Qorxmuş Dəniz pərisi

Gedənlər bilir, Qara dənizin sahillərinin çoxu daşlıqdır. Qum olan yer az tapılır. Xüsusilə Gürcüstan tərəflərdə. Amma sevimlidir. Yay aylarında orda dənizə girməyin ayrı ləzzəti var. Bu dəfə tətil üçün ən yaxşı yerin Gürcüstanda Qara dənizin sahillərinin olacağını düşündüm. Və ora yollandım.
Əvvəlcə onu deyim ki, turistik tətil üçün Türkiyə qədər mükəmməl olmasa da yaxşı idi Gürcüstan. İstər otelləri, istərsə də insanların tətilə gələnlərə münasibəti. Əgər soruşsalar ki, gürcülərə qonaqpərvər xalq demək olar? Deyərdim ki, hə olar.
Amma şəhərin gözəlliyi və turistlərə münasibətlə bərabər burada xalqların birliyini də görmək mümkündü. İstər xiristian, istər müsəlman, istərsə də yəhudi hamısı dostluq və mehribanlıq şəraitində tətillərini daha yaxşı keçirməyə çalışırdılar.
Tətilin ilk günü dəniz sahilinə gürcü rəfiqəm Keti ilə bərabər gəldim. Mehriban qızdı. Özü də əlindən gələni edirdi ki, darıxmayım tətilim maraqlı keçsin.
Şezlonq aldıq hər ikimiz üçün. Onu da deyim ki, Gürcüstan “ucqar Avropa” sayılsa da demək olar ki, qiymətlər olduqca münasibdi.
Şezlonqlarımızda yerimizi rahatlatdıqdan sonra Keti mənə dənizə girməyi məsləhət gördü. Su möhtəşəmdi. Üzməyi bacarmasam da yetəri qədər dənizin dalğalarının gətirdiyi hərəkəti bədənimdə hiss edirdim.
Mənim yaşadığım şəhərdə dəniz yoxdu. Amma hər fürsəttə suya olan sevgim məni dəniz olan ölkəyə səyahətə gətirir.
Sudan çıxdıq. Bir xeyli günəşləndik. Sonra ingilisə oxşar bir oğlan bizə yaxınlaşıb, rus dilində onlarla voleybol oynamağı təklif etdi. Rus dilində yaxşı bilməsəm də birinin təqribən nə dediyini anlıyıram.
Hər ikimiz bizə oyun təklif edən oğlana baxdıq. Hardasa ingilislərə məxsus üz cizgiləri vardı. Elə ona görə də ingilis olduğunu düşündük. Açığı başqa ölkələrə səfərə çıxan zaman tanımadığımız xalqların nümayəndələri ilə tanış olub, onların mədəniyyəti və dünyagörüşü haqqında məlumat almaq, tətili maraqlı edən nüanslardandır.
Etiraf edim ki, oğlan yaraşıqlı idi. 1.85 boyu olardı. Sarı rəngin qəribə parlaq variantında dəri rəngi vardı. Hələ sizə dəniz rəngində olan gözlərini demirəm. Ona baxdığımızda Keti də mən də düşündük ki, Tanrı bu adama dəniz suyundan göz rəngi düzəldib. Ağzı və burnu çox balaca idi. Sanki bir rəssam bu insanın simasında cazibədar portret yaratmışdı. Belə bir yaraşıqlı oğlanın oyun təklifini geri çevirmək olmazdı. Həm də biz özümüz də darıxırdıq. Dənizə girib, sonra günəşlənib, otelə qayıtmaq maraqsız olardı.
Oyun çox yaxşı gedirdi. Bizə oyun təklif edən oğlanın adının Artur olduğunu öyrəndik. Və hər ikimiz də soyadını soruşmaq ehtiyacı duymadan Arturun ingilis olduğuna qərar verdik.
Mən ingilis dilini bilmirəm. Onunla söhbət etməyə komandanın başqa qızları kimi biz də səy göstərirdik. Keti ona tez-tez ingilis dilində nəsə deyir, cavab alır və arada cavablar ürəyincə olduğunda mənə göz vururdu.
Biz qalib gəldik. Təbii ki, komandanın kapitanı Artur kubokumuzu aldı. Hamımıza kola sifariş etdi. 8 nəfər bir stol arxasında oturduq. Bütün qızlar Arturla danışmaq istəsə də o, gözünü məndən çəkmirdi. Çox zaman söhbət ya ingilis ya da rus dilində getdiyi üçün təbəssümlə kifayətlənməli olurdum.
Sonra heç gözləmədiyim anda Artur Türkiyə türkcəsində mənə müraciət etdi:
- Oyun necə keçdi sizcə?
Güldüm, ingilis deyib danışmağa söz axtardığımız gəncin türk dilində bildiyini bilmirdim. Hamı mənə baxdı. Komandamızın üzvləri Azərbaycan türkü olduğumu bilirdi. Cavabımı Azərbaycan türkcəsində verdim.
- Yaxşıydı. Maraqlı keçdi - dedim.
- Məncə, siz topdan qorxursuz - dedi.
- Balaca vaxtı top dəyəndə möhkəm yıxılmışam - dedim. Ona görə topa asanlıqla əl vura bilmirəm. Amma siz yaxşı oynayırsız.
- Mənə sadəcə Artur de. Siz yox.
Güldüm, yaxşı - dedim.
Ondan sonrakı söhbətlərdə Artur gözlərini gözümdən çəkmədi. Amma bu baxışlar bir xanımı narahat edəcək baxışlar deyildi. Sanki, bu baxışlar - səni tanıdığım üçün çox xoşbəxtəm deyirdi.
Söhbət arasında işindən bəhs etdi. İşini necə sevdiyindən, işi üçün necə əmək sərf etdiyindən. Amma demək olar ki, ingilis və rus dillərini bilmədiyim üçün tez-tez Türkiyə türkcəsində danışır və məni söhbətdən uzaq düşməyə qoymurdu.
Adımı soruşmadı. Nəsə demək istəyəndə Dəniz pərisi deyərək müraciət edirdi. Açığı bu qədər insan arasında belə yaraşıqlı oğlandan xüsusi münasibət görmək mənim də xoşuma gəlmişdi.
Həmin gün və demək olar ki, tətilin sonrakı iki günü Arturla keçdi. Həm mənə, həm Ketiyə qayğıkeş davranır. Özünü bir ingilis əsilzadəsi kimi aparırdı. Artıq heç bir hərəkət etmirdi. Amma günümüz maraqlı keçsin deyə dəridən-qabıqdan çıxırdı.
Qrupdakı hər kəs Arturun mənə xüsusi münasibət göstərdiyini hiss etmişdi. Mənim üçün təşkil edilən xüsusi görüşlər, mənim üçün təşkil edilən - sonu qalibiyyətlə bitən-voleybol oyunları və nələr, nələr.
Oyunlardan sonra söhbətlərimiz zamanı Artur Londonda təhsil aldığını, dayısının İngiltərədə xüsusi nüfuza sahib biri olduğunu dedi. Dayısı ilə fəxr etdiyini, üzdən də, xasiyyət etibarı ilə də dayısına oxşadığını komandamıza tez-tez xatırladırdı. Biz gülürdük. Çünki, Arturun özünü öyməsi o yaşda birinin adi təkəbbüründən başqa bir şey deyildir.
Tətilin 3-cü günü qrupumuzdakı milliyətcə rus olan Vladimir pozuq Türkiyə türkcəsində mənə bir sual verdi.
- Dəniz pərisi (Arturdan sonra kimsə öz adımla maraqlanmamışdı. Qrupda hər kəs mənə “Dəniz pərisi” deyə müraciət edirdi) sən Arturun kim olduğunu bilirsən?
- Yox-dedim. Amma danışığı və özünü təqdim etməsindən belə nəticəyə gəldim ki, kimdirsə, ingilis əsilzadəsidir.
Vladimir güldü və dediyimi təkrarladı: - İngilis əsilzadəsi. Ha ha ha.
Təbəssümü ironiya ilə dolu idi. Başa düşmədim. Keti də təəccüblü qaldı. Hər ikimiz qadın düşüncəmizlə belə nəticəyə gəldik ki, Vladimir, Artur yaraşıqlıdır deyə ona paxıllıq edir. Ona görə ona qısqanc münasibət göstərir.
