20-02-2024, 12:33
21 fevral - Beynəlxalq Ana Dili Günüdür
Hacı NƏRİMANOĞLU: Dilimizi, yazımızı daha səlis, zəngin edə bilərik
Dil də canlı orqanizmdir, daim inkişaf edir, təzələnir, təmizlənir, yeni sözlərlə zənginləşir. Mənsub olduğumuz türk dillər ailəsinin əhatə dairəsi böyük olduğu kimi, zənginləşmə imkanları da genişdir. Anadolu və Qafqaz türkcəsində bir-biri ilə eyni olmayan, yeri boş olan"vakant" sözlərimizdən yararlana, onlara vətəndaşlıq hüququ verməklə boşluğu doldura, zənginləşə, həm də bir-birimizi daha yaxşı anlaya ola bilərik. Məsələn, Anadolu türklərində işlənən, kökü bizə aydın, doğma, anlaşılan olmaqla bərabər, həm də Azərbaycan türkcəsində konkret qarşılığı olmayan, yaxud iki və bir neçə aydınlaşdırıcı sözlə ifadə olunan, yaxud dilimizin ahənginə, harmoniyasına uyğun gəlməyən, çətin tələffüz edilən, dilə yatmayan çoxlu sözlərimiz var ki, onları Anadolu türkcəsindəki eyni mənalı sözlərlə əvəz edə bilərik.
Misallarla fikrimi izah edim: aday - ad etmək, namizəd, abla-böyük bacı, ağabəy, abi-böyük qardaş, ağım-ayağın üstü, ajans-xəbər agentliyi, akıt-sənəd, müqavilə, akt bağlayan tərəflər, albay-polkovnik, yarbay-podpolkovnik, aldatı-saxtakarlıq, aldatma, amaç-məqsəd, anıt-xatirə abidəsi, alan-sahə, ərazi, ayırtman-mütəxəssis, ayraç-mötərizə, acir-icarə, borc, kirayə verən, açıkça ("otkrıtka" rus sözündən uğursuz çevirmədir)-diləkçə, bağımlı, bağımsız-müstəqil, basqı-təzyiq, sıxıntı, başarı-müvəffəqiyyət, nailiyyət, bildiri-məlumat, bisiklet-velosiped, bitek-münbit, bodur-alçaq boylu adam, bulmaq-tapmaq, burs-təqaüd, caddə-prosrekt, çağdaş-müasir, çete-silahlı quldur dəstə, departman-müəssisə, idarə, dış-xarici, iç-daxili, duraq-dayanacaq, düzən-qayda-qanun, doğal-insan əli ilə yapılmamış, hız-sürət, huy-xasiyyət, kamyon-yük maşını, kandaş-atabir ana ayrı qardaş, kanser-xərçəng xəstəliyi, kullanmaq-istifadə etmək, Konstitusiya-Ana Yasa, laik-dünyəvi, mayo-çimərlik paltarı, net-təmiz, dürüst, noter-notarius, ortam-mühit, şərait, orman-meşə, onur-heysiyyət, özünə güvən, özgün-orijinal, özü-xarakterik, səciyyəvi, özgür-müstəqil, sərbəst, öc-intiqam, qisas, önəm-əhəmiyyət, peki-çox yaxşı, rağmən-baxmayaraq, reseptor-qəbuledici aparat, saçmalamaq-mənasız danışmaq, sakat-zədəli, savunmaq-müdafiə etmək, sayğı-hörmət, ehtiram, sayın- sayılan, seçilən,hörmətli adam, semiz-kökəldilmiş quş, heyvan, seyirçi-tamaşaçı, suvare-axşam tamaşası, sunmaq-təqdim etmək, sonuc-nəticə, soru-sual, sorum-məsuliyyət, cavabdehlik, suçlu-təqsirkar, günahkar, sürəc-proses, şaka-zarafat, şöylə-beləliklə, tekel-inhisarçılıq, monopoliya, təpgi-reaksiya, tez-dissertasiya, trafik-yol hərəkəti, tuğay-hərbi briqada, tümən-hərbi diviziya, türkü-xalq mahnısı, tapu-mükiyyət, soyut-mücərrəd, abstrakt, sorun-problem, sınav-sınaq imtahanı, sömür-istismar, sömürgə-müstəmləkəçi, uçaq-sərnişin təyyarəsi, Ana Yasa-Konstitusiya, yasaq-qadağa, yatırım-investisiya, kapital qoyuluşu, yenilmək, yenmək-məğlub etmək, yaş günü-ad günü, yetki-ixtiyar, səlahiyyət, zeki-zəkalı adam, uğurlamaq-ötürmək, yola salmaq, uysal-üzüyola, sözəbaxan, uyutmaq-yuxuya vermək, yatızdırmaq və sair.1
Anadolu türkləri də Qafqaz türklərindən(Azərbaycan, Gürcüstan, Dağıstan ) xeyli belə söz götürüb həm yazısında, həm danışığında ümumişlək söz hüququ verə bilər.
