Nyu-Yorkun NYMEX əmtəə birjasında təbii qaza olan fyuçers kotirovkalarının qiyməti artıb.

Metbuat.az xəbər verir ki, bu saata olan göstəricilərə görə, yanvarda çatdırmaq şərti ilə təbii qaza olan fyuçerslərin qiyməti 1 mln. BTU-ya (British thermal unit – Britaniya istilik vahidi) görə 1.89% artaraq 4 ABŞ dolları təşkil edib.
Mənbə: Bloomberg

Bütöv.az

Respublika üzrə bütün pensiyaların ödəniləcəyi vaxt açıqlanıb.

Bu barədə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tabeliyində olan Dövlət Sosial Müdafiə Fondu məlumat yayıb.

Bildirilib ki, respublika üzrə bütün pensiyaların dekabrın 15-də tam ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub.

Həmin gün güzəştli şərtlərlə pensiya hüququna malik şəxslərin də pensiyaları ödəniləcək.


Bütöv.az

Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri Məzahir Pənahov yaxın vaxtlarda parlamentin boş qalan yerlərinə seçkilər keçiriləcəyini açıqlayıb.


2020-ci il fevralın 9-da Milli Məclisə keçirilən seçkilərdən sonra nəticələri ləğv edilən dairələrdən biri də 80 saylı İmişli-Beyləqan seçki dairəsi idi. Bu dairənin ən çox səs toplayan namizədi Demokratiya və İnsan Hüquqları Komitəsinin sədri, Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Çingiz Qənizadə olub.

Bununla bağlı Modern.az-a danışan sabiq deputat yenidən seçkilərə qatılıb-qatılmayacağı haqqında suala da aydınlıq gətirib:
“Parlamentin boş yerlərinə seçkilər çoxdan keçirilməli idi. Lakin əvvəl pandemiya, sonra isə Vətən müharibəsi və post-müharibə dövründəki gərginliklər bu seçkilərin keçirilməsinə imkan vermədi. Yaxın vaxtlarda seçkilərin keçiriləcəyi ilə bağlı açıqlama verilib. Bu baş tutacaq. Namizədlərin çox olacağını təxmin edirəm, çünki 2020-ci il fevralın 9-da keçirilən seçkilərdə uğur qazanmayan çoxsaylı namizədlər var idi. Onlar təkrar seçkilərə qatılmaq istəyəcəklər.
10 il Milli Məclisdə təmsil etdiyim 80 saylı İmişli-Beyləqan seçki dairəsinin nəticələri ləğv edildiyindən, bura təkrar seçkilər keçiriləcək.
Vətən Müharibəsindəki qələbəmizdən sonra cənab Prezidentimizin qüdrətli siyasətçi, milli təəssübkeş, professional diplomat rolunda çıxışı və Ordumuzun da gücü ilə qələbənin təmin edilməsindən sonra mən ölkə başçısına məktubla müraciət edərək, Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) sıralarına qoşulmaq niyyətimi ifadə etmişdim. Bu istəyim müsbət qarşılandı və mən artıq bir ildir YAP üzvüyəm. Ona görə, partiya mənsubiyyətinin tələblərinə uyğun olaraq, razılaşdırılmış şəkildə seçkilərdə iştirak edə bilərəm. Yeni Azərbaycan Partiyası məni yenidən parlamentdə görmək, namizədliyimi irəli sürmək istəyəcəksə, seçkilərə qatılacağam. Partiya bunu məqsədə uyğun hesab etməzsə, ictimai-siyasi fəaliyyətimi davam etdirib, prezidentimizin siyasətini dəstəkləyəcəyəm və dövlətimə xalqıma xidmət edəcəyəm”.

Bütöv.az

Dekabrın 13-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev UEFA Konfrans Liqasında pley-off mərhələsinə yüksələn “Qarabağ” futbol klubunun üzvlərini qəbul edib.

Bununla bağlı AZƏRTAC məlumat yayıb.



Bütöv.az

Heydər Əliyevin Zəngəzur və Naxçıvanın bir hissəsinin Ermənistana verilməsi ilə bağlı tarixi çıxışından olan bir hissə ümummilli liderin anım günündə sosial şəbəkələrdə geniş marağa səbəb olub.

Bütöv.az Xezerxeber.az-a istinadla xəbər verir ki, çıxışda Heydər Əliyev işğal planını və torpaqlarımızın ermənilərə verilməsini tarixi detallarla, çox aydın şəkildə izah edir və bir çoxları üçün sensasiya sayıla biləcək faktları açıqlayır.

Ulu öndər çıxışında bildirir ki, Azərbaycanın əzəli torpaqları olan Mehri rayonunun Nüvədi kəndi 1929-cu ildə ermənilərə verilib və kənd əhalisi doğma torpaqlarını qorumaq üçün mübarizə aparıblar.

Ulu öndər Heydər Əliyev təəssüflə bildirir ki, həmin illərdə Azərbaycanın digər ərazilərində sürətlə erməni əhalisinin yerləşdirilməsi prosesi davam edib. Nəticədə isə Naxçıvanla Azərbaycanın digər ərazisi arasında ermənilərin nəzarətinə keçən ərazi süni şəkildə genişləndirilib.