Tətilin üçüncü günü hər kəs plana uyğun olaraq oyundan qayıdıb kola istirahəti verdikdə öz arzularını deməyə başladı. Hər kəs dedi. Sıra mənə gəldikdə Topxana meşəsində at çapmaq istəyirəm - dedim. Keti ora hardadı deyə soruşdu. Qarabağda dedim. Mən Qarabağın adını çəkəndə Arturun sifət cizgiləri dəyişdi. Mən bitmək-tükənmək bilməyən ehtirasla heç görmədiyim Qarabağın səfasından danışdım. Sonda da mənfur ermənilər dedim. Və danışdığım hər erməni kəlməsində də Arturun daha çox kefi qaçır, gözünü gözümdən yayındırırdı. Səbəbini anlamırdım.
Sənə nə oldu,-dedim. Susdu. Bir ingilis üçün bir erməninin söyülməsi o qədər də problem olmamalıdır dedim.
O isə müharibədə hər şey ola bilər. Azərbaycanlılar I Qarabağ savaşında uduzdu- dedi.
O müharibə deyildi. O adi və aciz ermənilərin acgözlüyünün qırğınıydı. II Qarabağ savaşı göstərdi biz kimik - dedim. Bu dəfə o dığalar əlimizdən qurtulmadı. Bir də Azərbaycan böyük neft ölkəsidir. Yenicə sovetlərin tərkibindən çıxan ölkə deyil artıq, cılız erməni qarşısında aciz qala. Və ardını tez-tez gətirdim. Hamı susmuşdu. Heç kəsin kefi yerində deyildi.
Özüm də əsəbləşmişdim. Bir ingilis onsuz da bir ermənini türkə satmaz dedim. Hər sözümdə mənə cavab qaytarması məni lap qıcıqlandırmışdı.
Keti ortalığın havası yumşalsın deyə dedi: - Ay Dəniz Pərisi, yaxşı ki bu stolda erməni yoxdu, yoxsa didmişdin onu.
- Yox niyə didim. Sadəcə bu stolda oturmağa tənəzzül belə etməzdim. Bizim masaya kənardan baxan da deyər ki, burda erməni yoxdu. Ermənilərin dəri rəngi tünd olur. Özü də böyük və əyri burunları var. Bizim komandamızda elə birisi yoxdu-dedim.
Keti də mən də münasibət daha çox korlanmasın deyə stoldan qalxdıq. Şezlonqlarımıza gedib paltarlarımızı götürdük. Və qərar verdik ki, sabahdan dənizin başqa səmtinə gedib, bir daha bu uşaqlarla münasibət qurmayacağıq. Sağ olsun rəfiqəmi, hər dəfə mən yaxşı olum deyə öz istəklərini qurban verirdi.
Arturun bizə yaxınlaşdığını gördük. Keti: - sözlü adama oxşayır, hələ tələsmə görək nə deyir. Məncə onun səndən xoşu gəlir - dedi.
- Mən bura özümə ingilis sevgili tapmağa gəlməmişəm. İstirahətə gəlmişəm. Amma Azərbaycanda olsaydı yaraşıqlıdır, ona ərə gedərdim - dedim. Güldük.
Artur yaxınlaşıb üzr istədi. Sənə hörmət edirəm dedi. Sən haqlısan ermənilər çox alçaq millətdir. Yemək yedikləri qaba tüpürməkdən başqa heç nə bacarmırlar. Xalqının başına gətirilən bütün ağrı-acının şərikiyəm. Və sənə verdiyim cavablar üçün üzr istəyirəm. Mən səninlə daha yaxından tanış olmaq istəyirəm. Çünki, çox xoşuma gəlirsən.
Susdum. Yenə özünü bir ingilis əsilzadəsi kimi aparır deyə düşündüm.
Əlini uzatdı. Mən - Artur Markaryan – dedi.
Bir anda hər şey buz bağladı. Markaryan soyadı qulaqlarımı cingildətdi. O, ingilis deyildi, erməni idi. Erməni kəlməsi uşaqlıqdan məndə o qədər ikrah hissi doğurub ki, Arturun soyadını eşitmək mədəmə yumruq yeməyə bərabər oldu. Əllərim əsdi. Öz-özümə öyüməyə başladım. Başımı qaldırıb Arturun mənə uzanan əlinə baxanda şəhidim Mübarizin bağlanan əlini xatırladım. O, mənzərə gözlərim önündə canlandı. Ermənilər onun ölüsündən qorxub, əllərini bağlamışdılar. Sonra gözüm Arturun boynundakı xaça sataşdı. Xocalıda sinəsinə dəmir xaçın dağ basıldığı o, uşağı xatırladım. Bir anda sanki bütün şəhid ruhları üstümə gəlib, məni ordan qovurdu.
Özüm-özümü sakitləşdirməyə çalışdım. Həm qorxmuşdum, həm də Arturun qəsdən mənə oynadığı bu oyun məni çaşdırmışdı. Başımı qaldırıb gözlərinin içinə baxdım. Amma bu dəfə o, gözlər mənə dənizdən düzəldilən Tanrı möcüzəsi kimi yox, bir çaqqalın və bir iblisin parıldayan gözünü xatırlatdı. Dik durdum. Düşmən qarşısında əyilmək olmazdı. Qaşqabağımı tökdüm. Ketiyə dedim ki, ona de ki, burdan rədd olsun.
Keti hirslə onu qovdu. Gedək dedi.
Artur ardımızca çığırmağa başladı:-bura Gürcüstandı. Dost ölkədi. Eşidirsən məni, dost ölkə. Burada millətçilik olmaz. Amma unutma, mən “Dəniz pərisi”ni sevmişdim.
"Dəniz pərisi" adı gözəl olsa da Arturun ağzında o qədər çirklənmişdi ki, ikinci birinin məni Dəniz pərisi deyib, çağırmasına dözə bilməzdim.
Otelə necə çatdığımı bilmədim. Keyimişdim. Nə ağlaya, nə də özümü günahkar çıxara bilirdim.
Gözlərimi yumdum. Bütün şəhidlər gözümün önündə canlandı. Sanki hamısı məndən üz çevirmişdi. Onlara yalvarıb bağışlanmağımı xahiş etmək istəyirdim. Amma sözə nədən başlayım, bilmirdim. Tətil deyib keçirdiyim bu üç gün həyatımın ən dəhşətli və ən iyrənc gününə çevrilmişdi.
Azacıq sakitləşim deyə, yerimə paltarlı girib yatmağa çalışdım.. Amma alınmadı. Gözümü yumduğumda Xocalı şəhidləri gözlərim önündə canlanır, bütün ölülər gözlərini açıb mənə - sən günahkarsan -deyirdi. Yuxu ilə reallıq arasında şəhidlərlə danışırdım. Nə dediyimi özüm də bilmirdim.
Telefonun zənginə diksinib ayıldım. Havada 38 dərəcə isti varkən, otaq boş və soyuqdu. Bədənimi buz kəsmişdi. Üşüyürdüm. Dəstəyi qaldırdım. Keti idi. Necə olduğumu soruşdu. Mobil telefonuma zəng vurmuşdu açmamağım onu nigaran qoymuşdu. Telefonda bir neçə saniyə susdum. Sonra mən evimizə getmək istəyirəm dedim. Yaxşı dedi Keti.
Axşam son reyslə evə qayıtdım. Heç kimlə danışmadım. Özümü murdarlanmış hiss edirdim. Müraciət edənlərə cavab vermir, elə hey düşünürdüm, düşünürdüm. Nəyi düşündüyümü də bilmirdim.
Bir neçə gün sonra hava qaralanda Şəhidlər xiyabanına getməyə qərar verdim. Qalxdım, geyindim və getdim.
Birinci bütün şəhid ruhlarına dua oxudum. Sonra diz çöküb hönkürtü ilə ağlamağa başladım. Sadəcə bir söz dediyimi xatırlayıram. “Mən günahkar deyiləm, mən günahkar deyiləm. İstəyim Dəniz pərisi olmaqdı”.

P.S. Arturun ingilislərə bənzəməsinin səbəbi anasının ingilis əsilzadaləri kökündən olması idi. Bütün azərbaycanlılar bilir, ermənilərin qara qaşı və gözü, iri və əyri burnu var. Artur üz quruluşunu anasından almışdı. Dəniz Pərisinin ermənini tanımamasına səbəb bu idi.

Nuray Nəzərova

Rəsul RƏXŞANLI: BRİLYANT QAŞLI TƏK SIRĞA
Bizə təzə direktor təyin olundu. Adətən, təzə ilə maraqlanırlar, haranı bitirib, ixtisası nədi, hardandi və sairə və ilaxır. Bizim də kollektivimizdə maraqlananlar var. Öyrəndilər ki, İnşaat Uni-versitetini bitirib, inşaat materiallarının istehsalı texnologiyası ixtisası üzrə mühəndisdi. Qapı-pəncərə ixtisası sahəsində professordu, elmlər doktorudu, ziynət əşyaları həvəskarıdı.
