İran rejiminin Azərbaycan Respublikasına qarşı düşmənçiliyinin kökündə nə dayanır?

Müqəssir kimdir?
AzTurk.News
08.01.2025

Bu məsələni daha yaxşı başa düşmək üçün qeyd etmək lazımdır ki, İran rejiminin Azərbaycana qarşı düşmənçiliyi təkcə siyasi və ya iqtisadi fikir ayrılıqları ilə məhdudlaşmır. Əksinə, bu düşmənçilik ümumilikdə türklərə – həm Azərbaycan türklərinə, həm də Anadolu türklərinə qarşı dərin və köklü bir düşmənçiliyi əks etdirir. Ötən əsrdə həm Pəhləvi rejimi, həm də İslam Respublikası Azərbaycan türklərinin tarixini, dilini və mədəniyyətini təhrif etməyə və ya sıxışdırmağa fəal cəhd göstərib.
Tarixi zəmin: Repressiya irsi
Bu düşmənçiliyin kökündə son yüz ildə İranda hökmranlıq edən rejimlərin, milli birliyə təhlükə hesab etdikləri ölkənin etnik və mədəni müxtəlifliyindən qorxmaq dayanır. Pəhləvi dövründə fars dili və mədəniyyətinə əsaslanan homojen bir İran kimliyi (bir millət-bir dövlət) yaratmaq üçün siyasətlər həyata keçirilirdi. Bu siyasət türklər, kürdlər, ərəblər və bəluclar da daxil olmaqla, fars olmayan etnik qrupları marginallaşdırdı. İran İslam Respublikası da bu fars mərkəzli siyasətləri miras aldı və onları öz şiə mərkəzli ideologiyası ilə birləşdirərək azlıq qruplarına qarşı repressiyaları gücləndirdi.
İran cəmiyyətində narsisizm mədəniyyəti
İran rejiminin ayrı-seçkilik siyasəti daha dərin bir məsələyə işarə edir: cəmiyyətin bəzi hissələrində geniş yayılmış üstünlük və hüquq mədəniyyəti. Bu zehniyyət sistematik irqçiliyi və qeyri-fars etnik azlıqlara zülmü gücləndirdi. Bəzi araşdırmalar göstərir ki, həll olunmamış sosial travmalar, rejimin avtoritar təbiəti ilə birlikdə siyasətə və dini ideologiyaya nüfuz etmiş narsisist münasibətləri gücləndirib.
Daha ətraflı araşdırmaq üçün biz narsistlərin 10 əsas xüsusiyyətini və onların İran rejiminin davranışındakı əksini araşdıraq.
Narsissizmin 10 klassik xarakteristikası
1. Özünə möhtəşəm bir hörmət hissi
- Nailiyyətləri şişirtmək və ləyaqətsiz bir şəkildə onları üstün genlərə məxsus bir amil kimi tanınmağı gözləmək.
2. Uğur, güc və ya mükəmməllik fantaziyaları ilə məşğul olmaq
- Daim sonsuz uğur, güc və üstünlük xəyalında olurlar.
3. Xüsusi və unikal olduğuna inam
- Onlar hesab edirlər ki, yalnız müəyyən qruplar onları başa düşə və ya onların yerinə sahib ola bilər.
4. Həddindən artıq heyranlığa ehtiyac duymaq
- Özünə hörmətini qorumaq üçün daim tərifə və təsdiqə ehtiyacı var.
5. Haqlı olmaq hissi
- Başqalarından xüsusi rəftar və öz istəklərinə sözsüz şəkildə tabe olmağı gözləyir.
6. Başqalarından sui-istifadə etmək
- Peşman olmadan (həyasızcasına) şəxsi mənfəət üçün insanlardan və ya şəraitdən istifadə edir.
7. Başqalarının dərdinə şərik olmaq hissinin (empatiyanın) olmaması
- Başqalarının duyğularını tanımaq və ya başa düşməmək.
8. Başqalarına həsəd aparmaq və ya başqalarının sizi qısqandığına inanmaq
- Tez-tez qısqanır və ya başqalarının da onu qısqandığına inanır.
9. Təkəbbürlü olmaq və ya özünü vacib hesab etmək davranışı
- Daim başqalarına qarşı təkəbbürlü və alçaldıcı davranışlar nümayiş etdirir və tez-tez onları aşağılayır.
10. Saxta inam altında gizlənən kövrək özünə hörmət
- Güvən səthinin altında gizlənən və tənqiddən asanlıqla zədələnən etibarsızlıq.

