3-07-2024, 15:36
MƏDƏNİ İRSIMİZ DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ KONTEKSTİNDƏ: UNESCO-nun “Dünya yaddaşı” reyestrinə daxil olan nümunələrimiz (birinci yazı)
Çoxəsirlik zəngin mədəni irisə malik olan Azərbaycanın maddi və qeyri -maddi mədəni irsi onun milli özünəməxsusluğunun əsasını təşkil edir. Qloballaşma fonunda milli özünəməxsusluğu ehtiva edən mədəni irs nümunələrinin mühafizəsi, tədqiqi və gələcək nəsillərə çatdırılması mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan xalqı çağdaş dönəmdə müstəqil dövlətini bərpa etdikdən sonra özünəməxsusuluğunun qorunması və milli təhlükəsizliyini təhdid edən halların aradan qaldırılmasını starteji milli hədəfi müəyyən etmişdir.
Azərbaycan dövlətinin qəbul etdiyi qanunvericilik (milli və beynəlxalq) sisitemi dünyanın unversal mədəni dəyərlərinə hörmət hissini aşılamaqla bərabər milli dəyərlərinin qorunmasını qarşısına məqsəd qoymuşdur.
Azərbaycan Respublikası həmçinin milli təhlükəsizlik siyasətinin əsas istiqamətləri müəyyən edilərkən elm, təhsil, mədəniyyət siyasəti və mənəviyyatın qorunmasını xüsusi vurğulayaraq Azərbaycan xalqının mədəni irsinin, maddi və mənəvi dəyərlərinin mühafizəsinə, onun mədəni tələbatlarının ödənilməsi vasitələrinin və elmi-texniki potensialının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasına, mütərəqqi daxili və beynəlxalq inkişafdan bəhrələnməsinə yönəlməsi strateji hədəf kimi müəyyənləşdirmişdir. Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının əsas istiqamətləri müəyyən edilərkən Azərbaycan xalqının vahidliyinin qorunub saxlanılması, azərbaycançılıq ideyasının təşviqi, həmçinin dünya azərbaycanlılarının daşıdığı dəyərlərə əsaslanan milli özünəməxsusluğun və həmrəyliyin möhkəmləndirilməsi, Azərbaycan xalqının mədəni-tarixi irsinin və mənəvi dəyərlərinin qorunması, eləcə də ümumbəşəri dəyərlərlə zənginləşdirilməsi, dilinin, özünüdərk, vətənpərvərlik və milli iftixar hissinin, intellektual potensialının inkişaf etdirilməsi əsas hədəf kimi götürülmüşdür.
Mədəni irsin tədqiqi mühafizəsi qorunması və gələcək nəsillərə çatdırılması ümummili starteji hədəfimiz olmaqla bərabər milli mədəniyyətimiz eyni zamanda ümumibəşəri səciyyə daşımaqla dünya mədəni irsinin vacib tərkib hissəsidr. Bu mənada dünyada ən böyük mədəniyyət təşkilatı olan UNESCO və Azərbaycan əlaqələri mühüm əhəmiyyət daşıyır. Xalqımızın zəngin mədəni irsinin beynəlxalq səviyyədə tanıdılması və digər ölkələr tərəfindən özününküləşdirilmə cəhdlərinin qarşısının alınmasında UNESCO-nun “Dünya Yaddaşı” beynəlxalq reyestrinin rolu danılmazdır. Azərbaycan Respublikası bu platformada mədəni irs nümunələrinin təqdim olunmasına həssaslıqla yanaşır. Odur ki, UNESCO-nun “Dünya Yaddaşı” beynəlxalq reyestrinə daxil olan nümunələrimiz barədə məlumatların hazırlanmasını önəmli hesab edirik.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Əlyazmalar İnstitutunda qədim dövrə aid 390 tibbi sənədlər toplanıb. Onlardan 363 əlyazması IX əsrə aiddir. Onların əksəriyyəti ərəb dilində - ərəb xətti ilə yazılan əlyazmalardır. Bunlardan 70 əlyazma ərəb dilində, 71-i - türk dilində (türk, tatar, kumık, özbək), qalanları isə fars dilindədir.
13-17 iyul 2005-ci ildə UNESCO-nun Çin Xalq Respublikasında keçirilən növbəti yığıncağında Tarixi Abidələrə dair Beynəlxalq Komitənin zəmanəti ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan orta əsrlər təbabətindən və əczaçılığından bəhs edən üç əlyazma Dünyanın Yaddaşı Proqramının reyestrinə daxil etmişdir. Bu proqram, bəşəriyyətin nadir və əvəzolunmaz yazı abidələrini əhatə edir. Qərarı təsdiq edən Sertifikat UNESCO-nun rəhbəri Dr. K. Matsuura tərəfindən Əlyazmalar İnstitutuna təqdim edilmişdir.
Bu üç əlyazma - İbn Sinanın "Tibb elminin qanunu" əsərinin II cildi, Rüstəm Curcaninin "Nizamşahın ehtiyatları" əsəri, Əbu Əl-Qasım Əl-Zəhrəvinin "əl-Məqalə əs-Sələsun" əsərinin əlyazmasının XIII əsr nüsxəsidir.
Dünya tibb elminin inkişafında müstəsna xidmətləri olmuş İbn Sinanın “Dünya Yaddaşı” reyestrinə daxil edilmiş əsəri haqqında aşağıdakı məlumatları bilmək zəruridir.
Qərbdə Avisenna (980-1037) kimi tanınan İbn Sinanın "Tibbin Kanonu" ("Təbabət elminin qanunu", 1030) adlı əsərinin ikinci cildinin ən qədim nüsxəsi (əlyazma) mövcuddur və ərəb dilində yazılmış tibbə və farmakologiyaya aid məşhur risalədir. Bu əlyazma 1143-cü ildə (Hicrə ilə 537) müəllifin ölümündən 104 il sonra Bağdadda nəsx xətti ilə köçürülüb.
