VAQİF RÜSTƏMOV

CƏBRAYILSIZ YURD HƏSRƏTİM...
(elegiya)

Müharibə! Müharibə bəşər cəmiyyətinin fəlakətinə çevrilmiş qorxunc kabusdur! İnsanın insan tərəfindən məhvi! Vəhşət doğuran milyonlarla insanın qətliamı! Elindən, obasından didərgin düşmüş, aclıq və səfalətlə üzləşən məhrumiyyətli insanlar. Bütün bunlar insanın insan üzərində tətbiq etdiyi ölüm aktlarıdır!
Bəşər cəmiyyətinin yaranışından dövrümüzə qədər baş verən müharibələr haqqında dəqiq məlumatlar yoxdur. Ancaq onu bilirəm ki, ötən əsrin 30-cu illərində Avropada Hitler faşizminin dünyanı lərzəyə salan vəhşətli ideyası ikinci dünya müharibəsi adı altında 60 milyon insanın ölümünə səbəb olmuşdur. Və bir o qədər də insan yurdsuz, didərgin qalmışdır.
Fəlakətli dünya müharibəsi xalqlar dostluğunu stimul seçən SSRİ dövlətini də öz caynağına almışdır!
Sovet dönəmində tarixdə Böyük Vətən Müharibəsi adı altında xalqların övladlarını zorən bu müharibənin ön və arxa cəbhəsinə sürükləyib səfərbər edilənlər içərisində Azərbaycan məmləkətinin də 650000 nəfər dinc sakini vardı. Amansız müharibədə döyüşən həmyerlilərimizin əksəri həlak olmuş və digərləri şikəst vəziyyətdə tərxis olunub evlərinə qayıtmışlar. Və böyük bir isminin isə namə-lum adı altında tarixdən silindiyini heç vaxt unutmaq olmaz!..
Müharibə sovet ittifaqının varlığına son qoymaq iddiası ilə başlanılmışdır. Ölüm saçan döyüşlərə cəlb edilmiş Azərbaycan güclü dövlət, cəsur xalq kimi tarixdə öz imzasını atmış, qəhramanlıq səlnaməsi yazmışdır. Yeraltı, yerüstü resrusları və uşaqdan-böyüyə hamılıqla cəbhəni təmin edən bu qədim diyarın əhalisinin müharibənin taleyində xidmətləri danılmazdır. Əfsuslar olsun ki, Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhəri bu günədək hələ də qəhraman şəhər statusunu almamışdır.
Dünya tarixşünaslığında müharibədə qələbə əzminin meyarı sayılan Azərbaycan dövlətinin ön və arxa cəbhədə iştirakı xüsusi qeyd edilir. Müharibənin ik illərində döyüşə göndərilən həmyerlilərimiz başdan-başa silahlanmış güclü faşist ordusu ilə üzləşməli olmuşlar. Faşist hərbi strategiyasının güclü qüvvələrinin qurbanına çevrilmiş yüz minlərlə sovet əsgəri ilk aylarda da təslim edilərək alman əsir düşərgələrinə göndə- rilirdi.
Əsirlər içərisində sovet məkanından olan müxtəlif xalqların nümayəndələri yaxşı bilirdilər ki, geriyə yol, qayıdış yoxdur! Geriyə qayıdanlar ya Sibir meşələrinin katorqalarında əzablı işgəncələrə məruz qalıb məv ediləcək, ya da vətən xaini damğası vurulub amansızlıqla güllələnəcəklər.
Əsir düşərgələrində milyonlardan biri kimi əzablı işgəncələrlə üzləşən gənc zabit, əslən Cəbrayıl rayonunun Daşkəsən kəndindən olan İsmayılov Səxavət Abı oğlu da belə bir fəlakətin gözləntisini yaxşı bilirdi...!
Unutmayaq! Unudulmayaq!
Acı taleyi ilə hər zaman barışan Səxavət bəy, məhrumiyyətli anlarda da dözüm, səbir, təmkin nümayiş etdirib əsirlikdən tezliklə xilas olmaq haqqında düşünürdü. Hər an ötən günlərin acılı-ağrılı xatirələrini yada salan qəhramanımız doğma
yurdunda, Daşkəsən kəndində bolşevizmin tüğyan etdiyi repressiv qaydaları, qondarma kolxoz quruculuğunun acı fəsadlarını və heç bir günahı olmadan həbs edilən neçə-neçə repressiya qurbanlarının taleyini yada salır qəlbən acıyırdı.
Uşaqlıq illərindən müəllim olmaq arzusu ilə Daşkəsən kəndində 7 illik təhsil alan, sonra Cəbrayıl rayonunda Maksim Qorki adına orta məktəbdə davam etdirib əla qiymətlərlə qurtaran Səxavət Azərbaycan Dövlət Universitetində tarix fakültəsinin məzunu olur. O, ali təhsil aldıqdan sonra təyinatla Cəbrayıl rayonuna göndərilir və oxuduğu məktəbdə öz ixtisası üzrə müəllim işləyir. Çox keçmir ki, müəllim kollektivinin göstərdiyi etimadını doğruldaraq işlədiyi məktəbin direktoru kimi fəaliyyətini davam etdirir.
İkinci dünya müharibəsi illərində alman - faşist ordusunun SSRİ məkanına hücumu ilə yerlərdə cəbhəyə kütləvi səfər- bərlik başlanır. Ağır günlərdə Azərbaycanın bütün bölgələrində, eləcə də Cəbrayıl rayonunda, o cümlədən Maksim Qorki adına orta məktəbdə də kişi müəllimləri cəbhəyə çağrılır. Səxavət müəllim səfərbərlikdən müvəqqəti azad olsa da (bronlu mütəxəsis kimi), müəllim yoldaşlarının elliklə cəbhəyə göndərilmə-sindən narahat hisslər keçirir. Və hərbi komissarlığa gedib ön cəbhəyə, döyüşə göndərilməsini tələb edir. Nəhayət onun tələbləri qəbul edilir, könüllü surətdə cəbhə-yə yollanır.
Cəbhə yollarında...
Gürcüstanda yüksək çinli zabit heyətində hərbi təlim keçib Rusiyada, Ukrayinada sovet qoşun bölməsində döyüşən Səxavət İsmayılovun xidmət etdiyi hərbi hissə alman ordusu tərəfindən mühasirəyə alınır, bütün heyət əsir düşür. Əsir düşərgələrində işgəncə, ağır fiziki işlər, aclıqla üzləşən Səxavət müəllim zabit kimi əsir yoldaşları ilə birlikdə qurtulmaq üçün yollar arayır, planlı şəkildə əməliyyat hazırlayaraq gizli təşkilatlanmada fəaliyyət göstərir. Böyük bir dəstə ilə, xüsusən də azərbaycanlılardan ibarət əsirlərlə birlikdə düşərgədən qaçmağa nail olur. Avropanın bir çox dövlətlərində - Rumıniya, Çexoslova- kiya, İsveç, Norveç və başqa ölkələrdə ağır, fiziki işlərlə məşqul olur.
Səxavətin ən böyük istəyi qardaş Türkiyə dövlətinə keçmək idi. O yaxşı bilirdi
ki, geriyə, vətənə yolu bağlıdır. Geri qayıdarsa, xalq düşməni kimi dərhal güllələnəcək, ya da həbs edilib Sibir meşələrində sürgünə göndərilib məhv ediləcəkdir. Sözsüz ki, Avropa ölkələrindən fərqli olaraq sovetlər ölkəsi əsir düşənləri qəbul etmirdi. Və bir gün Səxavətin Türkiyəyə keçmək istəyi həqiqətə çevrilir. O, əsir yoldaşları ilə Türkiyəyə gəlir, iş adamı kimi qısa zaman kəsiyində fəaliyyət göstərir. Səxavət bəy o dövrün tələblərinə uyğun olaraq ismini dəyişib Hasan İsmayıllı adı ilə tanınır. Eyni zamanda yoldaşlarının inamı və etibarı sayəsində Türkiyədə Dostluq və Kultur Mərkəzini təsis edib fəaliyyətə başlayır...