Ulu öndər Heydər Əliyevin bu tarixi çıxışı da bir daha göstərir ki, Zəngəzur mahalı tarixən Azərbaycana məxsus olub və burdakı yerli azərbaycanlı əhali oradan zorla çıxarılıb. Buna görə də bu torpaqlardan zorla çıxarılaraq etnik təmizləməyə məruz qalan azərbaycanlıların öz dogma yurdlarına qayıtması üçün tam olaraq hüquqları çatır və bu, beynəlxalq hüquqda öz əksini tapıb.

Mövzu ilə bağlı daha ətraflı videomaterialı təqdim edirik:

Son vaxtlar keçirilməsinə cəhd göstərilən qanunsuz aksiyaların videogörüntüləri internet informasiya resurslarında, o cümlədən sosial şəbəkələrdə mövcuddur. Həmin görüntülər polisin asayişi pozanlara qarşı qanunla müəyyən edilmiş hüquq və vəzifələri çərçivəsində davrandığını göstərir.

Axar.az xəbər verir ki, bu sözlər Real TV-nin sorğusuna Daxili İşlər Nazirliyinin rəsmi cavabında əksini tapıb.

“Məlumdur ki, polisin qanunsuz aksiyanın iştirakçılarına qarşı görə biləcəyi məcburetmə tədbirləri qanunvericilkdə müəyyən olunub. Onların sırasına fiziki qüvvənin, əl-qolu bağlama vasitələrinin, o cümlədən qandalın tətbiqi, polis əməkdaşının həyat və sağlamlığına təhlükə yaradanlara qarşı dəyənəkdən istifadə və sair aiddir. Bir neçə gün öncə, dekabrın 1-də, paytaxtın Fəvvarələr meydanında keçirilməsinə cəhd göstərilən razılaşdırılmamış aksiya zamanı da polis tərəfində lazımi tədbirlər görülərək, qanunsuz toplantının qarşısı alınıb və iştirakçıları ərazidən uzaqlaşdırılıb. Bu zaman polis aksiyanın keçirildiyi ərazini tərk etməyib tabesizlik və müqavimət göstərən şəxslərə qarşı fiziki qüvvə tətbiq edib. Və tətbiq etdiyi fiziki qüvvə qanunvericilyin yol verdiyi həddə olub.

Tofiq Yaqublu ilə bağlı məsələyə gəldikdə isə onun polis əməkdaşları tərəfindən döyülməsi və ya ona işgəncə verilməsi istisna edilir. Bununla belə qeyd olunmalıdır ki, qanunsuz aksiyanın qarşısı alınarkən, onun müqavimət göstərən iştirakçılarının qolunun burulması, ərazidən kənarlaşdırılması, avtomobilə əyləşdirilməsi zamanı kiminsə, hətta polis əməkdaşlarının özlərinin də qolunda və ya bədəninin başqa bir hissəsində müəyyən xəsarətlər, sıyrıqlar, göyərmələr, şişlər yarana bilər. Bu halda xəsarətlərin səbəblərinin müəyyən edilməsi, eləcə də fiziki qüvvənin, xüsusi vasitələrin tətbiq edildiyi digər xüsusatlarla əlaqədar xidməti yoxlama aparılır və nəticələri üzrə qanunvericiliyə uyğun tədbirlər görülür. Sonuncu qanunsuz aksiya ilə də bağlı Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən xidməti yoxlama aparılır”, - deyə DİN-dən bildirilib.

Bütöv.az

Son aylar Bakı şəhərində səkilərin, insanların gediş-gəliş yolunun üstündə bir gecədə göbələk kimi peyda olan ticarət obyektləri meydana çıxır.

Həmin ticarət obyektlərinin qiyməti isə 10 min, bəzən isə 100 min arasında dəyişir. Gördüyünüz bu gecəqondu ticarət obyekti də Nizami rayonunun Bəhruz Nuriyen küçəsində bir gecə də inşa olunub. Şahidlərin dediyinə görə səkinin üstündə inşa olunan bu ticarət obyektinin inşası axşamm saat 11 rədələrində başlayıb və səhər saat 6-da yekunlaşıb. Bu ticarət obyekti təkcə səkidə deyil, həm də kommunikasiya xəttlərinin üstündə tikilib. Heç bir sənədi olmayan bu obyekt artıq bir neçə aydır ki, fəaliyyət göstərir və bu günə dükanın sahibinə də heş kim, “gözlərinin üstündə qaşın var” deməyib. Yəqin heç deyilməyəcək də. Niyə? Niyəsini bu dükanı səkinin üstündə bir gecədə tikməyə icazə verənlər bilirlər…

Obyektin sahibinə gəlincə, səki üstündəki gecəqondunun sabibinin Sadiq adlı şəxs olduğu bildirirlir. Sadiq uzun müddətdir ki, Bakı şəhər Ticarət və Xidmət Departamentində işləyir və icazəni də elə öz “boss”larından alması da heç kim də şübhə doğurmur.