İlk gündən öz qaydalarını qoydu. O, gəlib gedərkən koridorda kimsə görünməməlidi. Qəbuluna yalnız ayrılmış saatlarda düşmək olacaq, öncədən yazılmaq şərtilə.
Toplantı keçirdi, şöbə müdirlərinə, baş mütəxəssislərə işi canlandırmağı tapşırdı. İşin öhdəsindən gəlməyənlərlə yolların ayrılacağını xəbərdar elədi.
Adamlara qarşı o qədər də marağım yoxdu. Üstəlik Təcrübə-sınaq emalatxanasının müdiriyəm, baş qaşımağa vaxtım olmur. Mütəxəssislərimizin təzə təklifləri üzrə hər cür pəncərə, qapı, daha nələrin nümunələrini düzəldirik, sınaqdan keçiririk. Bəzən özümün fikirlərim, əlavələrim olur. Bəlkə də institutda ən çox işləyən bizimkilərdi. Dilə gətirəndə isə bəzi ağzıgöyçəklərin acığına gəlir. Nə isə.
O, məni çağırdı. Hündür boylu, gövdəli, zəhmli baxışlı bu adam son dəbdəki bahalı paltarda idi, saç düzümü yerli-yerində. Barmağında iri və əcaib qızıl üzük, qolunda qızıl saat qızıl qolbağıyla, bunlar bəlkə də ən yeniləri idi, hər halda mən ilk dəfə görürdüm. Gözündə qızıl gövdəli eynək və ... və bir qulağında brilyant qaşlı sırğa. Hə, masasında da ən bahalı mobil telefonların ikisi, müxtəlif firmalarınkı. Sır-ğası mənə bir qədər təəccüblü göründü. Çünki kişilərin sırğa taxmasına bizdə çox nadir hallarda rast gəlinir. Belə də, tək-tük. Təraşdan sonra üzünə çəkdiyi brend kremin və kişi ətrinin qoxusu gəlirdi. Nə isə. Müasir, bəlkə də ultramüasir görkəmi vardı.
Mən salam verəndə o özünü eşitməzliyə vurub sərt səslə bir başa işdən danışdı:
– Pəncərə düzəltməlisən, - professor çərçivənin uzunluq və hündürlük ölçülərini deyəndə də səsində hökmlülük vardıi,-bacardığının ən yaxşısını.
Gerisini deyəcəyini gözlədim, o isə sözünü bitiribmiş kimi zəhmli baxışını mənə zillədi.
Rəvan səslə soruşdum:
– Necə olmalıdı?
– Dedim dəəə, -professor səsini qaldırdı,- dedim dəəə, əlasından olmalıdııı. Gedə bilərsəəən.
– Çərçivə içindəki hissələrin ölçüləri gərəkdi. Taxtadan, plastikadan ya alüminiumdan düzəldilsin?
O mənə baxsa da cavab vermədi. Davam elədim:
– Çərçivənin içindəki pəncərə qanadları iki bərabər hissədən ibarət olmalıdımı? Qanadlar içəri, yoxsa çölə açılmalıdı?
Direktor soyuq baxışlarını mənə diksə də dilə gəlmirdi. Mən:
– Bəlkə vitraj pəncərə? Bəlkə veka?
Gərək ki, professor fikrə getmişdi və:
– Materialın taxtadan olması üstün sayılııır? İndi plastikadan dəbdədiii?
– Mən taxtaya üstünlük verirəm, - deyəndə professorun gözlərində sual yarandığını hiss etcək aydınlıq gətirdim, - təbii materialdı. Taxtadan olacaqsa hansı ağac növünə üstünlük verilsin?
O cavab vermədi. Fəqət sual da vermədisə baxışından hiss elədim, könlündən keçdi ki, onu maraqlandıranı anlayım və çavablandırım. Elə də etdim.
– Əgər pəncərə küçəyədisə, onda yanındakı küçəyə baxan digərləriylə eyni dizaynda olmalıdı. Otaqdan eyvanadısa, yanındakı qapıya münasibliyi nəzərə alınmalıdı. Onların şəkilləri olsaydı, aydınlaşdırılardı, ya da yerində baxılmalıdı.
Mən dedikcə o fikirləşirdi, tərəddüd içində qəflətən:
– Gedə bilərsən,- dedi.
İki gün sonra təkrar çagırdı, şəkil və ölçülər yazılmış kağız parçası verdi. Tapşırdı ki, şəkildəkinə uyğun olmalıdı, kənara çıxmağa yol verilməsin, bacarığımı göstərim, müdir vəzifəsinə layiqliyimi təsdiqləyim.
Təcrübəli, vaxtıyla “Qızıl əllər” müsabiqəsinin diplomunu almış baş ustaya işi həvalə elədim, özüm də baxırdım. Hazırlananda direktoru telefonla xəbərlədim. Gəlib diqqətlə baxdı. Söz demədi, nə yaxşılığına, nə də pisliyinə. Ətrafı nəzərdən keçirdi, emalatxanamızın imkanlarıyla yerindəcə tanış oldu.
Kimlərsə gəlib pəncərəni apardı. Direktordan soruşdum ki, bunu necə qeydə alaq? Sifarış kimi? Ödəniş necə ediləcək? Nağd yoxsa köçürməylə? Onun qaşlarının düyünləməsindən mənə hər şey aydınlaşdı. Kabinetdən çıxmağa ayağa qalxanda sözə ehtiyac yox idisə də o, bir-ikisini dedi:
– Səni bu vəzifəyə kim qoyuuub? Yerinin hara olduğunu mən taparaaam.
Fikrimə ilk gələn nə oldu? Deyəsən axı, bu öncəkindən də insafsız-mürvətsizdi. Otağıma gircək masa arxasında rahatsız oturdum.
Direktor haqda təzə söhbətlər gəzirdi. Elmi şurada, texniki şurada görülmüş işlər haqda çıxışçılara diqqətlə qulaq asır. Sonra işlərin hər birinə qulp qoşur. İşin səviyyəsini qaldırmağı tələb edir. Danışığı adi, çoxişlənən sözlərlədi. Onun professorsayağı mütəxəssis rəyi söyləməsi yoxdu, dilindən elmi terminlər, texniki ifadələr çıxmır.
Başım işə qarışsa da bir qulağım səsdə idi. Nəhayət, çağırdı. Emalatxana binasından kabinetə qədər yol boyu düşünürdüm ki, görəsən məni hara keçirəcək. Təkəbbürlü görünən direktor üzümə baxmadan:
–İki qapı düzəltməlisən, - deyib qarşısındakı şəkilləri barmaqlarıyla mənə tərəf sürütlədi, - diqqətlə bax, kənara çıxmayasan.
Şəkillərə baxdım, diqqətlə. Sual vermək məcburiyyətində qaldım. Özümü toplayıb suallarımı verdim, fəqət ipək yumşaqlığıyla:
– Mənzil qapılarıdı. Bu ,- barmağımı yaxındakı şəklə qoydum,- mənzilə giriş qapısıdı.
Direktor:
– Hə, düz tapmısan,- lağla dilləndi.
– Göstərilmir, neçə kilid quraşdırılmalıdı?
O üzümə baxdı, gözlədim, nəsə demədi.
– Bir dəstəli kilid quraşdırılmalıdı, buna söz yox.
– Deməli, bunu bilirsən, - eyni tərzdə lağla davam etdi.
– İkincisinə, dəstəksizinə də ehtiyac varmı?
– Olsun, nəyi pisdi, - sualimi cəld sualla cavablandırdı.
– Gözlük də qoyulsunmu? Qapı zəngini səsləndirəcək adamı görməyə.
– Gərəkdi! Hökmən qoyulsun! Bunu da soruşarlarmı?
Şəklin digərini əlimə alıb gözdən keçirdim.
– Bu isə mənzil içi qapısıdı, otağa açılanı.
– Yox, yox, bunda səhvin var,- o mənə irad tutmağa tələsdi,- duşxananın qapısıdı.
– Bu böyüklükdə niyə? Bəlkə qısaldaq, qapının üstünü şüşəli edək?
Direktor düşünürdü.
– Həm də enlidi. Bəlkə daraldaq?
O düşünməyində, mənsə şəkli araşdırmağımda idim.
– Duşxanada suqızdırıcı dururmu? Durursa elektriklə ya qazla qızdırılır?
– Qazla qızdırılan suqızdırıcıdı.
– Elə isə qapının aşağı hissəsində dəliklər açılmalıdı.
Direktor mənə təəccüblə baxdı.
– Hava cərəyanına şərait yaradılması vacibdi, təhlikəsizliyin tələbidi, - ehmalca bildirdim.