Azərbaycanın elm, incəsənət xadimlərinin Türkiyə səfərləri
Azərbaycan SSR-dən Türkiyəyə ezam olunan elm, incəsənət, ictimai xadimləri ilə Dostluq və Kultur Mərkəzində görüş təşkil edilir. Nümayəndələr Hasan bəy İsmayıllı (Səxavət İsmayılov) və mərkəzin üzvləri tərəfindən rəğbətlə qarşılanır, lazımı xidmət- lər göstərilir...
Müharibədən bir gün öncə ailəsi ilə Türkiyəyə köçmüş azərbaycanlı qadın Həmidə xanım bir neçə günlüyə vətənə qonaq gedəcəyini Səxavət bəyə bildirir. Həmidə xanım əslən Şəkidən (Nuxa) idi. Azərbaycanın Xalq Artisti Məmməd Rza Şeyxzamanovun bacısıydı. Həmidə xanım- dan eşitdiyi bu sözdən qəhərlənən Səxavət bəy gözləri yol çəkirmiş kimi susur, sevincini gizlətmədən yaxşı yol arzu edir. Həmidə xanım Bakı səfərində Səxavət bəyin yaxınlarını arayıb tapır. Onun Hasan bəy kimi sağ olduğunu, yaşadığını deyir və telefon nömrəsini yaxınlarına verir.
Bakıdan gələn üçüncü gecənin zəngi...
Gecədən xeyli keçmiş aramsız çalınan telefon zənginə hövlnak yuxudan oyanan Səxavət bəy dəstəyi götürür. Xəttə qadının amiranə səsini eşidib çaşqınlıq içərisində susur. Qadının: - “Bakıya cavab verin” - xəbərini eşidən Səxavət bəy həyacanlı halda susur və qorxudan səsini çıxarmır. Bu zəng ikinci gün yenidən gecə yarısı təkrar olunur. Telefonda kövrək və hayqırtılı bir qadının səsi kəsilmək bilmirdi. Səsi tanıyan Səxavət bəy yerində donub qalır, səsini çıxara bilmir, boğazı sanki tıxaclanır. Cavab verməyə taqəti qalmır. Çıxılmaz vəziyyətə düşən Səxavət bir anlıq güman edir ki, bəlkə də bu ona qarşı düşünülmüş tələ ola bilər. Və nəhayət üçüncü gecə də telefonun aramsız zəngi hamını yuxudan oyadır. Telefon dəstəyini dərhal götürən Səxavət bəy özündə güc toplayıb hıçqırtı ilə “alo” deyə bilir. Gözlərindən axan göz yaşlarını saxlaya bilməyib qəhərdən boğulan Səxavət bəy, - dəstəyi oğlum Şamilə verin, - deyir. Bir qədər özünü ələ alan Səxavət bəy uzun ayrılıqdan sonra həsrətində olduğu el-obası, ömür gün yoldaşı, qohumlarının ətrini alırmış kimi hönkürtü ilə ağlayır. Xəttin hər iki tərəfində sevincdən tökülən həsrətli göz yaşlarının müjdəli parıltısı aydın sezilirdi. Bir azdan qısa söhbəti sona çatdıran Səxavət bəy tam əminliklə, - tezliklə görüşərik! - deyib dəstəyi qapadı...
Həsrətin sonu varmış!
Dostluq və Kultur Mərkəzinin üzvləri Azərbaycandan gələn məşhur cərrah, professor İbrahim Topçubaşovu qarşılamağa hazırlaşırdı. Elmi simpoziumlarda, xəstəxa-nalarda görüş keçirən professoru Səxavət bəy müşayiət edirdi. Bir gün minnətdarlığını bildirən professor razılıqla Səxavət bəydən arzu və istəyini soruşdu. Səxavət bəy, - professor, çox istəyirəm ki, Bakıya, vətənə gedib kəndimi, ailəmi, yaxınlarımı, qohumlarımı görüb ziyarət edim, - söylədi. Professor, - Səxavət bəy, bu elə də çətin məsələ deyil. Narahat olmayın. Bu məsələ ilə bağlı mən özüm məşğul olacam. Yaxşı olar ki, siz vətənə, yola çıxmağa hazırlaşın, - deyə əminliklə Səxavət bəyə eşitdirdi...
Vətənə sarı...
Maşın karvanı uzun səfərdən sonra Bakıya yetişdi. Öncə professor İbrahim Topçubaşov və Flora xanım Kərimova müsafiri - Səxavət bəyi ciddi nəzarət altında qonaq evndə yerləşdirdilər.
Professor arxayınlıqla, - heç nədən çəkinmədən özünüzü tam sərbəst hiss ediın və tezliklə istəkləriniz həyata keçəcəkdir, - deyəndə Səxavət bəyin sevinci yerə-göyə sığmırdı...
Qısa zaman kəsiyində doğmaları və övladları ilə görüşüb rahat olan Səxavət bəyin ətrafında böyük qələbəlik yaranmışdı. Sevimli dayısı Murad müəllim, Savalan kişi, tanınmış alim Oruc Qüdrətov və onlarla əzizləri Səxavət bəyin ziyarətinə gəlib göz aydınlığı veriridilər. Respublikanın tanınmış, məşhur ictimai xadimlərinin ardı-arası kəsilmədən Səxavət bəyin görüşünə gəlməsi fərəhli hal kimi hamını sevndirirdi. Daim onu müşayyət edən professor İbrahim Topçubaşov, Xalq şairi Süleyman Rüstəm, bəstəkarlar Qara Qarayev, Niyazi, Fikrət Əmirov, Xalq artisti Zeynəb Xanlarova, Flora Kərimova, İslam Rzayev, Zaur Rzayev və tanınmış məşhurların ziyafətlərində, tədbirlərində iştirak edən Səxavət bəydə xoş təəsürat yaranmışdı...