Deyilənə görə Sadiq keçmiş mer Hacıbala Abutalıbovun uzaq qohumudur, Ordubad rayonundandır. O vaxtlar keçmiş başçı onu Bakıda çörəkpulu qazanmağa gətizdiribmiş. İndi həmin Sadiqin təkcə Nizami rayonu ərazisində 10 obyekti olduğu deyilir. Naxçıvanski 84-də, Bəhruz Nuriyev 10A-da, 8-km bazarının yanında bir böyük kafe, Rüstəm Rüstəmov 84-də binanın altı, Naxçıvanski 51-in yanında da bir obyekti var. Bu sadalananlar Bakı şəhər Ticarət və Xidmət Departamentinin sıravi bir işçisinə məxsusdur. İndi təsəvvür edin Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin vəzifəli şəxslərinin nə qədər belə obyektləri var.

Nə isə, bunları qoyaq bir qırağa… Əsas məsələ odur ki, Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin sıradan bir işçisi olan Sadiq müəllimə az qala küçənin ortasında dükan tikməyə kim icazə verib və niyə əlaqədar qurumlar Nizami rayonunun Bəhruz Nuriyev küçəsində səkinin üstündə qanunsuz tikilini baxar kor kimi görmürlər? Bəs bu kimi hallardan Bakı Şəhər İxra Hakimiyyətinin başçısı Eldar Əziziovun xəbəri varmı? Yoxdusa bu necə olur? Axı hazırda Bakı şəhərində 10-15 kvadratmetrlik bir obyekt tikmək üçün Bakı şəhər İcra Hakimiyyətindəki müəyyən dəllallara nə az, nə də çox, 30-40 min manat vermək lazımdır. Olmasa heç kim nə inki səkidə, hətta öz evində belə bir daşın yerini dəyişə bilməz. Bəs səkidə tikilən ticarət obyektindən Eldar Əzizovun necə olur ki, xəbəri olmur?


Bu arada deyilənə görə Sadiq adlı şəxs də Bakı şəhər İcra Hakimiyyətindəki müəyyən dəllallarından biridir… (Relkika TV)



Bütöv.az

AZADLIQ ŞAİRİ, AZADLIQ GENERALI və ya TÜRKÜN İKİ ULUSU...

Xəlil Rza Ulutürkün şəhid oğlu - Təbrizin dünyaya gəlişini şair belə qeyd edirdi:
Qoy sənə doğulan günəş deyim ki,
Nurunla açılan al səhərəm mən.
Yeddi il yol gələn, a mənim ilkim,
Gəldiyin yollara gül düzərəm mən.
Şeirin bu bəndindən görünür ki, övladının sabahkı şəhidlik zirvəsinə ucalacağını şair öncədən hiss edirdi. Bunu mistikaya yox, uzaqgörənliyə bağlamaq lazımdır.
Xəlil Rza Ulutürk yaradıcılığını oxuduqca sanki digər bir şəhidimiz general Polad Həşimovdan xəbər verir:
Torpaq cənnət ola bilər, yaxud dönər cəhənnəmə yavaş-yavaş.
Sən Dəmirləş! Sən POLADLAŞ!
Ulu şairimizin "Yavaş-yavaş" şeiri sanki 1 ay 1 gün bundan əvvəl mənəvi varlığı ilə əbədiyyət qazanan, lakin fiziki yoxluğu ilə bizlərdən uzaq düşən Polad Həşimova yazılıb. Bunu da mistikaya yox, uzaqgörənliyə bağlamaq lazımdır. Çünki şair bu vətənin igid ərlərinin: Poladların, Mübarizlərin, Ramillərin həmişə var olacağından əmin idi!
Azadlıq istəmirəm bir həb gibi, dərman gibi
İstəyirəm
SƏMA gibi,
GÜNƏŞ gibi,CAHAN gibi!
Hər dəfə bu misralara göz gəzdirəndə azadlıq şairi Xəlil Rza Ulutürkün xalq qarşısındakı misilsiz hizmətini xatırlayıram. Ən çətin dönəmlərdə, azadlığa aparan yollarda Xəlil Rza Ulutürk hər zaman ön cəbhədə oldu. Bugünki "Azadlıq meydanının" azadlıq şairi öz əsgərlərinə - xalqına, general - şair olmağı şərəflə bacardı.
Od püskürən nitqi, qılıncdan kəsərli şeirləri ilə düşmən bağrına od ələyən şairimizin ədəbi mühitdəki yorulmazlığının, meydandakı şücaətinin davamını, hərb sahəsindəki uğur və bacarığı, səngərlərdəki misilsiz qəhrəmanlığı ilə Polad Həşimov davam etdirdi.
Ədəbiyyat generalı ilə hərb generalını səbəbsiz yerə eyniləşdirmədim.
Xəlil Rza Ulutürk bütün çətin dönəmlərdə xalqın önündə idisə, Polad Həşimov düşmənlə hər döyüş zamanı əsgərlərinin önündə idi.
Xəlil Rza Ulutürk meydanlarda Qarabağ dərdinə haqq səsini ucaldırdısa, Polad Həşimov səngərdə bu mübarizəsini davam etdirirdi.
Türk şairi Xəlil Rza meydandakı kəsərli çıxışları ilə siyasi - ictimai natiq sayılırdısa, türk generalı Polad Həşimov isə hərbi natiq idi.
Bir sözlə, hər iki böyük azərbaycanlı AZADLIQ üçün çarpışır, amalları isə bu şeirdəki kimi üst-üstə düşürdü:
Döyüşüm qəbrətək davam edəcək
Sevindirmək üçün yurdu, bəşəri
Dəmiri doğrayan polad qayçıtək
Mənim hər addımım şəri kəsəcək.
Polad Həşimov vətənə xidmətinə, sonsuz sevgisinə kimi öz əməllərindəki paklıq, niyyətindəki saflığa qədər Polad adının haqqını ödəmiş əsl vətəndaş, qorxmaz hərb adamı idi.
Polad Həşimovun arzusu Qarabağı azad görmək idi. Bəlkə də bu səbəbdən idi ki, artıq 44 yaşında general-mayor rütbəsinə, öz şəxsiyyəti ilə birlikdə yüksəlmişdi. Hər döyüşdə əsgərdən öndə durmaq, torpaqla yanaşı öz əsgər balalarını qorumaq isə Həşimovun həyat amalı, vicdan və ləyaqət hisslərinin təzahürü idi.
Ulu Tanrıdan bütün şəhidlərimizə rəhmət diləyirəm…

