Şah İsmayılın bir beytinin izi ilə...
Şah İsmayıl Xətainin nə qədər böyük düha, şəxsiyyət olduğunu anlamaq üçün onunla bağlı əksər hallarda təhrif olunmuş, rəqiblərinin, düşmənlərinin səlnaməçiləri tərəfindən yazılmış söz yığınlarına nəzər salmaq lazım deyil. Xətainin milli kimliyi, düşüncəsi, daxili aləmi, şəxsiyyətinin portret cizgiləri onun poeziyasındadır! Təəssüf edirəm ki, bu istiqamətdə araşdırmalarımız çox azdır…
Xətai haqqında illər öncə ayaq açan iddialara 2016-2017-ci illərdə bir neçə yazı ilə cavab vermişəm. Mövzuya yenidən qayıtmaq istəmirəm. Amma Azərbaycan cəmiyyətində Şah İsmayıla məzhəbçilik çərçivəsindən baxış formalaşdırmaq istəyənlərə, onun sadəcə bir beytinin yozumu ilə cavab vermək istəyirəm. Oxuyun və görəcəksiniz ki, Xətainin bu kiçik təhlildə nümunə gətirdiyim beyti ona çamur atanların cəmindən dəfələrlə böyükdür.
Beləliklə, Şah İsmayıl Xətai yazır:
Lövhi-məhfuzin Xətayi əbcədin qıldı bəyan,
Div degülsən, xatəmin xətmində Fəzlüllahi gör.
“Lövhi-məhfuz” sözü ərəb dilindən tərcümədə “qorunan lövhə” anlamına gəlir. Qurani-Kərimdə bu ad bir neçə ayədə işlədilib. Məsələn: “O, şanlı-şərəfli Qurandır. O, lövhi-məhfuzdadır” (Büruc, 21-22). Xətainin bu beytində isə “lövhi məhfuz” alın yazısı, qismət mənasını verir.
Əbcəd -Türk, ərəb və fars ədəbiyyatlarında bir hadisəni, bir işin tarixini bildirmək üçün işlənən və rəqəmləri hərflərdən ibarət olan hesabdır.
Əbcəd hesabında ərəb əlifbasının hər hərfi konkret say bildirir. Məsələn, Əlifın qiyməti 1-dir. Beytin daşıdığı məna yükünü nəzərə alsaq, burada söhbətin insana verilən vaxtdan, zamandan getdiyini ehtimal edə bilərik. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, əbcəd hesabı eyni zamanda Fəzlullah Nəimi fəlsəfəsinin, hürufizmin açarlarından biri sayılır. Hürufilər əbcəd hеsabı ilə müхtəlif hesablamalar aparmaq yolu ilə Quran ayələrini insan üzü ilə еyniləşdirirdilər. Beytdə Fəzlüllaha istinad olunduğu üçün burada işlədilən “əbcəd” sözünü insanın zahirini və batinini ifadə edən, onun mahiyyətini əks etdirən məzmun kimi də başa düşmək olar.
Beytin son misrası isə Şah İsmayıl Xətai poeziyasının işərisindən keçən azsaylı və bəlkə də təkrarı olmayan nümunələrdən biridir:
“Div degülsən, xatəmin xətmində Fəzlüllahi gör”.
Burada “div degülsən (deyilsən)” istisnasız olaraq, “əgər insansan”, “adəm övladısan” anlamını verir. Xatəmin xətmi isə o deməkdir ki, artıq dünyaya islamdan başqa din və Məhəmməd (s) peyğəmbərdən başqa peyğəmbər gəlməyəcək. Amma burada Xətai başqa bir xəttə, istiqamətə, məhz türk ruhundan, törəsindən qaynaqlanan yola işarə edir. “Peyğəmbərliyin başa çatdığı yerdən sonra Fəzlullahı gör”, onun fəsəfəsini anla, zahirdən batinə en, batindən zahirə qalx deyir...
Şah İsmayıl Xətainin təkcə bu beyti kifayətdir ki, onu zorla bir məzhəb çərçivəsinə salmaq istəyənlərin bütün iddiaları alt-üst olsun. Xətainin bu beytində Azərbaycanın, türklüyün islama baxış fəlsəfəsindən, Nəsimi ruhundan yol alan yanaşma, mənəvi, poetik və fəlsəfi vərəsəlik açıq-aşkar hiss olunur.