“Əsli və Kərəm” tamaşası
Növbəti tədbirlərin birində Mayestro Niyazi və xanımı Həcər xanım öz evlərində Səxavət bəyin şərəfinə verilən ziyafət zamanı, Mayestro Niyazi, - Səxavət bəy ziyafətdən sonra hamılıqla opera teatrında “Əsli və Kərəm” operasının tamaşasına baxmağa gedəcəyik. Hazırlaşın. Əsli rolunu Zeynəb Xanlarova ifa edəcəkdir, - deyə eşitdirdi.
Ziyafətdə iştirak edənlər hamılıqla teatrda xüsusi ayrılmış lojada tamaşanı maraqla izlədilər. Fasilədə Zeynəb xanım lojaya qalxıb bir daha hədsiz rəğbət bəslədiyi
Səxavət bəyi bərk-bərk qucaqlayaraq onunla mehribancasına görüşüb söhbət edərək evinə qonaq dəvət etdi...

Həsrət dolu nisgilin sonu.
Uzun ayrılıqdan sonra vətənə qısa müddətə təşrif buyuran Səxavət bəyi Türkiyəyə yola salmağa gələn insan selinin ardı-arası kəsilmirdi. Üzlərində təbəssüm, gözlərində sevincdən doğan göz yaşları görünən insanlarla bir-bir görüşən Səxavət bəy, - sağ olun. Zəhmətinizi halal edin, - deyə kövrəkliklə onlara cavab verirdi. Həyatında ən çox hörmət bəslədiyi, iki əsrin nümayəndəsi, iri cüssəli Savalan baba Səxavət bəyi qucaqlayıb, - görürsən də, bütün el-oba səninin ziyarətinə gəlib, - deyəndə Səxavət bəy kövrəlmişdi. Səxavət bəyə yaxınlaşan professor İbrahim Topçubaşov onu bağrına basıb bərk-bərk qucaqlayaraq, - qardaşım, vətənimizdən - vətətənimizə salamlar aparın, - dedi.
Bir azdan avtobus yola düşdü... Yola salmağa gələnlərin göz yaşlarının parıltısı sevinc dolu çöhrələri islatmışdı. Həsrət dolu ayrılıq illəri arxada qalsa da, “sağ-salamat get, yaxşı yol” arzulayanlar intizarla irəliyə şütüyən avtobusa əl edirdilər...

Görünməyən qəhrəmanla görüş

Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə vəsaiti ilə “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin 2022-ci il kiçik qrant müsabiqəsi çərçivəsində həyata keçirdiyi “Vətən sənə canım fəda” layihəsi uğurla davam etdirilir. Layihənin fəaliyyət planına uyğun olaraq növbəti tədbir Oktyabrın 4-də Sumqayıt şəhərindəki Tarix muzeyində yerləşən “Didərgin muzey”də keçirilib.

Sumqayıt Şəhərindəki 39 nömrəli orta məktəbin yuxarı sinif şagirdlərinin muzeyə gəlişilə başlanan tədbirdə əvvəlcə Azərbaycanın müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü, suverenliyi uğrunda şəhid olanların xatirəsi sükutla anılıb. Sonra Sumqayıt Tarix Muzeyinin direktoru Aygün Zülfüqarlı tədbir iştirakçılarına muzeyin yaranma tarixi, bölmələri və eksponatları barədə məlumat verib. Bildirib ki, Sumqayıt Şəhərinin Tarixi Muzeyi 9 ekspozisiya zalından ibarətdir. Muzeyin ümumi sahəsi 2680 m2-dir. XVI əsrdən başlayaraq bu günümüzə qədərin xronoloji ardıcıllığı muzey ekspozisiyasının mövzusunu təşkil edir. Əsas fondda 15000 eksponat mühafizə olunur. Muzeyin ekspozisiyası iki zalda tərtib olunub.
Birinci mərtəbənin ekspozisiya zalında yaradılmış Heydər Əliyev guşəsində Ulu öndərin büstü, qəzet və jurnallar toplusu, onun Sumqayıt səfərləri ilə bağlı sənədlər, fotoşəkillər əks olunub. İkinci mərtəbənin böyük ekspozisiya zalında inşaat, ilk müəssisələr, quruculuq işləri, əmək qabaqcılları və s. haqqında məlumatlar, əşyalar yerləşdirilib. Kiçik ekspozisiya zalında sumqayıtlı Milli Qəhrəmanlar haqqında guşə, şəhidlərə həsr edilmiş “Ulduz axını” abidəsi və Sumqayıt şəhidləri əsərləri əks olunub.

