Sumqayıt təxribatının günahsız qurbanı

XX əsrin 80-90-cı illərində əzəli-əbədi Azərbaycan torpağı olan Qarabağın Ermənistana verilməsi kimi bir bədnam planının mövcudluğu artıq hər kəsə məlum idi. Bu bədnam planın həyata keçirilməsində mühüm başlanğıc nöqtələrindən biri 1988-ci ilin fevralında baş verən Sumqayıt hadisələri oldu. SSRİ-nin xüsusi xidmət orqanlarının planlaşdırdığı və təxribatçı erməni qrupları tərəfindən icra edilən bu hadisələr etnik münaqişənin qızışdırılmasına xidmət edirdi. Məqsəd Azərbaycan və erməni xalqlarının birgə yaşayışının qeyri-mümkünlüyünü “sübut” edərək, Qərbi Azərbaycanda yaşayan yüz minlərlə azərbaycanlının deportasiyasına və eyni zamanda Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinə zəmin yaratmaq idi. Keçmiş SSRİ rəhbərliyinin, özəlliklə Mixail Qorbaçovun bu planın içində və başında olduğu inkarolunmazdır. Sumqayıt hadisələrinin təşkilində məqsədlərdən biri də azərbaycanlıların zorakı və qəddar obrazını formalaşdıraraq, dünya ictimaiyyətində Ermənistanın iddialarına haqq qazandırmaq idi. Lakin təxribat nəticəsində qətlə yetirilən Azərbaycan vətəndaşları uzun müddət diqqətdən kənarda saxlanıldı və hadisələrin mahiyyəti qəsdən təhrif edildi. Bu hadisələr zamanı günahsız qurbanlardan biri də Əhməd Əhmədov idi. Onun ailəsi qonşuluqda yaşayan erməni qadınını üç gün evlərində qoruyaraq təxribata düşməməsi üçün sığınacaq vermişdi. Lakin nəticədə, məhz bu ailə təxribatın qurbanına çevrildi.

Belə günahsız qurbanlardan biri də 21 yaşlı Taleh İsmayılov oldu. Sumqayıt məhkəməsinin hökmü ilə heç bir əsas olmadan 15 il azadlıqdan məhrum edilən bu gənc, totalitar bir rejimin qərəzli və siyasi motivli qərarlarının qurbanı idi. Taleh İsmayılov kim idi? Taleh Saleh oğlu İsmayılov 14 sentyabr 1967-ci ildə Sumqayıt şəhərində anadan olub. Atası Saleh Şəkər oğlu İsmayılov və anası Çimnaz Miri qızı Abbasova əslən Lerik rayonunun Çayrut kəndindəndirlər. Ailə 1955-ci ildə Sumqayıta köçmüş və burada məskunlaşmışdır. Onların bu evlilikdən 8 övladı dünyaya gəlib. Taleh İsmayılov Sumqayıtda 14 saylı orta məktəbin 8-ci sinfini bitirdikdən sonra 49 saylı Texniki Peşə Məktəbində təmirçi-çilingər ixtisası üzrə təhsil alıb. Daha sonra SSRİ Silahlı Qüvvələrində hərbi xidmətini başa vuraraq Sumqayıta qayıdıb və uşaq yaşlarından məşğul olduğu cüdo idman növü ilə yenidən məşğul olmağa başlayıb. Hadisələrə Taleh İsmayılovun qardaşı İsrafil İsmayılov işıq salır: “1988-ci il fevral-mart ayları həm xalqımız, həm də bizim ailəmiz üçün çox ağır dövr idi. O vaxt Sumqayıtda mitinqlər keçirilirdi. Taleh də bu mitinqlərdə iştirak edirdi, lakin bu, onun Sumqayıt hadisələri ilə əlaqəli olması demək deyildi.
Fevralın sonlarında baş verən təxribatdan bir neçə gün sonra, 8 martda Taleh həbs edildi. 11 mart tarixinə qədər onun harada saxlandığı barədə heç bir məlumat ala bilmədik. 3 gündən sonra evimizə zəng vurub dedilər ki, Taleh Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin (DTK) təcridxanasındadır. Bu üç gün ərzində qardaşıma o qədər işgəncə vermişdilər ki, o, etmədiyi cinayəti boynuna almağa məcbur olmuşdu. Lakin məhkəmədə Taleh açıq şəkildə bildirdi ki, onun bu hadisələrlə heç bir əlaqəsi yoxdur.” Məhkəmə zamanı, öncədən hazırlanmış bir erməni qadın Talehin üzünə duraraq, guya onun ərini öldürdüyünü iddia etdi. Lakin Talehin sadə sualı qarşısında qadın tərəddüd etdi: “Mənim sənin ərini öldürdüyümü harada görmüsən?” Qadın isə sövq-təbii cavab verdi: “Xeyr, görməmişəm.” Bütün bu ziddiyyətlərə və iddiaların sübutsuzluğuna baxmayaraq, məhkəmə Taleh İsmayılovu 15 il müddətinə azadlıqdan məhrum etdi. Öncə cəzasının beş ilini Şuşa həbsxanasında, 10 ilini isə Bakıda çəkməsi nəzərdə tutulsa da, sonradan o, Gürcüstana göndərildi. Atası Saleh İsmayılov SSRİ və Azərbaycan rəhbərliyinə, hüquq-mühafizə orqanlarına dəfələrlə müraciət edərək oğlunun Azərbaycana ekstradisiya olunmasına çalışsa da, bu tələblər nəticəsiz qaldı. Taleh İsmayılov Gürcüstanda iki il həbs həyatı yaşadı. Həbs zamanı aldığı ağır xəsarətlərin nəticəsində, 9 sentyabr 1990-cı ildə Tiflis şəhərində yerləşən cəzaçəkmə müəssisəsində dünyasını dəyişdi. Onun nəşi Azərbaycana gətirildi və Sumqayıtda, Corat qəbiristanlığında dəfn edildi.
Azərbaycan dövləti Sumqayıt hadisələrinin obyektiv araşdırılması və bu təxribatın əsl mahiyyətinin ortaya çıxarılması üçün ciddi addımlar atır. Prezident İlham Əliyevin göstərişi ilə Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorluğunda Sumqayıt təxribatı ilə bağlı başlanmış cinayət işinin istintaqı yenidən aparılır və hazırda istintaq davam edir.