Elçin Mirzəbəyli
4 avqust 2019-cu il

Gecikmiş bir yazı…
VƏTƏN XƏRİTƏSİ
Xatirələr özü də tarixdir və yaddaşlarda yaşayan xatirələrə “canlı tarix” də deyirlər. Lakin həmin xatirələri yaddaşlarında gəzdirən canlı fərdlər əllərinə qələm alıb onları kağız üzərinə köçürdükdə bu xatirələr tarixə çevrilir, əksinə olduqda isə yalnız ən yaxşı halda, yaxın dostların, qohumların, əzizlərin yaddaşlarına ötürülən və bu zaman daha maraqlı olan hissələr müəyyən müddətə yaşayır, sonra isə itib əbədiyyətə qovuşur. Nə yaxşı ki, bu xatirələr onu gəzdirənin özü və ya dostları, yaxınları tərəfindən kağıza köçürülür və böyük bir nəslin, xalqın yaddaşına çevrilir. “Vətən xəritəsi” başlığı altında oxuculara təqdim edilən bu xatirələr tarixşünaslığımızda prof. Şövkət Tağıyevanın banisi olduğu “Cənubi Azərbaycan” məktəbi nümayəndələrinin 80-ci illərin əvvəllərində Moskva şəhərində elmi tədqiqatla məşğul olduqları illərdəki həyatla bağlıdır. Həmin nümayəndələr sırasında Nəsib Nəsiblinin və Vidadi Mustafayevin adlarını xüsusi olaraq çəkmək istəyirəm. Belə ki, həmin xatirə və yaddaşları tarixə ilk çevirənlər onlardır.

N.Nəsiblinin və V.Mustafayevin Güney Azərbaycanın ərazisi, əhalisi, onun milli şüuru, İran çərçivəsində öz milli-demokratik hüquqları uğrunda mübarizələrinə həsr edilmiş bir sıra elmi əsərləri artıq çoxdan işıq üzü görmüşdür. Həmin həyatı adlarını çəkdiyimiz nümayəndələrlə birlikdə yaşamış ziyalılarımızdan biri də həmin illərdə akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun “Türkiyə tarixi və iqtisadiyyatı” şöbəsinin elmi işçisi olmuş Möhübbi Əhmədov idi (o hazırda Türkiyə Cümhuriyyətində yaşayır və çalışır - S.B.).


