İNSAN TARİXİ YARADIR, TARİX İNSANI YAŞADIR

O, heç zaman uğur dalınca qaçmadı, uğur şan -şöhrət ozü onu tapdı. Elə insan var ki, onun ömru tarixin canlı salnaməsinə cevriləcək keçmişin unudulmaz anlarını xatırladır. Qəlbini məşəl edib zülmət gecələrdən günəşli səhərlərə yol açır. Gur işıqlı mayak kimi, həyat karvanlarına bələdcilik edir.
Öz müdrikliyi, parlaq zəkası geniş dünyagörüşü, ağıllı nəsihətləriylə nəsillərə təmənnasız pay verir. Onun hər bir sözü insanlara ömrünü mənalı və dəyərli yaşamasını öyrədir. Bu dediklərimiz həyatını yanar şam edən, özündə olan yüksək keyfiyyətləri insanlara ərmağan etməkdən zövq alan şəxsiyyətlərlə bağlı olanda daha gözəl səslənir. Öz əxlaqi keyfiyyətləri, fədakar əməyi, bacarığı ilə insanların rəğbətini qazanmaq da bir insan ömrüdür.
Hərə bir cür yaşıyır bu ömrü. Kimi yaşamaq naminə, kimisə yaşatmaq naminə. Bütün ömrünü hərəkətdə, fəailiyyətdə keçirən, gələcək nəsillərin yoluna bir mayak olaraq işııq saçan, gənc nəslin təlim, tərbiyəsində böyük əməyi olan, yuxusuz zaman keçirib hüquq mühafizə orqanlarında asayişi bərba edən İmran Heydərəli oğlu 1950-ci il avqustun 20-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunun Dəmirçi kəndində dünyaya gəlib. Dəmirçi kənd orta məktəbini bitirdikdən sonra Əlibayramlı rayonunda Nəqiliyyat kontorunda fəhlə kimi işə başlayıb. Bir müddətdən sonra Bədən Tərbiyəsi İnstitutuna daxil olub.
Ali təhsilə yiyələndikdən sonra on ilə yaxın Şərur rayonunun kəndlərində orta məktəblərdə müəllim işləyib. Vətənin gələcəyi ücün sağlam ruhlu gənclərin yetişməsində böyük zəhmət sərf edib. Bu yolda tez bir zamanda bir çox uğurlara imza atıb. İmran müəllimin bu qabiliyyəti və bacarığını, idmandakı nailiyyərlərini dəyərləndirən Daxili İşlər Nazirliyi sərəncamla İmran müəllimi Culfa Rayon Polis Şöbəsinə sahə müvəkkili təyin edib.
Təyinata uyğun olaraq burada da tez bir zamanda böyük uğurlara doğru addımlayıb, daşıdığı vəzifəni və öz adını yüksəklərə qaldırıb. Bu zirvə onu özünün doğulduğu və göz bəbəyi kimi sevdiyi Şərur rayonuna Polis şöbəsində Məhsul vəzifə kürsüsünə otuzdurdu. Çalışmağa başladığı illərdə Sədərək kəndinə
Mənfur qonşularımız olan, vaxtı ilə yerimizdən pay verilən xain ermənilər tərəfindən güllələr atılır və hücümlar edilirdi. İmran müəllim Şərurda Polis şöbəsində işləsə də, könüllülər dəstəsinə qoşularaq Sədərək döyüşlərində, içindəki böyük Vətən sevgisinin atəşi ilə, ermənilərə qarşı amansız mübarizə aparmış və ən ağır döyüşlərdə iştirak etmişdir. Sədərək kəndinə rayon adı verildikdən sonra İmran Hüseynəliyevin vətənpərvətliyi, bacarığı və iş qabiliyyəti nəzərə alınaraq, Sədərək Rayon Polis Şöbəsinə baş sahə müvəkkili təyin edildi.
Daha sonra Sədərək döyüşlərində göstərdiyi igidliyə görə sərəncamla Sədərək Rayon Polis Şöbənə rəis müavini təyin olundu. Kəngərli rayonu yarandıqdan sonra Daxili İşlər Nazirliyinin sərəncamı ilə İmran müəllim yeni yaradılan polis şöbəsinə rəis təyin olmuşdur. Bu ərəfələrdə Tovuz rayonunda ağla gəlməyən cinayət hadisələri günü gündən artır, məsuliyyətsizlik, özbaşınalıq baş alıb gedirdi. O biri rayonlarda öz zəhməti sayəsində işinin öhdəsindən layiqincə gələrək hörmət qazanmış İmran müəllim bu dəfə Tovuz rayonuna Polis şöbəsinə rəisi göndərildi. Ona göstərilən bu ehtimadı İmran müəllim yenidən doğrultdu.
Onun rəhbərliyi sayəsində bütün bu özbaşınalığın və törədilən cinayət hadisələrinin qarşısı alındı. Aparılan profilaktiki tədbirlər, söhbətlər öz nəticəsini verdi. Asan olmasa da tez bir zamanda sakitlik bərpa olundu. Tovuz rayonunda asayişi bərpa etdikdən sonra. Onu Lənkərandakı qeyri -stabil vəziyyətlə əlaqədar olaraq, Lənkaran Rayon Polis Şöbəsinin rəisi təyin olundu.
Lənkəranda da bir neçə il işlədikdən sonra Göyçay Rayon Polis Şöbəsinə rəis təyin oıunub və təqaüdə çıxana kimi burada öz vəzifəsini başa vurub.
Dahi şəxsiyyətlərdən biri olan Albert Eynşteynin uğur qazanmasında irəli sürdüyü
on prinsipdən birində demişdi:
“Mənim xüsusi qabilyətim yoxdur, yalnız ehtiraslı bur maraq adamıyam və həmişə maraqlarımın açdığı cığırda irəli gedirəm. Bilirəm ki, bu cığırda mütləq qarşıma nə isə çıxacaq. Siz də həyatda maraqlarnızın arxasınca getsəniz müvəffəqiyyət qazanarsınız”. İmran Hüseynəliyev də bu cığırla getdi. O, heç zaman uğur dalınca qaçmadı. Uğur, şan -şöhrət özü onu tapdı. Lakin, özünü heç bir zaman başqalarından üstün tutmadı. Əksinə öz sadəliyi və səmimiyyəti ilə gələcək nəsillərə nümunə oldu.
İmran müəllim 2008 -ci ildə taqaüdə çıxdı. Lakin taqaüddə olsa da onu rayon mərkəzi seçki komissiyasına sədr seçdilər. Onun illərlə çəkdiyi əməyi Dövlət tərəfindən qiymətləndirilmişdir. Azərbaycan Respubilkası Prezidentinin 2014 -cü il 924 saylı sərəncamına əsasən onun vətənə əvəzsis xidməti sayəsində Polkovnik rütbəsinə qədər yüksələn İmran Hüseynəliyev “Tərəqqi medalı “ilə təltif olunmuşdur.
Daxili İşlər Nazirliyinin əmri ilə 100 illik yubiley medalı, çox sayda təşəkkürnamələr və diplomlarla da zəhməti dəyərləndirilmişdir. İmran müəllimlə söhbət etdikcə, onun təqauddə olmasına baxmayaraq ruhunun nə qədər güclü olduğu, insana yeni ruh verdiyi hiss olunur.
Onunla söhbət etdikcə onun qəlbini duymaqda çətinlik çəkmirsən. Saatlarla söhbətindən doymaq olmur. Ona görə ki, elmin çoxşaxəli sahələrindən geniş və mənalı söhbətlər edir. Onun hər bir sözü müdrük, kəlamı və səmimiyyəti ətrafdakıları valeh edir. Çox səmimi, mehriban baxışlı, gülərüz bu insan elə incə vurğularla elə sahələrə toxunur ki, insan valeh olur. İmran müəllimin dəyərli sözlərindən, şirin söhbətlərindən doya bilmirsən. Onunla birlikdə olduğun vaxtın necə tez ötdüyünü belə hiss etmirsən…
Vətınmiz Azərbaycanın hörmətli və ləyaqətli oğulları sırasında yer alan hörmətli Polkovnikə bu işıqlı yolunda sağlam can və uzun ömür diləyirik. Bir daha 75 illk yubileyi münasibəti ilə ürəkdən təbrik edirik. Ömür yolunuz bundan sonra daha mənalı olsun, cəbab Polkovnik!

Əli Qarayev
Türk Ağsaqqaları Birliyi İdarə Heyyətinin üzvü
Türk Ağsaqqaları qəzetinin redaktoru,
AJB -üzvü “Qızıl Qələm” media mükafatçısı


YUBİLEYİN MÜBARƏK!

Bakıda doğmadır sənin ad-sanın,
Şanlı tarixi var bu xoş ünvanın,
Yetmiş beş pillədir bu nərdivanın,
Yubileyin mübarək, İmran müəllim!

Sevdin Vətənini sevdin elini,
İmdad istəyənə uzuatdın əlin.
Dostum ,verməz kimsə sənin yerini,
Yubileyin mübarək, İmran müəllim!