Jurnalistika yalnızca bir ixtisas deyil
Bəzilərinin uşaqlıq xəyalı, bəzilərinin isə balı az olduğu üçün seçdiyi fakültədir. Bəs jurnalistika sadəcə bunlardan ibarətdir?
Jurnalistika eşitdiyimiz səsdən, gördüyümüz fotodan, televiziyanı açanda qarşımıza çıxan görüntüdən ibarətdir. Bunlar hər biri jurnalistikanın ayrı-ayrı sahələrini əhatə edir. Gələcəkdə uğurlu media adamı olmaq üçün jurnalist doğulmaq lazımdır. Çünki jurnalistika yaradıcılıq tələb edir.Bu da Allah vergisidir. Uğurlu səs, səlis danışıq bacarığı, fikirlərini düzgün ifadə etmək qabiliyyəti... Təbii ki, insan bunları özündə formalaşdırmalıdır. Çox kitab oxumaq, mütaliə vərdişləri, xüsusən də yüksək səviyyədə Azərbaycan dilini bilmək, o cümlədən qrammatikaya hakim olmaq uğurlu işə imza atmaq deməkdir. Fikrimcə, jurnalistika fakültəsində müasir Azərbaycan dili fənni 1 semestr tədris olunmalı deyil. Fənnin ayrı-ayrı sahələri: morfologiya, qrammatika, sintaksis tələbələrə universiteti başa vuracağı günədək tədris edilməlidir.
Gələcəkdə səndən xəbər yazmaq tələb olunduqda düşünməyəsən ki, görəsən, vergülü harda, nöqtəni harda qoymaq lazımdır? Bu sözün yerinə hansını işlətsəm, yazım daha uğurlu alınar?
Gələk, danışığa. Düşünürəm ki, danışıq yazıdan bir pillə üstündür. Çünki insanı öncə nitqi ilə tanıyarlar. Sən qurduğun axıcı cümlələrinlə insanların beyninə həkk olmağı bacara bilərsən. Bayaq da qeyd etdiyim kimi, yazıda necə qrammatik bilik tələb olunursa, danışıqda da belədir. Məsələn, jurnalist çıxış edəndə fikirləşir ki, "qalın" sözü ilə "sıx" sözü eyni mənanı bildirir. Ancaq o, sinonimlərin yaxın mənanı bildirmələrinə rəğmən bəzi hallarda spesifik işlənmə yerini bilməlidir.
Bunu bildikdən sonra o, kitab sözünün əvvəlində "sıx" yox, "qalın" sözünü deyəcək. Deməli, həqiqətən, qrammatika böyük əhəmiyyətə malikdir.
Bunun əksi baş verdikdə, insanların haqqımızda düşündüyü sual : “Bu necə jurnalistdir?” olacaq.
Təbii ki, heç birimiz auditoriyanın savadımızdan şübhə etməsini istəmərik. Bu kimi səhvlərə yol verməmək üçün də qarşıda bir yol var. O yol nə səni, nə ixtisasını auditoriyanın gözündən salmayacaq. Hansıdır o yol?
Özünü inkişaf etdir, oxu, öyrən, araşdır, səhvlərindən qaçma, onları gec olmadan düzəltməyə çalış! Başa düşməmisənsə, bir daha cəhd et. Çünki başa düşmədiyin nə varsa, onun köləsisən. İnan ki, bu gün etdiyin uğursuzluqlar sabah nail olacağın uğur üçün nərdivan rolunu oynayır. Səni olduğun yerdən, olmaq istədiyin yerə qaldıracaq bir nərdivan.

Pərvanə BAYRAMQIZI.