Qürbət həmişə qəlbən və mənən oxşar həmvətənləri, “həmşərilər”i bir-birinə yaxınlaşdırır və bu zaman ümummilli problemlər həmişə müzakirə obyekti olur. Həmin dövrlə bağlı xatirələrini M.Əhmədov mənə 1989-cu ildə təqdim edib və mən onu haqqında danışdığım tarixin maraqlı və cəlbedici epizodlarından biri kimi oxuculara təqdim etmək istəyirəm. M.Əhmədovun qələm yazısına əl gəzdirmədən təqdim edirəm:
“Yeddi il əvvəlin söhbətidir. Qarlı-şaxtalı qışın elə bil sonu yoxdu və bizi bir qəriblik duyğusu bürümüşdü. Moskvada Elmlər Akademiyasının onaltı mərtəbəli aspirantlar evində biz, azərbaycanlılar, bir-birimizə daha mehriban olmuşduq. Pəncərərdəki işıqları səhərəcən sönməyən bu binada neçə-neçə arzu çiçəklənmişdi, nə qədər elmi və yarıelmi mübahisələrimiz olmuşdu. Şərqşünaslar, fiziklər, biokimyaçılar, dilçilər, kibernetiklər-hamımızı birləşdirən, düşündürən, ruhlandıran və bəzən də ruhdan salan öz xalqımızın problemləri idi. Heç ağlımıza da gəlmirdi ki, indi durğunluqdur, düşüncəyə və idraka buxov vurulmuşdur. Oxuduğumuz hər kitab, hər məqalə yeni üfüq açırdı, yeni ideya gətirirdi. Müdriklərimizi köməyə çağırırdıq. Sabirə, Mirzə Cəlilə üz tuturduq. Şübhəsiz, bizi düşündürən başlıca məsələlər Azərbaycanla, onun dünəni və sabahıyla bağlıydı. Dəqiq elmlərlə məşğul olan uşaqlar bizimlə bu barədə tez-tez fikir mübadiləsi edirdilər, çünki biz tarixçiydik, problemlər bizə daha yaxın idi. İndi hamılıqla etiraf etdiyimiz kimi, o vaxt deyirdik, danışırdıq, öz aramızda tənqid edirdik, vəssalam. Xeyri isə olmurdu. Əlbəttə, gəncliyə xas olan ehtiras və coşqunluqla ətaləti, sxolastikanı, ehkamçılığı aradan qaldırmaq üçün hər işə hazır idik.
Aydındır ki, acı gerçəklərlə barışa bilmirdiksə də, durğunluq öz işini görürdü. Nəyisə dəyişdirmək, əngəlləri dəf etməkdənsə, alışmaq daha asan idi. Nəhəng bir ölkə beləcə nələrə alışmadı...
Moskvada krossvord dəbdir və bir dəfə qərara aldıq ki, “Haradır Azərbaycan?” başlığı altında bir krossvord tərtib edək. Bu fikri ilk dəfə ortaya atan hazırda bizim akademiyanın Şərqşünaslıq İnstitutunun Cənubi Azərbaycan bölməsinin (həqiqətdə, o zaman bölmə yox, şöbə fəaliyyət göstərirdi və qeyri-müəyyən səbəblərə görə 80-ci illərin sonunda rəhbərlik tərəfindən onun fəaliyyəti dayandırıldı və hazırda adı çəkilən İnstitutda “İran tarixi” şöbəsi nəzdində Güney Azərbaycan tarixi problemləri ilə məşğul olan bir qrup fəaliyyət göstərir – S.B.) əməkdaşı, tarix elmləri namizədi Nəsib Nəsibli (o hazırda “Xəzər” universitetinin professorudur və həmin universitetdə politologiya kafedrasına rəhbərlik edir – S.B.) idi. Mən onunla bir otaqda yaşayırdım. Onun dissertasiya işi Cənubi Azərbaycanla əlaqədar idi və onunla Cənubi Azərbaycan mövzusunda saatlarla mübahisə edirdik. Azərbaycanın əhalisi, tarixi, coğrafiyası, etnik mənşəyi, istiqbalı bizim söhbətə qoşulan digər həmyerlilərimiz üçün də maraqlı idi. Əlbəttə, bu məsələlərin kompleks həlli elmi yanaşma, metod tələb edirdi, vaxt və hazırlıq tələb edirdi. Elə bu söhbətlər nəticəsində “Haradır Azərbaycan?” sualı məni şeir yazmağa sövq etdi. Şeirin ilk variantı mübahisə doğurdusa da, uşaqlar məni həvəsləndirdilər. N.Nəsibli də məni ruhlandırdı ki, ideya həqiqətən uğurludur və şeiri mükəmməl şəklə salmaq, cilalamaq hamımızın borcudur. Yer adları, coğrafi koordinatları seçərkən mən onun, eləcə də Vidadi Mustafayevin (şeiri kağız üzərinə köçürüb saxlayan da o olub və mən təqdim edilən şeirin əlyazmasını V.Mustafayevdən alıb saxlamışam və üzərində kiçik düzəlişlər edib oxuculara təqdim etmək qərarına gəlmişəm – S.B.) mülahizələrinə əsaslanmışam.
Zənnimcə, bu şeir durğunluq dövrüylə barışmaq istəməyən gənclərimizin təəssübkeşliyinin yadigarı sayıla bilər. Şeirlə bağlı xatirəni qələmə almağı akademiyamızın Şərqşünaslıq İnstitutunun Cənubi Azərbaycan şöbəsinin elmi işçisi, tarix elmləri namizədi Səməd Bayramzadə təkid etdi və məlum oldu ki, şeirin əsl nüsxəsini o qoruyub saxlamışdır.
M.Əhmədov, Bakı, may – 1989”.
HARADIR AZƏRBAYCAN?
Dünya gəzmiş, dünya görmüş
bir səyyahdan
soruşsan-
Haradır Azərbaycan?
Dəmirqapı Dərbəndin
qala divarlarından,
Təbrizəcən uzanan
dağlı, dənizli
gözəl diyardan
danışar.