Gözü aydın olsun doğmlarının,
Tovuz,lənkaranda ad qoydun, yaşa.
Laləzər xanımla yüzü vur başa.
Yubileyin mübarək, İmran müəllim!
20 .08.2025

“Azərbaycan mirvarisi” Şuşa

(Ruhumu oxşayan nəğməli anlarımın fəlsəfəsində)
Xəyal gah dağdadır, gah da aranda,
Gah göyə yüksəlir, gah enir insan.
Bir saat otaqda tək oturanda
Yüz ilin dərdi ilə yüklənir insan! (Bəxtiyar Vahabzadə)
Zahirən üzümdən tez-tez nikbinlik ifadəsini sezənlər elə zənn edirlər ki, məndə daimi olaraq bu belədir. Əslində mənim dalğınlaşan, dalğın göründüyüm anlarım gizli də olsa özünü büruzə verir. Bunu ancaq mən hiss edə bilirəm, başqasının buna necə yanaşdığı barədə heç nə deyə bilmərəm. “Ruhumu oxşayan nəğməli anlar” şeirlər kitabımda poetik dildə desək “mənim üçün əlçatmaz zirvəyə dönüb heç vaxt yetişə bilməyəcəyim, yalnız kitablardan, televideolardan baxıb təskinlik tapdığım bir şəhər var idisə o da Azərbaycanın heç bir şəhəri ilə müqayisə olunmayan, “könüllərdə taxt quran”, “dillərdə dastan olan” Azərbaycan xalqının bir neçə əsrlik tarixə malik olan böyük mədəniyyəti, qədim irsi, qəhrəmanlıq nümunələri ilə məşhur olan, Pənahəli xanın yadigarı, AR-nın Vəkillər Kollegiyasının üzvü, tədqiqatçı-alim İsmayıl Aydın oğlu İsmayılovun təbiri ilə desək “Azərbaycan mirvarisi Şuşa”dır. Yuxarıda epiqraf olaraq səsləndirdiyim sevimli xalq şairi, mənim müəllimim Bəxtiyar Vahabzadədən gətirdiyim bir poetik nümunə ruhumu oxşayan nəğməli anlarımın fəlsəfəsində sanki düşüncələr aləmində üzləşdiyim təzadlarla çox əlaqəlidir. Elə anlarım olub ki, sevincdən qanadlanıb quş kimi uçmaq istəmişəm, elə anlar da olub ki, qəmgin-qəmgin var-gəl eləyib yerimdə qərar tuta bilməmişəm, elə bilmişəm ki, artıq qocalmışam. Lakin digər adına söz tapa bilmədiyim anlarım da olub ki, onlardan ən əsası 1887-ci ilin sentyabr ayının 12-də Azərbaycanın ən səfalı yerlərindən biri, dilbər guşələrindən olan Şuşa şəhərində Mirbaba Mirabdulla oğlu Vəzirovun ailəsində dünyaya göz açan bir körpə ilə bağlıdır. Bu, rəngarəng zəngin yaradıcılığı ilə məşhurlaşmış və onun elmi, sosial-fəlsəfi fəaliyyəti əsasında dissertasiya mövzusu işləyib müdafiə etdiyim Yusif Vəzir Çəmənzəminlidir. Yusif Vəzirin hələ öz sağlığında özü və ailəsi haqqında yazdığı avtobioqrafik 2 adda olan “Mənim həyatım”, “Həyatım” hekayələri və oğlu Orxan Vəzirovun “Atam Yusif Vəzir Çəmənzəminli haqqında” kitabını sevə-sevə oxuyan oxuculardan biri kimi ədibin məşəqqətli, keşməkeşli ömür yolu, faciəli taleyi ilə bağlı çox şeyləri, üzə çıxan çox həqiqətləri öyrənməklə yanaşı, onun qoynunda yaşadığı, fəaliyyət göstərdiyi Qarabağın tacı, Azərbaycan mədəniyyətinin beşiyi, doğma və sevimli Şuşa haqqında, onun tarixi barədə bilgilər toplamaqla qərara gəldim ki, o əfsanəvi, əlçatmaz diyara haçansa səfər etmək, onu müqəddəs şəhərlər kimi ziyarət etmək arzularımı gerçəkləşdirməyə nail olsam, sanki dünyanın ən xoşbəxt insanı titulunu daşıyanlardan biri kimi qürur duyardım. Belə bir arzu ilə yaşamağım nəhayət ki, 02 iyul 2025-ci ildə reallaşdı. Əslən Füzuli rayonunun Yuxarı Alxanlı kəndində doğulmuş, Rusiya vətəndaşlığını qəbul etmiş qudam Zinhar Ramazan oğlu Bayramovun təkidli dəvəti ilə ailəmizin 7 nəfər üzvü: mən və həyat yoldaşım, oğlum Rəşad, həyat yoldaşı Zülfiyyə və 3 nəfərlik uşaqları ilə birlikdə öz şəxsi maşınımızda Qarabağın Şuşa diyarına doğru – Zəfər yolu ilə hərəkət etdik. Füzulinin Əhmədbəyli, Yuxarı, aşağı Alxanlı və ətraf kəndləri təmsil edən, Alxanlı bələdiyyə təşkilatının sabiq sədri Sənan Sübhan oğlu Bayramov (Zinhar Bayramovun qardaşı oğlu) Şuşaya Zəfər yolu ilə getməyin planını çəkmək məqsədilə qabaqcadan ailəmizlə birlikdə 11 nəfərin adının Horadiz İcra Hakimiyyətinin elektron portalında qeyd olunmasını təşkil etdi və yola çıxmaq tədarükünə bizi tələsdirdi. Elə bu vaxt elan edildi ki, Qarabağa - Şuşa, Xocalı, Xankəndinə gedən yolların bir həftəlik bağlanması barədə Şuşa ziyarətinə hazırlaşanların nəzərinə çatdırılsın. Bir həftəlik vaxtı səmərəli keçirməkdən ötrü ailəmiz üçün cansıxıcı olmasın deyə qudam Zinhar və qardaşı oğlu Sənanın təşkilatçılığı ilə Horadiz və kənd Horadiz, Bala Bəhmənli, Böyük Bəhmənli, Əhmədbəyli, Kərimbəyli, aşağı və yuxarı Kürdmahmudlu, aşağı və yuxarı Alxanlı və digər kəndləri qarış-qarış gəzməli olduq. Boş günlərimizin birini “Köndələn çay” kafesində musiqi dinləməyə həsr etdik, burada sevimli yazıçı və dramaturq İlyas Əfəndiyevin bu yurdda doğulmasından və yaradıcılığından bəhs etdik. Bizə xoş ovqat bəxş edənlər içərisində doğum günlərini qeyd etdiyimiz balaca Ayan, Sübhan və Xədicənin uşaqlıq dünyaları ilə səsləşən məqamları böyük maraqla dinləmək və sürəkli alqışlarla təbrik etmək oldu. Ad günü mərasimində Zinharın böyük qardaşı Vaqif müəllim və həyat yoldaşı, onun kiçik qardaşı Davud və həyat yoldaşı, bacıları Aygün xanım, həmçinin Sənanın anası İradə xanım və digərləri sevgi dolu təbriklər söylədilər.
Bir həftəlik intizardan sonra, nəhayət, Füzuli şəhərinə yaxın mühafizə qeydiyyat məntəqəsində yoxlanışdan keçərək yolumuza davam etdik. Ailəmizlə birlikdə, qudam Zinhar, qardaşı oğlu Sənan və anası İradə xanım və bibisi Aygün xanımlar Şuşanı ziyarət edənlərin tərkibində idi. Yol boyu qarşılaşdığımız Qaraxanbəyli, Merdinli kəndləri ərazisindəki hava limanı, Mirzəcamallı, Seyidmahmudludan Füzuli şəhərinin görünüşü diqqəti cəlb edirdi. Məngənənata dağ zirvəsinin sol istiqamətinə doğru Xocavənd rayonuna daxil olan Axullu, Edilli, Düdükcü kəndləri, bunlardan da qabaqda Govşadlının Üçbulaq kəndinin sol istiqamətində Hadrut, Xocavənd, Böyük Tağlar, Tuğ kəndlərinin yerləşdiyini müəyyənləşdirmək olurdu. Burada qarşılaşdığımız Xocavənd dairəsindən sağa burulan Xocalı, Qırmızı Bazar və Xankəndi yazılmış yol lövhələri, sola istiqamətlənən yerdə isə Cəbrayıl və Zəngilan yazılmış lövhə görünməkdə idi. Bu məkanda Böyük Şuşa silsilə dağlarının ortasından burula-burula axıb gələn Quru çayın lal axarı, həmçinin Azıx mağarasının yerləşdiyi müşahidə olunurdu. Azıx mağarası görünən yerdən ta Şuşa şəhərinəcən saysız-hesabsız aşırımlar, dağ keçidlərinin sağ və solunda təbiətin min ahənginə tuş gəlmiş yamyaşıl mənzərələrə baxdıqca səyyah olan insanın görmə qabiliyyətinə sanki ətrafı daha yaxşı görmək şansları bəxş olunurdu. “Böyük Tağlar”dakı xırda evlərdən başlamış “Xocavənd” ərazisi ilə Baharlı, Çanaqçı obalarının yaxınlığındakı mənzərələrə baxdıqca maşının naviqatorunda bələdçilik edənin səsindən məlum olur ki, Şuşaya 17 km məsafə qalır. Bir qədər sonra “Şuşakənd Muxtar” adlanan yerdən məsafənin 10 km olduğunu göstərən lövhədən xeyli aralananda “Daşaltı”, nəhayət Şuşa şəhərinin görüntüləri qarşısında hamımız baş əyir, buradakı gözəllikləri tanrımızın, təbiətin insanlardan əsirgəmədiyinin şahidi oluruq. 