Bu ikinci cild əsasən farmakologiya sahəsinə aiddir. Burada bitkilər, minerallar və heyvan maddələrindən yüzlərlə təbii dərmanların təsvirləri var. Müəllifin ölümündən 106 il sonra yenidən köçürülmüş “Tibbin Kanonu” ("Təbabət elminin qanunu") dünyada ən qədim və unikal əlyazmalardan biri sayıla bilər. Avisennanın əlyazmaları dünyada ən mötəbər hesab edilir. "Tibbin Kanonu"nun ikinci cildi sonradan özbək və rus dillərinə yuxarıda qeyd olunan Bakı əlyazmasından tərcümə olunmuşdur (Daşkənd, 1982).
Buxara (Qədim İran, bu günkü Özbəkistan) yaxınlığında Əfşanə şəhərində anadan olan Avisenna öz çox saylı tibbi müayinələrini sonradan Qədim İran və Azərbaycanda keçirmişdir. Ərəb dilində olan “Tibbin Kanonu”, həm Şərq, həm də Qərb tibb tarixində (Britannica Ensiklopediyasında göstərildiyi kimi) ən məşhur ensiklopedik kitabdır."
Orta əsrlər dövründə “Tibbin Kanonu”, bütün Müsəlman Dünyasında və Xristian Avropasında tibb elminin inkişafına öz təsirini göstərdi. XII əsrdə “Tibbin Kanonu” Kremonalı alim Jerard (1140-1187) tərəfindən ərəbdən latın dilinə tərcümə edilmiş, və Avropa universitetlərində tibbi dərslik kimi istifadə edilməyə başlamışdı. Kitab elə ehtiramla qarşılandı ki, hətta Mikelancelo bu barədə belə söyləyirdi: "Avisennaya dəstək verib və səhv olmaq, başqalarına dəstək verib düz olmaqdan daha yaxşıdır"
Əlyazma qalın ağ kağız üzərində yazılmışdır. Mətn qara, başlıq qırmızı rəngdədir; format: 18x20 sm, səhifələrin sayı: 186.
ADPU-nun filologiya fakultəsinin dekanı, f.ü.f.doktoru, dosent,
UNESCO klubunun rəhbəri Könül Həsənova
Tədqiqatçı-hüquqşünas Səməd Vəkilov
27-06-2024, 14:24
"Zəfər Tarixinin Qəhrəmanları" və "Tarixin Zəfər Yolu"
MEK-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Günü ilə əlaqədar sərgi keçirilir, bu sırada "Zəfər Tarixinin Qəhrəmanları" və "Tarixin Zəfər Yolu" kitabları da var
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Mərkəzi Elmi Kitabxanasında (MEK) 26 İyun- Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Günü ilə əlaqədar sərgi keçirilir.
Burada Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin keçdiyi 106 illik şərəfli yoldan geniş bəhs edən MEK-in fondlarındakı nəşrlər sərgilənir. Onların sırasında “Hərbi məktəblərin banisi”, “Azərbaycanda Ali Baş Komandanlıq institutunun Heydər Əliyev mərhələsi”, “Heydər Əliyev və Azərbaycanın Daxili İşlər Orqanları”, “Zəfər memuarları. Döyüşçülər, sərkərdə və müharibə haqqında”, “İlham Əliyev. On beş illik prezidentlik dövrünün uğur salnaməsi 2003-2018”, “Azərbaycan Ordusunun tarixi”, “Hər biri qəhrəmandır”, “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu”, “Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycanda izləri”, “General Əliağa Şıxlinski və silahdaşları”, “Tarixin Zəfər yolu”, “Tarix yazan qəhrəmanlar”, “Hərbi qanunlar toplusu”, “Hərb məharəti tarixi” və digər nəşrlər yer alıb.
Nəşrlərdə 1993-cü ildə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonra bütün sahələrdə olduğu kimi ordu quruculuğundakı misilsiz xidmətləri, Azərbaycanın müstəqilliyi, torpaqlarının azadlığı uğrunda mübarizədə canlarından keçən Vətən övladlarının qəhrəmanlıq yolu, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Müzəffər Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə müstəqillik tariximizə yazılan Zəfər və ordu quruculuğu haqqında digər mühüm məlumatlar yer alır.
Sərgi iki həftə müddətində davam edəcək.
İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi
5-06-2024, 16:03
“Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi ” İctimai Birliyi layihəsinin icrasına başladı
Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə vəsaiti ilə “ Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi ” İctimai Birliyi 2024-cü il kiçik qrant müsabiqəsi çərçivəsində həyata keçirəcəyi “ AZƏRBAYCAN KƏLAĞAYILARININ TƏBLİĞİ” layihəsinə start verildi. Üç ay (01.06.2024 – 01.09.2024) müddətinə icra olunacaq layihə çərçivəsində Bakıda və bölgələrimizdə milli mənəvi dəyərlərimizə, kəlağayımıza həsr olunmuş konsert proqramları keçiriləcək.
24-05-2024, 14:51
LDU-da Respublika elmi-praktiki konfrans
Lənkəran Dövlət Universitetində (LDU) Ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 101-ci ildönümünə həsr olunmuş “Gəncləşən və müasirləşən Lənkəran Dövlət Universiteti Lənkəran şəhərinin-türk dünyasının gənclər paytaxtının simvoludur” mövzusunda hibrid formatda (canlı və onlayn) Respublika elmi-praktik konfransı keçirilir. Konfransda Lənkəran-Astara Regional Təhsil idarəsinin müdiri Bəhruz Mehdiyev, Lənkəran-Astara Regional Mədəniyyət İdarəsinin müdiri Bəxtiyar Qılıncov, Lənkəran-Astara Regional Gənclər və İdman İdarəsinin rəisi Teymur Babazadə iştirak edib.
Konfransın plenar iclasını Lənkəran Dövlət Universitetinin rektoru, prof. Natiq İbrahimov açıb və belə tədbirlərin elmi mühitin formalaşmasına müsbət təsirindən, LDU-nun son illərdə əldə etdiyi uğurlardan, bu uğurların əldə edilməsində universitetdə çalışan gənclərin payından, gənc alimlərin elmi nailiyyətlərindən danışıb. Açılış nitqindən sonra LDU-da keçirilmiş 7-ci Zona Fənn Olimpiada qaliblərinin mükafatlandırılması olub. Qaliblərə diplom, medal və xatirə hədiyyələri təqdim edilib.
