Yeganə QƏHRƏMANOVA
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin dosenti,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

XX əsrin əvvəllərində "Azərbaycan" qəzetində Şuşa mövzusu

1905-ci il inqilabından sonra Azərbaycan mətbuatının inkişafında xüsusi bir mərhələ başlandı. Təkcə Bakı şəhərində deyil, Tiflis, Gəncə, Lənkəran, Şuşa kimi şəhərlərdə də qəzet və jurnallar nəşr olunmağa başladı. 1920-ci ilədək Azərbaycanda 400-dən artıq qəzet və jurnal fəaliyyət göstərirdi ki, xalqımızın ictimai və milli şüurunun formalaşmasında, o dövrə aid məlmatların əks olunmasında həmin mətbuat orqanlarının müstəsna rolu olmuşdur. Şərqdə ilk demokratik cümhuriyyət olan ADR-in yaranmasından sonra 03.09.1918-ci il tarixli qərara əsasən Gəncə şəhərində “Azərbaycan” adlı qəzet nəşrə başlamışdı. Milli mətbuat tariximizdə xüsusi rolu olan bu qəzetin Gəncədə cəmi dörd sayı nəşr olunmuş, oktyabr ayının 3-dən qəzet fəaliyyətini Bakıda davam etdirmiş, 1919-cu ilin yanvar ayının 16-a kimi Ceyhun Hacıbəylinin, daha sonra böyük mütəfəkkir Üzeyir Hacıbəyovun redaktorluğu ilə nəşr olunmuşdur. Əsas vəzifəsi Azərbaycan Milli Hökumətinin fəaliyyətini, ölkədə baş verənləri düzgün və obyektiv şəkildə xalqa çatdırmaqdan ibarət olan qəzetdə ilk gündən Əhməd Cavad, Məmməd Səid Ordubadi, Nəbi bəy Yusifbəyli, Nağı bəy Şeyxzamanlı, Adil xan Ziyadxanlı, Mirzə Bala Məmmədzdə, Məhəmməd Hadi, Hüseyn Bayqara, Firudin bəy Köçərli, Seyid Hüseyn, Salman Mümtaz, Xəlil İbrahim kimi vətənpərvər ziyalılar dövr üçün ən aktual hesab edilən məsələlərdən bəhs edən yazılarla çıxış etmişdilər. Belə əhəmiyyətli məsələlər sırasında aparıcı mövzu isə öz himayəçilərinə arxalanaraq Azərbaycanda min cür fitnə-fəsadlar törədən ermənilər və onların ağlasığmaz vəhşilikləri olmuşdu. Qəzetin səhifələrində ermənilərin çarizmin himayədarlığı ilə Şuşada şəhərin yerli sakinləri olan Azərbaycan türklərini sıxışdırmasından, 16 avqust 1905-ci ildə azərbaycanlılara qarşı hücumlarından bəhs olunur. Hücumlar nəticəsində Xəlfəli və Köçərli məhəllələrinin xeyli sakini qətlə yetirilmiş, dəhşətli vəhşiliklər törədilmişdi. “Azərbaycan” qəzetinin 1918-ci il 5-ci sayında M.S. Ordubadi 1906-cı ilin 12 iyununda baş verən hadisələrlə bağlı yazır ki, “bir tərəfdən kazak dəstələri və piyada rus qoşunu, digər tərəfdən ətrafdan yığılmış 10 minə yaxın erməni əsgəri, bir tərəfdən də müharibədən qabaq şəhərdə nizam altında saxlanılmış erməni bölükləri və qaçaqlar müsəlmanlara qarşı hücuma başladılar. Beş gün ərzində müsəlman evləri yandırılıb top zərbələri ilə dağıldı”.
Qəzetin səhifələrində Şuşada ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi əməllər, onların öz mənfur niyyətlərini həyata keçirmək uğrunda apardığı iyrənc oyunlar ardıcıl olaraq öz əksini tapır. Buradakı məqalələrdən aydın olur ki, Qafqazda qarışıqlıq başladığı vaxt Qarabağ erməniləri özlərini bir guşəyə çəkilib Qafqasiyadan ayrılmış kimi göstərmişdilər. Zaqafqaziya respublikaları cümhiriyyətlərini elan edərkən Qarabağ erməniləri bu cümhuriyyətlərin heç birini tanımayaraq Qarabağda özlərinin müstəqil hökumətlərini yaratmaq iddiasına düşmüşdülər. Qəzetin 1918-ci il 16-cı №-sinin 3-cü səhifəsində Şuşanın müsəlman əhalisinin ermənilərin bu iddiasına qarşı münasibəti haqqında yazılırdı: “Fəqət müsəlmanlar böylə bir hökuməti gözmək (görmək), tanımaq istəmədilər. Bundan dolayı məhəlli türklər ilə ermənilər arasında süstlük, soyuqluq və narazılıq başlanaraq nəhayət, müsəlləh müsadiməyə müncir olmaq dərəcəsinə gəldi. Müsəlmanları Qarabağ hökuməti təşkilinə - Qarabağ cümhuriyyəti elanına məcbur etmək məqsədilə ibtida qonşularımız şirin sözlər, böyük vədlər və sairə kimi aldatmalara təvəssül etdilər. Lakin böylə təşəbbüslərin hədər və bisəmər olduğunu görüncə təşəbbüsati-təcavüzkaranəyə iqdam etdilər. Bu məqsədlə ən əvvəl Əsgəranı bağladılar. Bu surətlə son dörd ay zərfində şəhər ilə Ağdam arasında əlaqə kəsildi: şəhərə azuqə gəlmədi. Zira gedənləri yolda qətl ediyorlardı. Axır aylar Andronik və Şahnazaryan qoşunlarının Şuşaya gələcəyi xəbərləri alınmağa başladı. Ermənilərin bihəyalığı yüz qat artaraq şəhərin ətrafında deyil, daxilində də müsəlmanları sıxmağa başladılar”.
Məqalədən məlum olur ki, errnəni kəndliləri müsəlman bazarına gəlir, müsəlmanların Ermənistana getmək istəyənlərini isə silahla təhdid edir, tutub aparırdılar. Ona görə də müsəlmanlar Ermənistana getmək fikrindən əl çəkir, bütün Qarabağın şəhər və kəndlərində ermənilərlə əlaqə və münasibətlər kəsilmək həddinə çatırdı. Nəticədə qışın yenicə bitdiyi bir vaxtda Şuşanın bütün ətraf ərazilərə gedən yolları kəsilmiş, şəhər yalnız ehtiyat ərzaqların ümidinə qalmışdı. Lakin onsuz da qəhətlik olan bu illərdən sonra az olan taxıl ehtiyatı qısa müddətdə tükənmiş, aclıq başlanmışdı. Belə bir vəziyyətdə ermənilər hansı yolla olsa da, müsəlman Şuşanın əhalisinin Qarabağ hökumətinin müstəqilliyini tanımasına cəhd göstərirdilər. Məqalədə bu da göstərilirdi ki, “ermənilərin qismi-əksəri hərbcuyanə bir vəziyyət alaraq türkləri güc ilə tabe etmək istəyirlər deyə də sülhcuyanə siyasət aparan və məsələyi qan tökmədən həll etmək arzusunda bulunan bir cəryan dəxi vardı. Ancaq bu cəryan ibtida qayət zəif olub bir müddət hətta səsini belə çıxarmayur, gizli çalııyordu”.
Qəzetin elə həmin nömrəsində Şuşada və Qarabağda baş verən hadisələri yaxından izləyərək bu mövzuda silsilə məqalələr çap etdirən Xəlil İbrahim adlı müxbir Qarabağda, o cümlədən Şuşada ikihakimiyyətliliyin hökm sürdüyünü göstərərək yazırdı ki, “Ermənilər “Qarabağ cümhuriyyəti” elan etmək fikrində olaraq bu məqsədlə var qüvvələri ilə çalışmaqda ikən binbaşı (minbaşı) Həsən Bəsri bəy Şuşaya, Fəxri bəy Ağdama və Kazım bəy Qaryaginə komandan təyin olunan vəzifələrinin ifasına şüru etdilər. Fəqət türk-islamlar Qarabağ cümhuriyyətini tanımaq istəmədikləri kimi, ermənilər dəxi bizim komandanlarımızı tanımaq deyil, hətta eşitmək belə istəmədilər. Benaəleyh Şuşada erməni əhatəsilə müsəlmanlar biri-birindən qət surətdə ayrılaraq o zamanadək mövcud olan hökumət müəssisələrini tərk etdilər və Həsən Əfəndiyə tabe olaraq ümumhökumət işlərini onun ixtiyarına verdilər. Şəhərin erməni hissəsində isə ermənilər bir müddət əski idarələri davam etdirdikdən sonra, nəhayət, Qarabağ erməni qurultayı dəvət etdilər”.
Müəllifin yazdığına görə, iki həftə çəkən qurultay zamanı ermənilər öz fəaliyyətini eyni ruhda davam etdirməyi vacib bilərək öz aralarında Qarabağ hökuməti təşkil etdilər və hökumətin nazirlərini təyin elədilər. Ermənilərin bu iyrənc hərəkətlərinə qəzəbini gizlədə bilməyən Xəlil İbrahim yazır ki, “Bu qurultayda ermənilərin simayi-həqiqisi açıldı. Qurultay dəvətinədək guruldayan sosializm, demokratiya, ədalət, filan kimi parlaq sözlər artıq aradan qaldırılaraq mütəəssib daşnaqsağanlıq meydana çıxdı. Hökuməti tamamilə millətçilərdən təşkil etdilər. Şimdi ermənilər bir məsələyə müntəzirdirlər: Andronik və Şahnazaryan nə vaxt gələcəklər ki, müsəlmanları silah gücilə tabe edək!”