Layihə rəhbəri, “Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin sədri Tamxil Ziyəddinoğlu əvvəlcə layihəyə maliyyə dəstəyi verən Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin, təşkilati dəstəyə görə isə Abşeron -Xızı Regional Təhsil İdarəsinin və Sumqayıt Regional Mədəniyyət idarəsinə tabeli Sumqayıtın Tarixi Muzeyinin rəhbərliyinə minnətdarlığını bildirib. Sonra XX əsrdə xalqımızın kütləvi terror və qanlı soyqırımlarına məruz qalması, kənd və yer adlarımızı dəyişən erməni vandallarının əcdadlarımızın yaratdığı tarixi abidələri, məscidləri, qalaları dağıdaraq izini itirmələri barədə gənc nəsli məlumatlandırıb. 1988-ci ildə indi Ermənistan adlanan Qərbi Azərbaycandan soydaşlarımızın silah gücünə, qanlı qırğınlarla deportasiya olunmasından, son nəfərinədək ata yurdundan qovulmasından, o qanlı hadisələr zamanı öz həyatını təhlükəyə ataraq qeyri-adi fədakarlıq göstərən tarix müəllimi Bəxşeyiş Ələmşahovun qəhrəmanlığından söz açıb. Qeyd edib ki, Bəxşeyiş müəllim o vaxtlar Zəngəzuru qarış-qarış gəzərək xalqımızın ulu keçmişindən soraq verən nə tapıbsa toplayıb. Gərgin zəhməti nəticəsində 1985-ci ildə Qafan rayonunun Müsəlləm kəndində-işlədiyi orta məktəbdə Tarix-diyarşünaslıq muzeyi yaradıb. Təəssüf ki, 3 il sonra erməni faşistləri gənc tarixçinin şagirdlərini məktəbindən, ailəsini od-ocağından didərgin salıb. Onun gənclərimizə həqiqi tariximizi öyrətmək arzusunu gözündə qoyub.

O qanlı hadisələrdən, 32 il ərzində millətimizin başına gətirilən faciələrdən danışan natiq 44 günlük Vətən Müharibəsində erməni faşizminin məğlubiyyəti nəticəsində yaranmış hərbi-siyasi vəziyyəti də təhlil edib.
Vətən müharibəsində zəfər çalmaq üçün Prezident, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin apardığı uğurlu hərbi-taktiki manevrlərdən, beynəlxalq ictimaiyyəti Azərbaycanın haqq davasında yanımıza çəkmək üçün diplomatik gedişlərindən, dünyanın aparıcı kütləvi informasiya vasitələrini Azərbaycanın haqq səsini yaymağa necə səfərbər etməsindən danışıb.
Qeyd olunub ki, 44 günlük Vətən Müharibəsindəki zəfər insanlarımızın 1988-ci il deportasiyasından, Xocalı soyqırımından sonra itirilmiş inamını özünə qaytardı. Ali Baş Komandana, rəşadətli Azərbaycan ordusuna güvəni qat-qat artırdı. Azərbaycan cəmiyyətini, respublikada fəaliyyət göstərən siyasi partiyaları və diaspor təşkilatlarını Prezidentin ətrafında sıx birləşdirdi. Odlar yurdunda doğulan hər kəs, milliyətindən asılı olmayaraq Vətən dardadı,- deyib ayağa qalxdı. Hərbi səfərbərlik elan olunmadan minlərlə Azərbaycan gənci könüllü olaraq erməni işğalçılarına qarşı döyüşmək üçün cəbhəyə getdi. Bu həmrəylik, bu tarixi birlik, 30 ildə haqqında mif yaradılmış ordusunun darmadağın edilməsi erməni cəmiyyətini şoka saldı. On min erməni əsgəri fərarilik edib ordudan qaçdı. “Dəmir Yumruq” düşmənin başını əzə-əzə qartallı qayalardan Şuşa Qalasına “Zəfər Yolu” açdı. Zəfər sayəsində şəhidlərimizin intiqamı alındı, girovlarımız azad olundu, toplu məzarlarımız aşkarlandı. Qaçqınlarımızın yurd həsrətinə son qoyuldu. Nəhayət Böyük qayıdışa start verildi. Qarabağın yeni növrağı başlandı.
Dəmir Yumruğun əzmi zaman-zaman doğma ocağından didərgin salınmış Qərbi azərbaycanlı soydaşlarımızın bir Zəfər dastanının da o yerlərdə yazılacağına inamını gücləndirdi.

1988-ci ilin görünməyən qəhrəmanı, Sumqayıtdakı 39 saylı məktəbin direktoru Bəxşeyiş Ələmşahov Zəngəzurdakı şagirdləri, Müsəlləm 8 illik məktəbində yaratdığı Tarix-diyarşünaslıq muzeyi və 1988-ci ilin qara günləri barədə xatirələrini indiki şagirləri ilə bölüşüb. O vaxt min cür əziyyətlə yığdığı eksponatları, alın tərilə yaratdığı muzeyi düşmən əlindən xilas etməyin yaşatdığı ağrı-acılardan danışıb.

Sonra Azərbaycan Ordusunun 27 sentyabr 2020-ci il tarixində başlanan cəbhəboyu təxribatlara əkshücumla göstərdiyi həmlələrdən söz açıb. Qeyd edib ki, ordumuz qısa müddətdə bir çox şəhər və kəndlərimizi döyüşə-döyüşə azad etdi. Eyforiyaya qapılmış ermənistan ordusunun beli isə Şuşa uğrunda gedən əlbəyaxa döyüşdə qırıldı. Məğlub ordusunu xilas etmək üçün Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan kapitulyasiya aktına imza atdı. Nəticədə Kəlbəcər, Laçın və Ağdam rayonlarının işğal altında olan hissələrini döyüşsüz geri aldıq.

Döyüş meydanında düşmənin məhv edilən canlı qüvvəsilə bərabər 125 artilleriya topu, 366 tankı, 7 “S-300” zenit-raket kompleksi, 50-dən çox digər zenit-raket kompleksləri, 522 yük avtomaşını, digər texnikaları məhv edilib və qənimət kimi götürülüb.

