XASİYYƏTNAMƏ MƏSƏLƏSİ

Şöbə müdiri salamlaşdı, hal-əhval tutub əyləşdi. Hiss elədim ki, nəyə görəsə gəlib. Gözlədim, dedi:
– Yenə xasiyyətnamə məsələsi ortaya çıxıb. Ona deyəydin də yazsın, imzalasın. Son günlərdi, komissiyaya sənədlərin təqdimatının vaxtı bitmək üzrədi.
Mən susub qarşımdakı yazıya başımı qatdım.
– Hər dəfə bu məsələ ortaya çıxanda incidir,- şikayətləndi.
Üzümə baxdığına əmin olduğumdan nəinki ona baxmadım, həm də susdum.
– Özün yaxşı bilirsən, doxsandan artıq elmi məqaləmdə, səkkiz ixtiramda, iki monoqrafiyamda yazılıb. Yazılıb yalnız ona görə ki, işlədiyim institutun direktorudu. Həm də başda yazılıb, bu səbəbdən ki, o əlinə akademiklik diplomunu keçirə bilib, mənsə yox. Direktorluq kürsüsünü, akademik diplomunu ələ keçirməyi də elə-belə olmayıb. Kimlərə görəsə, nələrə görəsə. Bunları da hamımız ətraflı bilirik. Mənim kimlərim, nələrim yoxdu, qalmışam şöbə müdiri. Buradan da o biri dünyaya yollanacağam. Sən heç olmasa direktor müavini keçə bildin, bu da az deyil.
O sözünü bitirsə də mənə baxmaqda davam edirdi. Məni söhbətə qoşmağı xoşuma gəlmədi. Məndən səs çıxmayanda:
– Hə, nə deyirsən?
Bu dəfə cavab verməli idim.
– Dəfələrlə demişəm,- təmkinimi gözlədim,- ona ağız açmaq istəmirəm. Artıq danışmağı tərgit, münasibət saxlamağı bacar, məsələlərini özün həll elə.
– Onunla bacarmıram, sən müavinsən, kömək eləsənə.
– Yenə təkrarlayıram, ürəyindəkiləri dilinə gətirmək istəyərkən topmozla. Başına bəlalar gətirən dilindi. Dilini saxlasan bacararsan.
– Bilirəm, bilirəm, özümlə bacarmıram da. Onu görəndə əsəbləşirəm. Neyləyim? Yəqin ki, bugün-sabahlıqdı. Onu istirahətə göndərərlər, neçə illərdi işçilərimiz bu məqamı səbirsizliklə gözləyir. Sən olarsan direktor, bizim də canımız rahatlanar.
Əsəbiləşdim, amma özümü ələ aldım:
– Bir də deyirəm, mən direktor vəzifəsini xoşlamıram. Bunda aydın olmayan nə var ki? O kişi akademikdi, laureatdı, böyük alimdi, bacarıqlı elm təşkilatçısıdı. dövlət tərəfindən dəfələrlə təltif edilib, ordenləri, medalları var. Deməli, direktorluğa məhz o layiqdi. Bu sadə reallığı niyə başa düşmürsən axı?
Başımı qaldırıb ona baxanda səsimi qaldırmağımdan incidiyini hiss elədim. O, direktoru nəzərdə tutaraq soruşdu:
– Onunla neyləyim?
– İlk növbədə özünlə nəsə elə, yəni hirsini boğmağı, nifrətini ört-basdır eləməyi öyrən. İkincisi, hər bir adamın zəif cəhəti var, hətta akademik və direktor olsa belə. Onunku da var, istifadə etməyi bacar. Onu görmək istəməməyini gizlətməyi bacar, nə qədər olsa direktorundu, sən ondan asılısan, o səndən yox.
– Hə, razıyam. Sadala nəzərdə tutduğun cəhətləri, gələn dəfədən aramızda belə söhbətə ehtiyac qalmayacaq. Söz verirəm.
– Yaxşı olardı ki, ilk növbədə söhbətimizin aramızda qalacağına söz verəsən.
– Mənə bax,- o deyəndə başımı qaldırdım,- söz verirəm.
Bunu eşidəndə qələmi əlimdən qoyub ciddi baxışımı ona zillədim.
– Bilirsən, sənə hörmətimi, - o da ciddiləşdi,- söz verirəm.
Başımı sallamadan səbirlə, bir-bir sadaladım. Bəzilərindən necə faydalanacağını soruşdu, onları da açıqladım. Əlavə də dedim ki, bu söhbətimizi kimsəyə söyləməsin, yanımda direktor haqda dediklərini bir daha dilinə gətirməsin. Dilini saxlamağı tezliklə öyrənsin, sonraya saxlamasın, nə qədər tez alışsa bir o qədər öz xeyrinədi. Bu axşam şam yeməyindən sonra direktora zəng vursun.