LDU-nun Tədrisin təşkili və təlim texnologiyaları üzrə prorektor vəzifəsini icra edən dos. Zaur Məmmədov “Cənub mirvarisi Lənkəran Türk Dünyasının mədəni həyatında”, “Tarix və onun tədrisi metodikası” kafedrasının müdiri, dos. Kamal Mahmudov “Heydər Əliyev müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin banisidir”, dos. Fərid Xankişiyev “Gəncləşən və müasirləşən LDU və gənclər paytaxtı Lənkəran” mövzusunda məruzə ediblər.
Plenar iclasdan sonar konfrans işini 3 bölmədə-humanitar, təbiyyat və riyaziyyat, aqrar və iqtisadiyyat elmləri bölmələrində davam etdirir.
Konfransda 180-ə yaxın tezis dinləniləcək. Qeyd edək ki, konfransın işində LDU-dan əlavə 19 ali təhsil müəssisəsindən və təşkilatlardan tədqiqatçı-alimlər iştirak edir.
24-05-2024, 07:27
Quş-lar yox Quş-dar
Azərbaycan xalqının formalaşmasında həm qıpçaq, həm də oğuz mənşəli bir sıra tayfalar və tirələr iştirak etmişlər. Bunlardan qarapapaq, qarasaqqal, qaraqovaq, qaramanlı, qaradağlı, qəmərli, qaçar, qaşqay, qurd, bayat, bayandurlu, kəngərli, padar, şahsevən, əfşar, kəbirli, dondar, qayı, qarxun, qarqar, topalhəsənli, kolanı, muradxanlı, otuzikilər, cavanşirlər, şamlı, rumlu, ayrım və s. göstərmək olar. Bu tayfalar həm Azərbaycanın və Türkiyənin, həm də başqa türk ellərinin alt yapısında dayanan əsas elementlərdəndirlər. Belə tayfalardan biri haqqında məlumat verərək bu tayfanın adı ilə bağlı yaranmış qeyri-dəqiqliyə, anlaşılmazlığa aydınlıq gətirmək istəyirəm.
Məlimdur ki, qədim türklər həmişə ova ov quşları və tazılarla gedərdilər. Ov zamanı xüsusi təlim görmüş alıcı quşların və ov itlərinin köməyi ilə ov daha maraqlı və məhsuldar keçərdi. Təsadüfi deyil ki, türk xalqları atların ilk miniciləri olduğu kimi ov itləri olan tazıların və ov quşlarının da ilk təlimçiləridirlər. Ov quşlarından şahin, tərlan, doğan, şonqar, şahbaz, qartal hətta türk xalqalarının antropoloji sistemində də daxil edilərək şəxs adı kimi istifadə edilmişdir. Məhz buna görə də, xaqanların və xanların saraylarında bu işlərə baxan xüsusi insanlar olurdular. Məsələn, atlara qulluq edənlərə mehtər, mehtərlərin böyüklərinə isə mehtərbaşı deyərdilər. Beləliklə, quş saxlayanlara quşçu, quşçuların böyüyünə isə quşdarbaşı deyirdilər. Əslən qıpçaq olan bir türk tayfası ov quşu yetişdirmək üzrə ixtisaslaşmışdı. Zaman keçdikcə bu tayfanın adı unuduldu, onlara elə quşçu – quşdar kimi müraciət etməyə başladılar. Onların tayfa adı beləcə dəyişdi. Bu tayfanın üzvləri körpə, yırtıcı quşları yuvalarından götürərək onları böyüdür, təlim verir və yüksək qiymətə satırdılar. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi həm də saraylarda vəzifə tuturdular.
Lakin zaman keçdikcə quşçular bu vəzifə ilə yetinmədilər. Onlar yüksək inzibati vəzifələr tutmağa nail oldular. Təbii ki, sarayda yetişən gənclər yüksək təhsil və təlim görürdülər. Bizim coğrafiyamızda belə insanlardan üç nəfəri daha məşhurdur. Bunların biri Səfəvilər zamanında çox nüfuzlu şəxs olmuş Əli Quşçudur. O, sarayda vəzir olmuş və nüfuzlu bir dövlət xadimi kimi tanınmışdır. İkincisi isə Osmanlı sarayında yeniçəribaşı olan Doğan Quşçudur. O, II Sultan Mehmet Fatehin zamanında yeniçəribaşı vəzifəsini tutaraq Mehmetə qarşı müxalifətdə dayanmışdır. Sonda isə saray çəkişmələrinin qurbanı olmuşdur.
Üçüncü şəxs isə tanınmış astronom-alim, orta əsrlərdə Özbəkistanda yaşamış əsl adı Əbül-Qasim Əliəddin ibn Məhəmməd əl-Quşçudur. O, Əli, bin-Məhəmməd əl-Quşçu kimi tanınır. O da quşçu tayfasının nümayəndəsi kimi məşhurdur. Məhz bu tip insanların, nüfuzlu quşçuların sayəsində quşçu – quşdar tayfası türk coğrafiyasına yayılaraq çox miqdarda toponimik vahidlər formalaşdırmışdır. Azərbaycan coğrafiyasında Təxminən 20-yə yaxın bu adlı toponimik vahid mövcuddur.