Tədbirin rəsmi hissəsindən sonra məktəbli gənclərə”Vətən sənə canım fəda” layihəsi çərçivəsində hazırlanmış “Zəfərdən- zəfərə” adlı buklet və Tamxil Ziyəddinoğlunun “Güllə səsinə açılan qapı” kitabı paylanıb. Daha sonra Zəngəzurda doğulmuş müəlliflərin kitabları muzeyə və 39 saylı məktəbin kitabxanasına hədiyyə edilib.
Məktəblilər muzeyin bütün guşəsini gəzdikdən, ayrı-ayrı bölmələr barədə ətraflı məlumat aldıqdan sonra muzeyin əməkdaşları və layihə iştirakçıları ilə xatirə şəkli çəkdiriblər.

Onu da qeyd edək ki, “Ordum.az” informasiya portalının redaktoru Siyavuş Əmirli öz internet səhifəsində tədbiri canlı yayımlayıb.

“Hərbi Mövzular üzrə İxtisaslaşmış Jurnalistlər” İctimai Birliyinin mətbuat xidməti

Tarixdə İran adında dövlət olmayıb

Tarixi mənbələrdən bilirik ki, İran adının dövlət statusu alması prosesi XIX əsrin ikinci yarısından başlayır. Nəsrədddin şah Qacarın hakimiyyət illərindən (1848-1896) başlayaraq ingilislərin ölkədə casusluq fəaliyyəti fars kimlikli İran dövləti yaratmaqdan ibarət idi. Belə ki, II Rus-Qacar müharibəsində məğlub olub kapitulyasiyaya gedən Qacarlar dövləti Rusiyaya böyük məbləğdə təzminat ödəməli idi. Həmin təzminatı Qacarlar dövlətinin yerinə ödəyən Britaniya dövləti fürsətdən istifadə edib, hökumətin bütün sahələrində özlərinə yaxın adamları vəzifələndirib geniş casusluq fəaliyyətinə başladılar. Məqsəd İranda Qacar hakimiyyətini devirib fars mənşəli sülaləni iqtidara gətirmək və türk etnosundan yaxa qurtarmaq idi. Bunun üçün öncə "fars kimlikli İran dövləti" anlayışı meydana çıxarılmalı idi. Nəticədə "Ari irqi" və "Hind-Avropa dil ailəsi" kimi nəzəriyyələr meydana çıxdı...
...İngilislər öz məqsədlərinə 1925-ci ildə nail oldular və qacarlar xanədanını devirib fars pəhləvi sülaləsini hakimiyyətə gətirdilər. Pəhləvilərin hakimiyyətə gəlməsi ilə fars kimlikli İran dövləti nəzəriyyəsi daha da genişləndi. Rza şah Pəhləvi 1934-cü ildə dövlətin İran adlandırılması üçün xarici dövlətlərə müraciət etdi... Beləliklə, beynəlxalq aləmdə İran adlı dövlət 1935-ci ildən etibarən mövcuddur.Yəni, tarix də göstərir ki, farslar VII əsrin 80-ci illərində ərəb hökmranlığının nəzarəti altında yaşayırdı. 767-ci ildə Azərbaycanda Babəkin başçılığı ilə xalq üsyanları baş verdi və bu üsyanlar xəlifənin süqutunu sürətləndirdi. IX-XI əsrlərdə Sacilər, Sələfilər, Rəvvadilər, Səddadilər və Şirvanşahlar dövləti yarandı. XI-ci əsrdə ərəblərin süquta uğraması farsların da iqtisadi və mənəvi yüksəlişinə səbəb oldu. Şamanilər dövlətinin süqutundan sonra isə İranın şərqi və Orta Asiyanın bir hissəsi, indiki Əfqanıstan ərazisi də daxil olmaqla Qəznəvilər dövlətinin tərkibinə daxil edildi.
1040-cı ildə Oğuz türkləri ətraf ərazilərdə Səlcuqlar dövlətini yaratdılar. Ancaq XII-ci əsrin əvvəllərində Səlcuqlar parçalandı, sultanlıqlar yarandı. Bu da Atabəylər hakimiyyətinin yaranmasına səbəb oldu. 1220-1256-cı illərdə Monqollar farslar yaşayan əraziləri işğal etdi və bu ərazilər Elxanilər dövlətinin tərkibinə daxil edildi. Elxanilər dövlətinin süqutundan sonra 1380-1393- cü illərdə Teymur şah farsların ərazilərini işğala məruz qoydu. Teymur şahın ölümündən sonra isə Teymurilər ilə Qaraqoyunlu dövləti arasında döyüşlər baş verdi. 1468-ci ildə Muş döyüşündən sonra Qaraqoyunlu dövlətini Ağqoyunlu dövləti əvəz etdi. Ağqoyunlu dövlətinin başçısı Uzun Həsən Qızılbaşlara arxalanaraq Səfəvilərin əli ilə Azərbaycan hökumətini qurdu və bununla da Ağqoyunlu dövlətinə son qoyuldu.
1501-ci ildə Şah İsmayıl Təbriz şəhərinə daxil oldu, orada özünü şah elan etdi. Bu, o anlama gəlir ki, XVI-cı əsrin sonlarına qədər Səfəvilər dövləti (Azərbaycan dövləti) bərqərar olub. Ancaq sonrakı dövrdə dövləti farslar idarə etməyə başlayıblar. Bununla da Qızılbaşların dövlətçiliyinin sonu gəlib. Uzun illərdən sonra hakimiyyətə Qacarlar sülaləsi başçılıq etdi. 1795-1797-ci illərdə Qacar ordusu Cənubi Qafqaza (Qarabağa) hücuma keçdi. Bu hücum nəticəsində Qarabağı talan etdi, böyük dağıntılar törətdi.
XIX-cu əsrin sonları, XX-ci əsrin əvvəllərində Qacarlar hökuməti zəiflədi və Rza xan hakimiyyətə gəldi. Rza xanın dövründə fars milliyətçiləri genişmiqyaslı təxribat işləri gördülər. 1922-ci ildə Rza xan öz hakimiyyətini oğlu Məhəmməd Rza Pəhləviyə verib taxt-tacından əl çəkdi. 1925-ci illərdə hətta milli təhsil də fars dilində təşəkkül tapdı.
Əslində, bu gün dünyanın baş bəlasına çevrilmiş İran dövləti öz varlığına görə İngiltərə dövlətinə və yəhudilərə borcludur. Belə deyək, 1925-ci ildə çevriliş yolu ilə yaradılmış İran dövləti heç də çoxəsirlik tarixə malik deyil. Bu dövlət yuxarıda dediyimiz kimi, Rza şahın rəsmi müraciəti ilə İran adlandırılmışdır.
Onu da deyə bilərik ki, nə indiki İran ərazisinin adı İran, nə də ki, dilləri fars dili olmayıb...
Fars dili, əslində, taciklərin etnosu əsasında İran üçün yazılmışdır, bu dilin 2500 illik tarixlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Qısası, İran - tacik dövlətinin tarixi 1925-ci ildən başlayır. Ermənilər kimi farslar da başqa millətlərin mədəniyyətini, adət - ənənələrini mənimsəyib, İran (Fars) dövləti üçün tarixi baza yaratmışlar. Ermənilərin tarixi olmadığı kimi, farsların da yazılı tarixi olmayıb. Bunu orta əsr müəlliflərinə aid olan xəritələrdə, o cümlədən Mahmud Kaşğarlının "Divani Lüğət-əttürk" əsərindəki xəritədə də görmək mümkündür. Hansı ki, indiki İranı əhatə edən ərazilər Azərbaycan sülalələrinə məxsus olub.
Onu da qeyd edim ki, “İran” sözü də yalnız Azərbaycan dövlətlərinin adı anlamında yaranmışdır və bu sözün indiki İran sözünə heç bir aidiyyatı yoxdur. Həmin adın Firdovsinin "Şahnamə" əsərində əks olunması fikri də məhz taciklərə aiddir. Tarixi İran adı Əfqanıstan və Tacikistanın bir hissəsinin adıdır.
Oxuduğum əsərlərdən də görürəm ki, ermənilərlə farsların soy-kökü eynidir.
Son bir neçə ildə bu şovinist molla rejiminin müxtəlif səviyyəli şəxslərinin Azərbaycan əleyhinə hədələyici fikirlər səsləndirməsi, qanunsuz yükdaşımaları, rəsmi səviyyədə Ermənistanın sərhəd toxunulmazlığı bizim üçün "qırmızı xəttdir" deyib bəyanat yaymaları və s. eyni kök və soydan olduqlarına dəlalət edir.
Bu günlərdə Tehrandakı səfirliyimiz qarşısında keçirilən aksiyada Azərbaycan əleyhinə şüarlar, əsassız ittihamlar səsləndirilib. Mollalar Azərbaycana hansı ölkələrlə əməkdaşlıq etməyin yollarını göstərir. Deyəsən, molla rejimi anlamaq istəmir ki, Azərbaycan müstəqil dövlətdir, hansı ölkələrlə əməkdaşlıq etməyi özü müəyyənləşdirir.
İrana bir deyən lazımdır ki, sənin Azərbaycan ərazisinə göz dikən Ermənistana qucaq açmağın hansı dinə, əxlaqa sığır?! Ötən 30 ildə Azərbaycanın işğal altında olan şəhər və kəndlərində yerləşən məcid və dini abidələrimizdən donuz tövləsi kimi istifadə edən ermənilərə bu qədər yaxınlıq etməyiniz hansı anlamdadır?!
Biz farslarla ermənilərin eyni kökdən olduqlarını 44 günlük Vətən müharibəsində də gördük. Onlar erməniləri silahlandırırdı və bu gün də həmin çirkin oyunu davam etdirirlər. Adını müsəlman qoyub erməni soydaşları ilə donuz əti yeyib, şərab içə-içə işğal altında olan ərazilərimizi talan etdiniz. Vətən müharibəsində dost kimdir, düşmən kimdir, gördük. Azərbaycanın dostu Türkiyə, İsrail, Pakistan, Ukrayna, Gürcüstan və bir neçə dövlət oldu. Onlar daim Azərbaycan xalqının yanında idi...
Güneyli şairimiz Taymas Taymaslı fars rejiminin iç üzünü yazdığı "Qaraçılar" şeirində çox dəqiq göstərir. Şeiri olduğu kimi, təqdim edirik:
Hüseyn İsaoğlu
( Məmmədov ),
Azərbaycan Jurnalistlər
Birliyinin üzvü .