Özünü toplayan direktor söhbəti yekunlaşdırdı:
– Tez lazımdı, tez, - tapşırdı, - səndən başqalarına da göstəriş verməliyəm, iş tapşırmalıyam. Gedə bilərsən.
Baş ustaya işi qısaca izah elədim, o peşəkar idi, söz ağzımdan cıxanda fikrimi göydə tuturdu. Yüksək səviyyədə və qısa müddətdə icrasını tapşırdım. Hərdən göz gəzdirirdim. Kimlərsə onları apardı. Direktordan şikayət, irad gəlmədi. Ödəniş-filan söhbətini nə mən açdım, nə də direktor dilinə gətirdi. Hə, deyəsən bununla xəta-bəla başımdan sovuşdu axı. Sifarişlərsə artdı. Emalatxanamız mütəxəssislərimizin təklif etdikləri yeni modellərlə yanaşı direktorun tapşırdıqlarını da yerinə yetirirdi. Onsuz da işdən, necə deyərlər, gözümüzü aça bilmirdik, daha da artdı.
O, dəmir darvaza düzəltmək tapşırığını şəkilsiz izah elədi. Ölçülərini də dedi. Üz-gözünü turşutdu ki, ayağa qalxım. Mən daha nələrsə deməsini gözləyirdim. O baxıb yəqin ki, anladı və cəld görünüşünü, dizaynını mənim zövqümə etibar etdi. Sual verməli oldum, yumşaqcasına. Həyət üçündü, qaraj üçün? Bərli-bəzəklisinimi, sayasınımı? Darvaza qanadında qapı lazımdımı? Hansı qanadında? Pultla açılanımı? O da bildirdi ki, indi vaxtı yoxdu, bu haqda sonra danışarıq. Danışdıq. Mənim ürəyimcə olan küçədən həyətə açılacaq darvaza yaratdım, ortasında qapı. Bu dəfə də ödəniş söhbəti açılmadı.
Günlər ötdü, irad eşitmədim. Sifarişlər daha da artdı, çeşidlər genişləndi. İşləməkdən əldən düşürdük. İşçilər dilə gəlirdi. Yuxarıdan təyin olunan direktoru yola verməliyik, deyirdim.
Fasilədə mühəndis masama açıq halda qəzet qoydu, şəhadət barmağıyla sağdakı məqaləyə işarə vurdu. Oxudum, aktual məsələyə həsr olunmuşdu. Alim adı, elmi dərəcə almaqdan ötrü elmlə məşğul olmaq vacib deyilmiş. Yazanlarla dil tapırsan, sənin adından dissertasiya yazırlar. Sənə əzbərlədirlər, elmi şurada baş verəcək sual-cavabın məşqini aparırlar. Yəni elmi şuranın hansı üzvü sənə necə sual verəcək və sənin cavabın necə olmalıdı. Nə isə. Səninçün necə yazırlarsa eləcə də elmi şurada müdafiəni təşkil edirlər, alimlik diplomunu verdirirlər. Demə, son illərdə bu da biznesə çevrilibmiş. Məqalənin sonunda müxbirin yüksək vəzifəli şəxsə müraciəti vardı, münasibət bildirməsini rica edirdi. O nə desə yaxşıdı? Yuxarının xəbəri var, diqqətdə saxlanılır, müzakirə olunub, tədbirlər görüləcək.
Bizə iri qaraj darvazası tapşıran günün sabahı xəbər yayıldı ki, direktor qonşu ölkədəki şirkətini yoluxmağa gedib. Direktorun olmadığı günləri rahat nəfəs aldım.
İl ötmüşdü, təzə qəzet aludəçisi mühəndisin əlində bir topasını görəndə yalançı dissertasiyalarla bağlı hansı tədbir görüldüyünü soruşdum. Haçandan-haçana yadına düşdü. Nəsə yazılmadığını bildirdi. Soruşdum:
– Həmin müxbirin imzasıyla son günlərdə yazı çıxıbmı?
– Yox, son yarım ildə rast gəlməmişəm,- cavabı verdi.
Fikrə getdim. Güman ki, müxbirə dəyib-dolaşıblar. Bu biznes davam edirsə onun başında duranlar güclü adamlardı. Hə, belələrinə nədənsə məhz güclü adamlar deyirlər.
Mühəndis təzə xəbərlə otağıma girdi, direktorumuz da sifarişlə dissertasiya yazırmış, müdafiədən də keçirir. İnstitutumuzdan birisi sifariş verib, hələ ki, adı sirr saxlanır. İnanmağım gəlmədi, axı beləsi necə yaza bilər? Şöbəsi yox, tədqiqat aparmır. Hələ bir elmi əsər, adi məqalə yazdığını görməmişik, eşitməmişik. Fikrimdən keçdi ki, bizim professor kiməsə yazdırır. Öz adından üzə çıxarmasının səbəbi olmamış deyil. Yəni bu da professorsayağı yaza bilir, elmi rəhbərliyi bacarır. Yəqin maddi maraq da olmamış olmaz. Mühəndis fikrə getdiyimi anlayıb nə düşündüyümü soruşdu. Mənsə başımı o yan-bu yana hərlədim.
Yadıma öncəki illər düşdü. Universiteti fərqlənmə diplomuyla bitirmişdim. İnşaat materialları üzrə elmi-tədqiqat texnoloji institutuna işə düzəldim. Qəbula görə mənimlə şəxsən söhbət etmiş direktorumuzla koridorda rastlaşanda dedi ki, hazırlaşım, aspiranturaya qəbul imtahanlarını verim, elmi işlə məşğul olum. İmtahanları ən yüksək balla verdim. Özü mənə mövzu təklif etdi, özü elmi rəhbərim oldu. Maraqlanırdı, məsləhətini əsirgəmirdi. Yazdığım məqalələri yoxlayırdı, lazımı düzəlişləri edirdi. Elm necə də gözəl sahə imiş. Sən fərqli nəsə yaratdığına əmin olanda pərvazlanırsan. Qurtarhaqurtarda direktorumuz dünyasını dəyişdi. Yerinə gələn özünü guya rəsmi aparırdı, mənimlə maraqlanmadı. Özüm qəbuluna düşdüm. Olayı söylədim, yazdığım dissertasiyanı masaya qoydum. Dedi ki, işi həddən artıq çoxdu, bu məsələyə sonra, boş vaxt ta-pılanda baxar. Boş vaxtı tapılmadı, dissertasiyamı da qaytarmadı, etiraf etdiyinə görə hara atdığını unudubmuş. Xeyli gözlədim, qaytarmadı, həvəsim söndü.
Rəhbərimi işçilər seçmişdi, səsvermə yoluyla, ümimi toplantıda. Bunusa təyin etmişdilər. Bunun, necə deyərlər, Əlinin papağını Vəlinin başına, Vəlininkinisə Əlinin başına qoymağı vardı. Təyin edənin çaldığıyla oynadığından kreslosunda rahat oturmuşdu. İllər ötdü, institutumuzdan birisi həmin dissertasiyanı müdafiə edib alim adı aldı. Sadəcə dissertasiyanın adı dəyiş-dirilmişdi, bir də giriş hissəsi. Hay-küy qaldırmaq istədim. Başa saldılar ki, dissertasiyanın elmi rəhbəri indiki direktor yazılıb, dünyasını dəyişmiş yox. Təyin olunan direktorun nələrə qadir olduğunu təsəvvürümdə belə canlandıra bilmərəm. Məni qanunla elə qovar ki, institut üzünə həsrət qalaram. O arxalıdı, harasa şikayət etməklə onu cəzalandırmaq mümkün olmaz. Mumlamağım məsləhətdi. Artıq dissertasiya əldən getdi, heç olmasa işim əldən çıxmasın. Mumlamağına mumladım. Könlümdən nə keçsə yaxşıdı? Axı yuxarıdakılar niyə səriştəsizlərə, savadsızlara, əyrilərə arxa dururlar?
Qayıdım təzə direktorumuza. O dilini saxlamağı bacarsa da bizimkilərdən kimlərsə farağat durmurdu. Haralardansa, nə təhərsə, nələrisə öyrənə bilirdilər. Üzə çıxdı ki, okean sahilində, ekvatora yaxın ölkədə villası varmış. Yay istirahətini ailəsi ilə orada keçirirmiş. Məzuniyyətdən qaralmış qayıtmışdı, ötən yaylarda olduğu kimi, deməli, villası cənubdadı.