Sabahı şöbə müdiri keyfi saz otağıma girəndə vəziyyət aydınlaşdı. Hər ehtimala qarşı mən soyuqluğumu qorudum. Olmuşları söyləmək istədi. Dedim söyləsin, amma qısa, işim çoxdu. O başlayanda qovluqdan yazılı vərəq götürüb başımı qatdım ki, tez qurtarsın.
– Hə, sən deyən vaxtda zəng etdim. Direktordan soruşdum ki, necəsiz? O əsəbiləşdi və səsindəki əsəbiliyi telefonda aydın hiss etdim. Dedi ki, ə, necə olacam? Əlbəttə, qoz kimi. Cavabımda bildirdim ki, təki olasız. Onun əsəblərini yatırmaqdan ötrü oğlunun yüksək vəzifəyə təyinatı münasibətilə gözaydınlığı verdim. Yenə irad tutdu ki, mən onun oğlunu yaxşı tanımıram, o daha yüksəklərə layiqdi. Dedim ki, əlbəttə, siz tamamilə haqlısız. Tez söhbəti aşırdı özünə. Özünün də lap yaxınlarda Akademiyaya prezident təyin ediləcəyini dedi. Təəccüblənsəm də canımı yığdım dişimə və dedim ki, yaxşı olardı. Direktor bu sözümə də qıcıqlandı ki, ə, yaxşı olardı nədi? Yuxarıya mənim kimisi gərəkdi, mən Akademiyanı dirçəldəcəm. Öz tərəfimdəm şadyana səslə doğrudu, dedim. O isə narazı halda ağzının içində nəsə desə də, mənə aydın olmadı. Buna baxmayaraq yenə özümü ələ alıb hə, elədi, dedim. Ha, əlləşdim onun keyfini qaldıram, hər dəfə sözümü deyəndə hərəsinə bir qulp qoşurdu. Düşünürdüm axı ona nə deyim ki, könlünü ala bilim. Bu günlərdə sayılıb-seçilən qəzetdə dərc edilmiş müsahibəsi yadıma düşdü. Oxuduğumu, xoşuma gəldiyini dedim. Bu fikrimə də mız qoydu, yox bir, hələ xoşuna gəlməsin. Susdum. Çox qəliz adammış, bu dərəcədə bilmirdim. İstəyir ki, qarşısındakı müntəzir dayanıb dinləsin. Dilindən çıxanı yerinə yetirsin. Sözünün üstündən söz deməsin. Ha-ha-ha. Yəqin işçilərin ondan uzaq durmağa çalışmasının başlıca səbəblərindən biri də budur. Müavin olaraq bu illərdə sənin nələr çəkdiyini anlayıram.
Başımı guya qarşımdakı sənədə qatdığımı göstərsəm də fikrim şöbə müdirində idi. Onun məni söhbətə qatmağa göstərdiyi təkrar cəhdindən içimdə hirsləndimsə də başımı qaldırmadım, dil açmadım. Şöbə müdiri özü danışırdı:
– Direktor səsini qaldırıb mənə irad tutdu ki, ə, professor da oldun, amma anlamağın qaydasına düşmədi. O müsahibə deyil eee, alimlərimizin uğurları haqqında rəhbərliyə, camaatımıza hesabatdı, hesabat. Nə kimi böyük işlər gördüyümüz haqda, qarşımızda daha mürəkkəb, nəhəng elmi problemlərin həlli dayandığı haqda məlumatdı, məlumat. Ə, professor, belə sadə şeyləri niyə başa düşmürsən? Direktor sözünü bitirəndə mən gülümsəyib dedim ki, hə, elədi, siz deyən kimidi. Gərək ki, bu sözüm yetərli oldu. Bundan sonra direktor soruşdu ki, kitab yazırdın, niyə bitirmirsən? Cavab verdim ki, kitab yox, monoqrafiya. O yenə səsini qaldırdı , ə, nə fərqi var, monuqrafya da elə kitabdı. Mən tez təsdiqlədim. Bitirmişəm. İstinad etdiyim mənbələrdəki adları, rəqəmləri yoxlamaq pis olmazdı. Bununla məşğulam. Direktor rahatsızcasına səsini qaldırdı, bəlkə monuqrafyanı gizlincə nəşr eləmisən? Qəti cavab verdim, yox. Məqalələrim də, ixtiralarım da, monoqrafiyalarım da yazılmısız, siz direktor olandan bəri. Bunda da yazılacaqsız, əmin olun. O səsini daha da qaldırdı, ə, professor oldunsa da danışmağı öyrənmədin. Sənin yox, bizim məqalələrimizdə, ixtiralarımızda, monuqrafyalarımızda yazılmışam. Ə, başa düşsənə, adım oralarda yazılıbsa, deməli, onlar həm də mənim əsərlərimdi. Başa düşdünmü? Xoş avazla hə, cavabı verdim. Direktor bundan sonra söhbəti özü döndərdi mənə gərəkli məcraya. Dedi ki, ə, yaxşı, uzatma, monuqrafyada adlarla rəqəmləri tezliklə yoxla, gətir baxım. Xasiyyətnaməni yaz, səhər gətir, qol çəkim. Mən direktora bir neçə dəfə sağ olun, çox sağ olun, gecəniz xeyrə qalsın, dedim.