Hind kökənli qaraçılar,
Ölkəmizə soxuldular.
Türk paşalar sarayında
Oyuncaq, oynaş oldular.
Min illərlə edildilər,
Evlərdə kölə oldular,
Yavaş-yavaş dikəldilər,
Ölkəyə yiyə durdular.
Bu oğrular, dilənçilər
Hələ də var, dilənirlər.
Oğruluqla gün keçirib,
Qapı-baca sülənirlər.
Bunlar torpaq oğrusu,
torpaq dilənçisidir.
Bunlar əkin oğrusu,
Əkin dilənçisidir.
Türklər sümürgənlərə
İlay boyu yox dedi.
Qaraçılar onlara
Gülə-gülə - gəl, - dedi.
Türk yada baş əyməyib,
Əyməyəcəkmi dedi.
Bunların ərbabları
İngiltərə söylədi,
Masonlar pıçıldadı,
Ölkəyə yiyələnmək
Türkləri əzməkdədir.
Hələ də var, əzilir
Türk oğlu türk boyları,
Qaraçılar bizləri
Manqurt kimi istədi.
Manqurtlugmuzdanmı
Bu gün ayaq üstədi?
Ölkəyə yürüş çağı
Türk oluruq qeyrətli,
Dilimizdə oxumaq,
İstəyəndə azəri
Yeni kimlik çözülür,
Deməli fars oluruq.
Biz də qaraçılar tək
Yersiz, köksüz oluruq.
Geri ulus oluruq,
Əkinsiz fars oluruq,
Yenə manqurt oluruq.
Ancaq bu yöntəmlərə
Baxmayaraq da turkəm.
Nə mutlu turkəm deyib
Ağızların əyirəm.
Taymaz, yenə deyirəm:
Dünyadakı qaraçılar
Bu günkü pan-farslara.
"Təbriz, Bakı, Ankara
Farslar hara, biz hara?"