• Quşçu – Göygöl, Yevlax, Laçın və Şamaxı rayonlarında dörd kənd;
• Quşçu Dağı (1421 metr), Quşçular Dağı – Şamaxı və Xocavənd rayonlarında dağ adları;
• Quşçu kəndi, Quşçu məbədi, Quşçu Dağı – Daşkəsən rayonunda;
• Quşçu-Ayrım, Dondar Quşçu, Aşağı Quşçu – Qazax və Tovuz rayonlarında üç kənd;
• Dəli Quşçu, Dağ Quşçu, Çöl Quşçu – Zərdab, Siyəzən və Şabran rayonlarında üç kənd;
• Quşlar – Qəbələ və Kürdəmir rayonlarında iki kənd;
• Quşçular – Goranboy, Cəbrayil və Xocavənd rayonlarında üç kənd;
• Aşağı Quşçular, Yuxarı Quşcular – Şuşa rayonunda iki kənd;
• Quşlar kəndinin xarabalıqları – Oğuz rayonunda;
• Quşar adlı nəsil – Qax rayonunun İlisu kəndində;
• Quşçu, Quşçu qalası – Gürcüstanın Marneuli rayonunda kənd və tarixi abidə;
• Quşi, Quşçu – İrəvan xanlığında üç kənd;
• Quşi, Quşidərəsi – İrəvan quberniyasında iki kənd;
• Quşçuqaya – Gəncə quberniyasının Qazax qəzasında mahal;
• Quşçu – Ermənistanın Abaran və Dərələyəz rayonlarında iki kənd;
• Quşçu – Ermənistanın Qafan rayonunda keçmiş kənd;
• Quşçu – İranın Qərbi Azərbaycan ostanında şəhər;
• Quşçu – İranın Şərqi Azərbaycan və Qəzvin ostanlarında iki kənd.
Belə kəndlərdən biri də hal-hazırda müəllim vəzifəsində çalışdığım Kürdəmir rayon Quşlar kənd natamam orta məktəbinin yerləşdiyi “Quşdar” kəndidir. Lakin çox böyük təəssüf hissi ilə qeyd etməyi özümə borc bilirəm ki, bu kəndin adı qeyd edilərkən leksik-semantik yanlışlığa yol verilərək kəndin adı “Quşlar” şəklində yazılmışdır. Yuxarıda da göstərdiyimiz kimi tayfanın adı quşdar olduğu üçün (quş saxlayan, quş yetişdirən; maldar sözündə oldoğu kimi) adı da quşdar şəlində yazılmalıdır. Quşlar şəklində yazılarkən kəndin adının mənası tamam başqa cür səslənir. Dar komponenti lar cəm şəkilçisi kimi səslənir.
Fikrimizcə bu səhv həm Kürdəmir, həm də Qəbələdə dərhal aradan qaldırılmalıdır. Kənd əhalisi və əlaqədar qurumlar bu səhvin fərqinə varmalıdırlar.
Mircəlal İSMAYILOV,
Kürdəmir rayon Quşdar tam
orta məktəbin dil-ədəbiyyat müəllimi
3-05-2024, 20:51
Görkəmli Azərbaycan alimlərinin elmi irsinin zənginləşdirilməsi istiqamətində tədqiqatlar davam edir
Onun alimliyi vətəndaşlığından doğan alimlik idi
Ümumittifaq Torpaqşünaslıq və Ümumittifaq Coğrafiya cəmiyyətlərinin üzvü, 1950-ci ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Partiya Komitəsinin katibi, 1952-1957-ci illərdə AMEA-nın akademik-katibi, Dünya Universitetinin elm və mədəniyyət üzrə doktoru (ABŞ), İngiltərə Kraliça Biblioqraflar Cəmiyyətinin həqiqi üzvü, eləcə də 1968-1987-ci illərdə AMEA-nın akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun direktoru olmuş AMEA-nın həqiqi üzvü Həsən Əliyevin şəxsi fondu tədqiqatçıların sərəncamına verilib. Fondun zənginləşdirilməsi istiqamətində mühüm addımlar atılıb. Akademik Həsən Əliyevə məxsus çoxsaylı sənədlər elmi ekspertizadan keçirilərək arxiv siyahılarına uyğun olaraq fonda daxil edilib. Müxtəlif istiqamətli elmi, pedaqoji və yaradıcı fəaliyyəti özündə cəmləşdirən fondda Azərbaycanın təbii sərvətlərindən səmərəli istifadə olunması və onların mühafizəsi, müxtəlif rayonların torpaq xəritələrinin tədqiqi, təbiətdən və təbii sərvətlərdən istifadənin elmi əsaslandırılması ilə bağlı Azərbaycan elminin dəyərli tədqiqat əsərləri Elmi irs şöbəsində daimi mühafizəyə cəlb edilib. Fondda görkəmli coğrafiyaşünas alimin elmi-populyar məqalələri, xəritələr, redaktə etdiyi əsərlər, beynəlxalq və ümumittifaq konfranslarındakı giriş nitqləri, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq əlaqələrinə dair sənədlər, səfər təəssüratları və xatirələri yer alıb. Akademikə məxsus fondda, həmçinin ətraf mühitə dair elmlər, kənd təsərrüfatı, ekologiya, bitkiçilik və coğrafiyanın inkişafına töhfələr verəcək araşdırmalar siyahılara uyğun şəkildə yerləşdirilib.
Azərbaycan xalqının təbiətə olan sevgisindən kənarda qala bilməyən Həsən bəy Zərdabi və Həsən Əliyev kimi dühaların vətənə olan eşqindən dolayı təbiətşünaslıq elmini seçmələri və Vətənin bənzərsiz gözəlliklərlə zəngin təbiətini qorumaq məqsədilə elmi yaradıcılıq yoluna çıxmaları cəmiyyətdə və elm aləmində maraqlı tendensiya yaradır. Azərbaycan təbiətində müxtəlif səbəblərdən torpağın xassələrinin tədricən pisləşməsi, torpaq strukturunun pozulması və torpağın münbitliyinin aşağı düşməsi nəticəsində baş verən deqradasiya prosesi zamanı – XIX əsrin II yarısı və XX əsrin II yarısında Həsən bəy Zərdabi və Həsən Əliyevin təbiətşünaslıq elminin inkişafı istiqamətində atdıqları addımlar, təbiətə kütləvi qayğı gərəkdiyini söyləyən SOS xarakterli çıxışlar, yazılar və əsərlər ölkənin nadir təbiət ünsürlərini qorumaq və Azərbaycan təbiətinə sevgi aşılamağı hədəf seçdi.