Əsrlərin əsiri
bir tarixçidən
soruşsan-
Haradır Azərbaycan?
Qobustanın daşlarından,
albanlardan, oğuzlardan,
qisas alan qılınclardan,
Kaşğarinin divanından
danışar.

Qabarlı əllərini Kürdə yuyan
bir muğanlı pambıqçıdan
soruşsan-
Haradır Azərbaycan?
Alın təriylə hər payız
ağaran
şoran torpaqdan,
üzümdən, pambıqdan
danışar.

Sahildə gəzən
qaragöz qızdan
soruşsan -
Haradır Azərbaycan?
Yanaqları allanar
Qız qalasından,
arzu kimi pak sevdadan,
əsgər getmiş bir oğlandan
danışar.

Üzündən salnamə oxunan bir ağsaqqaldan
soruşsan -
Haradır Azərbayca?
Yüzyaşlı çinarlardan,
qardaşlıq məzarında
yatan oğlundan,
üfüqlərə gedən
yollardan
danışar.
Xeyri ucaldan,
Şəri alçaldan
bir dastan
danışar.

Borçalıdan gələn qatardan
düşən yorğun yolçudan
soruşsan -
Haradır Azərbaycan?
Bir az duruxaraq
bərəkətli mahalından,
sazdan, aşıqlardan,
el-obaya yananlardan danışar.
Dekabr, 1982
MOSKVA

Fikrimizcə, təqdim edilən şeir şair kimi tanınmayan, lakin poetik istedada malik olan vətənpərvər bir gəncin Azərbaycan haqqında bir nəslin müəyyən bir zaman kəsiyində düşüncələrinin özünəməxsus şəkildə bədii ifadəsidir.
“Haradır Azərbaycan?” başlığı altında M.Əhmədovun təqdim edilmiş şeiri böyük Cəlil Məmmədquluzadənin eyni adlı əsərinin poetik formada davamı hesab edilə bilər. Həmin mövzu Səməd Vurğun və Məhəmməd Hüseyn Şəhriyar tərəfindən daha məhdud coğrafiya və zaman çərçivəsində qələmə alınmışdır.
Deyilənlər mövzunun, həmişə olduğu kimi, bu gün də nəinki aktual, həm də son dərəcə aktual olduğunu göstərir. Həmin mövzuda iri və kiçik həcmli bədii əsərlər, o cümlədən poetik nümunələr yaradılmasına böyük ehtiyac olduğunu demək, yəqin ki, artıqdır.
Bu yolda şair və yazıçılarımıza uğurlar diləyirik.
Səməd Bayramzadə
Bakı, 2010-cu il

Şah babamızın 535 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib.

Bakıxanov qəsəbəsi, M.Fətəliyev küçəsi 199 ünvanında yerləşən "Ocaq" xeyir-şər evində xeyriyyəçi Hacı İntiqamın təşkilatçılığı ilə Şah İsmayıl Xətainin 535 illiyinə həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə keçirilib. Ötərxan Eltacın aparıcılığı ilə keçirilən, bir sıra tanınmış elm, mədəniyyət və ictimai xadimlərin iştirak etdiyi gecədə Azərbaycan-Türk Xalqları Qardaşlığı İctimai Birliyinin rəhbərliyi də iştirak edib.

