nə dayanır?
— Çətin iş, böyük yaradıcılıq yolu yatır. Ancaq eyni zamanda, şans və xoşbəxtlik harmoniyada olacaq.
- Mənalı söhbətinizə görə təşəkkür edirik!
Söhbətləşdi: Cihangir NOMOZOV
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi
24-05-2024, 07:18
MUSA ASLANXANLI
ULULARDAN, BABADAĞDAN SORAQ ALDIM
(HİSSƏLƏR)
Katalikos Abas Sunik- Suan vilayətinin knyazı Varxanı Partava-Bərdəyə, məclisə dəvət etdi. Bərdənin igid oğulları, say-seçmə el ağsaqqalları da bu məclisdəydi...
Knyaz ayağa qalxıb:
-Hörmətli katalikos, bizi narahat edən vəziyyəti siz də bilirsiniz. Etiraf edək ki, Parfiya dövlətinin qurucusu Ərsakın yurdu Bizansların, Sasanilərin ədalətsiz idarə etməsinə bu qədər dözməli deyil. Sizə də bildirim, bir ay bundan qabaq Göyçə gölü sahilində Oğuz elinin hərbi düşərgəsində oldum. Oğuz elinin igidlərindən Alp Ulaş xanla, silahdaşları ilə görüşdüm. Oğuz eli Bizansın ərsaq yurdu Ərmənə, bizə- Sunik vilayətinə məkirli münasibətindən xəbərdardılar. Onlar Bizansın din pərdəsi altında Azərbaycan torpaqlarına sahiblənmək niyyətinə qarşı dayanan bir güclü eldi. Oğuzlar tarix boyu çox vaxt bizlə- ər saklarla bir hərəkət edib. Nə yaxşı, indi də bizimlə bir yerdədilər. Onlar bu gün də bir böyük xanlıq kimi, bir böyük tayfa kimi birliklərin qoruyub saxlayırlar.
Bizansın yurdumuza uzanan əl-qolunu oğuz igidləri sındırır... Ancaq hələlik rəhbər hesab etdiyimiz Sasani şahənşahlığının bu olaylara münasibəti anlaşılmazdı. Buna görə də knyazlıqda toplandıq, İran şahənşahına yazılı müracıət hazırladıq.
Sasani şahənşahı 1 Xosrova demək istəyirik ki, bəli, Parfiya ər saklarının hakimiyyəti sizin əlinizə keçib. Türklərin-ər sakların hesabına qorunan, saxlanan İranda şahənşahlıq edirsiniz. Belə görünür ki, İrandakı türk elləri-ər saqlar, qarqarlar, qıpçaqlar, oğuzlar sizə vergi verməli, İran uğrunda döyüşlərə atılmalı, zaman-zaman da sizin təqib-təzyiqlərinizə dözməlidi... Belə çıxır ki, öz soy-kökünü unutmalı, sizə boyun əyməli, nəticədə qədim yurd yerləri də əllərindən alınmalıdı?..
Sizin zülmünüzə üsyan edən ərmən vilayətinin əhalisinin-ər sakların səsini eşitməyəndə, onlar Bizansa üz tutdular. Azərbaycanin ərazisi olan Ərmən vilayəti Sasanilər və Bizanslar arasında bölünür... Bu, ilk növbədə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə hörmətsizlikdi! Bütövlükdə türk elinə sayğısızlıqdı! Hakimiyyəti ələ keçirib, sonra da Azərbaycan xalqının rəyini nəzərə almadan Azərbaycanın torpaqların bölməyə, paylaşmağa sizin haqqınız yoxdu! Vaxt gələcək zaman Azərbaycan dövlətinin, Azərbaycan oğullarının xeyrinə işləyəcək... Elə hərəkət edin ki, o zaman Azərbaycan dövlətinin üzünə çıxmağa üzünüz olsun!..
