Xəzər dənizində "kabus adaları" üzə çıxdı - AÇIQLAMA

Məlum olduğu kimi, ABŞ-nin NASA Kosmik Agentliyinə məxsus Landsat 8 və 9 kosmik gəmisi 2022-ci ilin noyabr ayından 2024-cü ilin dekabr ayınadək Xəzər dənizinin sahil zolağında tədqiqatlar aparıb və bununla da “xəyali” adanın kəşfinə kömək edib. Onun Azərbaycanın şərq sahillərindən 25 kilometr uzaqda yerləşdiyi məlum olub.
Alimlər tərəfindən “Görünməz Ada”, yaxud "Kabus" adlandırılan bu ada 2023-cü ilin əvvəlində baş vermiş Kumani palçıq vulkanının həddindən artıq püskürməsindən sonra Xəzər dənizinin sularında yaranıb. 2024-cü ilin sonuna qədər demək olar ki, tamamilə bulanıqlaşıb, gözdən itib.
İnternetdə bu ada “xəyali ada" adlanır, çünki o, qədim nağıllarda və dəniz quldurları haqqında əfsanələrdəki məşhur adalar kimi dəniz sularında yoxa çıxıb.
Tədqiqatçılar azı bir neçə dəfə Kumani palçıq vulkanının kifayət qədər güclü püskürmələrini qeydə alıblar, bu zaman oxşar müvəqqəti adalar yaranıb. İlk rəsmi qeydə alınmış püskürmə 1861-ci ildə baş verib.
Sonra Kumaninin səkkiz püskürməsi qeydə alınıb ki, partlayışlar nəticəsində iki gündən çox olmayan və müxtəlifölçülü müvəqqəti adalar yaranıb.
Bu günə qədər ən güclü püskürmə 1950-ci ildə qeydə alınıb. Bu hadisə nəticəsində 700 metr eni və altı metr hündürlüyü olan müvəqqəti ada yaranıb.
AMEA akademik H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun Xəzər dənizi sahilləri və dibinin geomorfologiyası şöbəsinin müdiri, coğrafiya üzrə elmlər doktoru Əmir Əliyev bildirib ki, belə hadisələrə Xəzər dənizində rast gəlinməsi birinci dəfə deyil:
“Ümumiyyətlə Xəzərdə Abşeron arxipelağında yerləşən kiçik adaların hamısı vulkanik mənşəlidir. Həmin adalar ərazidə baş verən vulkanik proseslər nəticəsində yaranıb. Bildiyimiz kimi, Azərbaycanın həmin ərazisi palçıq vulkanlarına görə dünyada birincidir. Orada belə hadisələr mütəmadi olaraq olur”.
Müsahibimizin sözlərinə görə, dənizin altından qalxmış torpaq parçası bankə adlanır:
“Elə Neftçala rayonundakı Bankə qəsəbəsinin adı da buradan gəlir. Həmin qəsəbə də vaxtilə suyun altında olub. Dəniz səviyyəsinin çəkilməsi nəticəsində bu torpaq parçası üzə çıxıb. 2000-ci illərdə dedilər ki, Buzovnada ada əmələ gəlib. Biz 2 gün gecikdik, gedəndə artıq dedilər ki, ada çəkilib. Bunlar dənizin qırağında yeraltı zəlzələlər baş verən zaman gedən proseslərin nəticələridir. Ortaya çıxan adaların nə qədər müddət su üzərində qalması isə dəqiq olmur. Xüsusilə Kosmosdan bu proses müşahidə edilə bilir. Xəzər dənizinin 1995-ci ildən bu günə qədər səviyyəsi təxminən 2.4 metr aşağı düşüb. Ona görə də Xəzərin dibində olan relyef müxtəlifliyi üzdə müşahidə olunur. Bu hadisələr bəzən təhlükə də yarada bilir. 2 il əvvəl bənzəri bir hadisə zamanı qaz püskürməsi nəticəsində yanğın baş vermişdi”.