Telekanalda göstərildi ki, bizim professorun iri həcmli, rəngli şəkillərlə dolu kitabı nüfuzlu nəşriyyatda nəfis halda nəşr edilib, böyük tirajla. Kitabın üz qabığı da göstərildi, baxımlı idi. Alıb oxudum. Bunu səviyyəli, səriştəli mütəxəssis yazmışdı. Hər şey yerli-yerində. Elmi ifadələr, texniki sözlər, üslub və dil gözəl, şəkilaltı yazılar müvafiq. Oxucu necə düşünməsin ki, kitabın müəllifi bu sahənin həqiqi professorlarındandı.
Kitabın təqdimatının Akademiyanın böyük zalında keçirildiyi də telekanalda göstərildi. Sanballı adamlar kitab haqda bir-birindən müsbət, gözəl rəylər söylədi. Hətta, nüfuzlu qəzetdə tanınmışların imzasıyla iri rezenziya dərc edildi. Başdan-ayağa tərifdən ibarət yazı zəngin, gözəl cümlələrlə qələmə alınmışdı. Düşündüm ki, yəqin kitabı da elə bunlar yazıb...
Direktor eyvan üçün iri şüşəbənd və eyvana açılan qapı-pəncərə tapşırdı. Ölçülərini verib, qalan hər şeyi mənim zövqümə həvalə etdi.
Səs yayıldı ki, hansısa yüksək reytinqli beynəlxalq jurnalda professorun elmi məqaləsi dərc olunub, yeni qapı-pəncərə növlərinə, modellərinə aid. Məqalə əcnəbi dildə yazılıbmış, bizim professorun bilmədiyi dildə. Mənə maraqlı gəldi, əlimə düşsəydi oxuyardım, həmin dili bilirəm. İnstitutda söhbət hərləndi-fırlandı ki, o axı belə elmi işlə məşğul olmur, tədqiqat aparmır. Məqalə hardan çıxdı ortaya?
Direktorun müavini və elmi katibimiz yaman əl-ayağa düşmüşdülər. Məlum oldu ki, yaxınlarda Akademiyaya seçkilər keçiriləcək, direktorumuz da iştirak edə-cək, onun sənədlərini hazırlayırlar. Təqdimata bir qalaq sənəd gərəkmiş. Bir yerə dörd nəfər sənəd veribmiş, seçkilərdə rəqabət güçlü olacaqmış. Bizimkilərin pıç-pıçını mühəndis mənə çatdırdı. Səviyyəli mütəxəssislərimizin fikrincə Akademiyaya seçilmək direktorun başı girən kol deyil, sənədlərə sərf ediləcək kağız-kuğuz hayıfdı. Institutumuzdan filankəs seçilməyə layıqdi, elmi əsərləri, monoqrafiyaları yerli-yerində. Nə qədər yenilikləri istehsal edilir, uzun illərdi tikintidə tətbiqdədi. İstedadlı gənclərdən alimlər yetişdirib. Əyriliklə, pisliklə arası yoxdu. O filankəsi sənəd verməkdən direktor necəsə kənarlaşdırıb. Kimlərsə deyir ki, direktorumuz elmdar olmasa da işgüzardı, seçilə bilər.
Komissiyanın elan etdiyi nəticəyə görə professorumuz keçdi, bir başa akademik. Pıçıldaşdılar ki, özünün işgüzarlığıyla yanaşı arxasındakılar da güclüdü. İşçilərimizin bir qismi hədiyyələrlə onu təbrik etməyə kabinetin qapısı ağzında sıraya düzülmüşdü. Aralarındakı təkcə qadının əlində gül dəstəsi vardı.
Növbəti tapşırığı dilimdən qızıl əlli baş ustamız dinləyəndə sanki kükrədi:
– Bu nədi? Lap ağ eləyib. Bilmirəm institutun yeni işlərini, təkliflərini hazırlayım, yoxsa bununkuları. Bezmişəm. Yox, belə yaramaz. Mən qurtardım, yox deyirəm institut işi olmayanlara. Kimə istəyirsənsə ver, düzəltsin.
– Özünü ələ al, qovlanarsan,-birbaşa, açıq işarə vurdum.
– Bir də deyirəm, mən belə işlərlə qurtardım. Necə qovlaya bilər? İnstitutun ən çətin tapşırıqlarını yerinə yetirirəm, kənar işlərə baxmayaraq plan işlərini verirəm, hamıdan da gözəl.
– Başqaları qovulan kimi. Bəhanə tapmağa nə var? Bir-iki töhmət verib qovlayar, qanuna uyğun.
Onu başa saldıqda belə hirsi soyumadı:
– Mən ki, öhdəmə düşən işdən imtina eləmirəm, - usta özünə əminliklə sözünü bitirdi.
Hazırlanmış şeylər aparıldı. Direktor məni çağırıb işin keyfiyyətindən razı qalmadığını acıqlı tərzdə bildirdi. Səbəbini soruşdu. Demək məcburiyyətində qaldım. O qətiyyətlə qərarını eşitdirdi.
– Baş ustamız əslində zərgər dəqiqliyi ilə işləyəndi. Bəlkə ona dəyməyəsiz? Onu necəsə maraqlandırasız? Məsələn, mükafatlandırasız.
– Buraya direktor mən qoyulmuşam, - kinlə dedi, - onu atacağam çölə, başqalarına ibrət olsun!
İsrar etsəydim öz halımı təzədən əngəlləyərdim.
Direktor emalatxanamızın ştatındakı baş usta vəzifəsini ixtisara saldı, qızıl əllər çölə atıldı. Baş usta haqsızlıqdan dəm vurdu, məhkəməyə şikayətləndi. Məhkəmə onu yerinə bərpa edə bilmədi, ya da istəmədi.
Ustalarımızın əl işləri direktoru qane etmirdi. Əlbəttə, qızıl əllər hara, adi əllər hara. Beynimdə peyda olan fikir hansı oldu? Daha tapşırmaz. Hamımız təngə gəlmişik. Di gəl ki, direktorun beynində peyda olan mənimkindən fərqli idi. Tapşırıqlarının ardı-arası kəsilmədi, keyfiyyəti yüksəltmək haqda tələbini də hər dəfə təkrarlayırdı.
Şəkilləri qarşıma qoyanda direktor qərəzli baxışlarını mənə zilləyib tapşırığını verdi. Diqqətlə dinlədim, anladığımı başımı tərpətməklə çatdırdım, sualarımı verdim. Problemi necə deyəcəyimə çətinlik çəkirdim, fəqət deməli idim. Yumşaq səslə, lakin üzüntülü tərzdə dedim ki, emalatxanamıza ayrılmış illik materialı işlətmişik. Maşın gəldi, malı boşaltdıq, ötən ildəki kimi. Tapşırığı yerinə yetirməkdə davam elədik.
Lift gözləyəndə tindəki pilləkənlə kimlərinsə yuxarıdan düşərkən asta danışığını eşitdim. Biri söruşdu ki, niyə? Digəri cavab verdi ki, o istedadlıdı, irəli getsə əngəl törədər. Beləsini əl altında işlətmək düzgündü. Danışanlar aşağı mərtəbə pilləkəninə keçərkən ehtiyatla dönüb arxalarınca baxdım. Cavab verəni tanıya bildim, direktor idi. Hə, deməli, yetim haqqında söhbət gedirmiş. İnstitut əməkdaşımızın biri uşaq evində böyüdüyündən bəziləri öz aralarında ona zara-fatca yetim deyirlər. İllərdi ki, dissertasiyanı öz əlləriylə işləyib, öz başıyla yazıb, səbirlə müdafiəyə buraxılacağını gözləyir. Təzə direktor gələndə güman olundu ki, bəlkə ona yol aça. Bu da belə çıxdı.
Günlərin birində direktorumuz işə gəlmədi. Kimsə haradansa öyrənib günorta çağı bizə çatdırdı ki, tikinti sənayesi nazirinin müavini təyin edilib. Hə, brilyant qaşlı tək sırğa taxan direktor yuxarıya aparıldı. Başımızdan uzaq oldu. Kaş təzə direktorumuzu kollektivimizin seçməsinə imkan veriləydi. Axı biz özümüzünküləri, sahə mütəxəssislərimizi yaxşı tanıyırıq.
Qapım açıldı, ikisi içəri girdi. Onlar direktorun axırıncı tapşırığını, yəni İkiqat hazırlanmış üç dənə iri pəncərini aparmağa gəlmişdilər. Direktor yadıma düşdü. Hər dəfə o yada düşərkən nədənsə tək sırğa taxan kişilər gözlərimin qabağına gəlir.

Ukraynaya qarşı döyüşən erməni hərbçisi əsir götürüldü

Ukraynanın Xarkov şəhərində Rusiya qüvvələrinin sıralarında döyüşən Ermənistan vətəndaşı əsir götürülüb.