Səməd VƏKİLOV
Araşdırmaçı-hüquqşünas

Siyasi kommunikasiya təbliğat vasitəsi kimi

Siyasi kommunikasiya vətəndaşlar, rəsmilər, siyasi institutlar və onlarla əlaqəli qurumlar, həmçinin media nümayəndələri arasında fikir mübadiləsinin yaranmasını təmin edir. Yerli, dövlət, milli və beynəlxalq siyasi sistemlərdəki siyasi proses boyunca danışıqlar, həmçinin siyasi məqsədlərə çatmaq üçün bu növ kommunikasiyadan istifadə edilir.Siyasi kommunikasiyanın təməlində siyasi qurumlar və ya şəxslərlə vətəndaşlar arasında düzgün dialoqun qurulması durur. Bu, sosial elmləri, strateji kommunikasiyanı, media biliklərini siyasət və dövlətlə birləşdirən sahədir. Siyasi kommunikasiya təbliğat və təşviqat vasitəsi kimi istifadə edilir. Sülh dövründə yönləndirmə, idarəetmə, müharibə dövründə isə informasiya, təbliğ vasitəsi kimi istifadə edilir. Buna görə də siyasi kommunikasiya çox önəmli bir vasitə hesab edilir. İstər dövlət öz siyasətini həyata keçirmək üçün, istərsə də düşmən dövlətlər daxili siyasətə müdaxilə etmək üçün kommunikasiyadan istifadə edirlər . Belə olduğu halda siyasi kommunikasiya siyasi həyatda çox önəmli rol oynayır. Siyasi kommunikasiyadan seçki təbliğatı apararkən də yetərincə istifadə edilir. Əlbəttə, unutmamalıyıq ki, siyasi uğur rəqbət, hazırlıq, imic və sair kimi bir çox amildən asılıdır. Bütün bunlarla yanaşı siyasi kommunikasiya da düzgün aparıldıqda hadisələrin gedişatına təsir etmək mümkün olur. Bunun üçün siyasi kompaniya olur.Siyasi kampaniya müəyyən qərarların qəbul edilməsində inkişafa təsir göstərməyə cəhd edən sistemli bir fəaliyyətdir.
Həsənov Heydər
Azərbaycan Universitetinin 2-ci kurs tələbəsi
Mastersincommunications.com
Şərq.az

Populizm və Siyasi Kommunikasiya: Siyasətçilərin Uğur Formulu?