Müəllifin qəzetin 18-ci №-sinin 1-ci səhifəsində təqdim olunan məqaləsindən görünür ki, “Ordu qərargahından təbliqi-rəsmi Qarabağda sükunət vardır. Dağlara fərar edən erməni əhali peydərpey köylərinə övdət etməkdə və təslimi-silah eyləməkdədirlər”. Bu məlumatın ardınca “Türklər nə yapıyorlardı?” sualını qoyan Xəlil İbrahim yazır ki, “Hələ şəhər komandanı Həsən Bəsəri axundun vürudundan müqəddəm şəhər islamları ermənilərin hərəkətini görərək bu işlərin bir vaxt müsəlləh müsadiməyə müncər ola biləcəyini dərklə “sülh istərsən isə hərbə hazır ol” məsəlinin məfhumunca müqavimətə hazırlaşmaya başlayırlar”.
Müəllifin yazdığına görə, Şuşa əhalisi erməni hucumlarından qorunmaq məqsədi ilə könüllü dəstələr yaratmışlar: “Şəhərdə “Ənvəriyyə”, “Şövkətiyyə”, “Xəliliyyə” və mütəəllimlərdən mütəşəkkil “Vəhəbiyyə” dəstələri adı ilə dörd könüllü əsgər dəstəsi təşkil ediyorlar. Hər dəstədə zabiti əvəz edəcək bir neçə dəstəbaşı zabit təyin olunur. Şəhərdə silah götürə bilən hər bir şəxs (15 yaşından 60 yaşınadək) tamamilə siyahı ediliyor. Cavanlar “Hərəkət ordusu” adı ilə həman dəstələrə daxil oluyorlar: qırx yaşından yuxarı olanlar isə ehtiyat əsgəri hesab olunaraq fövqəladə hallarda işə cəlb olunacaqları xəbər verliyor”.
Xəlil İbrahimin verdiyi məlumatdan aydın olur ki, yerli əhali də varlı-kasıb demədən ermənilərin mənfur əməllərinə qarşı ehtiyatı əldən verməməyə çalışır: “Təslihat işlərinə baxmaq üçün şəhərdə 14 məhəllə komitəsi təsis edilyor: məzkur komitələrin vəzifəsi hər kəs öz məhləsinə siyahı tərtib verərək qüvvəsi çatan hər şəxsə beqədəri-qüvvə silah aldırmaq və para toplayaraq madətən zəif olanlar üçün cəmaət yoluyla silah almaqdan ibarət idi. Bu surətlə şəhərdə dövlətli, fəqir-hamı silahlanır və hər məhlənin on minlərcə müştərək ehtiyat gülləsi və yüzlərcə tüfəngi olur”.
Müəllif yazır ki, “Məhəlli türklər müsəlman hissəsilə Ermənistan arasında xət hüdudu dava ehtimalına qarşı təhkim edərək şəhərin şimalından qərbinə doğru bir xətt səngər quruyorlar: xətti-hüdudda bulunan evləri dəxi səngər qərar verərək divarlarını deşiyor, pəncərələrini örtüyor – səngər qayırıyorlar. Hankı məhlənin tüfəngçiləri hankı səngərə gedəcək, ehtiyatda kimlər duracaqlar, səngərə güllə, şörək və sairəyi kimlər daşıyacağlar, çörək nerədə bişəcək, kənardan kömək gələrsə nerədə təvəqqüf edəcək, kimlər müqəyyəd olacaqlardır. Xülasə, bütün cüziyatı belə unutmamaq şərtilə müqavimətə hazırlaşıyorlar. Gecə-gündüz şəhər cavanları əldə silah olaraq səngərlərdə qaravul çəkiyorlar”.
Əhalinin bir-birinə yardım etməsini, öz problemlərinin özü düşünməsini xüsusi vurğulayan Xəlil İbrahim varlıların pul toplayıb kasıblar üçün taxıl aldığını, çörəyin bir girvənkəsinin cəmi 50 qəpikdən satıldığını qeyd edir. Yazıda əhali “öz dərdini özü ağlayıb, dərmanını özü axtarsa da”, əsgərlik çəkməmiş, zabitlik məktəbində oxumamış adamların bu birlik təşəbbüsləri nə qədər yüksək qiymətləndirilsə də, bir sıra nöqsanların da olduğu göstərilir və bildirilir ki, belə nöqsanlara yol verməmək üçün Şuşa əhalisi arasında ümumi səfərbərlik edilmiş, cavanların hamısı əsgərliyə başlamışdı. Şəhərdə əsgəri idarələr təşkil olunmuşdu ki, onları bir neçə kiçik zabit idarə edirdi. Cavanlar müəyyən müddət məşq etdirilir, sonra buraxılırdılar. Şəhər könüllülərindən ibarət qışlada daimi qalmaq üçün dəstələr yaradılırdı. 50 nəfərə qədər təhsilli cavan hərbi məktəbdə oxumaq üçün ərizə vermiş, onlar piyada və süvari dəstələrə ayrılaraq hər gün səhər saat doqquzdan günorta on ikiyə, axşamtərəfi dörddən altıya kimi məşq edirdilər. Zabitlər səngərləri yoxlayır, şəhərin bir başından o biri başına qədər tunel və xəndəklər qazdırıb, yeraltı yollar çəkir, üstüörtülü qazmalar düzəldirdilər. Səngərlərin hər birində quyular, sipərlər, çalalar qazılır, şəhərə və ya kəndlərə hücum olarsa, qarşısını almaq üçün şəhərin müsəlmanlar yaşayan hissəsinin dörd bir səmtində səngər qurulur. Şəhərin “Üçmux” ucalığında da ehtiyat səngəri qurulur.
Müəllif əhalinin hazırlıq vəziyyətini bir qədər də dəqiqliyi ilə ifadə edərək yazır ki, “Bir gündə şəhərdən dağın başına xəndək vurularaq dağın təpəsində səngər quruluyor. Burası erməniləri həyəcana gətirərək narazılığa və müsəlmanların həman səngəri tərk etmələri haqqında bir tələb surətinə bais oluyor. Fəqət bir növ ilə ixtilaf yatırılıyor. Şəhərin şimalında iki buçuq çağrımlıqda “Dövtələb” adlı bir təpə dəxi var. Hər kəs bu təpəyə malik olub iyirmi tüfəngçi bulundurarsa, tərəfi-müqabildən bir şəxsi belə Xəlfəli, Xan kəndi, Malıbəyli və Qaryagin yollarına çıxmağa buraxmıya bilər. İştə məzkur təpənin dəxi əhəmiyyətini etirafla məhəlli türklər orada dəxi səngər quraraq daima iyirmi-otuz qaragül bulunduruyorlardı”. Səngərlərin bir neçə məntəqəyə bölündüyünü, hər məntəqəyə bir rəis təyin olunduğunu göstərən X.İbrahim rəislərin öz dairələrində xüsusi hazırlıqlı onbaşılar təyin edərək hər gün onbaşılardan birini öz dəstəsi ilə qaravula göndərdiyini yazır. Qışlada yaşayan əsgərlərin də başqa vəzifələri var idi. Məqalədən aydın olur ki, “bunca hazırlaşmaqla bərabər müsəlmanlar heç vaxt dava istəmiyorlardı. Unutmamalıdır ki, dava hazırlığı, səngər qurmaq, silahlanmaq və sairə xüsusunda müsəlmanlar nə yapmışlarsa, ermənilər daha ziyadə ciddiyyətlə çalışmış, hətta müsəlmanları hazırlaşmaya onlar vadar etmişlərdir”.
“Azərbaycan” qəzetinin 1918-ci il 19-cu №-sinin 1-ci səhifəsində “Ordu qərargahında– Qarabağda” başlıqlı yazısında Xəlil İbrahim Şuşa şəhərini davaya hazırlamağın, dava olacağı təqdirdə əhalini salamat saxlamağın nə qədər mühüm və çətin iş olduğunu, bu istiqamətdə nə qədər zəhmət çəkildiyini təsəvvür etməyin heç də çətin olmadığını yazır və qeyd edir ki: “Böylə işlər isə şübhəsiz ki, cəmiyyətlər tərəfindən görülür... Təşkilat işləri şəhəri müdafiə halına gətirilmək və davaya hazırlaşmaqda ikən bütün Qarabağda vəba və yatalaq kimi sarı xəstəliklər peyda olaraq gündə otuz-qırx adam ölürdü. Köylərdə camaata tibbi müavinət göstərilməsi qeyri-mümkün olaraq xəstəliklərin önü alınmayırdı. Zira nə lazımı miqdarda təbib və heyəti-təbib var idi, nə xəstəxanə, nə dərman”. Belə ağır bir vəziyyətdə şəhər komandanının nəzarəti altında 8 təbib, həmçinin bir neçə tələbə daxil olmaqla səhiyyə bürosu açılmış, hər məhlədə səhiyyəçilər təyin edilmişdir. Nəticələr yaxşı olduğundan müdafiə hazırlığı məqsədi ilə şəhərin bütün müdafiə məsələlərinin həvalə olunduğu “Hərbiyyə idarəsi” təsis olunmuşdu. Həmin hərbi idarə daxilində “Ərzaq idarəsi” təsis edilsə də, yollar bağlı olduğu və şəhərə ərzaq gətirilmədiyi səbəbindən taxıl və digər məhsullar get-gedə azalmağa, qurtarmağa başlamışdı. Artıq ərzaq idarəsinin səyləri bir nəticə vermirdi, idarə kənardan ərzaq ala bilmirdi. Yalnız şəhərdə sarı xəstəlik dərdi bitdikdən sonra, təbib və tələbələr iclas keçirərək dava olacağı halda zərərçəkənlərə yardım məqsədi ilə “Şəfqət qardaşları” adlı kursu açmaq qərarına gəldilər. Müəllif yazır ki, “İyirmi altı tələbə kursa daxil olub birinci kömək və sarqı qaydalarını öyrəndi. Müavinəti-tibbiyə qəsdilə ibtida şəhərdə bir xəstəxana açıldı. Bunun üçün tələbələr tərəfindən hələ keçən illərdən müsamirə və sairə tərtibi vasitəsilə 12000 manat pul yığılmışdı. Bu dəfə haman məbləğin üstünə bir qədər də parə toplandı və şəhrin hər işində ciddi surətdə iştirak edən “Müdafiəyi-milliyə” cəmiyyəti bu işi öz öhdəsinə götürərək 18000 manat pul buraxdı... Xəstəxanaya iki təbib və səkkiz tələbə baxacaqdır. Burası mərkəz təşkil edəcəkdi. Bundan əlavə dava düşdüyü təqdirdə cəbhə təşkil edəcək olan xətdə sol cinah mərkəz və sağ cinah da olmaq üzrə üç yerdə dəxi ayrı-ayrı sarqı nöqtəsi qərar verilmişdi. Bu nöqtələrin hər birində bir təbib və beş tələbə duracaqdı”.