Dilimizi daha varlı etmək üçün, arxaik, dialekt, şivə sözləri də zəngin xammaldır.
Min illiyin o üzündə yaşamış oğuz-alban əcdadlarımızdan bizə ən qiymətli miras qalmış “Kitabi-Dədə Qorqud”un “Tarixi-coğrafi qeydlər”ində (müəllifi professor Süleyman Əliyarov) oxuyuruq: “Azvay qurd əniyi erkəkində bir köküm var (XI boy)-baxın: “Qara başım qurban olsun, qurdum, sana”. “Azvay” sözünə gəldikdə, onun açımı indiyədək qaranlıq qalır. O.Ş.Gökyayın izahına görə, Sarı Sabır deyilən bitgidən çıxarılan acı maddədir, qadınlar uşaqları süddən kəsmək üçün azvay sürtərlər. (1973, S.170)”. Lakin qurd əniyi erkəyinin buna nə dəxli var?-sual altında qalır”
Azvay- mənim doğulub böyüdüyüm Qubadlı, Zəngəzur bölgəsində cəld, qıvraq və hərəkətlilik mənasında, “ölüvay”ın antonimi kimi gen-bol işlənirdi; “azvay ol”, “azvay adam”, “azvayışına fikir ver”, “azvayışlı ol”... Buna oxşar “azmayış”sözü isə Anadoluda “təcrübədən, sınaqdan keçmiş” mənasında ümumişlək sözdür. Təəssüf ki, dilimizdə yaşamağa haqqı olan belə sözlər “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti”nə salınmayıb.
Səlislik, rəvanlıq baxımından yazımızda, orfoqrafiya qaydalarımızda xeyli dəyişmələr edə bilərik. Bizdəki bir çox qoşa samitli sözlər türk dilində tək samitlə yazılır, deyilir, düzgün olar ki biz də elə edək. Rəqəmdən sonra qoyulan nöqtə "ci"ni əvəz edir, durğu işarələrindən az istifadə olunur. Məncə, dilimizdə modal sözlərdən əvvəl, o, bu əvəzliklərindən sonra vergül qoyulması qaydalarına da yenidən baxmaq lazımdır. Türk dilində bu sözlərdən sonra vergül qoyulmur, olması da gərəksizdir, onsuz da şifahi nitqdə bunlar intonasiya ilə ayrılır, yazıya gətirməyə nə hacət? Bu cəhətdən türk dilinin yazı qaydaları daha asan mənimsəniləndi, doğru yanaşmadır, dil, yazı yüngülləşməli, artıq yükdən xilas olmalı, şifahi dillə yazı biri birinə daha yaxın olmalıdır. Məktəb, idarə, və digər qurumlar qarşısında “xoş gəlmişsiniz” sözləri gözü, dili ağrıtmırmı? “Xoş gəldiz”-belə deyiliş formaları dilimizdə qanuniləşməlidir.Eynilə; mən türk dostlarıma həmişə "gediyorum" əvəzinə "gedirəm" deməyi tövsiyə edirəm. Ən azı ahəng qanununun gözlənməsi, deyim və yazı sadəliyi, rəvan nitq səbəbiylə. Bu sıralanmanı daha da artırmaq mümkündü. İnanırıq ki, AMEA Dilçilik İnstitutu bu məsələ ilə bağlı xeyirli işlər görə bilər və bundan daha çox ana dilimiz olan Azərbaycan türkcəsiqazanmış olar. Mən dilimizin adının məhz Azərbaycan türkcəsi olaraq təsbit olunmasını düzgün sayıram, həm də ona görə ki, dilçilik elmimizin korifeylərindən olan akademik Ağamusa Axundov da belə düşünürdü: “Azərbaycan Demokratik Respublikasının fəaliyyət göstərdiyi dövrdə... Parlamentinistifadəetdiyidildövlətdilistatusunama-likAzərbaycantürkcəsiidi... Parlamentəgələnməktublarbaşqadildəolduqdaparlamentsədri-ninmüaviniHəsənbəyüzərindəmaraqlıbirdərkənarqoyurmuş: «Ərizətürkcəlisandaolma-dığıüçünəncamsız qalır».