Giriş

Siyasi kommunikasiya siyasətçilərin seçicilərlə əlaqə yaratmaq və onların dəstəyini qazanmaq üçün istifadə etdikləri əsas vasitələrdən biridir. Müasir dövrdə siyasi kommunikasiya üsulları getdikcə daha çox dəyişir və siyasətçilər insanların diqqətini cəlb etmək üçün fərqli strategiyalardan istifadə edirlər. Bu strategiyalar arasında populizm xüsusi yer tutur.Populizm siyasi ideologiyadan daha çox üslub və ritorika kimi qəbul edilir. Populist siyasətçilər əsasən xalqın maraqlarını müdafiə etdiklərini iddia edir, elitaları isə cəmiyyətin problemlərinin əsas səbəbi kimi göstərirlər. Onlar siyasi mesajlarını emosional və sadə dillə çatdıraraq geniş kütlələrin rəğbətini qazanmağa çalışırlar.Populizm anlayışı XIX əsrdən etibarən siyasətdə istifadə olunmağa başlanıb. Sözün mənşəyi latın dilindəki “populus”, yəni “xalq” sözündən gəlir. Populizm tarixi boyu müxtəlif ideoloji istiqamətlərdə meydana çıxıb. Məsələn, solçu populistlər sosial bərabərsizliyə qarşı çıxış edərək zəngin elitaları tənqid ediblər, sağçı populistlər isə milli kimliyi və ənənəvi dəyərləri qorumaq adı ilə mühacirləri və qlobalist siyasətləri hədəfə alıblar.Populizmin klassik nümunələrindən biri 1930-cu illərdə Latın Amerikasında müşahidə olunub. Argentina prezidenti Xuan Peron populist ritorikadan istifadə edərək özünü işçilərin və yoxsul təbəqənin lideri kimi təqdim edib. XX və XXI əsrlərdə isə Avropada və ABŞ-da da populist siyasətçilər yüksəlişə keçiblər.Populist siyasətçilərin uğuru onların kommunikasiya bacarıqları ilə birbaşa əlaqəlidir. Onlar mürəkkəb siyasi və iqtisadi məsələləri sadələşdirərək insanlara daha cəlbedici bir çərçivədə təqdim edirlər. Bu strategiya seçicilərin onlara daha yaxın hiss etməsinə və onların mesajlarına inanmasına səbəb olur.Populist siyasətçilər müxtəlif kommunikasiya metodlarından istifadə edərək xalqın dəstəyini qazanmağa çalışırlar. Onların əsas strategiyaları vardır.Populist siyasətçilər mürəkkəb siyasi terminlərdən və akademik nitq tərzindən uzaq dururlar. Bunun əvəzinə, daha sadə, aydın və emosional nitqlərlə insanlara xitab edirlər. Onların çıxışları çox vaxt coşqulu olur və qəzəb, qorxu, ümid kimi güclü emosiyalar üzərində qurulurMəsələn, ABŞ-da Donald Tramp siyasi nitqlərində tez-tez “Amerikanın məhv edildiyini” vurğulayır və seçiciləri “ölkəni yenidən böyük etməyə” çağırırdı. Onun mesajları sadə və konkret idi: “Biz qalib gələcəyik!”, “Sistem çürükdür!”, “Xalqın səsi eşidilməlidir!”.Populist siyasətçilər ictimaiyyətdə qütbləşmə yaradan ritorikadan istifadə edirlər. Onlar cəmiyyəti iki əsas qrupa ayırırlar:
• Biz – xalq (zəhmətkeşlər, sıravi vətəndaşlar, vətənpərvərlər)
• Onlar – elita (korrupt siyasilər, böyük şirkətlər, qlobalist qüvvələr)