X.İbrahimin öz yazısında toxunduğu daha bir maraqlı məqam bundan ibarətdir ki, o, Şuşanın müsəlman əhalisinin dava istəmədiyini, onlarla bərabər bir qrup erməninin də sülh tərfdarı olduğunu göstərir. Həmin sülhpərvər ermənilərlə danışıq apararaq vəziyyəti nəzarət altına almaq istəyən azərbaycanlılar tərkibi altı türk və altı ermənidən ibarət olan “Beynəlmiləl komitə” yaratmışdılar. Komitənin ixtilafların yatırılması yönündəki rolunu xüsusi qiymətləndirən müəllif yazır ki, “Heyət bir olub daima ermənilər ilə müsəlmanlar arasında vüqu bulan ixtilafları yatırmaq, ixtilaflı məsələləri sülh ilə həll etmək, xassə şəhərdə asayiş və müsaliməti davam etdirmək uğrunda çalışıyorlardı. Həm pək böyük xidmət gördü. Bu komitə olmasaydı, bəlkə, Şuşada 3-4 dəfə qanlı müsadimə də baş verərdi”.
Sonrakı fikirlərdən aydın olur ki, komitə bir çox məsələlərdə öz müsbət rolunu göstərmişdi: “Əvvəla, Aras ilə Kür arasında sükunət edib də yayda dağa, yəni yaylağa köçən dörd yüz min əhaliyi-elat nisan ayının axırlarından etibarən köçməyə başlamalı ikən dağ yollarının erməni əlində olması və ermənilərin yollarda xalqa azar və əziyyət vermələrindən dolayı həziran ayından köçə bilməyib aranda qalmışdı. Burası köçərilər üçün bir fəlakət təşkil ediyordu. Zira həm əhali, həm mal-qoyun qızdırma tutub qırılıyordu. Beynəlmiləl komitənin türk əzasının təşəbbüsilə nəhayət, elata yol verilərək dağa köçməgə imkan oldu. Fəqət yollarda ermənilər camaata pəh çox əziyyət verdilər”.
Komitənin daha bir əhəmiyyətli xidməti də olmuşdu. Şuşalılara 12000 erməni qaçqınının şəhərə gəlmək istədiyi haqda məlumat çatdırılmışdı. Böyük Yarma adlı yerdə Zarıslı və Musurmanlar adı ilə tanınan camaat ermənilərin qarşısını kəsərək şəhərə buraxmırdılar. Dörd gün, dörd gecə zarıslılarla ermənilər arasında atışma olmuş, bu hadisədən sonra şəhərdə hər an qarışıqlıq baş verəcəyi gözlənirdi. Komitə yenə işə qarışaraq davanın qarşısını almışdı.
Komitənin fəaliyyətini xüsusi qiymətləndirən müəllif yazır ki, “Fəqət Beynəlmiləl komitənin ümdə xidməti son günlər oldu ki, bu xüsusda vaxtilə yazılacaq. Şəhərin yolu hər tərəfdən bağlı olduğundan bütün cahandan əlaqəsi kəsilmiş, dünyadan bixəbər, adətən qaranlıqda olmuş bir cocuq kimi qalıyordu... Bu halda bir də Andronik və Şahnazaryan qoşunlarının şəhərə vürudu xəbəri çıxıyor. Ermənilərin vəhşiliyi daha da artıyor. Ermənilərin bihəyalığının nə həddi var, nə hesabı. Türklər o qədər sıxıntı çəkiyorlar ki, dava düşeydi, canımız qurtarardı, ya ölər, ya ermənilərin boyunduruğundan xilas olardıq – deyə, ölmək şərti ilə də olsa, ermənilərdən qurtarmağı arzu ediyorlardı”.
Belə bir vəziyyətdə Bakının alınması xəbəri müsəlman əhaliyə böyük bir sevinc, eyni zamanda təsəlli oldu. “Qurban günü müsəlmanlar birinci dəfə şəhərdə rahatlıq hiss etdilər. Həm öylə şadlıq ki, bəlkə, Şuşa şəhəri bütün tarixində böylə bayram görməmişdir”. Lakin bu sevindirici xəbər cəmi iki gün çəkmiş, üçüncü gün Şahnazaryanın gəlməsi xəbəri yayılmışdı. Bu çətin vəziyyətdə də beynəlmiləl komitənin böyük rolu olmuş, Şuşada yaşayan erməniləri sakitləşdirməyi bacarmışdılar. X.İbrahim bu barədə “Azərbaycan” qəzetinin 20-ci nömrəsində yazır ki, “Qarabağdan xəbər verirlər ki, bir dəstə daşnaqsağan firqəsinə mənsub ermənilərin macərapərəstliyi tamamilə dəf edilib. Erməni camaatının Qarabağ hadisələrində iştirak etməmələri aşkar olmuşdur. Erməni əhalisi şəhərdə və kəndlərdə əsgərlərimizi duz-çörəklə qarşılayıb Azərbaycan təbəəliyini qəbul etməklə bərabər öz xoşları ilə əsləhələrini təslim edib hökumətin hər bir əmr və fərmanına tabe olmağa hazırdırlar. Müxtəsər kəlam, həyat öz adi halına düşüb. Zəhmətkeş kənd əhalisi öz məşquliyyətinə başlamaqdadır. Şahnazaryanın planı isə çox qorxunc imiş: “Plan böylə imiş ki, Şahnazaryan gəlsin həman kəndə. Şuşadan köməyə gedən ermənilər dəxi oraya yığışdıqdan civara yığılmış olan müsəlmanlar atlılar ilə dava etsinlər, ətrafdakı köyləri dağıtsınlar, bədən şəhərə gəlsinlər”.
Qəzetin sonrakı nömrələrində də ardıcıl olaraq Xəlil İbrahimin Şuşadakı vəziyyətlə bağlı məlumatları dərc olunmuş, bütün cidd-cəhdlərə baxmayaraq, vəziyyətin get-gedə pisləşməsi haqqında məlumatlar dərc olunmuşdu. Bir yandan aclıq, digər tərəfdən erməni fitnəkarlarının əməlləri əhalini çox yormuşdu. Belə bir vəziyyətdə türk ordusunun Şuşaya gəlməkdə olduğu haqqında xəbər yayılır. İndi ermənilərin hansı plana əl atacağı məlum deyildi. Beynəlmiləl komitə erməniləri sakitləşdirməyə, onların türk ordusuna qarşı dava planından əl çəkməsinə çalışırdı. Qəzetin 22-ci sayında müəllif bu barədə yazır ki, “Nəhayət, beşinci gün axşam saat doqquzda beynəlmiləl komitənin erməni nümayəndələri gələrək erməni qurultayında məsələlərin müsbət surətdə həll edildigini xəbər verdilər. İmdi hər kəsə məlumdur ki, ermənilər təslim oluyorlar. Nəhayət, altıncı gün Ağdamda saxlanmış olan erməni nümayəndələri şəhərə gəldilər. Məlum oldu ki, bunlara ultimatum verilərək ermənilərin 24 saat zərfində təslim olmaları tələb edilmişdir. Haman gün ermənilərdən bir neçə kişi Şuşa komandanını hüzuruna bir danə əldə qayrılmış top, bir pulemet və 80 tüfəng gətirərək Azərbaycan hökumətinə təslim və tabe olduqlarını elan etdilər”.
Göründüyü kimi, keçən əsrin əvvəllərində Bakıda nəşr olunan “Azərbaycan” qəzetində Şuşa, orada baş verən ictimai-siyasi hadisələr haqqında geniş və hərtərəfli məlumat verilmiş, qəzetin, demək olar ki, bütün saylarında ermənilərin Şuşada törətdikləri əməlləri əks etdirən yazılar dərc olunmuşdur.
Ümumilikdə, Azərbaycan milli mətbuatında Şuşa mövzusu hər zaman aktual olmuş, istər buradakı ictimai-siyasi vəziyyət, istərsə də Şuşanın zəngin elmi mədəni mühiti haqqında əhəmiyyətli yazılar çap edilmişdir. Bu materiallar keçən əsrin əvvəllərində Şuşa həqiqətlərinin dərk olunmasında, Şuşanın o dövrkü taleyi, ermənilərin mənfur xisləti haqqında daha geniş bilgilər əldə edilməsində xüsusi rol oynayır.