Ulu Şah İsmayılın bir əlində qılınc, bir əlində qələm Azərbaycanın vahid dövlətçilik ideologiyasının və təcrübəsinin həyata keçirilməsində, Türk dilinin ilk dəfə dövlət dili kimi qəbul olunmasındakı rolu və digər önəmli məsələlər barədə danışılıb.

"Azərbaycanımızı bütöv və həmişə ucalardan ucada görmək istəmişəm"

Bu sözləri Naftalanda "Çinar" sağlamlıq mərkəzində müalicə alarkən həmsöhbət olduğum inzibatçı Emil Babayev dedi. Əslində o, qonaqlarla əlaqələr üzrə iş aparan çox məsuliyyətli, vətənpərvər və milli ruhlu bir gəncdir. Qısa zaman kəsiyində aramızda qurulan səmimi bir tanışlıq prosesində bu gəncin öz daxili aləmində Azərbaycan birliyini, bütövlüyünü, mədəniyyətini, milli kimliyini, milli şüurunun səviyyəsini qoruyub saxladığını və necə inkişaf etdirdiyinin şahidi oldum. Belə ki, Emil ölkəmizə dünyanın müxtəlif guşələrindən qonaq gəlmiş və adıgedən sağlamlıq mərkəzində müalicə alan və istirahət edən hər bir kəsə yaşından, milliyətindən asılı olmayaraq çox həssaslıqla yanaşır, onların qayğısına qalır, onları maraqlandıran bütün suallara çox həssaslıqla cavab da verir.
Bütün bu qayğılarla yanaşı Emil sağlamlıq mərkəzində bütün prosedurlar və şam yeməyi bitdikdən sonra ya "Çinar" otelinin böyük və geniş foyesindəki "İstirahət guşəsi"ndə və ya da rəngli fəvvarənin də yerləşdiyi həyətdəki "Yaşıl bağ"da qonaqlar üçün canlı konsert proqramları təşkil edir. Belə ki, həmin proqramlarda qonaqlar tarda, pianoda milli musiqilərimizin ən gözəl nümunələrini canlı olaraq yerli sənətkarlarımızın ifasında dinləyirlər. Tarda milli musiqilərimizi çox yüksək peşəkarlıqla ifadə edən gənc sənətkar Kamil Kanadaroğlunu Emil öz təbirincə "Naftalanın əməkdar artisti" adlandırır.
Ən maraqlı məqamlardan biri də budur ki, Emil bütün bu qayğılarla yanaşı bizim xalq və bəstəkar mahnılarımızı çox şirin və məlahətli səsi ilə istər yerli və istər xarici qonaqların diqqətini və zovqünü oxşayan bir tərzdə məharətlə ifa edir. Milli mahnılarımızla yanaşı eyni zamanda da çox böyük bir ustaqlıqla rus, özbək və digər xarici dillərdəki mahnıları qonaqların diqqətinə təqdim edir. Dünyanın müxtəlif yerlərindən Azərbaycanın bu dilbər güşəsində müalicəyə və istirahətə gələn yüzlərlə insanın zövqünü oxşamaqla yanaşı eyni zamanda yüksək milli mədəniyyətimizin, musiqimizin və adət-ənənələrimizin ən gözəl nümunələrini onların qarşısında nümayiş elətdirir, ölkəmiz və xalqımız haqqında onlarda çox müsbət təəssüratlar yaradır, bununla da yüksək inkişaf etmiş Azərbaycan mədəniyyətini, mənəviyyatını və əxlaqını onların nəzərində canlandırır. Belə ki, qonaqlar onu eyni zamanda çox qayğıkeş və diqqətli bir inzibatçı kimi də tanıyırlar.
Onunla aramızda olan qısa bir söhbət zamanı bildirdi ki, o, əslən Bakıdandır, ziyalı ailəsindəndir, babası Əziz Məşədizadə tanınmış həkim olub. Əmircan qəsəbəsindəki 8 saylı xəstəxananın həyətində büstü də qoyulub. Belə ki, həmin xəstəxananın baş həkimi vəzifəsini uzun illər şərəflə icra etmişdir. Uşaqlarının anası da müəllimədir, gələcək nəslin milli və vətənpərvər ruhunda tərbiyəsi ilə məşğuldur.