Bu barədə sosial şəbəkədə məlumat yayılıb.
Bildirilib ki, onun üzərində Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə məxsus hərbi bilet aşkar edilib.

.

* Miraslan Bəkirli: Nədən tənqid yox dərəcəsindədir?
Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında məddahlıq yarışı var sanki.
*Tənqidçi niyə “bir parça çörək” üçün “boğazdan yuxarı” söz demək məcburiyyətindədir?
* AYB-də yeni reformalar olmalıdır, yeni heyət fəaliyyətə başlamalıdır;
*Şəxsi maraq, vəzifə, təmənna olan yerdə ədəbi-bədii dəyərlərdən söhbət gedə bilməz;
*AYB-nin işi təkcə bilet, fəxri ad, təltif, ev-mənzil verməkdən ibarət deyil;


SÖZƏ TƏMƏNNASIZ XİDMƏT UCALIQDIR
Yazıçılar qurultayı(?) ərəfəsində hesabat

“Hər yazarın qələmindən ağ vərəqlərə düzülənlər onun ürək döyüntüləridi, könül sevincləri, qəlb çirpıntılarıdı-özüdü, insanlara demək istədiyi sözüdü... Bu söz təmənnadan, haramlıqdan, yaltaqlıqdan, boşboğazlıqdan uzaq olanda milli-mənəvi dəyərlərimizə, el malına çevrilə bilir. Bu, hər qələm əhlinin, hər yazarın arzu elədiyi ən yüksək zirvə və ucalıqdı.
Hər təmənnadan uzaq o ucalıq üçün qələm “çaldım”, ilhamımı qəlbim duyan gözəlliklərdən aldım. Ad, vəzifə, pul-para üçün kiminsə qabağında əyilmədim, amma gündə neçə kərə Allahımın qabağında qulu kimi əyildim və bundan da qürur duydum. “Qələm əhli” adımı, mənliyimi hər şeydən uca tuta bildim”-nə vaxtsa qələmə aldığım bir yazıdı bu.
Bu gün az qala bütün qayğılardan uzaq olan ədəbiyyatımıza namusla xidmət eləmişəm (oxucuları itirdiyimiz bir zamanda). Amma peşiman deyiləm, çünki hər şeydən uca bildiyim sözə xidmət eləmişəm. İlk dəfə ana layla və yalvarıçlarından eşitdiyim sözə.
Məni tanıyanlar tanıyır, tanımayanlar üçün deyirəm ki, mənim bu yazımda da heç bir təmənna və qərəzliyim yoxdur, əksinə bir yazar kimi də, jurnalist, ziyalı kimi də, zamanın haqsız gərdişində Azərbaycan torpağı kimi əzilən olsam da, milli mənəviyyatımıza və ədəbiyyatımıza şərəflə xidmət etmişəm, sözə söz müqəddəsliyi ilə xidmət etmişəm. “Hər kəsin yazısı onun özüdür”, - demişdim. Yazılarımı oxuyan bunu duymaya bilməz...
SSRİ-nin çökməsi ilə AYB-yi də çökdü. Sovet dönəmindəki, ideologiyanı bir tərəfə qoysaq, yazarlara da, birliyə də böyük hörmət, yüksək maddi dəstək vardı və hər şeydən qabaq bədii sözə qiymət vardı. Bəyənmədiyimiz SSRİ-nin bu münasibəti tərifə layiq idi (kommunist rejiminin tələbləri bir yana). Anar Rzayev onda bu birliyə rəhbərlik edirdi, indi də edir. Anar elə bir mühitdə, ailədə boya-başa çatmışdı ki, bu iş onun boyuna biçilmişdi...
Mən hələ “ermənistan” adlandırılan dədə-baba yurdlarımızda yaşayanda “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetindəki gənc yazarların yığıncaq bildirişini oxuyanda, yazmağa təzə başlayan gənc kimi, gəlib o yığıncaqlarda iştirak edirdim. Onda heç mətbuata yazı da vermirdim, o yığıncaqlarda da əsər oxumurdum. Dinləyici kimi, ab-havanı duymaq üçün gəlirdim. Onda əksər vaxtlarda Anarın özü də o yığıncaqlarda iştirak edirdi və o vaxtdan özlüyümdə fəxr edirdim ki, millətimizin belə ziyalısı var və bu insan sözə, yazılara olan münasibəti, dediyi tərif-tənqidə görə ona əsl söz adamı kimi baxırdım... bir də 1988-ci il hadisələrində biz orda yaşayanlar Anara Azərbaycan xalqının mənəvi lideri, qəhrəman oğlu kimi baxırdıq. Yazıçı kimi də, ittifaqın (o vaxt “Yazıçılar İttifaqı” idi) rəhbəri kimi də, ziyalı kimi də öz sözünü deyirdi. Z.Balayan hayların lideri kimi meydanlarda ağzı köpüklənəndə Anar təmkinlə, müdrikliklə onun cavabını verirdi. Biz Azərbaycandan kənarda yaşayanlar Anarın, B.Vahabzadənin, S.Rüstəmxanlının yazılarını, çıxışlarını xüsusi həssaslıq və ümidlə gözləyirdik, izləyirdik...
Sonra zamanın təlatümləri, haqsızlıqları tüğyan elədi, təsadüfi deyil ki, elə ilk şəhidlər (sözün əsl mənasında) Azərbaycan yazarından, söz adamlarından oldu- F.Kərimzadə, X.Məmmədov, H.Baxış. Təəssüflər olsun ki, onda və ondan sonrakı dövrdə yazarlar da, Yazıçılar Birliyi də öhdəsinə düşənləri lazımı səviyyədə edə bilmədilər. F.Kərimzadə onda totalitar-kommunist rejiminə qarşı mübarizə aparır, İrəvan və onun ətrafından vəhşiliklə qovulanların təəssübünü çəkir, millətlər arasındakı ayrıseçkiliyə qarşı üsyan edirdi. Bir qrup qaşqın ziyalılarla haqlı tələblərlə Moskvaya da getmişdi. Sonda ürəyi tab gətirməyib şəhid oldu. AYB ona qarşı son dərəcə biganəlik göstərdi, nəinki cənazəsinin AYB götürməyı təşkil etdi, heç onun dəfn mərasimində də layiqincə işrirakı təşkil etmədi. Bu, AYB-nin Moskva xofu idi, yoxsa kimdən, hardansa icazə almalıydı? Onda ermənilər “Ocaq”ları çap edirdi. Bu vaxtlar dar günün sınağı dövrü idi.
İndi çox bəhanələr, “sitatlar” gətirmək olar. Amma nə eləmək lazım idisə, onda eləmək lazım idi. “Gen gündə” yaxanı açıb “mənəm” deməyə nə var ki... O sınaq, çətin günlərində xalqa, millətə xidmət lazım idi-min cür haqsızlıq köynəyi geyindirilən millətə ziyalı sözü onda lazım idi, özü də beynəlxalq müstəvidə. Sözdən söz gedirsə yenə öndə AYB olmalı idi. “Maliyə” bəhanəsi lazım deyil, təpər, istək olanda millitaleyüklü məsələlərin həlli çətin olsa da müşkül olmur. Mən demirəm ki, zori kimi Xocalı vəhşətlərindən qürurlanasan, heç olmasa o dığanın on üç yaşlı qızın başına açdığı əmələ görə onu AYB adından beynəlxalq məhkəməyə vermək lazım idi. Əsası Moskva tərəfindən qoyulan Birlik elə bil yenə hər addımında Moskvadan ya izn, yz maliyə gözləyirdi. “Bizim səlahiyyət”i də bəhanə gətirmək lazım deyil, qəhrəmanlar üçün bütün qanun və səlahiyyətlər onun atdığı müqəddəs addımdan keçir-Mübariz İbrahimov kimi.
Bəli, AYB o çətin günlərdə mübariz və Mübariz olmalı idi. Amma olammadı. Hansı bədii və publisistik əsərlər Birlik tərəfindən tərcümə olunub dünyaya yayıldı?! Hansı, bayaq dediyimiz, qəhrəmanlıq addımı atıldı, hansı əzilən, işgəncələrə məruz qalan, haqsızlıq girdabında çatlayıb ölən, şəhid olan “qaşqın” yazarı dünya müstəvisinə çıxarıb onun hüququnu istədi AYB?!