Bədii əsərlərin tarixə zərəri

Bəlkə də, yaxşı cəhət deyil, amma tarixi daha çox bədii ədəbiyyatdan öyrənməyi sevirəm. Səbəb də tarix kitablarının mənə quru və soyuq insanları xatırlatmasıdır. Saysız-hesabsız rəqəmlərlə, dilimə yatmayan adlarla dolu olan bir mövzunu oxuyarkən ruhsuz yazılmış uzun-uzadı yorucu şeir oxuduğumu zənn edirəm. Rəqəmlərdən, hadisələrdən ibarət olması məni darıxdırır. Əgər Fəlsəfə elmləri doktoru, professor Səlahəddin Xəlilov bu fikirlərimlə tanış olsa deyəcək ki, “Kütlə tarixi tarixi əsərlərdən deyil, bədii əsərlərdən və senariləşdirilmiş bədii filmlərdən öyrənir. Bu ondan irəli gəlir ki, tarixi əsərləri oxumaq ya mümkün deyil, ya da çox çətindir. Məlumdur ki, tarixşünaslıqda təzkirənin, salnamənin, məxəzin və yaxud mənqəbə və traktatın öz funksiyaları vardır. Ancaq kütləni bunlar maraqlandırmır. Onlar üçün janr spesifikası yoxdur. Konkret mövzu və bu mövzuda udmaq istəyi var.
Aydındır ki, tarixi əsərlərdə həddindən artıq ağır üslub və dil, qəliz mənbələrin çoxluğu, hadisələrin uzun bir şəkildə mürəkkəb təsviri insanların böyük çoxluğunun təfəkküründə çətinlik yaradır. İnsan anlaya bilmədiyinin düşmənidır. Elə bu səbəbdən də toplumun böyük çoxluğu sadə düşüncəyə üstünlük verir. Bu baxımdan ya ağızdan eşitdiyini, yaxud bədii ədəbiyyatdan oxuduğunu, ən çox da bədii filmlərdən gördüyünü danışır və əsaslandırmağa çalışır.” qənaətində olmağımda haqlıyam. Bildirim ki, zehin sarıdan korluq çəkmirəm, qəliz yazılan hər şeyi oxuyub qavrayıram. Sadəcə, yanaşmam başqadır. Ola bilsin bu xüsusiyyəti yaradan yazıçı təfəkkürüdür. Biz daha çox ədəbi-bədii yazıları sevdiyimizdən tarix kitablarının səhifələrində qəribsəyirik. Bir çox söz adamlarının mənimlə həmfikir olduqlarını bilirəm. Təbii ki, tarixçilər üçün bu qəbuledilməzdir. Deyə bilərlər ki, bəs biz bu qədər faktları, hadisələri, rəqəmləri necə öyrənir, yadda necə saxlayırıq. Haqsız deyillər. Qətiyyən tarix dərsliklərinin, böyük zəhmət tələb edən tədqiqat əsərlərinin vacibliyini şübhə altına almaq fikrində deyiləm. Demək istədiyim budur ki, tarixi hadisələr bədii ədəbiyyatda daha canlı görünür. Burda da ürəyimcə olmayan məqam təhrifdir. Bədii ədəbiyyat yazıçı təxəyyülündən yarandığından müəllifin hadisələrə müdaxilə etməsi xronoloji pozğunluq yaradır. Tarixi əsər yazanda faktlara, ardıcıllığa toxunmaq düzgün deyil. Tarix olduğu kimi qalsa, yazıçı yanaşmasını onun üzərində qursa yaxşıdır. Bəzən dövrlə əlaqədar olaraq bədii əsərlərdəki mühit və hadisələr əsas götürülür. Əgər əsərdə təhrif olunmuş faktlar varsa bu lazım olan işə əngəl yaradacaq.

Mövzuya yazıçıların, rejissorların incəsənət və söz adamlarının yanaşması birmənalı deyil. Necə ki, alman şairi Höte: “Şair üçün heç bir tarixi sima yoxdur. O, öz mənəvi dünyasını təsvir etmək istəyir və bu məqsədlə bəzi tarixi simaların adlarını əsərinə daxil etməklə onlara şərəf vermiş olur” deyir, eləcə də çoxu “təxəyyülə azadlıq” prinsipi ilə yanaşaraq yazıçının istədiyi kimi yazmaq haqqı olduğunu bildirir. Yazıçılar başqa fikirdədirlər. Onlar tarixə öz rakurslarından yanaşmaqda qəbahət görmürlər. “Yazıçı sərbəstdir” deyirlər, “istənilən hadisəni öz süzgəcindən keçirib yazmağı onlara qadağan etmək olmaz”.
Yaxşı, tutaq ki, 1905-1907, 1914-1916, 1918- 1920, 1948-1953 və 1988-ci ildən bəri ermənilərin xalqımıza, yurdumuza qarşı törətdikləri cinayətləri bir yazıçı öz baxış bucağına uyğunlaşdırıb faktları təhrif etdi, Xocalı faciəsinin 1992-ci il əvəzinə 1905-ci ildə törədildiyini yazdı. Həmin şəxsin irad tutanlara Nizami Gəncəvinin anaxronizmlərini nümunə göstərərək
“tarixçi yox, yazıçıyam, əcəb eləyib yazmışam” deməsini düzgün hesab etməliyik? Təsəvvür edək ki, həmin əsər dünyaya çıxarılıb. Düşmən gülməyəcək? Deməyəcək, bu xalqın yazıçısı öz tarixini bilmir?
(Yeri gəlmişkən, bir-iki “humanist” yazıçı çıxıb ermənilərin əməllərini yumşaltsa, onları, sadəcə, “xəstə təfəkkürlü mllət” adlandırıb, xalqımızdan bağışlamağı istəsə neyləyərik? Pasifistlərin on ağız da satın alıb: “unudaq getsin” deməkləri gözləniləndir. Vallah-billah “tolerantlıq, pasifistlik, humanistlik” uydurmalar ancaq bizimçündür. Qəsdən təbliğ edirlər. Bizi yavaş-yavaş, hiss etdirmədən çökdürmək, hər şeyimizə sahiblənmək üçün ermənilərin xeyirinə hesablanıb bunlar. Heç bir xalq digərinə öz ölkəsindən pay vermir. Bunu təkcə bizdən tələb edirlər. Hesab edək ki, bağışladıq, kim ermənilərin kinsiz, ədavətsiz sülhlə yaşayacağına zəmanət verə bilər? Əminsinizmi, o əməllərdən yenə törətməyəcəklər? Tarixdə onların xalqımıza qarşı törətdikləri nə qədər təkrar əməllər var.)