Emil söhbətimizin gedişində vurğuladı ki, o, Azərbaycan diaspor təşkilatlarının həyata keçirdiyi missiyanın - əsası Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan və möhtərəm prezidentimiz, Ali Baş komandanımız İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilən azərbaycançılıq ideologiyasının yayılması, möhkəmlənməsi, dünya azərbaycanlılarının sarsılmaz birliyinin təminatçısına çevrilməsi, Azərbaycanın bu dilbər guşəsində qonaqlarımıza təlqin edilməsi və beləliklə bütün dünya azərbaycanlıları arasında yayılması kimi çox böyük və məsuliyyətli bir işin icrasında kiçik bir xidmət göstərə bilibsə, özünü çox xoşbəxt hesab edir. Bu fikrinin məntiqi izahını da verdi. Azərbaycanın bu sağlamlıq mərkəzinə dünyanın müxtəlif guşələrindən gəlmiş qonaqlar yüksək səviyyədə inkişaf etmiş milli-mənəvi dəyərlərimizlə, tariximizlə canlı olaraq, üz-üzə tanış olduqca, çox yüksək təəssüratlarla geri qayıdır, yaşadıqları ölkələrdə məskunlaşan azərbaycanlılara münasibətlərində də çox yüksək dostluq əlaqələri qurmağa və onu daha dərin köklər üzərində yaşatmağa, inkişaf etdirməyə çalışırlar. Bütün bu xidmətlərin qayəsi həmin nəticələrə nail olmaq, Azərbaycan xalqının tarixi, mədəniyyəti, milli-mənəvi dəyərləri barədə vətənimizə qədəm basan insanlarda bu vətən barədə ən gözəl təəssüratları formalaşdırmaq, dostluq münasibətləri qurub, onu davamlı inkişaf etdirib yaşatmaqdır. Göstərdiyi bu xidmətlərdən də əsas məqsədi Azərbaycanımızı bütöv və həmişə ucalardan ucada görmək istəyidir.
Çox da uzun sürməyən söhbətimizin sonunda Emil Azərbaycanımızı, onun xalqını, möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyevin də dediyi kimi, yumruq kimi birləşmiş, vahid, qüdrətli və bütün dünya azərbaycanlılarının gələcəyə ümid ocağı kimi yanar bir diyar olmasını ürəkdən arzu etdiyini bildirdi. O, eyni zamanda bildirdi ki, 2016-cı ilin apel döyüşlərində də, 44 günlük Vətən savaşında da düşmənlə təmas xəttinə ən yaxın bir məsafədə yerləşən Vətənimizin bu dilbər guşəsi Naftalanı bir an belə tərk etməyib, əksinə özünün buradakı fəaliyyəti ilə milli mədəniyyətimizi, vətənpərlik ruhunu təlqin və tərbiyə edən xalq mahnılarını ifa etməklə yerli sakinlərin inamını, müdafiə ruhunu qüvvətləndirmiş, onları qarşıdakı qələbələrə ruhlandırmışdır. O, xalqımızın və rəhbərimizin gələcək uğurlarına da hər zaman dəstək olacağını, bu işdə bacardığını əsirgəməyəcəyini inamla bildirdi.
Emilin fəaliyyəti "Çinar" sağlamlıq mərkəzi rəhbərliyinin və kollektivinin də diqqət mərkəzindədir və bu üzdən də azərbaycançılıq ideologiyasının təbliği və təşviqi yolunda ona hər cür dəstək göstərilir.
Azərbaycanımızın Emil kimi gəncləri milyonlarladır. Onlar milli birlik ideyasının təmsilçiləri və icraçıları olmaqla yanaşı, xalqımızın hər zaman Vətənin müdafiəsi, qorunması və onun gələcək inkişafı uğrunda yumruq kimi bir olması yolunda dönməz mübarizləridirlər.
Gənclərimizin parlaq gələcəyinə böyük inamla,

Səməd Bayramzadə,
dosent, tarix üzrə fəlsəfə doktoru.