Bu yanaşma cəmiyyətin müəyyən bir hissəsinin özünü zərərçəkmiş kimi hiss etməsinə və populist lideri xilaskar kimi görməsinə səbəb olur. Bu metod Avropada sağçı populist partiyalar tərəfindən mühacirət məsələlərində də istifadə olunur. Onlar yerli xalqı “biz”, mühacirləri isə “onlar” olaraq təqdim edirlər.Populist siyasətçilər ənənəvi mediaya qarşı tənqidi mövqe sərgiləyirlər. Onlar mediaya güvənmədiklərini bildirir və öz fikirlərini sosial media vasitəsilə birbaşa insanlara çatdırırlar. Bu yanaşma xüsusilə sosial medianın gücləndiyi son onillikdə daha da təsirli olub.Məsələn, populist siyasətçilər tez-tez Twitter, Facebook və TikTok kimi platformalardan istifadə edərək mesajlarını sürətli və kütləvi şəkildə yayımlayırlar. Bunun əsas üstünlüyü odur ki, onlar öz mesajlarını senzura və manipulyasiya olmadan, birbaşa xalqa çatdırdıqlarını iddia edə bilirlər.Populist siyasətçilər qorxu hissindən manipulyasiya vasitəsi kimi istifadə edirlər. Onlar cəmiyyətə müxtəlif təhlükələr barədə xəbərdarlıq edir və özlərini bu təhlükələrə qarşı yeganə həll yolu kimi təqdim edirlər. Bu taktika siyasi kampaniyalar zamanı daha çox istifadə olunur.Məsələn, bəzi populist liderlər iqtisadi böhranı, mühacir axınını və ya milli təhlükəsizlik məsələlərini qabardaraq seçiciləri təşvişə salırlar. Sonra isə özlərini “bu problemləri həll edə biləcək yeganə lider” kimi təqdim edirlər.Populist siyasətçilərin kommunikasiya strategiyaları qısa müddətdə böyük uğur qazandırsa da, uzunmüddətli perspektivdə demokratiya üçün ciddi təhlükələr yaradır. Bu risklər aşağıdakılardır:
• Siyasi Qütbləşmə və Ayrışma: Populist siyasətçilər cəmiyyətdə “biz və onlar” bölgüsü yaratdıqları üçün insanlar arasında gərginlik artır. Bu isə ictimai sabitliyi poza bilər.
• Demokratik İnstitutlara Etimadsızlıq: Populist siyasətçilər tez-tez məhkəmə, parlament və media kimi demokratik institutları tənqid edirlər. Bu isə insanların bu institutlara qarşı güvənsizlik hissini artırır.
• Avtoritar Tendensiyalar: Populist liderlər bəzən güclü liderliyin vacibliyini vurğulayaraq avtoritar idarəetməni təşviq edirlər. Bu isə demokratik proseslərə zərər vura bilər.
• Reallığın Sadələşdirilməsi: Populist siyasətçilər mürəkkəb sosial və iqtisadi problemləri çox sadələşdirərək insanları yanlış gözləntilərə sövq edirlər.Populizm və siyasi kommunikasiya bir-biri ilə sıx bağlıdır. Populist siyasətçilər effektiv kommunikasiya üsulları ilə insanları cəlb edir və onların emosiyalarına təsir göstərirlər. Lakin populizmin uzunmüddətli təsirləri bəzən demokratiya üçün təhlükəli ola bilər.Siyasi kommunikasiya strategiyalarının təhlili göstərir ki, populizm yalnız siyasi çıxışlar deyil, həm də ictimai şüurun formalaşdırılmasında mühüm rol oynayır. Gələcəkdə populist siyasətin və kommunikasiya üsullarının cəmiyyətə təsirini daha dərindən araşdırmaq vacibdir.
Muhamməd