Şuşa Bəyənnaməsi qəbul olundu

I Türk Dünyası Mədəniyyət Forumu çərçivəsində Şuşa Bəyannaməsi qəbul olunub.
Bu barədə Mədəniyyət Nazirliyindən məlumat verilib.
Bildirilib ki, Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Şuşa şəhərində Ümummilli lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyi münasibətilə keçirilən I Türk Dünyası Mədəniyyət Forumunun iştirakçıları tərəfindən Şuşa Bəyannaməsi qəbul edilib.
Bəyannamədə Türk dünyasının ilk mədəniyyət forumuna dəstəyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə bütün iştirakçılar adından təşəkkür ifadə olunub.
Sənəddə Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində, eləcə də Türk Dünyasının 2023-cü il üzrə mədəniyyət paytaxtı Şuşaya Böyük Qayıdışı və bu yolda sürətlə aparılan genişmiqyaslı bərpa-quruculuq işlərini və mədəni mühitin canlandırılmasını alqışlanaraq 30 illik işğal dövründə, Azərbaycanın Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələrində Türk dünyası mədəni irsinin ayrılmaz tərkib hissəsi tarixi və mədəni abidələrin geniş miqyaslı dağıdılması, həmçinin mədəni mülkiyyətin qaçaqmalılığı və qanunsuz dövriyyəsi kimi ağır beynəlxalq humanitar hüquq pozuntularını qəti şəkildə pisləyir və bütün aidiyyəti beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən bu məsələdə sərt mövqe tutulmasını tələb olunub.
Həmçinin, Şuşada baş tutan diskussiyalar və geniş fikir mübadilələri çərçivəsində türk mədəniyyətinin dünəni, bu günü və sabahı nəzərə alaraq mövcud çağırışların birgə əməkdaşlıqda həlli üçün yeni mexanizmlərin yaranması dəstəklənib.
Forum iştirakçıları türk dilləri və ədəbiyyatı vasitəsilə ortaq mədəni mövqeyimizin gücləndirilməsini zəruri hesab edərək bu irsin rəqəmsal mühitə transformasiyasını sürətləndirməyə çağırış edib, I Türk Dünyası Mədəniyyət Forumu çərçivəsində əldə edilmiş müsbət nəticəni nəzərə alaraq türk tarixi-mədəni irsinin araşdırılması, bərpası, mühafizəsi və təbliği sahəsində birgə fəaliyyət və ən yaxşı təcrübənin bölüşülməsinə xidmət edəcək Türk dünyasının İrs üzrə rəhbərlərinin şəbəkəsinin yaradılmasını alqışlayır və mütəmadi əsaslı platforma fəaliyyətinə başlamasını tövsiyə edirlər.
Şuşa Bəyannaməsində qeyd olunur ki, türk dünyasında mədəni marşrutlar proqramının təsis edilməsini və ilk mədəni marşrutun yaradılması təşəbbüsünü perspektivli ortaq layihə kimi yüksək qiymətləndirir və bütün maraqlı tərəfləri bu təşəbbüsün irəlilədilməsində fəal iştiraka çağırılır:
"Mədəniyyətin rəqəmsallaşması, habelə XXI əsrdə türk mədəniyyəti qarşısında duran çağırışlara cavab verən ortaq həlləri təşviq edirik və mədəniyyət sahəsindəki yaradıcı sənayelərin ortaq bazarların yaradılması üzrə müzakirələrin intensivləşməsini təklif edirik".
Azərbaycan Respublikasının təşəbbüsü ilə yaradılmış Türk Dünyası Mədəniyyət Forumu bütün əsas maraqlı tərəflərin təmsilçilərini bir araya gətirən mühüm universal platforma kimi uğurlu olduğu qeyd olunaraq Forumun iki ildən bir keçirilməsi təklif edilib.
Sonda tədbir iştirakçıları birlikdə xatirə şəkilləri çəkdiriblər.