ADR Parlamentinin ilk iclasındaMilliŞuranınsədriMəmmədƏminRəsulzadəningirişnitqin-də yum sözüişləndiyidəakademikA.Axundovundiqqətindənyayınmamışdıvə o, busözünaçmasını da vermişdi:«Möhtərəmməbuslar! AzərbaycanCümhuriyyətinin ilk məclisi-məbusanınıaç-maq yum səadəti, sizmöhtərəmməbuslarıtəbriketməkşərəfininöhdəmədüşməsiiləmüftəxərəm (alqışlar), əfəndilər!” Göründüyükimi, «yum səadəti» xeyir-duaverməkmənasındadırvəDə-dəQorqudundilindəki yum verəyim ifadəsini xatırladır.”
Fikrimcə, görkəmli alimin bu fikrindən çıxış edərək belə sözlərin dirilməsinə yum vermək lazımdır.
“Kitabi-Dədə Qorqud”dan: “Yazıda-yabanda keyiki qovar, sənin önünə gətirər”, “yazdı-düzdi”... Yazı – sözü oğuz yaşıdlıdır, düz, düzəngah anlamındadır, yəni “yaban”ın əksi - insan əli, ayağı dəyməmiş, insan yaşamayn vəhşi təbiət, təbii yer mənasında. “Yazı”, “yazmaq” ifadəsi də mənasını bu kökdən alıb. “Yazı düzü”, “Yazı yer” adlı sahəsi minlərlə hektar olan düz, düzəngah yerlərimiz kimi Ana kitabımızda olan 22 toponim eyni ilə Qubadlıda var idi.6
Gəlin, danışıq və yazı dilimizi daha düzgün, zəngin, səlis, rəvan edək. Buna hələ də istifadə olunmamış gen-bol imkanlarımız var.*
20-02-2024, 12:18
156 saylı məktəbin direktoru açıqlama verdi: Şagird zarafat məqsədilə edib
Ötən gün Bakıda yeniyetməyə qarşı həmyaşıdları tərəfindən zorakılıq olub. Görüntülərdə yeniyetmə qızın başına yumurta çırpılır, saçı kəsilir və digər bullinq hərəkətləri edilir. Bunu edənlərin Şüvəlanda yerləşən 156 saylı məktəbin şagirdləri olduğu iddia edilir.
Hadisə ilə bağlı sözügedən məktəbin direktoru Gülər İsmayılova jurnalistlərə açıqlama verib.
O bildirb ki, hadisə yanvarın 17-si məktəbdən, dərs saatından kənar bir vaxtda baş verib:
“Deyilənə görə hadisə təqribən saat 3-dən sonra məktəb ərazisinə daxil olmayan ərazidə baş verib. Hadisədə görünən 2 nəfərdən yanlız bir nəfər bizim məktəbin 11-ci sinif şagirdidir. Digər, videoya çəkən qonşusudur,
məktəbin şagirdi deyillər”.
Direktor qeyd edib ki, həmin şagirddə indiyədək heç bir psixoloji problem müşahidə etməyiblər:
“Oxuduğu müddətdə heç bir sinif yoldaşına, digər şagirdlərə qarşı heç bir neqativ hal baş verməyib. Biz məlumatı əldə etdikdən sonra valideyn və şagird məktəbə dəvət olunub.
Psixoloq şagird ilə söhbət aparıb. Şagirdin bizə söylədiyinə görə zarafat məqsədi ilə bunu edib. Çox peşman olduğunu bildirir. Hal-hazırda hüquq mühafizə orqanları araşdırma aparır. Yəqin ki, yaxın günlərdə ictimaiyyətə daha ətraflı məlumat veriləcək. Məktəb daxilində isə şagirdlə psixoloji söhbət aparılıb”.
20-02-2024, 12:11
Sabahın hava proqnozu
Fevralın 21-də Azərbaycanda havanın yağıntılı olacağı, bəzi yerlərə qar yağacağı gözlənilir.
Bu barədə Milli Hidromoterologiya Xidməti məlumat yayıb.
Bildirilib ki, sabah Bakıda və Abşeron yarımadasında hava şəraitinin dəyişkən buludlu olacağı, arabir tutulacağı gözlənilir. Gün ərzində bəzi yerlərdə fasilələrlə yağıntılı olacağı ehtimalı var. Gecə və səhər zəif duman olacaq. Mülayim şimal-şərq küləyi əsəcək.
Havanın temperaturu gecə 3-5° isti, gündüz 5-7° isti olacaq. Atmosfer təzyiqi 769 mm civə sütunundan 771 mm civə sütununa yüksələcək. Nisbi rütubət 75-85 % olacaq.
Azərbaycanın rayonlarında havanın əksər rayonlarda əsasən yağmursuz keçəcəyi gözlənilir. Lakin gecə və axşam bəzi dağlıq və dağətəyi rayonlarda arabir yağıntılı olacağı, qar yağacağı ehtimalı var. Arabir duman olacaq. Mülayim şərq küləyi əsəcək.
Havanın temperaturu gecə 1-6° isti, gündüz 6-10° isti, dağlarda gecə 5-10° şaxta, gündüz 3° şaxtadan 2°-dək isti olacaq.