2 saatlıq məsafədə aşırım, dağ keçidlərinin ətrafındakı yaşıllıqlar televizor, videokameralarda göstərilənlərdən qat-qat yaşıl, sifətin şiddətləndirmə dərəcəsindən olduqca yaşıl görünən, ilk baxışda sanki rəssamın əlavə yaşıl rənginə boyanmış təbiət lövhələrini sezdirən təbii mənzərələr “Ruhumu oxşayan nəğməli anlar”ın fəlsəfəsi ilə həmahəng olmuş, insan idrakına sığa bilməyən möcüzələrin təsirindən yaranmışdır.
Şuşanı və ətrafını diqqətlə süzən ziyarətçilər söz deməyə tələsməməlidir. Hər şeydən qabaq burada “Qarabağın tacı doğma Şuşamız”, “Bizim qala”, “Atam Yusif Vəzir Çəmənzəminli haqqında” kitablarında bu şəhər haqqında söylənilənlər bizi müəyyən nəticə çıxarmağa təlqin edir: “Qarabağı Şuşasız, Şuşanı da Qarabağsız təsəvvür etmək mümkün deyildi. 28il qəfəsdə bağlı qalan quştək çırpınan Şuşa qüdrətli ordumuzun sarsıdıcı həmlələri nəticəsində indi heç olmadığı qədər azad və doğmalarını qarşılamağa hazırdır”. Ulu Öndərin də bu şəhərlə bağlı unikal fikirləri və buradakıların qorunmasının bütün nəsillərə, eləcə də yeni nəsillərə ötürülməsi ilə bağlı tövsiyələri olduqca təsirlidir: “Şuşa Azərbaycanın ən əziz və böyük tarixi olan bir guşəsidir. Şuşanı yaradanlar, Şuşa şəhərini quranlar, Şuşa qalasını tikənlər Azərbaycan torpağının sahibləri olublar və Qarabağda Azərbaycan torpağının daim qorunması, saxlanması üçün Şuşa şəhərini, qalasını yaradıblar. Bu, Azərbaycan xalqının, əcdadlarımızın yaratdığı böyük abidədir, təkcə şəhər deyil, böyük tarixi abidədir. Bu şəhərdə, onun ətrafında Azərbaycan xalqının bir neçə əsrlik tarixə malik böyük mədəniyyəti, mədəni irsi, qəhrəmanlıq nümunələri yaranıbdır. Şuşa təkcə şuşalılar üçün yox, bütün azərbaycanlılar üçün, vətənini, millətini sevən hər bir vətəndaşımız üçün əziz bir şəhərdir, əziz bir torpaqdır, əziz bir qaladır, əziz bir abidədir.”
Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin yazdığına görə “Şuşa Azərbaycan mədəniyyəti tarixində böyük rol oynamışdır. Adlı-sanlı şair və yazıçılardan Qasım bəy Zakir, Xurşud banu Natəvan, Əhmədbəy Ağayev, Haşımbəy Vəzirov, Firudin bəy Köçərli, Nəcəfbəy Vəzirov, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, tanınmış alim Mir Möhsün Nəvvab, dünya şöhrətli bəstəkar Üzeyirbəy Hacıbəyov, Azərbaycanda və ondan çox-çox uzaqlarda şöhrət tapmış xanəndə və sazəndələrdən Məşədi İsi, Hacı Hüsü, Cabbar Qaryağdıoğlu, Əbdülbaqi Zülalov (Bülbülcan), Seyid Şuşinski, İslam Abdullayev, Mirzə Sadıq (Sadıqcan), keçəçi oğlu Məmməd, Məşədi Məmməd Fərzəliyev, Murtuza Məmmədov (Bülbül), Zülfü Adıgözəlov, İsfəndiyar Cavanşirov (Xan Şuşinski), Musa Şuşinski, Məcid Behbudov, Məşədi Cəmil Əmirov, Qasım Abdullayev (zabul Qasım) və bir çox başqa şairlər, ədiblər, alimlər, bəstəkarlar, xanəndələr və sazəndələr də bu səfalı torpağın yetişdirmələridirlər.
Üstündə Şuşa yazılmış alaqapıdan içəri keçəndə hamımız heyrət içində olaraq şəhər qarşısında baş əyib buradakı insanlarla, sakinlərlə salamlaşdıq. Şəhəri özüm üçün cızdığım plan əsasında, yəni buradakı Azərbaycan Prezidentinin Şuşa şəhər nümayəndəliyi, Molla Pənah Vaqif məqbərəsi, İsa bulağı, Xan Sarayı, Gövhər Ağa məscidi, Cıdır düzü, Şuşa həbsxanası və digər görməli yerləri tam ziyarət etməyə vaxtın azlığı səbəb olsa da ruhdan düşməyərək Şuşa şəhər qoruğunun əməkdaşlarından olan Rəvan Ağayev və AR-nın Prezidentinin Şuşa nümayəndəliyində məsləhətçi kimi fəaliyyət göstərən, alim-tədqiqatçı, AR-nın Vəkillər Kollegiyasının üzvü İsmayıl Aydın oğlu İsmayılovdan Şuşa şəhəri barədə çox şeylər öyrəndik. Şuşa şəhər kitabxanasının sərgisində saxlanması üçün və nümayiş etdirməkdən ötrü müəllifi olduğum “Azərbaycançılıq ideyasının konseptual aspektləri”, “Гейдар Алиев и концептуальные аспекты идеологии азербайджанства”, “M.P.Vaqif poeziyasında vətən sevgisi” kitabları hədiyyə etdim. Bunun müqabilində İsmayıl müəllim də müəllifi olduğu “Bizim qala” və “Qarabağın tacı doğma Şuşamız” kitablarını mənə hədiyyə etdi. Beləliklə, Şuşa ilə bağlı bütün təəssüratlarımı Xarı bülbüllə yanaşı gülüstan yaradan, çiçəklərin rənginə boyanmış, ətrindən məst olmuş Cıdır düzündə qələmə aldım.
Şuşanı ziyarət edənlər ilə burada anadan olub yaşamış sənətkarların bu şəhər, bu möcüzəli məkan barədə söylədiklərində olan doğmalıq, yaxınlıq və eyniliyi belə xarakterizə etmək olar: “Şuşa dağlar qoynunda, elə bir yüksəklikdə yerləşib ki, orada səmanın rəngi də sanki daha təmiz və daha parlaqdır. Dağ bulaqlarının suyu şəffaf və şəfalıdır. Deyilənə görə, bu eldə hava, su səsin inkişafına gözəl təsir göstərir. Bəlkə şuşalıların musiqiyə olan sevgisini təbiət özü müəyyən edib. Dağlar, dərələr, vadilər birlikdə möhtəşəm, təbii bir “pavilion” (yəni bağ və parklarda yüngül tikili) yaratmışdır. Bu pavilyonun akustikası (teatrda səsin, musiqinin yaxşı eşidilməsi üçün tələb olunan şərtlər) da qeyri-adidir. Burada səs daha cingiltili, tembr (hər bir səs və ya musiqi aləti üçün xarakterik səs xüsusiyyəti) daha zəngin səslənir. Musiqi sədaları o qədər zərif və dərindir ki, sanki hansısa xüsusi şəffaf akustik linzadan keçir. Burada bülbüllər də dünyadakı bütün bülbüllərdən daha gözəl cəh-cəh vururlar – bunu şuşalılar deyir. Mən isə deyərdim ki, bu bülbüllərin dünya bülbüllərindən daha fərqli cəh-cəh vurmalarının səbəbi Şuşa ətrafındakı qayalıqlarda bitən gül-çiçəkliklərin ən təhlükəsiz yerində boylanıb digər güllərlə qovuşan Xarıbülbüllərin qeyri-adi qoxusundan yaranmış (ortaq) müştərək ətirdir. Bu müştərək ətrin qoxusu Ruhumu oxşayan nəğməli anlarımda Azərbaycan mirvarisi Şuşa şeirinin yaranması üçün bir əsas oldu.