YERİMİZDƏN GÖYÜMÜZƏ ƏMANƏTİMİZ!
QƏNİRƏ xanım Paşayeva!

O getdi...
Öz adını böyük hərflərlə xalqının qəlbinə yazan ADAM!
İtirdik... Amma gözümüz həmişə gəzəcək, Sizi!
Özünüzün müsahibələrinizdə dəfələrlə qeyd etdiyiniz kimi, olan-qalanımız hamısı burda qalacaq, əliboş, gözüyumulu gedəcəyik. Yalnız sevgi əbədidir! Qəlblərimizdə Sizə olan sevgi!
Gec- tez o bambaşqa sevginizi, qəlbimizdəki əmanətinizi Sizə pay gətirəcəyik! Ziyanız xalqımızın gələcəyinə həmişə nur saçacaq. Özünüzlə aparmadığınız yaxşılıqlarınız bu dünyada dönə-dönə xatırlanacaq!
Yerimizdən, göyümüzə əmanətimiz, Əziz Qənirəmiz! Gözümdə yaş qurumaz, qəlbimdə sızıltın, canımda ağrın kəsməz. Sizi andıqca Vətən sevinər! Çox sevdiyiniz çiçəklər par-par parlar üzü Günəşə! Sizi əbədi yaşadar, Vətən! Yada salıb könlün aldıqlarınız qədirbilənliklə adınızı anar, ruhunuzu şad edər!
Məqamınız uca olsun, yeriniz behişt! Allah nura qərq etsin, əbədi evinizi, Əziz Qənirə xanım!
Ailəsinə, doğmalarına, hörmətli Qəzənfər müəllim Paşayevaya dərin hüznlə baş sağlığı verirəm. Allah rəhmət etsin!



Şair-publisist:
Azadə Novruzova

YENİ KİTAB İŞIQ ÜZÜ GÖRÜB

''KƏLAĞAYI ƏLVAN QIYQACI'' LAYİHƏSİ ÇƏRÇİVƏSİNDƏ YENİ KİTAB İŞIQ ÜZÜ GÖRÜB

Azərbaycan Respublikası Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə "Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi" İctimai Birliyinin (İB) 2023-cü il kiçik qrant müsabiqəsində həyata keçirdiyi ''Kəlağayı əlvan qıyqacı'' layihəsi çərçivəsində yeni kitab işıq üzü görüb. "Kəlağayı əlvan qıyqacı'' adlı şeirlər kitabı Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyinin sədri Güllü Eldar Tomarlı tərəfindən uzun illərdi araşdırılaraq toplanıb.
Analarımızın, qız-gəlinlərimizin ismət, gözəllik və yaraşıq rəmzi sayılan kəlağayını vəsf edən şeirlər kitabında 76 müəllifin kəlağayıya aid şeirləri toplanmış, Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın milli baş örtüyü olan kəlağayıya diqqət və marağını əks etdirən məqalə və şəkillər toplanaraq oxucuların ixtiyarına verilmişdir.
"Kəlağayı əlvan qıyqacı'' kitabı kəlağayıya aid ilk şeirlər kitabı olaraq, gənc nəsilə bir töhfə, bir sevincdir. Kitabın redaktoru Vüsal Sehranoğlu, layihə rəhbəri Güllü Eldar Tomarlıdır. Üz qabığındakı ''Kəlağayı əlvan qıyqacı'' rəsm əsərinin müəllifi rəssam Gülnarə Məmmədlinin, "Heratı" kəlağayı isə Basqallı kəlağayı ustası Abbasəli Talıbovundur.
Kitabda rəssam Gülnarə Məmmədlinin kəlağayıya aid rəsm əsərlərinə də yer verilib. Kitabın adı aşıq sənətinin görkəmli nümayəndəsi, zirvəsi olan Dədə Ələsgərin şeirindən götürülüb.
#mirvariddilbazipoeziyaməclisi

Xınalıq kəndi və Köç yolu” UNESCO-nun mədəni irs siyahısına salındı

Xınalıq kəndi və Köç yolu” UNESCO-nun mədəni irs siyahısına salınıb.
Bu barədə UNESCO-nun Səudiyyə Ərəbistanının Ər-Riyad şəhərində keçirilən Ümumdünya İrs Komitəsinin 45-ci sessiyasında qərar verilib.
Qeyd edək ki, Azərbaycanın mədəni irsi üçün əhəmiyyətini, köç yolunun yerləşdiyi ərazinin qorunması, vahid idarəetmə modelinin yaradılması və burada məsuliyyətli turizmin inkişaf etdirilməsi məqsədilə 4 sentyabr 2023-cü il tarixində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə “Xınalıq və Köç Yolu” Dövlət Tarix-Mədəniyyət və Etnoqrafiya Qoruğu yaradılıb.
Beləliklə, “Xınalıq və Köç yolu” Azərbaycanda UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilən dördüncü mədəni irs ərazisi oldu. Bundan əvvəl Şirvanşahlar Sarayı və Qız Qalası ilə birlikdə İçəri şəhər, Qobustan Qaya Sənəti Mədəni Landşaftı, Xan Sarayı ilə birgə Şəkinin tarixi mərkəzi də Ümumdünya İrs siyahısına daxil edilib.
Xatırladaq ki, “Xınalıq” Dövlət Tarix-Memarlıq və Etnoqrafiya qoruğu ölkə prezidentinin 19 dekabr 2007-ci il tarixli Sərəncamı ilə yaradılıb. Dövlət Turizm Agentliyinin tabeliyində olan qoruqda mədəniyyət və turizm əhəmiyyətli tarixi, memarlıq, arxeoloji, etnoqrafik, numizmatik və digər abidələr yerləşir.

Çingiz Abdullayev ölkəni tərk etməsiylə bağlı danışdı: “Heç yerə getmirəm”