Təbiətşünas, pedaqoq, maarifçi-demokrat Həsən bəy Zərdabinin “Meşəni meşəbəyilərdən qorumaq lazımdır”, “Əgər meşələr qırılarsa, yayda müsəlləh sədası, qışda isə təzək tüstüsü göylərə ucalar” kimi deyimlərilə Tuqay meşələrini qırılmaqdan qurtarmaq, meşələrin su tənzimləyici, torpaqqoruyucu rolunu və onun quraqlığa qarşı ən əlverişli mübarizə vasitəsi olduğunu xalqa çatdırmaq amalı və akademik Həsən Əliyevin məqsədləri üst-üstə düşürdü. Akademik Həsən Əliyevin ilk variantı 1976-cı ildə, II təkmil nəşri isə 1982-ci ildə işıq üzü görən “Həyəcan təbili” əsəri də öz növbəsində Azərbaycan təbiətinin deqradasiyaya uğradığının, təbiəti mühafizə üçün ölkə əhalisinin əksəriyyətinin bir araya toplaşmalı olduğunun həyəcan siqnalına çevrildi. “Biz təbiətdən mərhəmət gözləməməli, onu öz iradəmizə tabe etməliyik” deyiminə istehza edən vətən aşiqi Həsən Əliyev “tabe elə görüm necə edəcəksən” deyərək “Həyəcan təbili” kitabında quruyan çeşmə və çaylarımızın, məhv edilmiş meşələrimizin ağrı-acısından danışaraq təbiətimizin müdafiəsinə qalxırdı.
Bütün varlığı ilə ana təbiətə bağlı olan, təbiətin bizə bəxş etdiyi ən qiymətli sərvəti sayılan torpağa xüsusi həssaslıq və duyarlıqla yanaşan Həsən Əliyev kimi alimlərin yeri və rolu danılmazdır. “Qırmızı kitab”a düşmüş canlıların, nadir bitki və heyvanlar aləminin növlərinin təhlükə ilə üzləşməsi, məhsuldar torpaqların tədricən sıradan çıxması, eroziyaya məruz qalmış və şorlaşmış torpaqların, qırılan meşələrin, sökülən çəmənliklərin, o cümlədən toksik maddələr və çirkab sularla zəhərlənmiş torpaqların üzləşdiyi təhlükələrdən xilas edilməsi yollarının araşdırılıb göstərilməsi onun müstəsna xidmətlərindəndir.
Alim əməyi və zəngin elmi tədqiqat işindən söz düşəndə öz peşəsinə, təbiətşünaslıq, coğrafiya və ekologiya elminə vurğunluqla “Mən xalqıma çox borclu olduğumdan borcumu ödəyirəm” deyərdi. Bu onun təbiəti sadəcə olaraq sevmək xatirinə sevdiyini deyil, onu dərk edərək sevdiyini göstərirdi.
Unudulmaz xidmətləri sırasında Azərbaycanda qoruqların təşkili, artırılması və onların qorunması, ətraf mühitin mühafizəsi məqsədilə cəmiyyətin təşkilatlanması və müxtəlif qurumların, ictimai nəzarət mərkəzlərinin işinə start verilməsi, bu istiqamətdəki fəaliyyəti elmi yöndə həyata keçirmək üçün şöbələrin yaradılması, 1970-ci ildə “Azərbaycan təbiəti” adlı elmi-kütləvi jurnalın nəşrə başlaması, o cümlədən arid, yəni quraq təbiəti olan alçaq dağlıq ərazilərdə meşəsalma fikrinin əsasının qoyulması idi.
AMEA Rəyasət Heyəti Aparatı Elmi irs
şöbəsinin əməkdaşı Gülnar Hacıyeva
4-04-2024, 20:14
HEYDƏR ƏLİYEVİN EKOLOJİ SİYASƏTİNİN DAVAMI
Vətəndaşların sağlam ətraf mühitdə yaşamaq və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə hüququnun təmin edilməsi ölkədə aparılan sosial islahatların mühüm tərkib hissəsidir. Azərbaycanda ətraf mühitin mühafizəsi və ekoloji problemlərin həlli üzrə fəaliyyət ötən əsrin 70-ci illərindən daha intensiv xarakter almışdır.
Elə liderlər var ki, onlar milli tarix yaradırlar. Heydər Əliyev məhz Azərbaycanın müasir tarixini yaradan liderdir. Tarix onu öz dövrünün əsl əfsanəsi, güclü dövlət başçısı, fədakar insan və dövlət quruculuğu kimi çətin tarixi vəzifəni öz üzərinə götürməyə qadir olan nadir şəxsiyyət kimi xatırlayır.
Heydər Əliyev Azərbaycanın təbiətinə xüsusi önəm verir, onun saf bütövlüyünün qorunub saxlanmasını zəruri hesab edirdi. Onun Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə ətraf mühitin sabitliyi və ətraf mühitin mühafizəsi məsələlərinə, regionlarda və paytaxtda abadlıq-quruculuq işlərinə böyük diqqət yetirilmişdir.
Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə bu dövrdə ekoloji problemlər, ictimaiyyətin diqqətinin ətraf mühitin mühafizəsinə yönəldilməsi, ərazilərin abadlaşdırılması ilə bağlı mühüm qərarlar qəbul edilmişdir.
1993-cü ildə Heydər Əliyev ölkə rəhbərliyinə qayıdışından sonra xalqın təcili tələbi ilə ölkədə yeni ekoloji siyasət formalaşmağa başladı. Ümummilli liderin tövsiyələrini rəhbər tutan dövlətimiz bu gün Azərbaycanın zəngin təbii ehtiyatlarının mühafizəsi və bərpası istiqamətində fəaliyyətini uğurla davam etdirir. Bu məqsədlə yeni mühüm layihələr həyata keçirilir, ölkə ictimaiyyətinin, yerli və xarici təşkilatların diqqətini ekoloji problemlərin həllinə cəlb etmək üçün maarifləndirici tədbirlər həyata keçirilir.