Sosial Mediyanın Siyasi Kommunikasiya Üzərindəki Təsiri

Giriş
Son illərdə sosial media platformalarının cəmiyyətdəki rolu böyük dəyişikliklərə uğrayıb. Bu platformalar yalnız şəxsi əlaqə vasitəsi olmaqla qalmayıb, həm də siyasi kommunikasiya sahəsində yeni imkanlar yaradıb. Sosial media, siyasətçilərə və siyasi partiyalara seçicilərlə daha yaxın əlaqə qurmaq, təbliğatlarını yaymaq, ictimai rəyə təsir etmək və seçki kampaniyalarında iştirak etmək üçün güclü bir alətə çevrilib. Bəs sosial medianın siyasi kommunikasiya üzərindəki təsiri və bunun müasir siyasi dinamikanın formalaşmasındakı rolu nədən ibarətdir?
Sosial Medianın Siyasi Kommunikasiya Üzərindəki Əhəmiyyəti
Sosial media, xüsusən də Facebook, Twitter, Instagram, YouTube və digər platformalar, siyasi kommunikasiya üçün güclü vasitələrə çevrilib. Bu platformaların siyasi kommunikasiya üzərindəki təsiri, bir neçə mühüm amilə bağlıdır:
1. İctimaiyyətlə əlaqələrin təşkili: Siyasi liderlər və partiyalar, sosial media vasitəsilə öz mesajlarını geniş auditoriyaya çatdırmaqda daha sürətli və daha effektivdir. Həmçinin, seçicilərlə birbaşa əlaqə qurmaq imkanı yaranır.
2. İctimai rəyi formalaşdırmaq: Sosial media siyasi partiyalar və ya liderlər üçün ictimai rəyin formalaşdırılmasında böyük rol oynayır. Sosial media həm də seçicilərin fikirlərini və rəylərini izləyərək onları daha yaxından tanımağa kömək edir.
3. Seçki kampaniyaları: Sosial media seçki kampaniyalarının ən mühüm elementlərindən birinə çevrilib. Bu sosial platformalar seçki dövrlərində siyasətçilərin təşviqat və təbliğatlarını sürətlə yaymağa imkan verir.
Sosial media, həmçinin seçicilərin qərarlarına da ciddi təsir göstərir. Seçicilər sosial media üzərindən müxtəlif məlumatlar əldə edir və bu məlumatlar onların siyasi seçimlərinə yön verir. Sosial mediada yayılan informasiya və dezinformasiya isə seçici davranışını manipulyasiya edə bilər. Sosial medianın istifadəsi, seçki nəticələrini dəyişdirmək üçün siyasi partiyalar tərəfindən müxtəlif taktikalara çevrilir:
Dezinformasiya: Sosial medianın mənfi tərəflərindən biridə burada yayılan yanlış və təhrif olunmuş məlumatlardır. Dezinformasiya siyasətçilər tərəfindən seçici təsiri yaratmaq üçün istifadə edilir.
Fərdi məlumatların toplanması: Siyasi partiyalar sosial media üzərindən fərdi məlumatları toplayaraq öz seçici auditoriyalarını daha dəqiq hədəf alır və daha effektiv kampaniyalar həyata keçirir.
Sosial media platformaları siyasətçilərin imicini formalaşdırmaq və gücləndirmək üçün də güclü bir vasitədir. Liderlər sosial media üzərindən özlərinin şəxsi brendlərini inkişaf etdirə, seçicilərinə daha yaxın ola və onların rəylərinə dərhal cavab verə bilərlər. Lakin sosial medianın imkanları yalnız müsbət təsir yaratmaqla kifayətlənmir, bu platformalar bəzən siyasətçilər üçün təhlükə də yarada bilər.
Sosial medianın müsbət tərəfləri: Siyasətçilər öz proqramlarını və ideyalarını seçicilərə birbaşa və sürətli şəkildə təqdim edə bilərlər. Həmçinin, sosial media vasitəsilə seçicilərlə əlaqə qurmaq və onları müxtəlif məsələlərə dair maarifləndirmək mümkündür.
Sosial medianın mənfi tərəfləri: Sosial mediada yayılan təhrif olunmuş məlumatlar və təhqir dolu şərhlər siyasətçilərin imicini zədələyə bilər. Sosial media platformalarındakı qeyri-düzgün məlumatlar siyasətçilərin şəxsi və siyasi həyatları üçün böyük bir təhlükə yarada bilər.
Azərbaycanda da sosial media siyasi kommunikasiya sahəsində getdikcə daha çox istifadə olunur. Xüsusilə, gənc seçicilər arasında sosial media böyük təsirə malikdir. Siyasi partiyalar, seçkilər və digər siyasi proseslər zamanı sosial media platformalarından fəal şəkildə istifadə edilir. Azərbaycanda sosial media seçki kampaniyalarının effektiv həyata keçirilməsində mühüm rol oynayır. Buna 15 oktyabr 2008, 9 oktyabr 2013, 11 aprel 2018 və 7 fevral 2024-cü il prezident seçkilərini, 7 noyabr 2010, 1 noyabr 2015, 9 fevral 2020 və 1 sentyabr 2024-cü il parlament seçkilərini, 23 dekabr 2009, 30 noyabr 2011, 23 dekabr 2014, 23 dekabr 2019 və 29 yanvar 2025-ci il bələdiyyə seçkilərini nümunə gətirə bilərik.
Partiyalar da öz mesajlarını və proqramlarını sosial mediada yayımlayaraq daha çox seçici cəlb etməyə çalışır. Sosial media vətəndaşların dövlətlə əlaqələrini asanlaşdırır. Həmçinin, dövlətin rəsmi qurumları da sosial mediadan istifadə edərək, cəmiyyətə məlumat çatdırır və ictimaiyyətin rəylərini öyrənir.
Nəticə
Sosial media müasir dövrdə siyasi kommunikasiya sahəsində ən güclü alətlərdən birinə çevrilib. Siyasi partiyalar və liderlər bu aləti həm öz mesajlarını yaymaq, həm də seçici davranışlarını yönləndirmək üçün istifadə edirlər. Həm müsbət, həm də mənfi təsirləri olan sosial media, siyasətin və cəmiyyətin dinamikasını dəyişdirir. Azərbaycanın da daxil olduğu bir çox ölkədə sosial medianın rolu getdikcə artmaqdadır və bu, gələcəkdə siyasi kommunikasiya strategiyalarını daha da inkişaf etdirəcəkdir.

Mənbə
AzərTAc
E-qanun.az
MSK.gov.az
Hüseyn Məmmədov