İlk dəfə hekayələri mətbuatda çap olunanda sovet dönəmi idi. Moskvada deyirdilər ki, “Çingiz Abdullayev kimdir ki, siyasi detektiv yazıb? Ona deyin ki, gedib qoyunları ilə məşğul olsun, bazarda göyərti satsın”.
1988-ci ildə “Mavi mələklər” adlı ilk kitabı işıq üzü görəndə isə, onu Mərkəzi Komitəyə çağırıb banditdən, milisdən yazmasını, amma siyasi detektiv qələmə almamasını tövsiyə ediblər. Bu işin sovet yazıçısının çörəyi olmadığını bildiriblər...
Deyir ki,- “Onlar düşünürdülər ki, azərbaycanlının belə ağlı olmaz, siyasi detektivi ancaq yəhudi yaza bilər. Dedim, yazacağam. Onda mənə dedilər, çalış onlardan yaxşı yaza bildiyini sübut edəsən. Görünür, sübut etmişəm ki, Rusiyanın hər bir şəhərində, hər bir kitab mağazasında mənim kitablarımdan ibarət ayrıca rəf var. Buna sevinmək lazımdır. Fəxrlə deyirəm: kitablarım xeyli dildə nəşr olunub. Təzəlikcə bilmişəm ki, mənim kitablarımı erməni dilinə qanunsuz tərcümə edib Xankəndi və İrəvanda da oxuyurlar. Ermənilər Azərbaycan yazıçısını oxuyur, azərbaycanlılar isə deyir, iki xalq yazıçısının kitablarını yandıraq. Azərbaycanda cəmi 4 xalq yazıçısı qalıb. Onların da kitablarını yandırsaq, nə olar?”.
Rusdilli ailədə böyüyüb boya çatıb. Ata tərəfdən ulu babası hələ 1890-cı illərdə Bakıda vəkil köməkçisi olub. Atası Abdullayev Akif Abdulla oğlu isə İkinci Dünya Müharibəsinin iştirakçısı olub. Müharibədən sonra Naxçıvan Muxtar Respublikasının prokuroru vəzifəsində çalışıb. Daha sonra Bakı şəhərində prokuror müavini, Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının Rəyasət Heyətinin sədri vəzifələrində işləyib...
Bu gün yazıçıya Azərbaycan dilində sərbəst danışmamasını irad tutanlar unudurlar ki, həqiqətin məxsus olduğu dil yoxdur- hansı dildə desən də, həqiqət elə həqiqətdir…
“İlk romanım olan “Mavi mələklər”i xaricdə yazmışam. Əllə yazmışdım. 23 yaşımda yazmağa başladım, 25 yaşımda bitirdim. Nəşriyyat dedi, bunu qəti çap edə bilmərik. Soruşdum niyə, dedilər, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi icazə vermir. Neçə ildən sonra o vaxt indi nazir olan Nazim İbrahimov dedi ki, mən kömək edəcəyəm. Azər Mustafazadə Mərkəzi Komitədə şöbə müdiri idi. Onlar birləşib nə etdilər bilmirəm, amma 28 yaşım olanda icazə aldılar. Nəhayət kitab 30 min nüsxə ilə çıxdı və bir həftəyə satıldı. Çox böyük qonorar aldım. 29 yaşımda zəng vurdular ki, istəyirik, kitabı təkrar nəşr edək. 100 min tirajla çap olundu. İkinci nəşrin qonorarını alanda fikirləşirdim, bu pula ömür boyu yaşaya bilərəm. Mavi mələklər bir müddət sonra Krasnodarda 500 min tirajla üçüncü dəfə nəşr olundu”- söyləyir.
Haqqında söhbət açdığım Çingiz Abdullayev 1959-cu ildə Bakı şəhərində dünyaya gəlib. 1976-cı ildə 189 nömrəli məktəbin rus dili bölməsində orta təhsili bitirərək, Azərbaycan Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsinə qəbul olunub. 1981-ci ildə orada ali təhsilini rus dilində başa vuraraq, hüquqşünas ixtisasına yiyələnib. 1981-ci ildə əmək fəaliyyətinə Bakı istehsalat birliyində hüquq məsləhətçisi kimi başlayıb. Bir müddət sonra Bakı şəhəri Əzizbəyov rayonu icraiyyə komitəsində şöbə müdiri, Kominist Partiyasının Qaradağ rayonu komitəsində təşkilat şöbəsinin təlimatçısı, siyasi-maarif kabinetinin müdiri vəzifələrində çalışıb. 1989-cu ilin fevralında Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının katibi seçilib. 1988-ci ildə "Beynəlxalq təcavüz problemləri" mövzusunda rus dilində dissertasiya müdafiə edərək hüquq elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alıb. 1991-ci ildə yenidən rus dilində "Beynəlxalq cinayət problemləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib və hüquq elmləri doktoru elmi dərəcəsinə yiyələnib. Xidmətlərinə görə bir sıra orden və fəxri adlara layiq görülüb...
Deyir ki,- “Pul həmişə insanlar üçün önəmli olub. Çox vaxt düşünürlər ki, pulun olanda hər şey yaxşı olacaq. Məsələn, qızın yaxşı ərə gedəcək, oğlun yaxşı evlənəcək, yaxşı vəzifə ala bilərsən, yaxşı maşının, evin olacaq və s.. Pul xoşbəxtlik üçün etalon deyil. Mənə bir nəfər dedi, siz cavanları aldadırsınız, pul hər şeydən üstündür. Dedim, onda qızının gözlərini sığorta etdir, nə isə olsa, yaxşı pul alarsan. Adam övladının gözünü neçəyə ala bilər? Adamın atası-anası yanındadır, uşaqlar sağlamdır, bundan yaxşı nə var? Amma başqa bir həqiqət də var ki, bəli, pul olmayanda yaşamaq çətindir. Çox pul olanda adam onu yox, o səni idarə edir. İkincisi də, baxır pulu necə qazanırsan. Həkim gözləyirsə ki, rüşvət verməsələr, əməliyyata girməyəcəyəm, bu, haram qazanılan puldur. Mən bir dəfə demişdim, rüşvət almaq fahişəlikdir. Əgər öz vicdanını satırsansa, sənə nə demək olar? Bədənini də yox, vicdanını satırsan. Bu dəhşətdir. Axı sənin uşaqların da bilir ki, sən harada oğurluq edib, yalan danışırsan”.
Onu sevməyən insanlar da var. Doğrudur, bunun səbəbini müxtəlif arqumentlərlə izah etməyə çalışırlar, amma unudurlar ki, insanın mahiyyəti dilində yox, əməllərindədir. Prokuror ailəsində böyüyən çox harın adamları görmüşük. Adamı tapdalayıb keçməyə də hazırdırlar, lakin Çingiz Abdullayev öz əməyi, istedadı, bacarığı, intellekti ilə tanınan, məşhurlaşan prokuror balalarındandır. Onun hansı dildə danışması, fikirlərini ana dilində hansı tərzdə ifadə etməsi elə də önəmli deyil. Əsas odur ki, başdan ayağadək azərbaycanlıdır...
“Son 20-25 ildə Azərbaycanda qonorar almırdım. Alanda da Qarabağ cəmiyyətlərinə və uşaq evlərinə bağışlayırdım. Bunu bilənlər var. Yalnız xaricdən qonorar alırdım. Təəssüf ki, Rusiyada da kitablara görə vergi çoxdur. Əgər öz yazıçılarından 10 faiz alırlarsa, xarici müəlliflərdən 38 faiz vergi tuturlar. Mən Azərbaycanda qonorarı son vaxtlar alıram. Bu proses “Qanun” nəşriyyatından başladı. İndi də “TEAS Press” Nəşriyyatı mənim kitablarımı çap edir, mənə qonorar verir. Çıxan və çıxacaq kitablarımın qonorarlarını almışam. Hazırda İngiltərə və Türkiyədə də müqavilələr imzalanıb. Çünki “TEAS Press” hər iki ölkədə mənim kitablarımı nəşr edəcək. Bir dəfə filmim çəkiləndə mənə 50 min dollar qonorar yazmışdılar. Nazir Polad Bülbüloğlu zəng vurdu ki, Çingiz müəllim, gəlin, dəhşətli bir şey olub. Getdim, dedilər, 35 faiz vergi verməlisən. Məndən 17,5 min dollar vergi aldılar. Sonra Vergilər Nazirliyindən, televiziyadan zəng vurdular ki, siz yaradıcı insanlar arasında ən çox vergi verən nümunəvi adamsınız, sizi çəkmək istəyirik. Bəlkə mən də o pulu verməzdim, amma nə etmək olar, hesabdan çıxarılır. O vaxt “ANS” gəldi çəkməyə, dedim, kül mənim başıma ki, ən çox vergini mən ödəmişəm. Bu “julik” məmurların heç biri vergi vermir, yazıçının qonorarından alırlar. İndi Azərbaycanda kitablar 500 nüsxə ilə çıxır. İkincisi də açıq danışaq, yaradıcı insan təvazökar ola bilməz. Bizim çox az yazıçılarımızın kitabları xaricdə çap olunur. Azərbaycanda çıxan kitablardan da böyük qonorar ala bilməzlər. Çox sağ olsun “TEAS Press” ki, mənim kitablarımı çıxarır, yaxşı qonorar verir. Azərbaycanda iki-üç yazıçı qonorar alır. Məsələn, bilirəm ki, Elçin Hüseynbəyliyə verirdilər. Azərbaycan yazıçılarının qonorar ala bilməməsi o demək deyil ki, onlar istedadsızdırlar. Xeyir! Türkiyədə 4-5 yazıçı yaxşı qonorar alır. Rusiyada isə 12-13 belə müəllif var. Azərbaycandan təkcə mənəm. Bu faciədir, amma həqiqətdir”.
Bəli, ədəbiyyat sahəsində dünyada yeganə azərbaycanlı olan bu adam həm də qürur yerimizdir. Onu usandırmaq, yalan şaiyələrlə insanların gözündən salmaq nadanlıqdır...
Deyir ki,- “Yəqin fikirləşirlər ki, Çingiz niyə bu qədər kitab yazır. Haqqımda bəzən yalan şeylər yazırlar. Mənim nə mağazam, nə kafem, nə restoranım və şadlıq evim var. İndi kimin bir az pulu var, şadlıq evi açır. Mən pis biznesmenəm. Bütün qazancım kitablardan və kinolardandır. Bəzən mənim açıq danışmağımı qəbul etmirlər. Deyirlər, qorxmursan, heç kimdən asılı deyilsən, ona görə danışırsan. Mən Yazıçılar Birliyindən aldığım maaşı paylayıram. Oxucu kitab oxuyanda onun müəllifinə inanmalıdır. 29 milyon insan kitablarımı alıb oxuyub. Əgər onlar bilsə ki, mən yaltaqlanıram, kiminsə xoşuna gəlmək istəyirəm, onlar məni oxumayacaqlar”.
Doğrudur, hər bir insan öz ana dilində gözəl danışmağı bacarmalıdır. Bəli, Çingiz Abdullayev öz ana dilində hamı kimi danışa bilməsə də, fəqət o, danışanda hamı onu başa düşür. O qədər gözəl, pafoslu danışanları görmüşük ki, mahiyyəti Çingiz Abdullayevin kölgəsində qalır...
“Bir neçə il əvvəl də söhbətlər olmuşdu ki, guya Azərbaycanı tərk etmək istəyirəm. Bunu indi də qəsdən yazırlar. Mən yenə də deyirəm, yadda saxlasınlar: Heç yerə getmirəm, Azərbaycanda yaşayacam".