Mövzudan bir balaca uzaqlaşdım, təzədən giriş üçün professor S. Xəlilovdan daha bir nümunəyə baxaq:

“Çox önəmli məsələlərdən biri budur ki, tariximizi və tarixi coğrafiyanı tam dəqiq bilməyənlər qədim dövrə aid ərazi adlarının müasir anlayışlarla zahiri səsləşməsindən sui-istifadə edən əcnəbi tarixçilərin felinə uymuş, toruna düşmüşlər. Məsələn, Azərbaycanda İslamdan öncəki tarix yaxşı araşdırılmadığından və sovet dövründə ictimai şüura düzgün çatdırılmadığından, ədəbiyyatda və publisistikada da alban abidələrinin erməniləşdirilməsinə adekvat reaksiya verilməmişdir. Yaxud Nizaminin də istifadə etdiyi “ərmən” anlayışı əcnəbi “bələdçilərin” yüngül əli ilə və sadəlövhlüklə “erməni” kimi qəbul olunmuşdur. Əslində “Ərməniyyə” tarixən türklərə məxsus olmuş yer adıdır. Eramızın III əsrində manixeylik də bu ərazidə yayılmışdır və manixey tarixçilərinin də göstərdiyi kimi, bunun haylara (bizim adi şüur səviyyəsindəki anlamda – ermənilərə) heç bir aidiyyəti yoxdur. Bütün bunlar öz gerçək, elmi tədqiqatını gözləyir. Yəni klassik bədii ədəbiyyat da tarix üçün həm suallar qoyur, həm də düşüncənin yönləndirilməsinə xidmət edir. Sadəcə olaraq, ədəbiyyatçılar, tarixçilər və filosoflar – hərə özü üçün deyil, birlikdə, ümumi səylərlə çalışmalıdırlar.”

Məncə, bunu nəzərə almalıyıq.

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Atif İslamzadənin fikrincə kütləni təzkirə, salnamə, məxəz, mənqəbə və traktın funksiyaları maraqlandırmır. Onlar üçün janr spesifikası yoxdur. Tarixi əsərlərdə həddindən artıq ağır üslub və dil, qəliz mənbələrin çoxluğu, hadisələrin uzun bir şəkildə mürəkkəb təsviri insanların böyük çoxluğunun təfəkküründə çətinlik yaradır. bu səbəbdən də toplumun böyük çoxluğu sadə düşüncəyə üstünlük verir. Bu baxımdan ya ağızdan eşitdiyini, yaxud bədii ədəbiyyatdan oxuduğunu, ən çox da bədii filmlərdən gördüyünü danışır və əsaslandırmağa çalışır. O, Nadir şahın münşisi Mirzə Mehdi xanın yazdığı “Tarixi-Nadir” yaxud “Kitabi-tarixi cahənkəşan məşhur və Tarixi-Nadir” əsərini və Üzeyir Hacıbəylinin “O olmasın, bu olsun” komediyasını nümunə göstərir: “Tarixi-Nadir” kitabında hadisələrin uzun və sicilləmə bir şəkildə təsvir olunduğunu Üzeyir bəy Məşədi İbad obrazının dilinə gətirmişdir: “Mən özüm Tarixi-Nadiri”i yarısına qədər oxumuşam, sənin dediyini anlamıram. Bu bisavadlar neyləsin?” situasiyası bunu aydın ifadə edir. Ancaq qəribədir ki, Üzeyr bəyin bu ürək ağrısı da yanlış anlaşılmış, toplumda belə rəy yaranmışdır ki, “Tarixi-Nadir” kitabı iki səhifədir, Məşədi İbad da onu yarısına qədər
oxuyub. Alim vurğulayır ki, tarixi əsərlərin qəlizliyi və mənbə çoxluğu insanları tarixi əsərlərdən deyil, bədii əsərlərdən öyrənməyə meylləndirmişdir.
Sitat gətirdiyim mənbədə ürəyimdən xəbər verən hissəni bütöv göstərməyi sevdiyimdən və müəllifin zəhmətinə dəyər verdiyimdən bəzi abzasları mətnə olduğu kimi əlavə edirəm:
Z.Bünyadov və S.Əliyarlı kimi tarixçi alimlər tarixi tarixi əsərlərdən oxumağın vacibliyini qeyd etmiş, bu mənfi tendensiyanın qarşısını almaq üçün hətta tarixi mövzuda bədii əsər yazmağın lüzumsuzluğunu əsaslandırmağa çalışmışdılar. Əlbəttə, bu təsadüfi deyildi. Bədii əsərlə tarixi əsər arasında çox fərqli texniki və metodoloji fərq mövcuddur. Bədii əsər yazan müəllif öz fikirlərini təqdim etmək üçün bütün mövzulardan, eləcə də tarix mövzularından istifadə edə bilər. Eyni zamanda bu nöqsan sayılmaz. Bunu ədəbiyyat nəzəriyyəsində ədəbi priyom adlandırmışlar. Lakin bu zaman kifayət qədər tarixi təfərrüatlar təhrif olunur. Bu da cəmiyyətin tarixə münasibətini dəyişir, milyonlarla insanın yanlış bilgi əldə etməsinə və yaymasına səbəb olur. Tarixi əsərdə isə tarixi faktlar dəyişdirilə bilməz, ancaq fakt əsasında fərqli münasibət yürüdülə bilər. Misallara keçək:

C.Cabbarlının məşhur “Od gəlini” əsərində Afşin (Aqşin) Babəkin doğma qardaşı olaraq süjet xəttində yer almış, burada yazıçı kombinasiyaları əsasında ziddiyyətlərin dramatizmi yaranmışdır ki, bu da əsəri baxımlı etmişdir. Ancaq konkret ərəb mənbələrində Afşin haqqında kifayət qədər geniş məlumat vardır və onun Babəklə heç bir qohumluq əlaqəsi olmamışdır. Bunu bilmək üçün şöhrətli tarixçi Z.Bünyadovun “Azərbaycan VII-IX əsrlərdə” tarixi məxəzlərdən ibarət monumental tarix əsərinə baxmaq kifayətdir. Təəssüf ki, tarixi əsər zəhmətinə qatlaşmaq istəməyən həddindən çox oxucu ( O dövrün tamaşaçıları) hələ də elə zənn edir ki, ərəb komandanı Afşin Babəkin doğma qardaşı olmuşdur. Hətta bu tarixi yanlışlığı B.Vahabzadə də “Dar ağacı” pyesi ilə davam etdirmişdir. Ancaq qeyd etdiyimiz kimi yazıçıları deyil, tarixi bədii əsərlərdən mənimsəyən adamları qınamaq lazımdır. Çünki onlar müəllif qurğusu ilə tarixçi arqumentini bir-birinə qarışdırırlar. Ancaq bizim gəldiyimiz qənaət budur ki, tarixi bədii əsərdə də heç bir fakt dəyişmədən işlətmək lazımdır ki, müəyyən yanlışlıqlar ortaya çıxmasın.
Biz Babək filmini də bu baxımdan nəzərdən qaçıra bilmərik. Demək olar ki, toplumda Babək haqqında geniş təəssürat yaradan elə bu filmdir. “Babək” filminin ssenari müəllifi Ə.Məmmədxanlı, rejissoru E.Quliyevdir. Məlum olduğu kimi Babək roluna Rasim Balayev çəkilmişdir. Hətta bu gün Babək haqqında düşünən oxucunun yaddaşına assosiativ olaraq R.Balayevin tarixə bürünmüş üzü gəlir. Bu da onu göstərir ki, cəmiyyət əsas bilgiləri məhz tarixdən deyil, elə bu filmdən alır. Filmdə tez-tez mənbə olaraq göstərilən Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir ət-Təbərinin məlum əsərini demək olaraq ki, oxuyan yoxdur. Bu əsər “Tarix-ür-rüsüli vəl-müluk” (Peyğəmbərlərin və hökmdarların tarixi) əsəridir. Bəlkə də heç çoxları bilmir ki, Ət-Təbəri Babəkin öldüyü ildə dünyaya gəlmişdir. Yəni Babək haqqında mübahisə edənlərdən çoxu ən yaxşı halda təəssüf ki, film əsasında mülahizə söyləməkdən çəkinmir. Halbuki film tarix deyil, müəllif qurğusudur. Əsla tarixi dəqiq ifadə etmir.
Cəmiyyət arasında olduqda məlum olur ki, toplum Ş.İ.Xətai haqqında olan məsələləri də heç də Səfəvi tarixçilərinin və başqa tarixçilərin əsərlərindən deyil, əsas etibarilə bədii əsərlərdən almışdır. Bunlardan ən məşhur əsərlər Ə.Cəfərzadənin “Bakı 1501”, F.Kərimzadənin Xudafərin körpüsü” və Ə.Nicatın “Qızılbaşlar” adlı tarixi romanlardır. Bu əsərlərdə də müəlliflər Ş.İ.Xətai haqqında yalnız birmənalı şəkildə bədii təəssürat yaratmışlar.
Biz İ.Nəsimi ilə bağlı mübahisəli fikirlərə də aydınlıq gətirmək istəyirik. Toplum İ.Nəsimi ilə bağlı fikirləri də daha çox “Nəsimi” filmindən və onun haqqında yazılmış bədii əsərlərdən almışdır. Bu filmin rejissoru H.Seyidbəyli, senaristi İ.Hüseynovdur. Bədii film 1973-cü ildə çəkilmişdir. Bu filmdə də baş rolda R.Balayevdir. Babək haqqında dediyimiz fikirləri eynən Nəsimiyə də aid edə bilərik. Bu film İ.Hüseynovun məşhur “Məşhər” romanının senariləşdirilməsi əsasında çəkilmişdir. Ancaq həmişə olduğu kimi romanda olan süjetlərin bir qismi senariyə düşməmişdir. Əsərdə müəllif baxışı əsasında tarixi fakta söykənmədən hətta Əmir Teymur hürufi kimi qələmə alınmışdır. Bu filmdən və romandan tarix əldə edən toplumun böyük bir hissəsi hələ də elə zənn edir ki, İ.Nəsimi özünü ələ verən kimi dərisi soyulmuşdur. Halbuki tarixi mənbələrdə İ.Nəsiminin bir ay həbsxanada saxlanması, onun mömin, yoxsa kafir olması haqqında mübahisələrin yaranması, nəhayət sultan İbn-Müəyyədin əmrindən sonra edam olunması haqqında kifayət qədər bilgilər var. Hətta dərisinin soyulub-soyulmaması da tarixçilər arasında mübahisə mövzusudur. Lakin bilgini tarixdən deyil, bəddi janrlardan alan toplumun düşüncəsində İ.Nəsimi bu şəkildə daşlaşmışdır.