Bəli, döyüş meydanında qələm silahdan güclü olur, nədən “korşaldı” bizim qələmimiz? O “qələmlərin komandanı” AYB deyildimi? Mən və mənim kimiləri çox şeylər umurduq Birlikdən. O müthiş 1988-ci il hadisələrindən sonra gözlədiklərimi, umduqlarımı görmədim. Bax, onda ermənilər bizi çox qabaqladılar. Elə o vaxtdan sonra AYB-nin nüfuzu da, fəaliyyəti də get-gedə azalmağa başladı. Düzdü, SSRİ dövründə yazarların və birliyin geninə-boluna imtiyazı, səlahiyyətləri, qədir-qiyməti vardı. 90-cı illərdə bu imtiyazlar, demək olar ki, bitdi. Yazarlara adlar, evlər verildi, hansı qaçqın yazarın qolundan tutdu AYB. Olmazdımı ki, vaqon evcikdə yaşayan Bəhmənə (bəhmənlərdən bir-ikisinə) ev verəydi və mənə elə gəlir dövlət rəhbərinə təqdim olunan bu təklif rəğbətlə qarşılanardı.
O vaxt dəfələrlə Aztv-də AYB-nin problemləri ilə bağlı verilişlər də hazırladım, onda bədii jurnallarımızın iki sayı birləşdirilib bir nömrədə çar edilirdi. Onda baş redaktorlar da, əməkdaşlar da əsl fədakarlıq və vətəndaş yanğısı ilə çalışıb-əlləşdilər... O vaxt ermənilər bədii yazılarla, saxta “erməni tarixi”ni yaymaqda tüğyan edirdilər və hardasa “haqlı” olduqlarına inandırmağa(daha doğrusu yalanları sırımağa) müəssər də ola bilirdilər. Onların da yazarlar birliyinə daha Moskva pul ayırmırdı, amma onlar buna vəsait tapırdılar. Mənə elə gəlir Moskvanın qərəzli münasibətindən sonra AYB-i də, yazarlarımızın bir hissəsi də ruhdan düşdülər. O çətin və sınaq dövründə AYB-i öz sözünü deməliydi. Birliyin hörməti, nufuzu, adı, əlaqələri vardı və o bundan istifadə edə bilərdi. Dövlət rəhbərlərinə milli mənafeyimiz naminə proyektlər, çap olunacaq dəyərli əsərlər, təkliflər, tarixi materiallar təqdim etməklə nələrsə eləmək mümkün idi. “İdi” deyirəm, daha ondan keçib... (Buna cəhd edilmədi demək insafsızlıq olardı, amma lazımı səviyyədə iş görülmədi.)
Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatının ən böyük itkisi oxucudu. Oxucusu olmayan ədəbiyyat kimə lazımdı? Bu gün AYB-ni narahat edən ümdə məsələ bu olmalıdı və bunun yollarıni tapmaq birbaşa birliyin borcudu.
Nəinki tərcümələr, zamanın “nəbzinə uyğun” əsərlər nə layiqincə araşdırıldı, nə də Azərbaycanın özündə düz-əməlli təbliğ olundu. Düzdü, bəzi “sitatlar” deyəcəklər. 2012-ci ildə “Sürgün” tarixi romanım Azərbaycanda və Türkiyədə Türk Dünyası Araştırmaları Uluslararası İlimlər Akademisi tərəfindən nəşr olundu. Onlarca türk söz adamları bu roman haqda yazdılar, fikirlərini dedilər. Azərbaycanda heç o haqda bir fikir belə söyləyən olmadı(“Ön söz” yazanlardan başqa). 2015-ci ildə Milli Qəhrəmanımız M.İbrahimov haqqında roman yazdım. AYB-dən bir reaksiya olmadı. Bu nə giley deyil, nə özünütəbliğ, nə də umacağım bir şey yoxdu. Bir də o əsərlərin nəşrindən artıq səkkiz-on il keçir. Bunu kim eləməlidi? Bəzi “yazarlar” kimi özüm qapı-qapı düşüb özümü təbliğ eləməliyəm? Bizim çox samballı tənqidçilərimiz, ədəbiyyat, söz yolunda, sözün əsl mənasında, can qoyan ziyalılarımız var. Onları yönləndirmək, yeri gələndə sifarişlər, tapşırıqlar vermək birliyin işi deyilmi? Hansı əsərin geniş müzakirəsi olub və onun əhəmiyyətindən, bədii sözün çəkisindən, zamanın tələbinə cavab verməsindən danışılıb, yaxud tənqid edilib. Bir-iki əsər yox, bu, müntəzəm olmalıdı. Televiziya məkanında AYB-nin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə hansı daimi ədəbi verilişlər var? (ayri-aryı müəlliflərin təşəbbüsündən söz getmir) Tək Anarın ona nə vaxtı çatmaz, nə enerjisi əvvəlki enerjidi. Amma birliyin sədri kimi təşkilati işləri zamanın, şəraitin diktəsinə uyğun eləməlidi.
Artıq Anarın istirahət vaxtıdı. Vaxtında öz işini namusla görə bilib. Milli mənafe, Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafı naminə dövlət rəhbərliyinə edilən təkliflər hər vaxt müsbət nəticələr verib. Nədən bu təkliflər yox dərəcəsindədi? Qırx dörd günlük şanlı zəfərimizdən il yarım vaxt keçir. Nədən AYB bütün sahələr üzrə müsabiqələr elan etmədi (ən yaxşı poema, şeir, roman, povest, hekayə, ssenarilər)? “AYB-nin maliyyəsi yoxdu”,-deməyin, ölkə rəhbərliyinə bu təşəbbüslə müraciət edilsə və mənə elə gəlir bu təklif də rəhbərlik tərəfindən rəğbətlə dəstəklənər. Çünki mədəniyyətimizin, incəsənətimizin, musiqimizin inkişafı naminə dövlət rəhbəri də, H.Əliyef fondu da heç nəyə qızırğalanmayıb.
Bu yaxınlarda Bakıda eyni vaxtda iki məkanda kitab satış-sərgisi təşkil olunmuşdu və açıq-aydın hiss olunurdu ki, hansısa nazirliyin, təşkilatın təşəbbüsü ilə keçirilən“xala xətrin qalmasın” naminə “üzəngi parıldatmaq”dan başqa bir şey deyil. Bura da oxucudan çox yazarlar gəlmişdi?! Bunu daha urvatla, daha layiqli eləmək mümkün idi və təbii ki, bunu təşkil edənlər AYB-nin xeyir duası, təklifləri əsasında edilməliydi, heç olmasa “itirilən oxucularımızı” qaytarmaq cəhdi olmalıydı. Birliyin atacağı addımı başqaları atanda belə də olmalı idi-yazarların və onların beş-üç tanışlarından başqa demək olar ki, oxucu-alıcı yox idi. AYB-nin işi “Yazıçılar Birliyi” bileti, fəxri ad, təltif, ev-mənzil vermək deyil, millətinə, dövlərinə yaxşı əsərlər yarada bilən yazara qayğı, hörmət və onların təbliğidi, dünya ədəbi mühitinə çıxarmaqdı. Hələ də imkan və səlahiyyət sahibləri təbliğ olunmaqdadı, buna görə də itirən ədəbiyyatımızdı. İstedadlı cavanlar, sanballı əsərlər yaradanlar mükafatlandırılmalı, sanballı ekran əsərləri yaratmaq üçün birliyimiz tərəfindən müsabiqələrə əsərlərin təqdim olunması təşkilatlandırılmalıdır. Burda “bizim səlahiyyət” arxa planda olmalıdı və artıq “səlahiyyət sınır-sərhəddi” olmamalıdı, təkrar deyirəm, bədii söz olan yerdə AYB hər sahədə lokomotiv rolu oynamalıdı. Bu qədər zəngin irsi, istedadlı sənətkarları olan ölkənin ortaya qoyduğu sanballı bədii filmlər yox dərəcəsindədi. Bəli, bu missiyanı da AYB həyata keçirməlidi, bitib artıq köhlə “səlahiyyətlər”. AYB-yi zamanın tələbinə uyğun və son dərəcə çevik fəaliyyətə keçməsə itirdiklərimiz daha çox olacaq. Bədii söz olan yerdə ölkənin bütün taleyüklü işləri və fəaliyyətləri AYB-nin təklifi, xeyir-duası ilə olmalıdı.
Təhsil Nazirliyində dərsliklərə elə əsərlər salırlar ki, bəzən adam oxuyanda utanır və düşünürsən ki, bunun əsas səbəbi AYB-nin fəaliyyətsizliyindən, səlahiyyətsizliyindən, biganəliyindəndi. Sanballı əsərləri seçmək, təbliğ eləmək, o əsərləri ssenari kimi lazımi yerlərə təqdim eləmək, gərəkli olanları müxtəlif dillərə tərcümə etmək, dərsliklərə salına biləcək dəyərli əsərlər yalnız və yalınız AYB-nin “süzgəc”indən keçməlidi və inanmıram ki, ölkə rəhbərinə Birlik tərəfindən verilən bu milli-mənəvi dəyərlərimizə xidmətə biganəlik olsun. Çünki, istər ölkə rəhbəri, istərsə də H.Əliyev fondunun rəhbərliyi tərəfindən bu məsələlərə çox həssas yanaşılır.