Məclisdə iştirak edən Qor nəslinin nümayəndəsi:
- Hörmətli katalikos, Knyaz Varxan haqlıdı. Sasani dövləti Azərbaycanın bütövlüyüdə, müstəqilliyində maraqlı deyil, onun maraqları Azərbaycanın maraqları ilə üst-üstə düşməz... Bunlar hakimiyyətə gələndən sonra ərmən vilayətinin aparıcı əhalisi olan ər saqların mülklərini əllərindən aldı, ər saklar o vaxt üsyan qaldırdılar... Bizdə- Albaniyada Ulu Qor babamızın dini rəhbərliyini- patrikliyini ləğv etdilər. Sasani zülmünə etirazımız-üsyanımız az olmayıb, ancaq bir nəticə də yoxdu.
Ərsaq elindən bir ağsaqqal da:
Üsyan dediniz, bizim hökmdarımız, ər saq elinin igid oğlu II Vaçenin fəaliyyətini niyə xatırlamayaq? Onun rəhbərliyi ilə Sasanilər əleyhinə böyük üsyan olub. Dərbənd darvazalarını da vurub açıblar... Bizimlə-ər saklarla eyni soy-kökdən olan Maskutlar (bozkurtlar) da bizim ölkəyə dönüblər... Əslində ər saqlar onların yenidən öz ölkələrinə dönməsinə şərait yaratdılar...
Məclisdə iştirak edən bitikçi:
-Bəli, cəsur ( əslində ər saq ) II Vaçenin üsyanında, Zərdüşlüyə, ağır vergilərə etraz, Sasanilərdən uzaqlaşmaq, müstəqil ölkə olmaq məramı vardı. Sasanilər ölkəmizə yüzlərlə kahin göndərmişdilər Zərdüşlüyü təbliğ üçün... II Vaçe İranın təzyiqindən, təsir dairəsindən çıxmaq üçün əlavə güc axtarırdı... Zərdüşlükdən də imtina etmişdi. Hökmdar əlavə güc üçün öz soy-kökündən olan elə-maskutlara-bozkurtlara üz tutdu... Bizansa, sasanilərə yox dedi! Güc türk ellərinin birliyindədi. II Vaçe bunu anladığından Dərbənd darvazalarını vurub açdı. Maskutlar yenidən ər saklarla bir oldu, birlik tonqalının ətrafına toplaşdı...
Sasanilər II Vaçeni barışığa çağırdı. II Vaçe razılaşmadı. Xanlıqları, knyazlıqları birləşdirib Sasanilərlə vuruşdu. Sasanilər məğlub olacaqlarını bilib, hun- türk tayfalarına xərac verib, onları Alban qoşunu ilə döyüşlərə cəlb etdı. Türkün türklə doyüşdürülməsi, vuruşu bunlarin həmişə işinə yarıyıb...
-Ay oğul, maskutlar öz yurdlarına dönürdülər...
- Bəli, Maskut hökmdarı Tomris ananın Araz kənarında İran şahı ilə döyüşü tarixin yaddaşındadı. Bu yerlər maskutların yurdudu qədimdən... Azərbaycanın böyük şəhərlərindən biri Mədaindi, əvvəl ər saqların başkəndi idi. Sonra Sasanilər ışğal etdi o şəhəri, indi sasanilərin başkəndi hesab edilir. Hansın deyək, haqsızlıq çoxdu...
Katalikos Abbas üzünü knyaza tutub:
-Knyaz, oğuz elinə, oğuz igidlərinə hər imkanınız olanda mənim adımdan təşəkkür çatdır... Xristian olmasalar da, onlar bizdən ayrı deyillər. Alp Ulaş xanın nəsli böyük bir nəsildi... Ən qədim tarixdə Qazan, Qor, Qorqut kimi türk oğullarının izi var. İndiki zamanda Bizans quldurlarının burnun əzən Oğuz tayfalarıdı.