Bu işlərin davamı olaraq 2010-cu il Azərbaycanda “Ekologiya ili” elan edilmişdir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkədə ekoloji problemlərin həlli istiqamətində mühüm işlər həyata keçirilir, ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün davamlı sosial-ekoloji inkişaf və meşələrin bərpası üzrə milli proqramlar qəbul edilirdi.
Sənayenin inkişafı və elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətləri yeni infrastrukturların yaradılmasına, iş yerlərinin açılmasına gətirib çıxarır. Elmi-texniki inqilab, sənaye və nəqliyyatın sürətli inkişafı ekoloji tarazlığın pozulması ilə nəticələnir. Cəmiyyətlə təbiət arasındakı münasibətlərin harmoniyasının nəzəri təhlili bir daha təsdiq edir ki, insan və təbiət münasibətləri sosial münasibətdir. Bu o deməkdir ki, ekoloji problemin həllinə hər hansı münasibət təbii olmaqla yanaşı, siyasi və ideoloji əhəmiyyətə malikdir.
Müasir ekoloji vəziyyətin sosial proseslərin bütün bəşəriyyətin perspektivləri baxımından təhlili aspektində öyrənilməsi çox vacibdir. Bu baxımdan “Bir ağac ək!” layihəsi mühüm rol oynayır. Ətraf mühitin mühafizəsinə xidmət edən Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən bu layihə çərçivəsində ölkədə hektarlarla ərazi yaşıllaşdırılıb. Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın rəhbərliyi ilə Beynəlxalq Dialoq Kampaniyası və Ətraf Mühitin Mühafizəsi - IDEA çərçivəsində ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində xeyli iş aparılır. Təbii ki, ətraf mühitin mühafizəsi tədbirlərinin səmərəliliyini artırmaq üçün gənclər arasında koordinasiya yaratmaq, maarifləndirmə işləri aparmaq lazımdır.
Müasir mərhələdə ətraf mühitin mühafizəsi üçün əyani vəsaitlərin nəşri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Dərs vəsaitlərinin hazırlanması, bu sahədə aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrinin nəşri, kütləvi elmi ədəbiyyatın nəşri zəruridir. Təcrübə və yeni ekoloji ideyaların mübadiləsi üçün ekoloji problemlərə həsr olunmuş elmi konfransların keçirilməsi aktualdır. Respublikanın iri şəhərlərində, xüsusilə Bakı, Gəncə və Sumqayıtda ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması istiqamətində tədbirlər həyata keçirilir.
Bəşəriyyətin üzləşdiyi müasir çağırışlar kontekstində, süni intellekt bizə mümkün gələcək ssenarilər haqqında xəbərdarlıq edir. Əhalinin artımı, sənaye inkişafı və zərərli maddələrin emissiyası kimi cari tendensiyaları nəzərə alaraq, proqnozlar 2050-ci ilə qədər bütün bəşəriyyətin mövcudluğuna böyük təhlükələr olduğunu göstərir.
Bu çağırışlar fonunda Azərbaycan 2024-cü ili “Yaşıl Dünya üçün Həmrəylik İli” elan edib və ətraf mühitin sağlamlaşdırılmasına yönəlmiş geniş spektrli tədbirlər və proqramlar həyata keçirir. Bura bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid, yaşıllıqların aktiv bərpası və su ehtiyatlarından səmərəli istifadə daxildir. Bundan əlavə, biz biomüxtəlifliyin qorunmasına xüsusi diqqət yetiririk. Milli parkların, qoruqların və xüsusi mühafizə olunan ərazilərin yaradılması bizim prioritetlərimizdən birinə çevrilir. Biz gənclərin də bu prosesə cəlb edilməsinin vacibliyini başa düşürük. Ona görə də ekoloji mövzuların təhsil proqramlarına daxil edilməsi və gənc nəsildə ekoloji şüurun formalaşdırılması strategiyamızda əsas yer tutur.
Müasir siyasət demək olar ki, həll olunmayan problemlə - Qərbdə və Şərqdə, Şimalda və Cənubda tamamilə fərqli görünən qlobal istiləşmə problemi ilə üzləşib. Məsələn, Asiya və Afrikanın inkişaf etməkdə olan ölkələrində ətraf mühit məsələlərinə çox vaxt Avropadan fərqli yanaşırlar. Karbohidrogenlərdən tez bir zamanda imtina etmək çağırışları bu regionlarda daha da güclənən iqtisadi artımla tamamilə bir araya sığmır! Zəngin ölkələr iqtisadi artımdan imtina edə bilsələr də, inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün hər şey fərqli görünür: bu, onların yoxsulluğun öhdəsindən gəlmək üçün yeganə şansıdır! Beləliklə, qlobal istiləşmə ilə mübarizənin potensial təsirinə məruz qalan iqtisadi qüvvələrin Şərqdə və Cənubda olduğu yer budur. Bəziləri planeti xilas etmək səylərini gördükdə, digərləri artıq iqtisadi üstünlüyə nail olmuş Qərbin mövcud vəziyyəti qoruyub saxlamaq istədiyini düşünür. Asiya, Afrika və Latın Amerikasının əksər inkişaf etməkdə olan ölkələri hesab edirlər ki, inkişaf etmiş ölkələrin indiki mövqelərinə çatmasına kömək edən resurslara çıxışlarını kəsmək cəhdləri bir gün kollektivə çatmağa ümid edənlərin iqtisadi uğurlarını cilovlamaq cəhdidir.
Bu kontekstdə daha real məqsəd, fikrimizcə, “yaşıl iqtisadiyyat”ın inkişafı ilə birlikdə iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma ola bilər. Bu təcili prioritetdir! Və bütün hallar üçün uyğun vahid həll olmadığı üçün hər bir ölkə özü öz problemlərini həll etməlidir.