İki qurum arasında müqavilə imzalanıb

Qovlar Şəhər Bələdiyyəsi ilə Müvəkkil Hüquq Mərkəzi arasında müqavilə bağlanıb.
Bu barədə Butov.az-a Müvəkkil Hüquq Mərkəzinin sədri, hüquq müdafiəçisi Səməd Vəkilov məlumat verib.
S.Vəkilov bildirib ki, Qovlar Şəhər Bələdiyyəsi ilə aramızda bağlanan müqaviləyə hüquqi xidmətlərin göstərilməsi, o cümlədən Azərbaycan Respublikası mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarında təmsilçilik, beynəlxalq əlaqələrin qurulması daxildir.
Müqaviləni Qovlar Bələdiyyəsinin sədri Rövşən Əsgərov və “Müvəkkil Hüquq Mərkəzi” sədri Səməd Vəkilov imzalayıblar.

Elşad Eyvazlı,
Modern.az Xəbər Agentliyinin rəhbəri

Azərbaycanlı jurnalistin Nensi Pelosiyə məktubu

Hörmətli xanım Nensi Pelosi,[/b]
Sizi Cənubi Qafqazdan salamlayıram, sizə siyasi motivdə deyil, insani yaşantılarımızın çox kiçik bir hissəsini çatdırmaq üçün məktub yazıram.
Amerika Birləşmiş Ştatları kimi nəhəng bir ölkənin Konqresinin Nümayəndələr Palatası sədrinin regionumuza səfəri bizi çox sevindirmişdi...
Düşünürdük ki, Ermənistana səfər etdikdən sonra Azərbaycana da gələcəksiniz, gəlməsəniz belə, Ermənistanın Azərbaycana qarşı insanlığa sığmayan əməllərini bizdən də dinləyəcək, sonra bəyanatlar verəcəksiniz.
Ancaq sevgiliniz Ermənistanda birtərfli danışmağınız bizi çox qayğılandırdı. Ona görə yox ki, sizin bu açıqlamalarınız bizi qorxudur, yaxud nəyisə dəyişəcək.
Əsla, elə deyil, biz Cənubi Qafqazda yaşayırıq, bura nə Avropadır, nə Amerika, nə də Afrika. Biz Vətənimizin azadlığı üçün hamılıqla canımızdan keçməyi bacaran insanlarıq.
Məyusluğumuzun səbəbi odur ki, dünyanın ədalət gözlədiyi, özünü demokratiya beşiyi kimi təqdim edən Amerika adlı dövlətinin çox yüksək vəzifəli şəxsi öz ölkəsini tək Cənubi Qafqazda deyil, həm də dünyada insanlığın gözündən saldı.

[b]Hörmətli xanım Nensi Pelosi,
Sizə bu məktubu yazan şəxs 30 ildir doğma yurdu Ermənistanın işğalı altında olan azərbaycanlı jurnalistdir. Bizim doğma yurdumuz Kəlbəcərdə heç vaxt 1 nəfər də olsun erməni yaşamayıb. Onlarla qohumum, doğmam Ermənistan tərəfindən qətlə yetirilib. Biz hər zaman Ermənistanın təcavüzünə məruz qalmışıq.
Amma o zaman sizin etiraz səsiniz eşidilməyib, əksinə sevinmisiniz.
Ermənistan məhz sizin kimi dünyaya yalnız qan-qadanın gözü ilə baxan güclərin sayəsində bizi öz kəndimizdən köçkün salmışdı, ən adi insan kimi yaşamaq şansımızı əlimizdən almışdı.
30 ildən sonra Azərbaycan öz torpaqlarını işğaldan azad etdi. Mən 82 yaşlı atamı evimizə apardım. Ermənistan 30 il ərzində işğal altında saxladığı bölgələri elə xarabalığa çevirib ki, atam öz əli, alın təri ilə tikdiyi evini, həyətini tanıya bilmədi. Çünki hər şey yerlə-yeksan edilib.
Yaddaşınızı bir azca tərpətmək istəyirəm. Sizin də 82 yaşınız var. Mənim atamla yaşıdsınız. Onunla eyni taleyi yaşasaydınız, Ermənistan sizin də evinizi, bağınızı zəbt edib xarabalığa çevirsəydi, 30 il məcburi köçkünlük həyatı yaşatsaydı, nə edərdiniz? Mənim atamın günahı nə idi? Ermənistanın bu günahları həm də sizin adınıza yazılır.
Ermənistanın insanlığa sığmayan bu əməllərinin qarşılığında İrəvanda bəyanat verərkən heçmi vicdanınız ağrımadı? İnsanlığa həqarət etdiyinizin fərqində olmadınızmı?
Cənubi Qafqazda yazılmamış qaydalar var: 60 yaşdan sonra insan heç vaxt yalan danışmır, riyakar olmur, hər şeyə gerçəyin gözü ilə baxır, nümunə göstərir.
Bu yaşda sizin kimi gerçəkdən uzaq olmaq bizdə xəstəlik sayılır. Odur ki, Ermənistanda axıtdığınız göz yaşlarını timsahın göz yaşları kimi qiymətləndiririk. Bunun niyəsini ən yaxşı özünüz bilirsiniz.
Biz sülh istəyirik, nəinki Cənubi Qafqazda, dünyanın heç bir yerində insanların qətlə yetirilməsini istəmirik.
Siz heç düşündünüzmü, ölərkən Tanrı qarşısında nə cavab verəcəksiniz?
Ola bilər ki, bu yazdıqlarım xeyli sərt görünsün, amma sizin Ermənistanda Azərbaycana qarşı söyləmiş olduğunuz ədalətsiz, fakta söykənməyən fikirləriniz qarşlığında hələ çox yumşaqdır. Cənubi Qafqazda törətdiyi cinayətlərə baxmayaraq, qadınlara sayğı göstərilir. Yoxsa məktub daha sərt formada yazılacaqdı.
İnana bilmirəm, siz doğrudanmı bu yaşda insani hisslərdən uzaqsınız?
Əgər uzaq deyilsinizsə, sizi işğaldan azad edilmiş kəndimizə dəvət edirəm. Heç evi olmayan kənd, qəbri olmayan qəbiristanlıq, ağacı olmayan meşə gördünüzmü?
Mənim doğma kəndimi Ermənistan bu hala salıb.
30 il ərzində on minlərlə insanımız Ermənistanın vəhşiliyinin qurbanına çevrilib.
Dəvətimi qəbul etsəniz, bütün bunları öz gözünüzlə görəcəksiniz.
Onda siz Azərbaycana qarşı Ermənistanda səsləndirdiyiniz fikirlərə rəğmən, dünyanın gözünə necə baxacaqsınız? Heçmi utanmayacaqsınız?
Sizdən cavab gözləyirəm...