Bu yerdə şöbə müdiri söhbətinə ara verdi, bəlkə də ürəyindən məndən tərif eşitmək keçirdi, razılıq almağı bacardığına görə. Başımı qaldırmadım, dinmədim. Özü sözünə davam elədi:
– Səhər otağıma gircək durdum pəncərənin önündə. Nəhayət ki, direktorun maşını gəlib dayandı düz pilləkənin qabağında. Oğlu maşından düşüb onu yerə saldı, əsasını sağ əlinə verdi, özü də girdi sol qoltuğuna. Pillələri birlikdə qalxdılar. Oğlu institutdan çıxanda yanına girdim. Gülümsəyib salamlaşdım, vərəqi qarşısına qoydum. Qələmi əsən sağ əlinə aldı, əsən sol əliylə vərəqi tutanda vərəq oynayırdı. Mən vərəqin yuxarısından barmaqlarımla masaya sıxdım, imzasını qoydu, əyri-üyrü olsa da. Canım qurtardı. Ruhum dincəldi. Barmaqlarımı çəkəndə üstümə çığırdı ki, məgər sən tutmasaydın qol çəkə bilməyəcəkdim? Mən də xoş gülümsədim, əlbəttə, çəkərdiz, cavab verdim.
Direktorla bağlı söhbətini bitirəndə şöbə müdiri köksünü boşaldıb yüngülləşdi:
– Hə, direktor müavini,- mənə səmimi müraciətlə dedi,- sən də sağ ol ki, mənimçün cızıq çəkdin. Mən də sağ olum ki, cızıqdan kənara çıxmadım. Ha-ha-ha. Bunu da bildirim, sənin xüsisi tapşırdığın kimi, dilimə onunla razılaşmamaq, yox demək, etiraz etmək gətirmədim. Belə fikir yarananda dişlərimi bir-birinə bərk-bərk sıxırdım. Ha-ha-ha.
O necə də dəqiq demişdi, həqiqətən ruhu dincəlmiş adam kimi özünü hiss eləyirdi. Keyfi kök şöbə müdiri direktorla bağlı daha nələrisə xatırlayıb qırıq-qırıq söylədi. Söhbətini bitirib bir də mənə minnətdarlığını bildirdi, dil-ağız elədi.
– Belədi də, professor, cızıqdan çıxanın başı bəlalar çəkir, vəzifəsindən, rütbəsindən asılı olmayaraq, - üzünə baxaraq şöbə müdirinə eşitdirdim.
Tez də başımı aşağı salıb qarşımdakı kağızın qırağına qeyd elədim ki, müdir məşğulluğuma bir daha əmin olub stuldan qalxsın. O isə yerindən tərpənmədən mənə müraciət elədi:
– Mənə bax, Akademiyaya prezidentliyə namizədləri kollektiv özü irəli sürmürmü? Alternativliyə riayət etməklə. Elə özü də səsvermə yoluyla prezidenti seçmirmi?
Özümü eşitməzliyə vurub kağıza bir qeyd də elədim. O əlini əlimə qoydu:
– Axı sən hər şeyi bilirsən, desənə.
Hirsimi tamam boğa bilmədim, səsim gur çıxmasa da sərt idi:
– İşim var, nazirliyə məktub hazırlamalıyam. Söhbətin bitdisə icazə ver işlərimlə məşğul olum. Vaxtım yoxdu.
Müdir könülsüz qalxsa da otaqdan çıxmağa tələsmədi. Bəlkə də sualına cavab alacağına ümid bəsləyirdi. Nəsə eşitməyəndə özü dilə gəldi:
– Bu da məgər işdimi? Əsərlərimdə yazılanın birisi mənə xasiyyətnamə verir. Mənim elmi cəhətcə saf-çürüklük əyarımı təyin edəcək komissiyanın işinə sədrlik buna həvalə olunur. Beləmi olmalıdı? Bəs hanı düzgünlük? Bunlardan sonra işləməyə nə dərəcədə həvəs qalar?
– İşim var, tək qalmalıyam,- səsimi qaldırıb telefonu əlimə aldım. Ayağa qalxıb nömrəni yığdım. O qapıya doğru addımlasa da boynunu burmuşdu, üzü mənə tərəf idi:
– Hə, səni də anlayıram, axı onun da işlərini sən görürsən...
Cəld sifətimi turşudub, gözlərimi pırtladıb onu süzəndə üzünü döndərib addımlarını itilədi. Otaqdan çıxana yaxın arxasınca baxaraq düşünürdüm ki, alim kimi pis olmasa da bağça uşağı qədər sadəlövhdü. Başı üstündən əl çəkilsə yerə dəyib diyirlənəcək. Qapıdan çıxanda:
– Eşidirsənmi, müavin, bir də sağ ol,- gülər üzlə deyib razı halda qapını örtdü.
Rəsul RƏXŞANLI.
Fevral, 2022.