Narsisizm və şiə ideologiyası arasındakı oxşarlıqlar
Şiəlik, İran İslam rejimi tərəfindən şərh edildiyi kimi, narsisizmlə əlaqəli bir çox xüsusiyyətləri əks etdirir. Şiələr qürurla digər İslam məzhəblərindən, xüsusən də sünnilərdən üstün olduqlarını bəyan edir və çox vaxt onları batil və ya azğın hesab edirlər. Bəzi tanınmış şiə alimləri hətta sünniləri kafir adlandırırlar.
Şiə əqidəsi İmam Əlinin və onun nəslinin ilahi mənsubiyyətini vurğulayaraq, müstəsnalıq və hüquq hissi yaradır. Bu dünyagörüşü Xomeyni və Xamenei kimi özlərini İslam dünyasının qanuni liderləri və İmam Zamanın davamçıları hesab edən rəhbərlərin münasibətində də özünü göstərir. Aşağıda narsisizmin 10 xüsusiyyəti və onların şiə inancları ilə oxşarlıqlarının ətraflı müqayisəsi verilmişdir:
Narsissizmin xüsusiyyətləri və şiə baxışı
1.Özünə möhtəşəm bir hörmət hissi
- Narsisizm: Nailiyyətləri şişirdir və özünü mahiyyətcə üstün hesab edir.
- Şiə baxışı: Şiə alimləri tez-tez iddia edirlər ki, onların əqidəsi və İmam Əliyə sədaqəti onları digər müsəlmanlardan üstün edir.
2. Məşğuliyyət və haqlı olduğuna inanmaq
- Narsissizm: Bilikli və ən uğurlu olmaq vəsvəsəsi.
- Şiə baxışı: İslamın şiə təfsirlərinin ilahi rəhbər və yeganə düzgün yol olduğuna inam.
3. Xüsusi və eksklüziv mənsubiyyət hissi
- Narsisizm: Özünü elit (seçilmiş), xüsusi qrupun bir hissəsi kimi görür.
- Şiə baxışı: Şiələr özlərini 12 İmamın seçilmiş ardıcılları hesab edirlər.
4. Tanınma və təsdiqə ehtiyac
- Narsisizm: Daim başqalarından tərif və təsdiq umur.
- Şiə baxışı: Aşura kimi dini mərasimlər tez-tez şiələrin möhkəmliyinə və şəhadətinə heyranlıq oyatmağa çalışır.
5. Haqlı olmaq hissi
- Narsisizm: Xüsusi rəftar və istəklərə uyğunluq gözləmək.
- Şiə baxışı: Siyasi və dini liderlik üçün ilahi haqqa inam.
6. Tarixi rəvayətlərdən istifadə
- Narsisizm: Şəxsi mənfəət üçün şəraiti manipulyasiya etmək.
- Şiə baxışı: Şiəlikdə sədaqəti və şəxsiyyəti gücləndirmək üçün İmam Hüseynin şəhadətini vurğulayır.
7. Müxalif fikirlərə empatiyanın olmaması
- Narsisizm: Başqalarının hisslərinə və perspektivlərinə məhəl qoymur.
- Şiə baxışı: Sünni təfsirləri çox vaxt göz ardı edilir və ya gözdən salınır.
8. Başqalarına qarşı qısqanclıq və şübhə
- Narsisizm: Paxıllıq hiss edir və ya başqalarının onlara həsəd apardığını düşünür.
- Şiə baxışı: Əksəriyyəti sünni olan xalqları şiə ideologiyasına düşmən və ya paxıl kimi qəbul edir.
9. Təkəbbürlü davranış və ya başqalarına hörmətsizlik
- Narsisizm: Təkəbbürlü davranış və başqalarını alçaltmaq.
- Şiə baxışı: İranın dini və tarixi irsi ilə fəxr etmək, çox vaxt başqalarının nailiyyətlərinə məhəl qoymamaq.
10. Saxta inam altında gizlənən kövrək özünə hörmət
- Narsisizm: Zahiri inam pərdəsi altında gizlənən güvənsizlik.
- Şiə baxışı: Dini kimliyin güclü ifadələrindən tez-tez zəiflikləri gizlətmək üçün istifadə olunur.
Düşmənçiliyin güclənməsində ruhanilərin rolu
İran İslam Respublikası rejimi öz ideoloji çərçivəsini həyata keçirmək üçün daha çox din xadimlərinə və ya mollalara arxalanır. Amili (Ərdəbilin imam cüməsi) kimi insanlar gərginlik yaratmaq və icmaları parçalamaq üçün tez-tez təxribatçı ritorikadan istifadə edirlər. Onların rolu rejimin ideoloji hekayələrini təbliğ etmək və repressiv siyasətlərə haqq qazandırmaqla yanaşı, türk ünsürünə (həm daxili, həm də xarici) qarşı düşmənçiliyi gücləndirməkdir.