Elşad Eyvazlı,
Modern.az Xəbər Agentliyinin rəhbəri

Azərbaycanlı jurnalistin Nensi Pelosiyə məktubu

Hörmətli xanım Nensi Pelosi,[/b]
Sizi Cənubi Qafqazdan salamlayıram, sizə siyasi motivdə deyil, insani yaşantılarımızın çox kiçik bir hissəsini çatdırmaq üçün məktub yazıram.
Amerika Birləşmiş Ştatları kimi nəhəng bir ölkənin Konqresinin Nümayəndələr Palatası sədrinin regionumuza səfəri bizi çox sevindirmişdi...
Düşünürdük ki, Ermənistana səfər etdikdən sonra Azərbaycana da gələcəksiniz, gəlməsəniz belə, Ermənistanın Azərbaycana qarşı insanlığa sığmayan əməllərini bizdən də dinləyəcək, sonra bəyanatlar verəcəksiniz.
Ancaq sevgiliniz Ermənistanda birtərfli danışmağınız bizi çox qayğılandırdı. Ona görə yox ki, sizin bu açıqlamalarınız bizi qorxudur, yaxud nəyisə dəyişəcək.
Əsla, elə deyil, biz Cənubi Qafqazda yaşayırıq, bura nə Avropadır, nə Amerika, nə də Afrika. Biz Vətənimizin azadlığı üçün hamılıqla canımızdan keçməyi bacaran insanlarıq.
Məyusluğumuzun səbəbi odur ki, dünyanın ədalət gözlədiyi, özünü demokratiya beşiyi kimi təqdim edən Amerika adlı dövlətinin çox yüksək vəzifəli şəxsi öz ölkəsini tək Cənubi Qafqazda deyil, həm də dünyada insanlığın gözündən saldı.

[b]Hörmətli xanım Nensi Pelosi,
Sizə bu məktubu yazan şəxs 30 ildir doğma yurdu Ermənistanın işğalı altında olan azərbaycanlı jurnalistdir. Bizim doğma yurdumuz Kəlbəcərdə heç vaxt 1 nəfər də olsun erməni yaşamayıb. Onlarla qohumum, doğmam Ermənistan tərəfindən qətlə yetirilib. Biz hər zaman Ermənistanın təcavüzünə məruz qalmışıq.
Amma o zaman sizin etiraz səsiniz eşidilməyib, əksinə sevinmisiniz.
Ermənistan məhz sizin kimi dünyaya yalnız qan-qadanın gözü ilə baxan güclərin sayəsində bizi öz kəndimizdən köçkün salmışdı, ən adi insan kimi yaşamaq şansımızı əlimizdən almışdı.
30 ildən sonra Azərbaycan öz torpaqlarını işğaldan azad etdi. Mən 82 yaşlı atamı evimizə apardım. Ermənistan 30 il ərzində işğal altında saxladığı bölgələri elə xarabalığa çevirib ki, atam öz əli, alın təri ilə tikdiyi evini, həyətini tanıya bilmədi. Çünki hər şey yerlə-yeksan edilib.
Yaddaşınızı bir azca tərpətmək istəyirəm. Sizin də 82 yaşınız var. Mənim atamla yaşıdsınız. Onunla eyni taleyi yaşasaydınız, Ermənistan sizin də evinizi, bağınızı zəbt edib xarabalığa çevirsəydi, 30 il məcburi köçkünlük həyatı yaşatsaydı, nə edərdiniz? Mənim atamın günahı nə idi? Ermənistanın bu günahları həm də sizin adınıza yazılır.
Ermənistanın insanlığa sığmayan bu əməllərinin qarşılığında İrəvanda bəyanat verərkən heçmi vicdanınız ağrımadı? İnsanlığa həqarət etdiyinizin fərqində olmadınızmı?
Cənubi Qafqazda yazılmamış qaydalar var: 60 yaşdan sonra insan heç vaxt yalan danışmır, riyakar olmur, hər şeyə gerçəyin gözü ilə baxır, nümunə göstərir.
Bu yaşda sizin kimi gerçəkdən uzaq olmaq bizdə xəstəlik sayılır. Odur ki, Ermənistanda axıtdığınız göz yaşlarını timsahın göz yaşları kimi qiymətləndiririk. Bunun niyəsini ən yaxşı özünüz bilirsiniz.
Biz sülh istəyirik, nəinki Cənubi Qafqazda, dünyanın heç bir yerində insanların qətlə yetirilməsini istəmirik.
Siz heç düşündünüzmü, ölərkən Tanrı qarşısında nə cavab verəcəksiniz?
Ola bilər ki, bu yazdıqlarım xeyli sərt görünsün, amma sizin Ermənistanda Azərbaycana qarşı söyləmiş olduğunuz ədalətsiz, fakta söykənməyən fikirləriniz qarşlığında hələ çox yumşaqdır. Cənubi Qafqazda törətdiyi cinayətlərə baxmayaraq, qadınlara sayğı göstərilir. Yoxsa məktub daha sərt formada yazılacaqdı.
İnana bilmirəm, siz doğrudanmı bu yaşda insani hisslərdən uzaqsınız?
Əgər uzaq deyilsinizsə, sizi işğaldan azad edilmiş kəndimizə dəvət edirəm. Heç evi olmayan kənd, qəbri olmayan qəbiristanlıq, ağacı olmayan meşə gördünüzmü?
Mənim doğma kəndimi Ermənistan bu hala salıb.
30 il ərzində on minlərlə insanımız Ermənistanın vəhşiliyinin qurbanına çevrilib.
Dəvətimi qəbul etsəniz, bütün bunları öz gözünüzlə görəcəksiniz.
Onda siz Azərbaycana qarşı Ermənistanda səsləndirdiyiniz fikirlərə rəğmən, dünyanın gözünə necə baxacaqsınız? Heçmi utanmayacaqsınız?
Sizdən cavab gözləyirəm...