20-02-2024, 11:19
Könül Quliyeva:"Bu nadan yeniyetmələrin valideynlərinə deməyə söz tapmıram..."
Gündəlik həyatda çox nadir hallarda təəssüf, xəcalət və qəzəb hissləri eyni anda və birgə yaşanır. Dünən sosial şəbəkələrdə paytaxtın Şüvəlan qəsəbəsində yerləşən 156 nömrəli tam orta məktəbin şagirdləri tərəfindən qeyri-etik, daha doğrusu, əxlaqsız hərəkətləri ilə bağlı yayılan video mənə bu hissləri məhz eyni zamanda yaşatdı. Həmyaşıdına etdikləri əxlaqsızlığı həvəslə telefonun kamerasına həkk edən məktəblilərin valideynlərinin əvəzinə mən xəcalət çəkdim.
Həm də çox təəssüfləndim... Və məktəb yoldaşları tərəfindən alçaldılan azyaşlının həmin anda nələr çəkdiyini təssəvvür etməyə çalışdım. Bacarmadım... Çox qəzəbləndim...
Bu nadan yeniyetmələrin valideynlərinə deməyə söz tapmıram. Bircə onu bilirəm ki, övladına düzgün tərbiyə verməyən valideyn ən sərt və kəskin şəkildə ictimai qınaq obyektinə çevrilməlidir. Məlumdur ki, övlad ata və anasının əməllərinə görə məsuliyyət daşıya bilməz. Amma uşaqların tərbiyəli övlad, ləyaqətli vətəndaş kimi formalaşmasına görə ən böyük məsuliyyət ilk növbədə valideynlərin üzərinə düşür. Niyə əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, nalayiq hərəkətlərə yol verən məktəblilər barədə valideynlərin iş yerinə məktub ünvanlanmır, onların işlədikləri idarə və ya təşkilatın rəhbərliyi və kollektivi övladını düzgün tərbiyə etməyən əməkdaşı ictimai qınaq obyektinə çevirmək imkanından məhrumdurlar? Nə vaxtadək şagird, müəllim və valideyn “üçbucağında” sonuncu “bucaq” məsuliyyətdən kənar qalacaq?
Niyə çətin tərbiyə olunan uşaqlar üçün xüsusiləşmiş orta təhsil müəssisəsi paytaxtda deyil, əyalətdə (Qubada) fəaliyyət göstərməlidir? Heç bir cəza tədbirinə məruz qalmayan yeniyetmələrin təkrarən etik davranış qaydalarını pozmayacağına kim zəmanət verə bilər? Niyə məktəblərdə şagirdlərin təlim və tərbiyəsinə bir yox, bir neçə təhsil işçisinin – məktəb direktoru, tərbiyə işləri üzrə direktor müavini, sinif rəhbəri, fənn müəllimləri, psixoloq, “məktəblinin dostu” və s. cəlb olunduğu halda, məktəblilər tərəfindən baş verən xoşagəlməz hadisələrin sayı durmadan artır? Bu suallara cavab axtarışı vətəndaş cəmiyyətində ətraflı müzakirələrin aparılmasını, təcrübəli təhsil işçiləri və müvafiq qurumların məsələyə ciddi münasibət bildirməsini tələb edir.
Onu da qeyd edim ki, bütün valideynlər Azərbaycan Respublikasının “Ailə Məcəlləsi”nin 58-ci maddəsində uşaqların tərbiyə və təhsilində nəzərdə tutulan hüquq və vəzifələrinə əməl etməlidirlər. Valideynlər uşaqlarını tərbiyə etmək hüququna malikdirlər və uşaqlarını tərbiyə etməyə borcludurlar. Valideynlər uşaqlarının tərbiyəsinə, sağlamlığına və onların psixi, fiziki, mənəvi inkişafına görə məsuliyyət daşıyırlar.
Dövlətin və təhsil sisteminin üzərinə düşən ən böyük öhdəlik isə ailə ilə məktəbin əməkdaşlığının yenidən və effektli qurulmasını təmin etmək, məqsədləri doğru və hərtərəfli şəkildə müəyyənləşdirməkdir.
Könül Quliyeva
"Uşaqların Gələcəyi Naminə" İctimai Birliyin sədri
Sorğu
Saytımızda hansı mövzulara daha çox yer verilməsini istəyirsiniz?
Son buraxılışımız
Facebook səhifəmiz
Reklam
Hava
Valyuta
Reklam
Sayğac
Ən çox baxılanlar
Köşə
Xəbər lenti
Foto
Bütöv.az
Video
"Vətən Qəhrəmanları" Şəhid İlyas Nəsirov
All rights reserved ©2012 Butov.az
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!