Mənə elə gəlir ki, günün, zamanın tələbinə uyğun olaraq AYB-də yeni reformalar olmalıdı, yeni heyət fəaliyyətə başlamalıdı (xüsusilə cavan və təmənnasız söz qədri bilən bacarıqlı söz adamları), zamanın ab-havasına uyğun işlərini qurmalıdırlar. Şəxsi maraq, vəzifə, təmənna olan yerdə ədəbi-bədii dəyərlərdən söz gedə bilməz. Bu gün bizim filmlərə, ekran tərcümələrinə baxanda adam ət tökür. Türk dili nədən “tərcümə” olunmalıdı? Başqa vaxtlar iki dövlət, bir millət demirikmi? Buna AYB reaksiya verirmi? Nə vaxta kimi tanışı, “adamı”, pulu olanlar meydan sulamalıdır? Bədii sözü nüfuzdan salanlar da elə budur. Ona görə də ədəbiyyat meydanında elzalar, tellilər at oynadırlar. Bu, Şeyx Nizamiyə, söz sərrafı Füzuli babamıza, Dədə Ələsgərə, S.Vurğuna, M.Müşfiqə və hər şeydən qabaq müqəddəs saydığımız sözə hörmətsizlikdi. Sanballı Azərbaycan ədəbiyyat nümunələrinin təbliğı, seçimi xalqın malı olan gözəl ekran əsərləri, mənəvi aləmimizə nufuz, balalrımızın sanballı vətəndaş kimi yetişməsi deməkdi. Bu baxımdan AYB-i öz sözünü deməlidi. Bədii söz olan yerdə Birliyin “səlahiyyət dairəsi” olmamalıdı.
AYB-i bədii sözlə bağlı efirə də, mətbuata da müdaxilə etməyə haqqı var və bu onun halal haqqı, ədəbiyyatın keşiyində duran təşkilat kimi vətəndaşılıq borcudu. Sən, mən, o, birlik, təşkilatlar susanda həyasızlar, nadanlar ucuz yolla gündəmə gəlməklə özünə gün-güzaran düzəldənlər “itsiz yerdə əliağaclı” gəzirlər. Deməyək ki, “bu, o, o biri” birliyin səlhiyyəti deyil, məhz o “səlahiyyəti” və səlahiyyətləri bərpa etməyincə birliyin də dəyəri və hörməti olmayacaq, nə də bədii əsərlərimiz öz oxucularını tapacaq. Əvvəllər AYB-nin üzvü olan yazarların əsərləini oxuyanda sözün çəkisini, sanbalını da hiss edirdin. İndi Birliyin üzvü olan müəlliflərin cızma-qaralarını oxuyanda sözdən utanırsan. Buna ki, maddi dəstək lazım deyil... Nə yaxşı ki, bu gün bədii sözümüzə bütün etibarı, zəhməti, varlığı ilə xidmət edən “Azərbaycan”ımız, “Ulduz”umuz, “Ədəbiyyat qəzeti”miz və onların cəfakeş, söz qədri bilən əməkdaşları var. Nədən hər sözlə bağlı hər meyarımız belə olmasın?!
Bizim çox istedadlı, cəfakeş tənqidçilərimiz var. Onlara qayğı (xüsusən maddı dəstək) birbaşa AYB-nin işi deyilmi? Mən “Mübariz” romanını tamamlayandan sonra “Ön söz” yazmaq üçün tənqidçilərdən birinə verdim ki, Mübarizin ad gününə qədər kitabı çap edə bilək. O mənim dövrü mətbuatda çap olunan əsərlərim haqqında tənqidi soz deyəndən sonra əsəri ona oxumağa verməyi qərara aldım. Amma oxuyub çatdıra bilmədi, hər dəfə bir ali məktəbdə onunla görüşdüm. “Çasavik” kimi burdan ora, ordan bura qaçır ki, ailəsini dolandırsın. Elə insanlar bizim mənəvi sərvətlərimizin “cilalayıcılarıdı”. Onları kim dolandırmalıdı? Nəyə görə “bir parça çörək” naminə “boğazdan yuxarı” söz demək məcburiyyətində qalmalıdı? Elə insanları göz üstə saxlamalıdır ki, sözə təmənnasız xidmət eləsin, dolanışıq dərdi çəkməsin. Bunu kim eləməlidi? Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında yersiz tərif, məddahlıq yarışı var sanki. Nədən tənqid yox dərəcəsindədi? Bəlkə yazan yoxdu? Bunu kim koordinə etməlidi?!
Heç kimdən nə umacağım var, nə çəkinəcəyim. Qırx il gecələr yuxum, gündüzlər narahatçılığım da millətimizin, dövlətimizin ağrıları oldu və bu ağrılardan da yazdım. Duyumlu, sözə urvatla yanaşan oxuculardan (indi oxucu da qəhətə çıxıb), sözə, sənətə qiymət qoyan barmaqla sayılan qədər ədəbi tənqidçilərdən və ziyalılardan başqa bir istilik görmədim və düşünürdüm ki, yaşantılarımızı, başımıza gələn faciələri bədii dillə əbədiləşdirə biləcəm. Baxıram bu, indiki zamanda bu, xəyaldan başqa bir şey deyilmiş. Heyfim gəlmir o əzablı gecələrimə, narahatlıq və bəzən də rahatlıq gətirən bədii əsərlərə verdiyim vaxta, çünki nə vaxtsa ədəbiyyata, bədii sözə qiymət verilən zaman gələcək, bədii söz zamanın xəlbirindən “ələnib” arıtlanacaq. İnanıram ki, onda mən olmasam da yenidən yaşayacam və həmin yuxusuz gecələrin bəhrəsini balalarımız, ədəbiyyatımız görəcək. Tarixi faciələrimizdən, ağrılarımızdan yazdım-“Kəlbəcər ağrısı”, “Sürgün”, “Tanrı yazısı”, “Bir gecənin gəlini”, “Mübariz” romanları, “Yiyəsizlər”, “Qara canavar”, “Kəndim-kədərim”, “Kərənti səsi” povestləri, onlarla hekayə, esse və mənsur şeirlər...
Elə bir telejurnalist olmadı mənim qədər dərdlərimizdən, itirilən torpaqlarımızdan danışsın. Zəngəzur bu gün gündəmə gəlib, ancaq Aztv-də 1992-cü ildən Zəngəzurdan Ağbabaya, Göyçədən, İrəvandan Şuşaya, Xocalıya, Kəlbəcərə qədər ağrılarımıza işıq tutdum ki, unudulmasın ata-baba yurdlarımız. Həyatıma risq edib baba yurdumuz Qərbi Azərbacana gedib özüm çəkib efirə verdim (90-cı illərdə), I Qarabağ savaşında “qaynar” yerlərdən verilişlər hazırladım. Sözün əsl mənasında “Şəhid köynəyi” geyindim, amma o mübarək köynək mənim boyuma biçilmədi. Taleyim belə imiş. Dərdlərimizdən danışdım, yazdım, güllənin qabağına, düşmənin üstünə getdim, onu həm ekrana, həm ədəbiyyata gətirdim. Mən təmənna üçün çalışmadım, insan canını risqə gedən yerdə təmənna olmur, öz vətəndaşlıq, yazıçı, jurnalist borcumu yerinə yetirdim və peşiman da deyiləm. Allaha xatir, balalarım, babalarım, itirilən torpaqlarım naminə elədim... Mənim “vəzifəm”, “var-varidatım” Azad Azərbaycandı, təbiətdi, balıq tutmaq, ov eləmək, arılara baxmaqı. Qazancım da yaxşı insanlar, təmiz qəlblər, vətənsevərlərdi. Mənim bircə təmənnam olub-diqqət...
Çox şey zamanın sərt nəfəsində əriyib gedəcək, qalan bircə el malına çevrilə biləcək bədii söz olacaq. Bunu da zaman və söz qədri bilən sərraflar deyəcək. Zaman səlahiyyət, vəzifə sahibləri və imkanlı yazarların əsərlərini dalğadöyəndəki yazılar kimi silib aparacaq. sözə müqəddəs varlıq kimi baxanlar, təmənnasız sözün qulluğunda duranlar, əvvəldə dediyim o müqəddəs zirvəyə ucala biləcəklər.