Aliyə Ramazanova vəfat etdi

Əməkdar artist, rəqqasə Aliyə Ramazanova vəfat edib.
Bu barədə aparıcı Saleh Bağırov məlumat yayıb.
O, 82 yaşında dünyasını dəyişib.
Qeyd edək ki, Aliyə Ramazanova Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının solisti olub.

Bu gün ömrünün yarım əsrə yaxın bir dövrünü Azərbaycan Radio-Televiziyası vasitəsilə xalqına xidmət etmiş Xalq artisti, Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin professoru, Prezident təqaüdçüsü QARA TAĞIZADƏNİN doğum günüdür. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Radiosu bu gün də onun səsilə dinləyiciləri sabaha səsləyir. Diktorun bənzərsiz səsilə "Danışır Bakı" sözləri insanları səhər-səhər xoş ovqata kökləyir.
Radionun "Misraların işığında" rubrikasında şair Şəkər Aslanın şeirləri dəfələrlə səsləndirilib. QARA TAĞIZADƏNİN ifası şairin qəlbini necə riqqətə gətiribsə, ona şeir həsr eləyib.
Hər ikisinin ruhu şad olsun.
Publisist Lətafət Tağızadənin ömür-gün yoldaşı Qara Tağızadənin həyat və yaradıcılığından bəhs edən "Uzaq yaşıl ada" kitabında dərc olunmuş həmin şeiri izləcilərimizə təqdim edirik.
Sevda Əlibəyli

BİR DƏ QANADLANDIM

"Misraların işığında" rubrikası ilə diktor, Xalq artisti QARA TAĞIZADƏNİN ifasında şeirlərimi radiodan dinləyən zaman qəribə hisslər keçirdim. Öz şeirlərim, ürək sözlərim mənə son dərəcə təzə görünürdü. O qədər təzə ki, lirik duyğularımı sanki diktor qardaşımız bir əlvan göyqurşağına bələmişdi. Onun sevə-sevə, duya-duya aydın və sirayətedici bir səslə oxuduğu bu şeirlər məhz mənim arzumca səslənirdi. Haldan-hala düşür, sanki özümün deyil, elə Qara qardaşımızın varlığından qopan lirik çırpıntıların izharına diqqət kəsilirdim. Həmin andakı minnətdarlıq duyğularımı aşağıdakı sətirlərlə bildirməyə çalışmışam.

Bir də fərəhləndim, bir də dirçəldim,
Bir də qanadlandım söz həvəsində.
Şeirimi dinləyib, heyrətə gəldim,
Ruhum dil açmışdı sənin səsində.

Ay Qara, bir daha anladım bu gün
Səni də ucaldan həssas ürəkmiş...
Sən demə, şeiri də oxumaq üçün
İstedad gərəkmiş, ilham gərəkmiş.

Sənə məhəbbətlə el qulaq asır,
Hər sözü şair tək görür, duyursan!
Mənim kimi bəlkə çoxları yazır,
Sənin kimi ancaq sən oxuyursan.

Şəkər Aslan
19 oktyabr 1994-cü il

76 yaşlı sənətçi xəstəxanaya yerləşdirildi

Britaniyalı müğənni, bəstəkar, pianoçu və aktyor Elton Con xəstəxanaya yerləşdirilib. 76 yaşlı sənətçi evində yıxılıb.
Ətraflı
Onun Monakoda xəstəxanaya yerləşdirildiyi bildirilir.
Elton Conun yüngül xəsarət aldığı qeyd olunur.

Aşıq Əkbər -90

İllərin səltənətindən adlayıb bugünümüzə gəlib çatmış Aşıq poeziyasından söhbət açarkən ilk olaraq Aşıq Qurbani yada düşür, sonra da bu sırada Aşıq Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Sarı Aşıq, Molla Cuma, Aşıq Valeh, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Aşıq Hüseyn Bozalqanlı, Aşıq Şəmşir, Aşıq Əmrah Gülməmmədov, Aşıq Hüseyn Saraçlı, Aşıq Kamandar Əfəndiyev, Aşıq Şakir, Aşıq Pənah, Aşıq Bəylər, Aşıq Mikayıl Azaflı, Aşıq İmran Həsənov və Aşıq Əkbər Cəfərov da yer tutr. Bu ustad aşıqlar uzaq-yaxın tariximizin sənət fədailəridir – hər birinin özünəməxsus sənət yolu, öz yaradıcılıq dəsti-xətti olub...
Təbii ki, Aşıq sənətinin ucalıqlarından bəhs edərkən Tovuz Aşıq məktəbinin görkəmli davamçısı, saz-söz sənətinin ölməz dühası Aşıq Əkbər Cəfərovun zəngin yaradıcılığından söhbət açmaya bilmirsən. Əslində, məqsədimiz bu günlərdə 90 illik yubileyi olacaq, yaddaşımızda artıq bir məktəbə çevrilmiş Əkbər Cəfərov - böyük sənəti ilə daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Məqsədimiz misilsiz ozan haqda söhbət açmaq, onun yaradıcılığı barədə yazı yazmaq, dəyərli sənətini bir daha Aşıq poeziyasını sevənlərə təqdim etməkdir.
Məlum olduğu kimi, görkəmli saz, söz ustası Aşıq Əkbər Cəfərovun 90 illik yubileyi ilə əlaqədar hazırlıq işləri gedir. Bu mövzuda bir neçə dəfə Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı ilə görüşüb söhbət etdik. Məhərrəm müəllim söhbət əsnasında bildirdi ki, Aşıq Əkbərin 90 illik yubileyi həm boya-başa çatdığı Tovuz rayonunda, həm də Bakı şəhərində çox yüksək səviyyədə qeyd olunacaq. Bu günlərdə Şəmkirdə yaşayan bir dostumdan eşitdim ki, Tovuzda Aşıq Əkbər Cəfərovun 90 illik yubileyi münasibətilə hazırlıq işləri görülür...
Aşıq Əkbər Cəfərov yaradıcı aşıqdır. Onun həm ifaçılıq bacarığı, həm də yaradıcı ruhu aşıq sənətinə misilsiz töhfədir. Onun kimi bir ozan haqqında istəkli oxucularımıza məlumat verməyi özümə borc bilirəm.
Aşıq Əkbər Cəfərov 1933-cü ildə Tovuz rayonunun Bozalqanlı kəndində Zərbəli kişinin ocağında dünyaya gəlmişdi. Erkən yaşlarından el-obanın toy şənliklərində aşıqlara qulaq asmış, məşhur zurnaçı Lələni, balabançı İbrahimi, dəfçi Mikayılı dinləmiş, onların ifaçılığına vurulmuş və onlardan çox şey əxz etmişdir. Beləliklə, balaca Əkbər ilk sənət ruhunu yastı balaban çalmaqla başlamışdır. Balabanın qəlbinə yatan sehrli sədaları onu Aşıq sənətinin ecazkar dünyasına yaxınlaşdırmışdır. Sonra ustad aşıqların yanında şəyirdliyə başlamışdır. Aşıq Əkbərin ilk ustadı Aşıq Hüseyn Bozalqanlının bacısı oğlu Aşıq Qədir İsmayılov olmuşdur.
Əkbəri el şənliklərində aşıq formasında görən insanlar - Ayə, bu, bizim balabançı Əkbərdi ki... - deyirmişlər. Aşıq Mirzə Bayramov, Aşıq Yusif Yusifov, Aşıq Mikayıl Azaflı kimi ustadlar gənc Əkbərə öz xeyir-dualarını veriblər. Ustadı Aşıq Qədir İsmayılov isə ömürünün sonuna qədər Aşıq Əkbər Cəfərovdan ayrılmayıb.
Mən Azərbaycan aşıq sənətinə kifayət qədər bələd olan bir insan kimi, Aşıq Əkbərin sənətə gəlib, bu meydanda necə “at oynatdığına”, hörmət-izzətlə qarşılanıb, hər ifasından sonra sürəkli alqışlarla qarşılanmasına dəfələrlə şahid olmuşam. Aşıq Əkbərin el şənliklərində, toyda-nişanda ifa zamanı vurduğu zəngulələr, oxuduğu müxtəlif havacatları yerli-yerində ifa etməsi hələ də onun pərəstişkarlarının yaddaşından silinməyib.
Aşıq Əkbərin anası Gədəbəy rayonunun Şınıx mahalının Hacılar kəndindəndir. Əkbərin Şınıx mahalına olan sevgisi "Şınıxa gəlsin" qoşmasında da özünü aşkar büruzə verir:

...Əkbər də çox görüb cavan yaşında,
Kəklik ötür hər xınalı daşında.
Kimin meyli varsa, bulaq başında
Çiyələk dərməyə Şınıxa gəlsin.

Şınıx camaatını, bu mahalı yaxından tanıdığı üçün sakinlər Aşıq Əkbər Cəfərova xüsusi rəğbət bəsləyir və onun əvəzsiz səsinin vurğununa çevrilirlər. Beləliklə, Aşıq Əkbər, Aşıq Əlxan və balabançı Müseyib üçlüyü bu mahalda düzənlənən toyların yaraşığı olur.
Aşıq Əkbər həm respublika daxilində, həm də kənarda keçirilən müxtəlif festivallarda fəal iştirak etmiş, Azərbaycanın Aşıq sənətinə uğurlar qazandırmışdır. O, 1956-cı ildə Azərbaycanda keçirilən I Ümumittifaq Xalq Yaradıcılığı Festivalında qızıl medala və I dərəcəli laureat adına layiq görülür. 1957-ci ildə Moskvada keçirilən VI Ümumdünya festivalına dəvət alır və qızıl medalla təltif olunur. Festivalda qazandığı uğura görə 1967-ci ildə ona Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə "Azərbaycan SSR-in Əməkdar Mədəniyyət İşçisi" fəxri adı verilir.
Aşıq Əkbər Cəfərov 1975-ci ildə I Ümumittifaq Folklor Festivalının laureatı, 1977-1979-cu illərdə gənc aşıqlar festivalının laureatı, 1984-cü ildə Polşada keçirilən XI Beynəlxalq Folklor Festivalının laureatı, 1987-ci ildə Almaniyada keçirilən Aşıqlar Festivalının qalibi olur. Qazandığı dörd qızıl medalı da bu uğurların sırasına daxil etmək olar.
Bir neçə gün əvvəl Azərbaycan televiziyasının "Mədəniyyət" kanalında Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri Məhərrəm Qasımlının növbəti verilişi Aşıq Əkbər Cəfərovun 90 illik yubileyinə həsr edilmişdi. Verilişə Əkbərsayağı oxuyan orta və gənc nəslin aşıqları dəvət olunmuşdu. Tamaşa etdikcə bəlli oldu ki, onlar çox yüksək səviyyədə Aşıq Əkbərin yolunu mənimsəyiblər və təbliğ edirlər. Həmin verilişdə Məhərrəm müəllim çox doğru olaraq qeyd etdi ki, Aşıq Əkbərə el arasında "Zilxan" təxəllüsü verilmişdi, o, nadir aşıqlardan idi ki, hər üç (zil, bəm, orta) köklərdə həm çalır, həm də oxuyurdu...
Aşıq Əkbər Cəfərov dediyimiz kimi, həm də yaradıcı aşıq idi. O, Aşıq şeirinin bütün janrlarında qələmini sınamışdır. Onun yazdığı qoşma, gəraylı, təcnis, divani, müxəmməs aşıqların dilinin əzbəridir. Bu da Aşıq Əkbər Cəfərovun Aşıq sənətinin bütün incəliklərinə bələd olduğunu təsdiqləyir.

Gözümü açanda, ağlım kəsəndə,
Yurdumuz uçurdu qəmi, - dedilər.
Doğuldum Kür üstə, seyr etdim Kürü,
- Suyun üzündədir gəmi, - dedilər.

Sancıldım yurduma, göstərdim, bitdim,
Boy atdım, böyüdüm, məclisə getdim.
Mən sazı özümə havadar etdim,
- Asıq, bizə çal "Kərəmi", - dedilər.

Qarşıladım neçə-neçə yazları,
Yaş ötdükcə təzələdim sazları.
Dünən əmi dediyimin qızları,
Bu gün mənə - "Əkbər əmi", - dedilər.

Və yaxud başqa bir qoşmasında ustad Aşıq yazır:

Saz sənəti eşqim təki təmizdi,
Hərbə-zorba qıfılbəndlə əkizdi,
Deyən olsa "Misri", "Cəngi" qəlizdi,
Bu meydanda sən Əkbəri nişan ver.

Aşıq Əkbərin zəngin yaradıcılığı onun ərsəyə gətirdiyi "İşıqlı tellər" və "Saz danışanda" kitabları öz əksini tapmışdır.
Aşıq Əkbər Zərbalı oğlu Cəfərov 24 avqust 1990-cı ildə - 57 yaşında bu fani dünyaya “əlvida” deyib ulu Tanrının dərgahına qovuşdu. Yaradıcılığının coşub-daşan, bulaq kimi çağlayan vədəsində dünyadan köç etdi. Amma böyük bir irs qoyub getdi. O, öz səsinin sədaları altında - "Laylamı sən çalarsan, ay Mirzə dayı" avazının müşayiəti ilə Bozalqanlı kənd qəbiristanlığında ustadı Aşıq Qədir İsmayılovun yanında torpağa tapşırıldı.
Allah rəhmət etsin, ruhu şad olsun!
Unutmamalıyıq ki, Azərbaycan Aşıq sənətini zənginləşdirən ozan, yaradıcı – şair aşıqlardan idi Aşıq Əkbər. Onun bir neçə Azərbaycan filmində obrazlaşdırılması sənət üçün örnək addımdır və nə yaxşı ki, o filmlərdə Aşıq Əkbərin şaqraq-məftunedici səsi bu gün də pərvaz edir.
Dövlətimizə minnətdaram ki, görkəmli saz-söz fədaisi, ustad ozan Aşıq Əkbərin 90 illik yubileyinin keçirilməsi ilə əlaqədar sərəncam imzalayıb. Bu, olduqca təqdir olunası haldır və Aşıq Əkbərin fonunda bütün Aşıq sənətinə verilən misilsiz dəyərdir.
Bəli, hələ bundan neçə əsr sonra da Aşıq Əkbər yaradıcılığı, Aşıq Əkbər səsi könülləri fəth edəcək. Buna şübhəm yoxdur...

Hüseyn İsaoğlu (Məmmədov),
AYB və AJB-nin üzvü.