Ruhumu oxşayan nəğməli anlar!
Nədəndir həyatdan doya bilmirik?
Olmasaydı əgər mətin insanlar
Çarəsizliyi də biz dərd edərdik.

Gəzdik qarış-qarış vətənimizi,
Sanki yad olmuşduq Şuşamıza biz.
Düşmənsə ört-basdır etdi hər izi,
Birdən zəiflədi sanki cərgəmiz.

Gözümüz yol çəkdi Şuşaya görə,
Arzumuz düşmədi dildən, dodaqdan.
Həsrətlə yaşadıq biz milyon kərə,
Fəqət üzülmədik bikef olmaqdan.

İllər yaş artırdı yaşımız üstə,
Otuz illik həsrət gerçəyə döndü.
Zaman münsif oldu başımız üstə,
Şuşa qucaq açdı azad göründü.

Həmişə gözlədik yol üstə çıxdıq,
Biz zəfər yolundan gəldik Şuşaya.
Dünyaya sığmadıq, arzuya sığdıq,
Döndük hər birimiz günəşə, aya.

Daş da özünü müqəddəs eylər,
Haranı axtarsan ordan səs eylər.
Hər şeyə bir yandan baxsan bəs eylər,
Şuşaya yüz yandan baxsan az olar.

Şəhər var əlçatan olub hamıya,
Belə məqamda yox bir söz deməyə.
Şəhər var ki, gəlməz hesaba, saya,
Dünyanın əlçatmaz qütbüdür, Şuşa.

Əli Dalğın, sevin, gücün dağ oldu,
Hər qarış torpaqda güllər qoşadır.
Zaman gücün oldu, üzün ağ oldu
Elin mirvarisi bil ki, Şuşadır.

Lilpar Cəmşidqızının qəzəlləri

Lilpar Cəmşidqızı 31 dekabr 1965-ci ildə Bərdə rayonunun Mustafağalı kəndində anadan olub. Həmin kənddə orta təhsil alıb. 1992-ci ildə Azərbaycan Neft və Kimya institutunu (indiki Neft Akademiyası) mühəndis-texnoloq ixtisasına yiyələnərək bitirib. Bədii yaradıcılığa orta məktəb illərindən başlayıb. İlk şeirlərini heca vəznində yazıb. "Tənhalıq içində əllər üşüyür", "Qəzəllər", "Rübailər", "Qarabağa gedən yollar", "Divan", "Şuşada bir gül soldu", "Tənha bir ananın fəryadı", "Zəfəri yaşadanlar" kitablarının müəllifidir. Hazırda ikinci "Divan" kitabı üzərində çalışır. “Divan” kitabı haqqında irihəcmli məqalə və qəzəlləri 2024-cü ildə Türkiyədə müasir dövrdə “Azərbaycanda Divan şairləri” kitabında çap olunub. Elə həmin ildə Türkiyədə keçirilən “Uluslararası Füzuli Sempozyemu”nda qəzəllərinə yer verilib və eyni adlı kitabda qəzəlləri çap olunub. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, “Çeşmə” ədəbi məclisinin sədridir. Lilpar xanımın qəzəllərini “Bütöv Azərbaycan”ın oxucularına təqdim edirik:

Nə qədri yolla gəlmişəm, ömür keçib qulac- qulac,
Gözüm tox oldu hər zaman, heç olmayıbdı nəfsim ac.
Halal çörək qazanmışam, düz olmuşam sözümdə mən,
Unum xəmirdə islanıb, fətir bişib, yananda sac.
Qazandığım qəpik- quruş, əlimdə kirlənib mənim,
Xəyanət eyləyib, Xuda, fələk gəlib alıb xərac.
Ömür yolunda döngələr çox oldu, Tanrı, yorğunam,
Sevinci solda gizlədib, yaratdı qüssə, qəm tıxac.
Çoxaldı xəstəlik, ölüm, çatıbdır aləmin sonu,
Yerin, göyün də dərdi var, Xudayə, tez gətir əlac.
Qərası yoxdur ismimin, şükür, vəfalı bəndəyəm,
Təmiz bir ad qazanmışam, həyam olub başımda tac.
Kitab- kitab qəzəllərin içində Lilpar olmuşam,
Alışmasam zaman- zaman, külün tökər, sönər sirac.
Sirac- şam, çıraq
***************
Ey can, ürəyim dözmür, dərmanımı sən tez tap,
Göndərdi şəfa Loğman, bax yerdədi, dur gəz, tap.
Dərdim çoxalan gündən, yazmışdı şirin bir həb,
Zülmətdə gözüm görmür, gəl çarəmi gündüz tap.
Bülbül kimi aşiqlər, əfqan eləyib hərdəm,
Gülşəndə, könül, axtar, tək lalə və nərgiz tap.
Ömrün tükənən vaxtın, alnımda yazıb Tanrım,
Ey bəxti qəra könlüm, ağlımda nə var, düz tap.
Hər yolda qalan bilməz, hardan dolanıb gəlsin,
Adəm, ayığ ol başdan, fırlanma, dəqiq iz tap.
Hərdən gəzirəm tənha, ruhum göyə bağlansın,
Dünyaya gələn gündən, vardır belə yalqız, tap?
Aləmdə nələr gördün, hərdən düşün, ey Lilpar,
Xoşbəxt ola bilmişdir, oğlan ilə bir qız, tap?

********
Ürəyim quş kimi pərvaz eləyir, dardı qəfəs,
Daralır yer göyün altında mən aldıqca nəfəs.
Gəl apar ruhumu, Allah, qoy özün can evinə,
Daha ömr etməyə səbrim tükənib, yoxdu həvəs.
Mənə xoş gün yaza bilsən, yaşaram ləzzət ilə,
Qara günlər yenə qismət eləsən, ömrümü kəs.
Heç azalmır fərəhimdən çox olan qüssə, qəmim,
Nə zaman dinləyəcəksən, de, mənim arzumu bəs?
Kor olan bəndəyə nur göndərər ancaq Yaradan,
Necə insan yaşayar, göydən əgər gəlməsə Səs?
Cücərən hər toxumun nəfsi kökündən su içib,
Bu təbiətdə bitib, xan çinar altında vələs.
Elə bil küldü bu torpaq, kor edib gözlərini,
Nə vəfa qaldı, a Lilpar, nə səfa yerdə, tələs.

****
Bağlamaz zülmətdə heç bir aşiqin röya gözün,
Bir ziyasan, nur verir, ey Dilbərim, şəhla gözün.
Gül ləbindən bal çəkir, hərdəm mələklər göndərir,
Bir şəfəqdir, dan yerindən parlayır rəna gözün.
Ayrılar ruhum bədəndən cənnətin tapmaz yolun,
Bir qulun üstündən, Allah, çəkməsin Zəhra gözün.
Çən gələr, dağlar dumandan, zirvələr qəmdən çökər,
Asimandan yol çəkilməz, aldadar xülya gözün.
Cəftəsiz qəlbin içindən yar gələr, mehman olar.
Keçsə Məcnun, can evindən, bağlayar Leyla gözün.
Sevgisiz torpaq gül açmaz, məhv olar, gülməz cahan,
Göydə şimşək çaxsa hər gün, gizlədər dərya gözün.
Ey Xudavəndim, bu şair bəndənin ruhun qoru,
Sevdi Lilpar göydə Yarın, çün tutub sevda gözün.


****
Çəkilən zəhmətə hər dəm özü qiymət verib O,
Gecə- gündüz çalışan bəndəyə sərvət verib O.
Yerin altında və üstündə nələr xəlq eləyib?
Onu kəşf etmək üçün adəmə qüdrət verib O.
Yaradıb aləmi, Adəm baba, Həvva nənətək,
Bu fəna mülkə gələn hər kəsə möhnət verib O.
Özü şah olmayanın məthəmətin zalım edib,
Qulu incitmək üçün güclüyə şiddət verib O.
Nəyi göndərsə təbiətdə bitib, məhsul olub,
Bəşər övladını doydurmağa nemət verib O.
Günəşin şöləsi Peyğəmbər odundan yaranıb,
Əli aydır, səpir öz nurunu, rüsxət verib O.
Qəzəlin bəhrini Lilpar rəməl üstündə qurub,
Yenə misradən alıb, hər sözə hikmət verib O.

*********
Bir qulam, qibləm, pənahım, ruhumun padşahı var,
Dönmərəm eşqin yolundan, hər kəsin öz rahı var.
Bir günəşdir çün Məhəmməd, göydə parlar, yer gülər,
İsmi Həzrət, lütfü sərvət, nurdur, Allah, mahı var.
Məzlumun qəlbin qıranlar, Tanrıdan üz döndərib,
Zülm edənlər bilmir ancaq bəndənin bir ahı var?
Mərhəmət eylər, bağışlar, səhv edib dönsən əgər,
Yer üzündən sonra, insan, Tanrının dərgahı var.
Kainat yerdən və göydən cəmlənib, dünya budur,
Bir çiçək yoxdan yaranmır, aləmin səyyahı var.
Axirətdən ayrı düşməz, sevməyən dünya malın,
Çün qiyamət vaxtı bir gün, aləmin dəsgahı var.
Bəndənin şeytan əlindən aldadır, ağlın alır,
Zikr edir Lilpar, yorulmur, dildə bismillahı var.
****
Seçib ömrümdə mənim ruhum əzəl qarəni rəng,
Eləyib tellərimin üstünə ağ rəngi çələng.
Nə qədər qan tökülüb torpağa, insan "qırılıb",
Gül açar yer üzü, Allah, bu cahan görməsə cəng.
Günəşin şöləsinə aşiq olar mavi səma,
Dağıdar köksünü tərpətsə əgər güllə- tüfəng.
İgid əsgər döyüşüb, bir daha qan axmasa ta,
Sevinər, nəşələnər, yerdə zəfər, göydə fişəng.
Meşənin sahibi var, qurdu-quşu ram eləyər,
Yemi ağzında gələr, şah olar ormanda pələng.
Yerin öz tarixi, öz fəlsəfəsindən yaranıb,
Gecə- gündüz dəyişən dairədi, şardı nəhəng.
Onu qızlar götürüb kəndə bulaq üstə gedib,
Qədim alətdi, sərinlik gətirib qəlbə səhəng.
Çalışan yayda qışın ruzisin aləmdə yığar,
Yatan insan küt olar, pas atar, olmazsa zirəng.
Daha, Lilpar, bəyaz üstündədir ömrün, dəyişib,
Yenidən bəxtinə gəlməkdə sənin qırmızı ləng.