Çiçək Əhməd qızı QARAYEVA,
ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Kolleci
2-04-2024, 14:18
Bakı Qızlar Universiteti və Quba Soyqırımı Memorial Kompleksinin birgə təşkilatçılığı ilə respublika elmi-praktik konfransı keçirildi
29 mart 2024-cü il tarixində Bakı Qızlar Universiteti və Quba “Soyqırımı Memorial Kompleksi”nin birgə təşkilatçılığı ilə 31 mart Azərbaycanlıların
soyqırımı gününə həsr olunmuş “Azərbaycanlılara qarşı törədilən 1918-ci il soyqırımı hadisələrinin nəticələri” mövzusunda respublika elmi-praktik konfransı keçirildi.
Konfransda Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni səsləndirilidi, Azərbaycanın müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda canlarından keçən
şəhidlərimizin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildi. İlk olaraq, universitetin rektoru, professor Sevinc Rəhimova “31 mart soyqırımı Azərbaycan tarixinin qanlı səhifəsidir” mövzusunda məruzə etdi. Daha sonra Bakı Qızlar Universitetinin “Tarix” kafedrasının müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Əzizağa Ələkbərli 1918-ci ildə Lənkəran və Şamaxıda törədilmiş soyqırımlardan danışaraq, ermənilərin xalqımıza qarşı apardığı etnik təmizlik və soyqırım siyasətini pislədi. AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, Quba “Soyqırımı Memorial Kompleksi”nin mütəxəssisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Sübhan Talıblı 1918-ci ildə Salyanda baş vermiş mart soyqırımı barəsində məlumat verərək, azərbaycanlıların soyqırımının xüsusi qəddarlıqla həyata keçirildiyini bildirdi.
Bakı Qızlar Universitetinin baş müəllimi, BDU-nun doktorantı Tural Vəlizadə 1918-ci il Mart soyqırımının arxiv sənədlərində də əks olunduğunu
bildirərək, bu barədə ətraflı məlumat verdi. Daha sonra Quba “Soyqırımı Memorial Kompleksi”nin “Elmi araşdırmalar, ekspozisiya və fond şöbəsi”nin müdiri Lətafət Behbudova, şöbənin əməkdaşları Nurcan Allahverdiyeva və Ülkər Zeynalova çıxış etdilər. Çıxışlarda Qubada 1918-ci il hadisələri zamanı ermənilərin on minlərlə insanın qətlə yetirilməsinin sübutu kimi və onların xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq Quba “Soyqırımı Memorial Kompleksi” yaradıldığı, tarixi həqiqətlərin və xalqımıza qarşı yönəldilmiş amansız qətliamların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasının vacibliyi vurğulandı.
Soyqırımı qurbanlarının xatirəsini ehtiramla yad edir, onlara Allahdan rəhmət diləyirik.
17-03-2024, 07:28
MAARIFLƏNDİRİCİ PROQRAMLAR ÇOXALDILMAlIDIR
Dördüncü hakimiyyət adlandırılan informasiya kanallarımızın fəaliyyəti dövlətçilimiyizin möhkəmləndirilməsinə, ölkə başçısının xarici və daxili siyasətinin kütlələr arasında yayılmasına xidmət edən məzmunlu verilişlər hazırlayaraq nümayiş etdirir. Ölkə prezdentinin neqativ halların aradan qaldırılması istiqamətində həyata keçirdiyi siyasətin işıqlandırılmasında müstəsna rol oynayır. Lakin onların bu fəaliyyətini qənaətbəxş hesab etmək olmaz. Neqativ hallara qarşı mübarizəni təkcə ölkə prezdentimi həyata keçirməlidir? Bəs informasiya kanallarının ölkə prezdentinə dəstəyi nədən ibarətdir? Yerlərdə neqativ halların üzə çıxarılıb islah edilməsində informasiya kanallarının rolu əvəzsizdir. Artıq buna münbit şərait də yaradılmışdır. Telekanalların maarifləndirici fəaliyyətini də qənaətbəxş hesab etmək olmaz. İşıqlandırılmasına ehtiyac duyulan nə qədər problemlərimiz var. İnsanların siyasi mədəniyyətinin artırılması, ekoloji, hüquqi, iqtisadi, pedaqoji biliklərin artırılmasına yönələn yüzlərlə teleproqromlar hazırlamaq mümkündür. Dünya səmasını qara bulud kimi bürüyən quş qripi, donuz qripi, ebola, koronavirus bəlaları məhz ekoloji maarifləndirmənin kafi olmadığını göstərir. Bu kimi problemlərin həll edilməməsi və bu istiqamətdə maarifləndirici proqramların həyata keçirilməməsi bugünkü faciələrin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Hüquqi biliklərin geniş yayılmasına da böyük ehtiyac var. Hüquqi biliklərin zəif olması ucbatından insanlar bəzən özü də dərk etmədən hüquqazidd hərəkətlərə yol verir. Bu da onları məhkəmə salonlarına aparıb çıxarır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində insanların iqtisadi biliklərinin də artırılmasına ehtiyac duyulur. Yeni iqtisadi şəraitdə rəqabət anlayışını aydın təsəvvür etməyən iş adamları bazar iqtisadiyyatının əxlaqi dəyərlərinə əməl etməyərək səhvlərə yol verir. Bəzən cinayətə də əl atırlar ki, bu da iqtisadi qanunların tələblərinə uyğun gəlmir. Bu gün insanların siyasi cəhətdən maarifləndirilməsinə də ehtiyac duyulmaqdadır. Türk dünyasının dahi mütəfəkkirləri Əl-Fərabi, İbn Sina, Nəsrəddin Tusi, Əli Xınalızadə, Ziya Göyalp siyasi mədəniyyəti dövlət əxlaqı kimi şərh edərək, hamını onu mənimsəməyə səsləyirlər. Bu xüsusda Nəsrəddin Tusi özünün “Əxlaqi-Nasiri” əsərində yazır:
“Ünsiyyət və əlaqə yalnız o zaman baş tutar ki, nəyin nizama aparıb çıxaracağını, nəyin pozğunluğa səbəb olacağını, hər kəslə təkbətək necə davranmaq lazım olduğunu öyrədən elmi yaxşı biləsən. Bu elm ictimaiyyət elmidir. Deməli, hamı bu elmi öyrənməyə səy etməlidir ki, fəzilət sahibi olmağı bacarsın; əks halda rəftar, müaşirət və davranışda səhvlərə yol verilər, dünyada qanunsuzluqlar olar.” (s.177)
Telekanallarımızda elmi biliklərin geniş təbliğinə də ehtiyac duyulmaqdadır. Tarixin bütün dönəmlərində görkəmli alimlər, şairlər insanların elmi biliklər əldə etməsinin vacib tələb olduğunu qeyd etmişlər. Türk xalqının böyük oğlu Əl-Fərabi (IX əsr) elmi biliklər əldə etməyi insanları xoşbəxtliyə aparan yol kimi qiymətləndirmişdir. O, özünün “Sosial-etik traktatlar ” əsərində mənasız müharibələri, çəkişmələri, şər əməlləri yox etmək üçün insanları maarifləndirməyə səsləmiş, bilik və fəaliyyətin uzlaşmasını vacib şərt hesab etmişdir. Dahi Nizami də oğluna nəsihətində elmi biliklərlə ucalmağın mümkün olduğunu söyləmişdir. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, son illərdə elmi bilikləri kitablardan əldə etmək unudulmuşdur. Bu boşluğu doldurmaq üçün telekanallar qarşısında həlli gözlənilən problemli vəzifələr var. Elmi biliklərin insan həyatındakı rolunu göstərmək üçün daha bir tarixi fakta müraciət etmək yerinə düşərdi. Əhəmənilər imperiyasının banisi II Kir (e.ə. 600-530) ətraf dövlətləri zəbt edir, lakin Lidiya deyilən bir ölkəni tutmağa nail ola bilmir. O, vəzirinə müraciət edərək, onun məsləhətini dinləyir. Vəzir deyir: Bu dövlətin sakinləri hərb elmini çox yaxşı bilirlər. Onları ticarətə və saz çalmağa alışdırmaq lazımdır ki, elmdən uzaq düşsünlər. O zaman sən öz məqsədinə nail ola bilərsən.
Bədnam qonşumuz ömrünü çoxdan başa vurmuş Metsamor atom-elektrik statnsiyasının ətəyindən bərk-bərk yapışır ki, bəlkə əllərini atom silahına çatdırıb türk dünyasını məhv etsin. Bununla kifayətlənməyən bədnam qonşumuz indi də kosmosda əməkdaşlıq etmək üçün onlarla dostluq edən dövlətlərlə saziş imzalamaq niyyətindədir. Bunun üçün işçi qrupu da yaradılmışdır (RBK kanalı, Subtrasiya 28.04.2021, saat 09:00da). Bu əməkdaşlığın arxasında nəyin gizləndiyi hamıya aydındır. Telekanallarımızda maarifləndirici layihələrə nadir hallarda rast gəlmək mümkündür. Yüzlərlə maarifləndirici verilişlərin efirə çıxmasına böyük ehtiyac var.
Sovetlər birliyi dövründə Azərbaycan televiziyası yuxarıda göstərdiyimiz problemlərə dair hər il yüzlərlə proqromlar nümayiş etdirərək, xalqımızı elmi biliklərlə silahlandırmışdır. Həftədə bir neçə dəfə ayrı-ayrı fənlər üzrlə teledərslər həyata keçirilirdi. Bunu yenə də həyata keçirmək telekanalların müqəddəs borcudur. Elmi-tədqiqat institutları, ali məktəblər yuxarıda göstərdiyimiz problemlərə dair yüzlərlə lahiyələr hazırlayıb efirə çıxa bilərlər. Sadəcə olaraq bunu onlardan tələb etmək lazımdır. Xalqın gələcəyini düşünmək hər bir ziyalının müqəddəs borcudur.
Kərim MƏMMƏDOV,
pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor.
7-03-2024, 20:18
Tələbə yoldaşımızın sevincini paylaşırıq.
Sevinc elə hissdir ki, paylaşdıqca artır. Bu ilki 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü həyatıma bir ayrı bayram ovqatı qatdı. Elm və Ali Təhsil Üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən “Təşəkkürnamə” ilə təltif edildim. Sevincimi sizlərlə də bölüşürəm.
"Lənkəran Dövlət Universitetinin İctimaiyyətlə əlaqələr və Mətbuat xidmətinin rəhbəri Esmira İsmayılova “Çalışdığı müddət ərzində göstərdiyi səmərəli fəaliyyətinə, mətbuat və kütləvi informasiya vasitələrində LDU-nun təhsil fəaliyyətinin işıqlandırılmasında göstərdiyi xidmətlərinə görə” Elm və Ali Təhsil Üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən “Təşəkkürnamə” ilə təltif edilir".
Bayram tədbirində Fəxri mükafatı Lənkəran Dövlət Universitetinin rektoru, professor Natiq İbrahimov təqdim etdi. Əməyimə verilən yüksək dəyərə görə Elm və Ali Təhsil Üzrə Dövlət Agentliyinin direktoru Ülkər xanım Səttarovaya, agentliyin bütün əməkdaşlarına, LDU-nun rektoru hörmətli prof. Natiq İbrahimova ürəkdən təşəkkür edirəm. Öz növbəmdə agentliyin və LDU-nun bütün xanım əməkdaşlarını, bütün Azərbaycan qadınlarını səmimi qəlbdən təbrik edir, ən xoş bayram arzularımı bildirirəm.
Bayramımız mübarək!
Sorğu
Saytımızda hansı mövzulara daha çox yer verilməsini istəyirsiniz?
Son buraxılışımız
Facebook səhifəmiz
Reklam
Hava
Valyuta
Reklam
Sayğac
Ən çox baxılanlar
Köşə
Xəbər lenti
Foto
Bütöv.az
Video
"Vətən Qəhrəmanları" Şəhid İlyas Nəsirov
All rights reserved ©2012 Butov.az
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!