Bəli, knyaz, bu da həqiqətdi ki, Ərmən vilayətini Azərbaycandan ayırmağa çalışırlar. Bizansın əməllərində bu açıq-aydın bilinir. Bu məsələyə, görünür, Sasani dövlətinin öz maraqlarına uyğun yanaşması var. Yəni Azərbaycanın maraqlarına uyğun yanaşma deyil. İgidliyinə görə ərmən adlanan, ər saqların yaşadığı ərazi Azərbaycanın əzəli torpaqlarıdı... Əhalisi qədimdən ər sak, qıpçaq, oğuz, hun...türk elləridi... Mən bilən hələ ora başqa yerdən başqa xalq, başqa millət də köçürülməyib. Gələcəkdə də bu qədim yurdlarımıza haradansa türk olmayan əhalinin köçürülməsinə imkan verilməsin gərək...
Parfiyada tayfa və dövlət başçıları ər saqlar-türklər olub. Bizim Bərdə şəhərinin adı Parfiya adından qalmadı, əslində Patfiya dövlətinin özülü Partav dövlətidi...Bərdə adı o dövlətin adını yaddaşında saxlayır... Adlara da diqqət edək, qədim adlarda qədim tariximizin izləri var.
4-05-2024, 23:56
ELMİ DOST TUTUN, OXUYUN, ÖYRƏNİN!
Özbəkistanın xalq yazıçısı, şair, tərcüməçi və alim, özbək xalqının məşhur yazıçısı, çoxsaylı tarixi romanları ilə tanınan Məhəmməd Əli qəzetimizin qonağıdır. Söhbətimiz onların uşaqlıq illərindən, ədəbiyyat dünyasından, böyük Teymurilərin tarixindən, tarixi romanların yazılması prosesindəki məsuliyyətlərindən, çətinliklərindən getdi.
—İnsanın həyatında uşaqlıq illərinin, xatirələrinin xüsusi yeri var. O illəri necə xatırlayırsınız?
—Uşaqlığım Mərkəzi Fərqanənin göbəyində, Avlokun “Beşkal” kəndində keçib.
Mən bu kənddə doğulmuşam. Dörd tərəf də səhra idi. İndi o torpaqlar Boston rayonu adlanır. Mən burada məktəbdə oxumuşam. İki il birinci sinifdə oxumuşam. Mən altı yaşımdan məktəbə getmişəm. Ona görə də təməl möhkəmdir. 1959-cu ildə Daşkənd vilayətinin Bekabad rayonundakı Əlişir Nəvai adına məktəbi bitirmişəm.
— Tələbə olduğumuz zamanlardan müəyyən bir peşəni sevir və arzulayırıq. Heç şair və ya yazıçı olmaq arzusunda olmusunuzmu?
— Şeir yazmağa 3-cü sinifdə oxuyandan başlamışam. O zaman məndə güclü inam var idi ki, mən mütləq şair, yazıçı olacağam. Bu mənim ən böyük arzum idi.
— Mütaliəyə, ədəbiyyata sevginizi oyandıran ilk əsər hansı olub?
— Məncə, ulu nənəm Hosiyyət-otinin uşaq vaxtı mənə oxuduğu kitablar olmalıdır: Yasəvi Hikmətəli, “Nurinoma”, “Məlikayi Dilorom” kimi əsərlər. Üçüncü sinifdə oxuyanda ailəmizdə Erqaş Cumanbülbülün oğlunun söylədiyi “Küntuğmuş” dastanını oxuduğumu xatırlayıram... Mən 4-cü sinifdə oxuyanda atam Muxtar Əvəzovun “Abay” romanını səfərdən gətirmişdi, oxudum.
—Məktəb illərinizin ən yadda qalan günündən danışsanız...
— 8-ci sinifdə oxumuşam, “Var dostum” adlı ilk şeirim “Qızıl Özbəkistan” qəzetində (17 fevral 1957-ci il sayında) dərc olunub. O gün mənim üçün
unudulmaz bir gün idi.
— Ustadlarınızdan öyrəndiyiniz ən yaxşı keyfiyyətlər...
— Çalışın, oxumaqdan, yaxşılıq etməkdən, insanlara kömək etməkdən, irəliləməkdən və səy göstərməkdən heç vaxt əl çəkməyin...