Mehman edərəm xanəmə yar, etsə təvəqqe,
Ruhum eləyər eşqi nübar, etsə təvəqqe.
YaRəb, sənin eşqinlə zimistanda gül açmış,
Qəlbim duyar aləmdə bahar, etsə təvəqqe?
Bir gül nə zamandır ki, gülüstanda solubdur,
Qan eyləməsin bağrını xar, etsə təvəqqe.
Eşq atəşi çox aşiqi kül etdi cahanda,
Mən yandıracam qəlbimi, nar etsə təvəqqe.
Bir xəstə gedər çarəni loğmanda tapar, yar,
Dərman gətirər, bəlkə nigar, etsə təvəqqe.
Bağban sulayan hər ağacın məhsulu olmaz,
Verməz quruyan bir "qolu" bar, etsə təvəqqe.
Qəlbində məhəbbət çoxalıb Tanrıya, Lilpar,
Hər bir qulu Sultan qoruyar, etsə təvəqqe.

********
Getmişdi dağın köksünü viran edə Fərhad,
Bir canı Şirin eşqinə qurban edə Fərhad.
Sevda gülünün ruhunu qəlbində böyütmüş,
Niyyət eləmişdir, onu canan edə Fərhad.
Çəkmiş nə qədər cövrü cəfa, gəlməmiş afət,
Tökmüş gözünün yaşını, ümman edə Fərhad.
Sınmışdı könül aynası, çəkmişdi məşəqqət,
Allah yaradıb ömrünü zindan edə Fərhad?
Dərmişdi gözəl bir gülü bağban budağından,
Girmiş bağa, bülbül kimi əfqan edə Fərhad.
Rəsmin elə çəkmişdi, Şirin sanki dil açmış,
Vermişdi hərarət, onu insan edə Fərhad.
Lilpar, daş olan yerdə məhəbbət çiçək açmaz,
Yol vermə gəlib qəlbini ünvan edə Fərhad.

*****
Nə qədər şövq eləsən ruhumu Loğmanə tərəf,
Çəkirəm cismimi, ey dil, yenə dərmanə tərəf.
Mənim eşqim necə sığsın bu kiçik qəlbimə, yar?
Aparır cismimi yox, ruhumu cananə tərəf.
Bitirər həsrəti Canan, yenə vüslət gətirər,
Qovuşar ruhum əgər, getməsə hicranə tərəf.
Dolaşar flrtına hərdən, gəmi sahildə qalar,
Çevirər səmtini ancaq yenə ümmanə tərəf.
Yaradan sevdiyi hər bəndəyə verdikcə bəla,
Açılar çox qapılar dəhrdə insanə tərəf.
Sevən aşiq yerin üstündə gözəllik yaradar,
Gətirər bülbülü qəm sünbülə, reyhanə tərəf.
Mələk ismində olan qızları cənnət çağırar,
Səni, Lilpar, ürəyin göndərər ünvanə tərəf.

*****
Xudaya, səhvim olsa gər, mələklərin yazar günah,
Cinayət eyləyənlərin, qanında gizlənib tamah.
Yaratdığın yerin, göyün günahla doldu, gəl yetiş,
İbadətim azalmamış Sən arxa dur, gətir rifah.
Çətin günümdə hər zaman mənim yanımda durmusan,
Sevimli bəndənəm, Xuda, bu qəmli qəlbə ol pənah.
Bəyaz günümlə birgə hey toran gətirdi qismətim,
Telimdə qar çiçəkləyib, içində yoxdu bir siyah.
Çiyinlərimdə qoyduğun mələklərin yazır, pozur,
Savabı yazdı sağ cinah, günahı yazdı sol cinah.
Bədənlə ruhu vermisən, idarə eyləyir başım,
Xudaya, gözlərim görür, keçir zaman, gəlir sabah.
Sazaqda, qarda gözləyən, itaət eyləyən qulam,
İsinsə könlü Lilparın, demək ki, var yanında Şah.

*****
Ey sevgi- məhəbbət, darıxan könlümə yol aç,
Qəlbim, bu hərarətdən oyansan, yenə dil aç.
Yol bağlıdı, həsrət tökülür şor bəbəyimdən,
Kirpikləri yarın deyə bilmir, kora göl aç.
Zülfümdə pərişanlığı heç görmədi şanəm,
Əl çək bu dağılmışlara bir- bir yana tel aç.
Qəlbim selə aldanmasa, eşq atəşi sönməz,
Vur xəncəri, töksün qanı, köksümdə tunel aç.
Gün doğmasa, zülmət bürüyər aləmi, ey dil,
Çəkmişsə niqabın günəş olmaz onu, yel, aç.
Yarın qızaran çöhrəsi bir laləyə bənzər,
YaRəb, tumu eşqin səpilibdir, onu gül aç.
Lilpar, səni Allah nə gözəl bəxtəvər etmiş,
Vardırsa bu aləmdə günahın, Ona əl aç.

Musiqinin diliylə danışan Fərman

Haqqında söhbət açacağım gənc xanəndə Fərman Məmmədov Azərbaycanın ən gözəl, səfalı bölgəsi olan, ilin hər fəslində, dünyanın hər yerindən turistlər gələn, Şahdağın qoynunda məskən salan Qubada, Birinci Nügədi kəndində anadan olub. Şəninə mahnılar yazılan, tarixləşən Şahdağı, Xınalığı, dünyanın sirr sandığı olan “Qəçreş”, “Təngəaltı”, şəlaləsiylə hər kəsi heyran edən Quba. Cümlə gözəlliyi ilə öyünən Quba!
Dağların şahıdı, Şahdağın sənin,
Nazlı bir gəlindi çölün, çəmənin.
Azərbaycan adlı ulu vətənin,
Sirli, möcüzəli daşısan, Quba!

Xınalıq dünyanın sirr sandığıdır,
Möcüzə bağçası cənnət bağıdır,
Hər günün toy-büsat, çal-çağırlıdır,
Cümlə gözəlliyin tacısan, Quba!

Qudyalçayın layla çalır gecələr,
"Qəçrəş"ində çox qonağın dincələr,
"Təngəaltı" baxışlara nur çilər,
Cənnətin özüylə qoşasan, Quba!

Şahdağda Quba, həm Qusar bərqərar,
Ətəyində möhtəşəm bir dünya var,
Şəninə yazılıb şeir, dastanlar,
Yaşın çox olsa da, cavansan, Quba!..