Tarix göstərir ki, din xadimləri avtoritar rejimlərin qanuniləşdirilməsində mühüm rol oynayıblar. Təlimlərini siyasi gündəmlərə uyğunlaşdıraraq, fərqli fikirlərə nəzarət etmək və onları yatırtmaq üçün dini doktrinadan sui-istifadə edirlər.
Ona görə də hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq – istər Pezeşkian, istərsə də başqaları; onların hamısı bu faşist rejimin göstərişlərini yerinə yetirməyə və bölücülük rolunu oynamağa məcburdurlar. Rejim Türkiyə, Azərbaycan və ya Ərəb Körfəzi (Kəngər Körfəzi) dövlətləri kimi qonşu dövlətlərin iqtisadi və siyasi uğurları ilə qarşılaşdıqda, öz xudbin (eqoist) daxili mahiyyətini və bədxahlığını və bu hadisələrə dözə bilmədiyini ortaya qoyur. Rejim qarşılaşdığı uğursuzluqlarında özünə düşmən hesab etdiyi ABŞ, İsrail və ya digər güman edilən xarici qüvvələri günahlandırmağa başlayır.
Bu arada təcrübəli siyasətçi Məsud Pezeşkian ictimai rəyi çaşdırmaq, özünün və rejimin səmərəsizliyini ört-basdır etmək üçün “Nəhcül-bəlağə”dən məharətlə istifadə edir. İşinin səmərəliliyini nümayiş etdirmək səylərinə baxmayaraq, Pezeşkian rejimin üzləşdiyi əsas problemlərin həllində dəfələrlə uğursuzluğa düçar olub. Onun mövcud problemlərin həlli üçün effektiv yollar təqdim edə bilməməsi getdikcə daha aydın görünür və gec-tez vəziyyəti daha da pisləşdirmədən istefa verməyə məcbur olacaq.
İran rejiminin azərbaycanlılara qarşı unudulmaz cinayətləri
Azərbaycan xalqı istər sərhədin bu tərəfində, istərsə də digər tərəfində (hazırda İran-Azərbaycan sərhəd xətti kimi tanınır) heç vaxt unutmayacaq ki, bu rejim (indiki İran rejimi nəzərdə tutulur) Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərinin iyirmi faizi Ermənistan tərəfindən işğal olunarkən (təbii ki, Rusiyanın açıq-aşkar dəstəyi, hərbi və iqtisadi yardım ilə azərbaycanlılara qarşı cinayət və qırğınların baş verdiyi zamanlarda) necə hərəkət edib. Bu dövrdə bir çox farsdilli iranlıların səssizliyi və hətta səssiz dəstəyi də eyni dərəcədə narahatedici idi. Bu da rejimin köklü irqçiliyini, faşizmini və İran-Fars narsisizmini daha çox ifşa etdi. Əslində bu hərəkətlər ayrı-ayrı hadisələr deyil, başqalarının hüquq və ləyaqətini qəbul etmək istəməməsi ilə idarə olunan sistematik qərəzli siyasətin bir hissəsi idi.
Birlik və cavabdehliyə doğru hərəkət
İran rejiminin siyasəti azlıqların, xüsusən də Azərbaycan əhalisinin əksəriyyətinin üzərində dərin izlər buraxıb. Lakin bu hərəkətlər həm də İranın qeyri-fars xalqının müqavimət göstərmək, axtarmaq və ədalətə nail olmaq iradəsini gücləndirib. Bölücü (separatçı) ideologiyalara qarşı mübarizə təhsil, tənqidi düşüncəyə dözümlülük və dəqiq tarixi yanaşmalar tələb edir.
Etnik və dini qruplar arasında qarşılıqlı hörmət və bərabərliyə əsaslanan gələcəyin qurulması üçün birlik və cavabdehliyin təşviqi vacibdir. Zülmün köklərini dərk edərək, icmalar bölücü ideologiyaları aradan qaldırmaq və daha əhatəli dünya yaratmaq üçün birlikdə işləyə bilərlər.
Yusif Nəmin
8 yanvar 2025

Mənbə:
https://azenglishnews.com/%d8%b1%db%8c%d8%b4%d9%87-%d8%af%d8%b4%d9%85%d9%86%db%8c-%d8%b1%da%98%db%8c%d9%85-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%a8%d8%a7-%d8%ac%d9%85%d9%87%d9%88%d8%b1%db%8c-%d8%a2%d8%b0%d8%b1%d8%a8%d8%a7%db%8c/

https://azenglishnews.com/what-is-the-root-of-the-iranian-regimes-hostility-toward-the-republic-of-azerbaijan/