— Eyni zamanda şair, yazıçı, tərcüməçi, alim kimi işləmək çətin deyilmi?
—Mənim üçün çətin deyil. Çünki hər janrın öz məqsədi, vəzifəsi, tələbi var. Bu, təbii ki, yazıçının yaradıcılıq arzularından, kifayət qədər elmi biliklərindən asılıdır. Alim kimi də, yaradıcı kimi də insan həmişə axtarışda olur…
—“Nəsr ağır, poeziya sürətlidir ”, deyən məsəllər var. Bu barədə nə düşünürsünüz?
— Belə deyirlər. Düzdür. Nəzm - bir anlıq qığılcım, şimşək, parlayanda tutulan - xoşbəxt. Nəsr gurultulu tonqaldır, poeziya ilə müqayisədə o, geniş obraz və təsvir imkanlarına malikdir, yaradıcının əl-ayağını bağlamır, onu azad edir.
— Teymurilər tarixinə həsr olunmuş romanlarınız oxucular tərəfindən sevilir və öyrənilir. “Böyük səltənət” roman-epopeyanızın yazılması neçə il çəkdi?
Bu epik romanın yazılma prosesini bölüşərsinizmi?
— Epik romanın yazılma prosesi, araşdırmalarım haqqında xüsusi məqalə yazmışdım. Ümumiləşdirsək, “Uluq Sultanat” roman-epopeyası 4 kitabdan ibarətdir, iyirmi il (1993-2013) qələmə alınıb. Bir sözlə, roman yorulmaz və gərgin araşdırmalar nəticəsində yaranıb.
— İndiyə qədər neçə əsər və şeir tərcümə etmisiniz?
— Tərcüməyə yanaşanda ədəbiyyatımızda olmayan janrlarda və ya mövzularda yazılmış əsərləri (əsasən şeiri) seçirəm ki, ədəbiyyatımızı zənginləşdirsin. Qədim hind eposu “Ramayana”, qaraqalpaqların “Şəhriyor”, “Maspoşho” dastanları, Höte, Robert Börns, Şiller, Bayron, Heyne, Puşkinin, Miskeviç, Lermontov, Abay, Berdaq, Taqor, Rəsul Həmzətov və s.-nin şeir və dastanlarını, dünyanın tanınmış şairlərinin əsərlərini dilimizə tərcümə etmişəm.
— Gənclərə daha çox hansı kitabları oxumağı tövsiyə edirsiniz?
—Gənclərə onları maraqlandıran yaxşı kitabları oxumağı məsləhət görürəm.
— Ədəbiyyat sahəsinə qədəm qoyan yaradıcı gənclərə məsləhətiniz...
— Gənclərə məsləhətim: ilk növbədə qarşınıza böyük məqsəd qoyun, işi sevin, oxuyun, öyrənin, nəticədən asılı olmayaraq başladığınız işi bitirin, tənbəllik sözünü lüğətinizdən çıxarın, heç vaxt ümidinizi itirməyin, deyirəm.
— Sizcə, uğurlu nəticələrin əldə olunmasında ən vacib amillər hansılardır?
— Bilirəm ki, məqsədə doğru getməkdən yorulmadım, yorulmadan oxudum, niyyətimdən əl çəkmədim, böyüklərdən dərs aldım, onların ardınca getdim. Düz yolda olduğuna əmin olduqdan sonra nəticələr də uğurlu olur.
— Mənalı və maraqlı söhbətiniz üçün minnətdaram!
Söhbətləşdi: Cahangir NOMOZOV,
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi.
Sorğu
Saytımızda hansı mövzulara daha çox yer verilməsini istəyirsiniz?
Son buraxılışımız
Facebook səhifəmiz
Reklam
Hava
Valyuta
Reklam
Sayğac
Ən çox baxılanlar
Köşə
Xəbər lenti
Foto
Bütöv.az
Video
"Vətən Qəhrəmanları" Şəhid İlyas Nəsirov
All rights reserved ©2012 Butov.az
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!