Məmmədov Fərman Ağagül oğlu doğulduğu Birinci Nügədi kəndindəki Z.Kərimov adına 1 saylı orta Quba Uşaq Musiqi məktəbində 5 il musiqi təhsili alıb. Məktəbin müdiri İlqar Məmmədov Fərmanın səsini, ifaçılıq bacarığını görmüş və qarmon sinifindən xanəndəliyə yönəltmişdir. 5 il Coşqun Beydullayevdən musiqi təhsili almışdır. Musiqilə nəfəs alan bu balaca, gülərüz, mehriban oğlanın üzünə İlahi uğur qapısı açmışdır. Xan Şuşinskinin 115 illiyinə həsr olunmuş 3-cü muğam festivalında uğurlu çıxışına görə “Fəxri Fərman”la təltif olunub. Bununla yanaşı dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin 130 illik yubileyindəki çıxışı, ifası çox bəyənilmiş və sanki onun ilk uğurlu konsert proqramı olmuşdu. Sonra ardıcıl Quba, Ağsu, Xaçmaz rayonlarında, Milli Xalça Muzeyində və bir çox dövlət tədbirlərində çıxışları onu daha çox tanıtdırıb. Hər çıxışından sonra diplomlar, mükafatlar, tərifnamələr verilir.
Xanəndə olmaq hər kəsin arzusu ola bilər, amma insanların sevgisini ifasıyla qazanmaq, sevilmək yalnız Fərman kimi istedadların bacaracağı işdir...
Fərmanı telekanallarda görmüşdüm, səsini, ifasını çox bəyənmişdim. Söhbət etdikdən sonra bir daha əmin oldum. Axı mən həm də musiqişünasam, istedadı tanıya bilirəm...
Musiqiçi olmaq – möhtəşəm ifasıyla qəlb qapıların açmaqdır. Bizim bu gözəl oğlan Fərman həmin qapılardan asanlıqla içəri girməyi bacarır. Söhbət zamanı ona sual verdim ki, bu uğurların üçün kimə borclusan?
“Öncə bizi yaradan uca Allaha, sonra məni dünyaya gətirən, hər əziyyətimi çəkən, böyüdən ağzı dualı gözəl anama, 1-ci sinifdən bu günə qədər mənə elm, təhsil öyrədən nəcib, xeyirxah insan olan müəllimlərimə ömrüm boyu borcluyam, minnətdaram”.
Mənim qəhrəmanım gənc ifaçı Fərman səsi ilə könülləri, musiqilə yolları işıqlandırmışdır. Əslində musiqinin dili ilə danışmağı bacaran insan sanki dünyanın ən gözəl, mənalı, unudulmaz həyat hekayələrini söyləyir. Bizim Fərman da o insanlardan biridir...
Fərmanın səsi, sadəcə bir melodiya deyil, həm də ruhun sükutuna toxunan həzin bir pıçıltıdır. Onun hər ifası gözəldi, gəncliyini, nəfəsini, istedadını rəngarəng musiqiyə çevirmişdir.
Bunu öncə deməliydim, Fərman 2019-da Asəf Zeynallı adına musiqi kollecinə, xanəndəlik sinifinə daxil olur. Xanəndəlik üzrə Xalq artisti Alim Qasımovun sinfini bitirir. Muğam üzrə Xalq artistləri Gülyaz və Gülyanaq Məmmədovalardan dərs alır, mükəmməl öyrənir, onların sevimli tələbəsi olur.
2023-cü ildə Azərbaycan Milli Konservatoriyasına qəbul olur. Burada Konservatoriyanın baş müəllimi Vüqar Əliyevdən dərs alır. Elə bu musiqi ocağında əməkdar artist Bəyimxanim Vəliyevadan metodika üzrə, vokal dərslərini isə Prezident təqaüdçüsü, Əməkdar artist Ramil Qasımovdan almışdır.
Fitri istedadı, səhnə mədəniyyəti, şux qaməti, bənzərsiz səsi olan Fərman, media aləmində, sosial şəbəkələrdə, kanallarda tanınmağa başlamışdır. O, muğamla yanaşı, xalq, bəstəkar mahnılarına da müraciət etmiş və uğur qazanmışdır. Özünün dediyinə görə ilk trend olduğu mahnılardan biri çox dəyərli, unudulmaz mahnıların bəstəkarı Bəhram Nəsibovun “Sənsiz yaşaya bilmirəm” ”mahnısı olub. İnstqram və tiktokda uğur qazandı. Sonra dünya şöhrətli Xalq artisti Zeynəb Xanlarovaya məxsus olan “Gül mənimdir” mahnısı oldu. Fərman təzə mahnılar üzərində məsuliyyətlə, sevgilə işləyir, musiqisi bəstəkar Əli Baxışa, söz Z.Bəhmənliyə aid olan mahnıları var, artıq hazırdır. Söhbət zamanı Fərmana belə bir sual verdim:
“Sənin nəslində musiqiçi kimsə olub? Bu istək səndə hardandır?”
“Bəli, ana nənəmin çox gözəl məlahətli, zil səsi olub. Nənəm rayonumuzda, obamızda xınayaxdı, nişan və qadın toy məclislərində iştirak edib. Nənəmin gözəl səsi və oxumaq arzusu olmağına baxmayaraq, babam və ailəsi səhnəyə çıxmağa icazə verməyiblər. Nənəmin arzusu, musiqiyə olan sevgisi elə o məclislərdə qalıb. Möhtəşəm səsi vardı nənəmin. Sanki mən nənəmin yarımçıq qalan arzularını yaşadıram, yolunu davam etdirirəm”.
Bundan əlavə, iki-üç nəfər də nəslimizdə tar-qarmon çalan kişi ifaçı olub.
Yuxarıda adlarını çəkdiyimiz şöhrətli, hörmətli müəllimləri Fərmanla fəxr edir, onu çox sevirlər. Fərman səsin sehrinə düşüb, musiqi ilə nəfəs alır, melodiyalarda gizlənən gənclik, bütövlükdə ulduz kimi parlayacaq.
Əzizimiz Fərman bəy, bu sənət yolunda sənə əbədi yaşıl işıq, bol uğurlar, sağlam, bərəkətli ömür, xoşbəxtlik diləyirəm. İnşallah, sorağın dünyanın hər yerindən gələcək. Buna biz inanırıq.
Zeynəb Bəhmənli,
şairə-publisist, musiqişünas,
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər
Birliklərinin üzvü, “Qızıl qələm”, “Natəvan”,
“Məhsəti”, “İraq-Türkmən Yazarlar Birliyin”in
fəxri üzvü, “Dünya Söz Akademisi”nin Edebiyyat
və şeir diplomçusu, Prezident mükafatçısı

XOŞ TƏSSÜRATLI BİR SƏFƏR

Dünya söz Akademisinin Uluslararası Halk Ozanları Hacı Bektaş Buluşması Kültür Merkezinin simpoziumunda 11 ölkədən tanınmış ziyalılar, elm, sənət adamları iştirak etmək üçün dəvət almışlar. Azərbaycandan 3 nəfər Qarabağ Universitetinin filologiya kafedrasının müdiri, filologiya elmləri doktoru Əzizağa Nəcəfov, həmin üniversitetin dosenti, filologiya elmləri doktoru Aynur Nəcəfova və mən.
Öncə onu deyim ki, uzun illərdi qardaş ölkə Türkiyəni görmək, sənət incilərindən biri olan Ayasofiyanı, Hacı Bektaşi ziyarət etmək və Atatürkün heykəlini görmək ən böyük arzum olub. Mən bu səfər üçün öncə Uca Allaha, sonra Söz Akademisini Azərbaycanda təmsil edən şair-dramaturq, doktor Qardaş bəy Əlişoğluna, Dünya Söz Akademisinin başkanı, professor Hayrettin bəy İvginə və Mustafa bəy Özcivana çox təşəkkür edirəm. Bu səfər günlərində mənə övladım kimi sevgi, diqqət, qayğıyla yanaşan Əzizağa bəyə və Aynur xanıma minnətdaram, Allah onlardan razı olsun.
Mən ilk dəfə Türkiyədə belə mötəbər tədbirdə olurdum. Bakıdan İstanbula, oradan da Kapadokiyaya uçduq. Heç kimi tanımırıq, amma bizi qarşılamağa gələnlər saat yarım gecikən təyyarəmizi səbrlə gözləyiblər. Bir də gördük ki, əllərində bizim adlarımız yazılmış iri plakat olan iki nəfər o baş-bu başa gəzirlər. Beləcə bizi gördülər və apardılar Nevşehir Hacı Bektaş ilçəsinə “Evrim otel”ə. Orada bizi professor Hayrettin bəy İvgin, Mustafa bəy Özcivan və digər ölkələrdən gəlmiş nümayəndələr gözləyirdilər. Bir az dincəldikdən sonra bizi yeməyə apardılar. Bizimlə bərabər Özbəkistan, Kosova, Qazaxıstan, İran, Qırğızıstan, Ankara, Anadolu, Gürcüstandan olan sənət, elm adamları da var idi. Səhəri gün saat 10:00-da Hacı Bektaş Veli Kültür Mərkəzində proqram üzrə tədbir başlandı. Hamımızı adımızla hansı ölkədən gəlmişiksə, təqdim etdilər. Çıxış üçün hər kəsə 10 dəqiqə vaxt verilmişdi. Azərbaycandan Əzizağa və Aynur Nəcəfovlar, mən Zeynəb Bəhmənli, Özbəkistan İslam Mədəniyyət Mərkəzindən Durdana Rasulova, Kosovadan Taner Güclütürk, Qazaxıstandan Marlen Adilov, Qırğızıstandan Tolkun Asirdınova, Kyral Asanaliyeva, Gürcüstandan Şərqşünas Mzısa Buskivadze, İrandan İlqar Baharlı, Türkiyədən Çiğdem Boz, Mehmet Çeribaş, Mehmet Yardımçı və digərləri. Səhəri gün Ankaradan gəlmiş (60 nəfər) ozanlar xor kollektivi çıxış etdi. Xarici ölkələrdən gələn qonaqlara müxtəlif diplomlar təqdim olundu.
Orada olduğumuz 4-cü gecə “Evrim otel”in akt zalında qonaqlıq və çal-çağır, konsert oldu. Öncə Hayrettin İvgin çıxış etdi, sonra Mustafa bəy şeir dedi, həm də oxudu. Amma Hayrettin bəy öz çıxışından sonra mənə söz verdi, Qarabağa və Türkiyəyə aid şeirlər söylədim, kitablar və “Mübariz qadın” jurnalımızı təqdim etdim. Həmin simpoziumda mənə ayrılıqda 2 diplom və 1 təşəkkürnamə verildi. Ozan Nurgül Ateş çoxlu aşıq mahnıları oxudu.
Sonra Xanım Göyçəlinin ifa etdiyi, sözləri mənim olan “Mən gözəllər gözəliyəm” oynaq saz havasına yaxşıca oynadlılar. Əsas onu qeyd edim ki, tədbirdən sonra bizi tarixi yerlərə, ziyarətgahlara apardılar. Birinci Atatürkün heykəlini ziyarət etdim.
Nevşehirdə, Hacı Bektaşda olduğumuz yerlər:
1. Hacı Bektaşın ev muzeyi;
2. Bektaş türbəsi;
3. Dörd qapı məqamı;
4. Aslanlı çeşmə;
5. Badəm Sultan türbəsi;
6. Qaymaqlıda yeraltı şehir;
7. XI yüzilliyin Görəmə monastrı və 7 külesi. Rahibələr ilə rahib okulu;
8. Üçhisar kalesi, 9 mərtəbəli Göremə qülləsi;
9. Pəri bacaları;
10. Göremə Açıq hava muzeyi;
11. Kapadokiya vadisi;
12. Kapadokiya bəyaz atlar ölkesi;