Bu məsələ digər söylədiklərimiz haqqında da keçərlidir. Qaçaq Nəbini və s.qaçaqları bədii əsərlərdən alanlar da onları tarixdən ayrı şəkildə təsəvvür edir ki, bu zaman əsil tarixi situasiyanı öyrənmək çətin olur. Qaçaqlar kimi eyni zamanda uzun illər Kərbəlayi İsmayıl və Qəmlonu mənfi tip kimi xarakterizə edənlər bu gün siyasi anlayışların dəyişikliyinə uyğun olaraq əksini iddia edirlər. Ancaq bu zaman yenə də tarixi mənbələrə deyil, bədii bilgilərə və yaxud şayiələrə əsaslanırlar. Hətta “Dədə Qorqud” filmi ilə Dədə Qorqudu tanıyan toplumun mühüm bir hissəsi hələ də elə bilir ki, Qazan xanın oğlunun adı Turaldır. Halbuki “Dədə Qorqud kitabı”na baxsalar görərlər ki, Tural deyil, Uruzdur. Beləliklə biz demək istəyirik ki, toplum tarixi tarixdən deyil, bədii əsərlərdən oxuyub və bu tarixin bu şəkildə baş verməsini iddia etdikcə yanlışlar artacaq, doğrular isə yox olacaq. Elə buna görə də təəssüf ki, biz bu gün – XXI əsrdə H.Zərdabi düşüncəsinə qayıtmalıyıq. Toplum öncə maariflənməlidir ki, sonra doğru addım ata bilsin!”
Bu konuda yazıçıların yox, güzəştə getməyən tarixçilərin yanındayam.“Z. Bünyadov, Ə. Rəhimovla birlikdə “Tarixi həqiqətlər… Yoxsa təhriflər?” adlı məqaləsində yazırdı: “Tarixə müraciət heç də tarixi həqiqətləri təhrif etmək, ağa qara qaraya ağ demək deyil. Elə əsər yaratmaq lazımdır ki, oxucu buradakı hadisənin tarixi fakt olduğuna inansın. Necə ki, böyük M.F.Axundov yarımsəhifəlik tarixi məlumat əsasında “Aldanmış kəvakib” kimi gözəl bir povest yaratdı. Yaxud Ə. Haqverdiyev “Ağa Məhəmməd şah Qacar” faciəsini tarixi mənbələr əsasında qələmə aldığı üçün oxucunu çaşdırmır.
Tarixçi E. Əlibəyzadə “Ədəbi əsərdə tarixi həqiqətlərə qarşı” adlı məqaləsində Cəlal Bərgüşadın “Sıyrılmış qılınc” romanı ilə bağlı yazır: “Babək gördüyü işin bəşəriliyi mənasında dünyanın ən böyük tarixi şəxsiyyətlərindəndir. Buna görə də onun haqqında yazan istər sənətkar, istərsə də tədqiqatçı son dərəcə ehtiyatlı və dəqiq olmağa, bir an da məsuliyyət hissini unutmamağa çalışmalıdır. Babək haqqında ağlına nə gəldi uydurmaq olmaz”.
“Yazıçı tarixi hadisələri təfəkküründə genişləndirə bilər. Lakin bunu bədii təxəyyülün tarixi zorlaması mənasında başa düşmək lazım deyil”.
Tarixçi Ə. Rəhimovun “Bədii həqiqət, tarixi həqiqət” məqaləsindən. Antik ədəbiyyatın böyük nümayəndəsi Lukan: “Şeirin və poetik əsərlərin vəzifələri və qanunları bir başqadır, tarixinki isə bir başqa. Orada (şeirdə) tam azadlıqdır və yeganə bir qanun vardır: şairin iradəsi. Çünki o, ilahi bir qüdsiyyətə malikdir və ilham pərisinin hakimiyyətinə tabedir”.
Abzasları götürdüyüm mətnin müəllifi Aynurə Mustafayeva da tarixçilərin bu mövqeyini dəstəklədiyini bildirir. Düşünür ki, ədəbiyyat ümumi ictimai həyatın bir parçasıdır və o, yalnız bədii zövqün tələbləri çərçivəsində yaranmamalı, elmi-ictimai fikrin bir hissəsinə çevrilməyi bacarmalıdır.
Elə bunları deyirdim…