Hacı Bektaş Veli adına Türk xalqı sayqı ilə ehtiramla inam bəsləyir. Hacı Bektaşın adına tarix muzeyi, ev muzeyi, xüsusi qızlar liseyi, Mədəniyyət Mərkəzi, ziyarətgah, Hacı Bektaş Veli Atatürk tarix muzeyi var. Bunların hamısında xatirə şəkilləri çəkdirdik. Bu saydığım, yuxarıda adını çəkdiyim 12 tarixi yerlərə dünyanın hər yerindən turistlər gəldiyini gördüm.
Yeri gəlmişkən Hacı Bektaş Veli Xorasanın Nişabur şəhərində dünyaya gəlmişdir. Onunla eyni illərdə Xorasanın Belh şəhərində tarixi şəxsiyyət Mövlana Cəlaləddin Rumi də dünyaya gəlibdi. Türkiyədə onlar görüşmüşlər.
Hacı Bektaşın babası Hz. Mühammedin nəvəsi (torunu) 7-ci imam Museyi Kazımın soyundan olan seyid İbrahimin və Hatem xatunun oğludur. Ona bəzən Hacı Bektaş Xorasani də deyirmişlər. O, 1221-ci ildə Xorasanı tərk edərək, Azərbaycan üzərindən keçib Anadoluya gəlmişdir. M.K.Atatürk Ankaraya gedərkən 1919-cu ildə Hacı Bektaşı və Çələbi Cəmalləddini ziyarət etmişdir.
Mən bizim “Mübariz qadın” jurnalımızı da aparmışdım. Mahirə xanım Əsədovaya hərs olunmuş xüsusi buraxılışı məclisdə Dünya Söz Akademisinin başkanı professor, dəyərli yazar Hayrettin bəy İvginə təqdim etdim və o xanım haqqında məlumat verdim. Başkan da öz dərgisi olan “Kültür çağlayanı” adlı jurnalından və kitablarından göndərdi. Mənə də jurnal, “Sarı gəlin”, “Aşıq Veysəl” və “Şah İsmayıl” kitablarını hədiyyə etdi. Yeri gəlmişkən deyim ki, Hayrettin bəy “Sarı gəlin” kitabında tarixi faktları açıqlayıb. Mənfur ermənilərin yalanını üzə çıxarıb. Eləcə də “Aşıq Veysəl”in həyat və yaradıcılığını göz önünə gətirib, çox dəyərli bir əsərdi.
Orada digər tanımış yazar Kamber Özcivan bəy mənə gözəl, nəfis formada hazırlanmış kitab bağışladı.
“Hacı Bektaş Veli Dergahı ve Bektaşilik” adlı bu kitabı çox sevdim. Kitabda İslamın dəyərləri, Alevi-Bektaşı toplumunun sorunlarını, çözüm yollarını qələmə almışdır. Bu mövzuda ilk kitabı tanınmış yazar Kamber bəy Özcivan yazıb. Kitab çox dərin məzmunlu, samballı, oxunaqlı, tarixi faktlara əsaslanır.
Mən kitablar üçün professor Hayrettin bəy İvginə və yazar Kamber Özcivana çox təşəkkür edirəm...
Orada mənə Uluslararası Dünya Söz Akademisinin “Kültür ve Edebiyyat Ödülü” diplomu təqdim olundu.

Zeynəb Bəhmənli,
AYB-nin və AJB-nin üzvü,
İrak-Türkmən Yazarlar Birliyinin fəxri üzvü,
Prezident mükafatçısı, şairə-publisist, Musiqişünas

PUBLISISTIKA – POEZIYANIN

MƏNƏVI QIDASIDIR.

Özbəkistan Jurnalistlər birliyinin Namangan vilayəti bölməsinin sədri, Yazıçılar İttifaqının üzvü, “Namangan həqiqəti” qəzetinin ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinin müdiri Nasircən DEHQONOV (Nasir ABBAS) ilə müsahibə.

- İfadə etdiyiniz poetik aləmdə həsrət, iztirab, səbrlilik, ümid hisslərinin hansı üstündür?
-Hisslər sanki on səkkiz min aləmin zərrələri kimidir – rəngarəng və təkrarsız. Lakin poetik yaradıcılığımda hansının daha çox hiss olunduğu barədə düşünməmişdim. Əgər sualınıza cavab olaraq danışmalı olsam – həsrət… gələcəyə duyulan həsrət. İztirab da ön sıradadır. Axı arzusu, amalına çatmaq istəyi olmayan insan olmadığı kimi, iztirabsız insan da yoxdur. Xüsusilə şairlik, iztirabın sadiq dostu kimi daim insanın ruhunu müşayiət edir. Çünki iztirab bəzən ruhunun sıyrılmış qatlarını bərpa edir, onu saflaşdırır. Elə anlar olur ki, hisslərin savaşında səni saflaşdıracaq iztirabları arzulayırsan, hətta onlara ehtiyac duyursan.
Səbr... Bəs səbr nədir? Mən anlayıb dərk etdiyim səbr duyğusunu başqalarına izah edə bilməməyin çətinliyini yaşayıram. Ona görə də səbr mövzusu açılanda, sinəmdən sanki “səbr nədir?” sualı axır... Hələlik üç poetik toplum çap olunub. Onlardan birinin adı “Səbrin təbəssümü”dür.

Nə qədər ki, səndən iztirab gəldi,
Mən bu dünyadan yaxşılıq gördüm.
Səbir gülümsəyir sənin bağrında,
Mənim hər nəfəsim bir nisgil, bir dərd…

Ümid – mənim xilaskarımdır. Bu duyğu həyatsevərliyin, quruculuğun, yaradıcı düşüncənin, insanlığın damarlarında axan bitib-tükənməz bir gücdür, qaranlıqlarda yanan nur, eşq və inamın köküdür.
- Namangan ədəbi mühiti necə idi?
- Namanganda ali təhsil aldım. Ədəbiyyatla məşğul olan insan üçün paytaxt – Daşkənd və digər böyük şəhərlərin “havası”nın nə qədər zəruri olduğunu daha gənclik çağlarımdan hiss etmişdim. Lakin ötən əsrin 80-ci illərində tanışlıq və korrupsiyanın açıq-aşkar çiçəkləndiyi bir dövrdə ailə vəziyyətimə görə Daşkəndə gedə bilmədim. Anam çox öyüd-nəsihət verərdi. Atam isə dürüst, prinsipial bir insan idi – xalq dilində desək, "kommunist" idi. Əslində məktəbi bitirən kimi Daşkəndə gedib oxumaq imkanım vardı... Bu nisgil tez-tez qəlbimi didib-dağıdır.
Ozod Şarofiddinov, Matyoqub Qoşconov, Rauf Parfi, Erkin Vohidov, Şavkat Rəhmon, Xurşid Davron, Abdulla Oripov, Həlimə Xudoyberdiyeva... onların Daşkənd ədəbi mühitində necə güclü simalara çevrildiyi göz önündədir.
Sualınıza dönsək: Mən Çortoq rayonundan vilayət mərkəzinə işləməyə gələndə artıq qırx yaşa yaxın idim. Rayon qəzetində çalışaraq yerli səviyyədə jurnalist və şair kimi tanınırdım. Vilayət mərkəzinə isə mənəvi müəllimim, o dövrdə “Xalq irodəsi” qəzetinin baş redaktoru Mahmudjon Parpiyevın dəvəti ilə gəldim.
Özbəkistan Xalq şairi Həbib Sədulla, dramaturq və publisist Abdulla Cabbor, ustad şair Ziyovuddin Mansur, həmçinin ədəbi mühitin sütunlarından biri olan professor Odiljon Nosirov, İsmatullo Abdulla, Əlixon Xəlilbekov, NamDU müəllimləri Mahmudjon Mamurov, Qodirjon Nosirov, xalq artistləri Kamoliddin Rəhimov, Ürinboy Nuralıyev, şairə Dilbar Bonu ilə tanış oldum. Onların məhəbbət və diqqətindən bəhrələndim. Təhsil fədailəri Nazimjon Qozokov, Həbibullo Ubaydullayev, Dilşoda Dadajanovalardan ruhlandım. Xüsusilə “Özbəkistan səsi” qəzetinin vilayət müxbiri kimi qazandığım uğurlarda Namanganın ədəbi mühitinin rolu böyük oldu. Özbəkistanın Əməkdar jurnalistləri – Farhod Yolchiev, Gulomjon Akbarov və tanınmış yazıçı-jurnalist Rüstamjon Ummatovun təsiri ilə peşəkar məsuliyyət və şəxsiyyətimi formalaşdırmağa çalışdım.
“Qoşa çayın nəğmələri” və “Mühabbətdən ərzim var” adlı poetik toplularım sayəsində oxucu diqqətini qazandım və Yazıçılar İttifaqının üzvü oldum.
- Jurnalist kimi sözə olan məsuliyyət sizdə hansı meyarlar əsasında formalaşdı?
— İnkarolunmaz bir qənaətim var: Ədəbiyyat – söz sənətidirsə, jurnalistika – söz siyasətidir! Jurnalist kimi müxtəlif janrlarda materiallar hazırlayarkən sözə münasibət mənim üçün həmişə ön sıradadır. Çünki hər bir sözün məna çaları, məntiqi işarəsi var. Təəssüf ki, jurnalistikada sözə məsuliyyət məsələsi bir qədər zəifləyib. Bəzən bədii üslubla rəsmi üslubun fərqləndirilməməsi də diqqəti cəlb edir. Əksər jurnalistlər bir qəlibdə yazmağa vərdiş ediblər. Reportaj, lövhə, felyeton kimi janrlar demək olar ki, mətbuat səhifələrindən silinib. Bu isə həqiqətən üzücüdür. Kompüter texnologiyalarının imkanlarından yalnız xəbər və xronika üçün istifadə edilir. Bu isə söz xəzinəsini yoxsullaşdırır və özbək dilinin imkanlarını daraldır.
Dilin şirinliyi, sözün yersizliyi isə qrammatikanın pozulmasına da səbəb olur. Lüğətlərlə işləmək, hər sözün mənşəyini, kökünü, məntiqi mənasını, sinonim və omonimlərini, hal və şəkilçilərini düzgün işlətmək vacibdir. Məncə, qrammatikanı dərindən bilmək, sözə olan məsuliyyəti unutmaqdan qoruyur.
-Publisistika ilə poeziya arasında bir mənəvi bağ varmı?
- Publisistika – poeziyanın mənəvi qidasıdır.
Şeir, bəli, hissin və duyğunun məhsuludur, amma publisistik pafosla yoğrularsa, oxucuya daha təsirli çatır. Mübəmmalıqdan aydınlığa keçmək, həqiqəti duymaq üçün publisistikanı mütəmadi oxumaq, düşünmək, hiss etmək lazımdır. Məncə, ancaq bu yolla canlı söz yaratmaq mümkündür. Bu isə artıq böyük bir mövzudur.
-Şairlər hər zaman cəmiyyətin "vicdanı" olublar.
Bu anlayışın bugünkü mənası necə dəyişib?
-Şairlər – cəmiyyətin vicdanı, ayıq səsi, canlı nəfəsidirlər. Bu həqiqət qarşısında bu gün susmaqdan başqa söz tapmırsan, insan. Çünki bu gün plagiatlıq bir çox gənc qələm sahibləri üçün artıq qəbahət sayılmır.
Bu gün şairlərdən çox “şairciklər” meydana çıxıb. Beşinci sinif şagirdinin altı poetik kitabı çap olunub. O kitablarla tanış olanda insanın içində narahatlıq doğurur. Bəzən müsabiqə və yarışların şərtlərində “Kitabı çap olunubmu?” sualı yer alır. Bu da kitab üçün süni tələbat, təqib və yarış yaradır. “Kitab” anlayışının ucuzlaşdırılması, kiminsə şeirlərini düzəltdirib, hətta başqasına yazdırıb, pul qarşılığında “şair”, “yazıçı” adını qazanmaq cəhdləri, nəticə etibarilə kitab anlayışına olan münasibəti zədələyir.
- Gənc yaradıcılar üçün ən çox məsləhətiniz nədir: oxumaq, yazmaq, ya da öyrənmək?
- Mən gənc yaradıcılar üçün ən çox “çox yazmağı” məsləhət görürəm.
Çox yazmaq təbii olaraq çox oxumağa səbəb olur. Məncə, bəzən gənclər xalq ağız ədəbiyyatından uzaqlaşırlar, halbuki bu sahə yaradıcı fikrin qaynaq mənbəyidir. Folklorda incə bənzətmələr, müxtəlif sifətlər, bəzən kədərli, bəzən qürurlu, bəzən musiqili, bəzən dərin ritmi duymaq mümkündür. İnsan psixologiyasını nəzərə alaraq danışan fəlsəfi müşahidələr, həyati hadisələrin sirləri- bunların çoxu xalq ağız yaradıcılığının parlaq nümunələrindən gəlir.
Mən “Alpomış” dastanını, “Məlikə‑i ayyor” kimi əsərləri oxumağı tövsiyə edirəm - bu kitablar yaradıcı gənclərin estetik zövqünü zənginləşdirir, ruhuna yeni melodiyalar bəxş edir.
- Yaradıcılıq prosesində daxili psixoloji vəziyyətiniz necə dəyişir? Stress və ruh düşkünlüyü ilə necə mübarizə aparırsınız?
- Bəzən müasir insanlarda stress və ruh düşüklüyü geniş görünür.
Təəssüf ki, həssaslıq bəzən bu cür hisslərin yaranmasına səbəb olur. Mən özümü stressdən və ruh düşkünlüyündən yazmaqla xilas edirəm. Yazmaq mənim üçün bir ruh sığınağıdır. Gözlənilən və gözlənilməyən zərbələrdən qorunmaq üçün yazıya sarılıram.
Nədənsə təsirlənə‑təsirlənə fikrimdə yaranan sətirlər varsa onları kağıza köçürürəm. Yaradıcı anlar mənim üçün “yalnızlıq içində yalnız qalan” ləzzətli, ilahi anlardır.


-Namangan ədəbiyyatının özəllikləri və Özbək ədəbiyyatındakı yeri haqqındakı fikirləriniz?
-Namangan- güllər şəhəridir. Dağlıq ərazidə doğulan insan dağa xas sərtlik, bağda yetişən isə bağın yumşaqlığını daşıyır. Bu təsir mistik səslənsə də, məkan şərtləri ruhumuzun formasını müəyyən edir. Namanganlılarda zəriflik, azad ruh, gözəlliyə məftun olmaq hissi var. Bu xüsusiyyətlər onların yaradıcı üslubunda da görünür. Namangan ədəbiyyatı özbək ədəbiyyatında incə təsvirlər, sükunət, estetik ləzzət, parlaq obrazlarla tanınır.
- Beynəlxalq miqyasda Özbək ədəbiyyatının mövqeyi və tanıdılması barədə nə deyə bilərsiniz?
- Özbək ədəbiyyatını beynəlxalq səviyyədə tanıtmaq üçün bir sıra əhəmiyyətli layihələr var. “1000 kitab”, “Vikipediya” kimi təşəbbüslər özbək dilinin zənginliyini göstərməkdədir. Kərim Bəhriyev tərəfindən hazırlanmış “Dünya poeziyası antologiyası” üç cildlik kitabdır və 5 qitədən 144 ölkənin 500-dən çox şairinin əsərlərini özbək dilində təqdim edir - bu doğrudan da sevindirici uğurdur.
11 dildən özbəkçəyə tərcümə edilmiş bu şeirlər xalqlar arasında dostluğu və sülhü möhkəmləndirməkdə vacib rol oynayır. Mən Ibrohim Gafurov, Xurşid Davron, Güzal Begim, Gülnoz Möminovanın tərcümə uğurlarından dərin qürur duyuram.
- Jurnalist kimi sözün gücü və məsuliyyətə yanaşmanız, milli jurnalistikanın bu günkü çağırışları nədir?
- Sözün gücü və məsuliyyəti məni həmişə düşündürür.
Yaxın zamanda Özbəkistan Jurnalistlər Birliyi, Namangan və Sirdaryo şöbələri ilə birgə “Çodak konfransı” keçirdik. Mövzu: Milli kontent və süni intellekt texnologiyaları idi. Milli jurnalistika üçün məlumat texnologiyalarını bilmək, milli kontent yaratma bacarığını inkişaf etdirmək və süni intellekt sahəsində təbliğatı gücləndirmək indi vacib zərurətdir.
Süni intellekt -ikiüzlü qılıncdır: əgər biz onu özümüz yaratmasaq, başqalarının platformasına bağlı qalacağıq və o, bizi nəzarət altına ala bilər. İnternet trafiqimiz, fikirlərimiz, hətta üz və səsimiz izlənə bilər. Buna görə milli təhlükəsizlik yalnız hərbi gücdən deyil: rəqəmsal müstəqillik və alqoritmik suverenlik də müzakirə olunmalıdır.
Süni intellekt platforması olmayan dövlət digər dövlətlərin AI-sı tərəfindən idarə oluna bilər. Bu səbəbdən AI həm iqtisadi, həm də milli müdafiə vasitəsidir.
-Maarifləndirici işlər üçün media və jurnalistika sahəsində hansı yenilikləri təklif edirsiniz?

-Maarifləndirmə üçün daha çox matbuat nəşrlərinə dönüşü prioritet sayıram. İnternet jurnalistikası inkişaf etsin, əlbəttə -onu təqdir edirəm. Lakin qəzet və jurnalların gündəlik istehlaka qayıdışı, oxucuların kağız mətbuata yenidən maraq göstərməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Əgər oxucu qəzet‑jurnal oxumağa qayıtsa, kitabxana yenidən gündəmə gələcək. Maarifçiliyin yüksəlməsində məhz qəzet‑nəşrlərə münasibəti yeniləmək -ən təsirli və dayanıqlı yol ola bilər.


Söhbətləşdi: Cahangir NAMAZOV,
"Butov Azərbaycan” qəzetinin Özbəkistan təmsilçisi.
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.