İbrət dolu həyat hekayəsi
Uzun illər tanıdığm görkəmli iqtisadçı, bütün ömrünü dövlət və dövlətçiliyə həsr etmiş Şöhrət Musa oğlu Vəkilovun ibrət dolu həyat hekayəsi maraq doğurur.
Şöhrət Musa oğlu Vəkilov ilk təhsilini Qazax şəhər 4 saylı orta məktəbdə Gümüş xanım Gümüşovanın sinfində alıb. Onun təhsil aldığı sinifdə 5 nəfər qız olmaqla 25 uşaq oxuyub. Sinif nümayəndəsi Ramiz Abdullayevlə Şöhrət Vəkilov xüsusi olaraq yaxşı oxumaları ilə fərqləniblər. İlk təhsil aldığı 4 saylı məktəb 8-illik olduğu üçün 9/10-cu sinifləri 1 saylı Qazax orta məktəbdə başa vurub. Orta məktəbdə oxuyarkən xüsui istedadı ilə fərqlənib. 6-cı sinifdə oxuyarkən riyaziyyat müəllimi Şöhrət Vəkilovu 9-cu sinfin auditoriyasına apararaq çətin həll edilən misalı həll etmək üçün lövhəyə çıxarır. Ş.Vəkilov 9-cu sinfə aid misalı həll edir. Müəllim 9-cu sinfin şagirdlərinə Ş.Vəkilovu nümunə gətirərək yaxşı oxumağı tövsiyyə edir.


Şöhrət Vəkilov Azərbaycan 1974/1978-ci illərdə Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun Maliyyə-statistika fakultəsində təhsil alıb. O dövrün nüfuzlu müəllimlərindən Əlihüseyn Əsədzadə kimi şəxslərdən dərs alıb. Qrupdakı 26 tələbədən 8-i, o cümlədən Şöhrət Vəkilov institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Ali Təhsilini başa vurduqdan sonra Gəncə şəhər Maliyyə İdarəsində inspektor vəzifəsində çalışıb. 1978/1980-ci illərdə Rusiya Federasiyasında həqiqi-hərbi xidmət keçib. Hərbi xidmətdə olduğu zaman atası Musa Vəkilov dünyasını dəyişib.


Hərbi xidmətdən qayıtdıqdan sonra Bakıya gələrək Maliyyə Nazirliyində əmək fəaliyyətinə başlayıb. O, burada dövlət gəlirləri və vergi idarəsində iqtisadçı, böyük iqtisadçı vəzifəsindən şöbə müdiri vəzifəsinə kimi yüksələrək maliyyə sahəsində çalışıb. Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra vergi orqanlarında işləməyə başlayıb.Yasamal rayon Vergi idarəsinin rəisi vəzifəsində (1990- 1992) çalışıb. Sonra Maliyyə nazirinin müavini təyin edilib(1992-1994). 1994-ci ilin martından 1999-cu ilin aprelinədək Azərbaycan Respublikasının ilk müstəqil vergi təsisatı olan Baş Dövlət Vergi Müfəttişliyinin (indiki Vergilər Nazirliyi) rəisi vəzifəsində çalışıb. Azərbaycan müstəqilliyə qovuşduqdan sonrakı ilk onillikdə ölkənin dinamik vergi siyasətinin işlənib hazırlanmasında və bu sahədə görülən digər işlərdə Şöhrət Vəkilovun əməyi və xidmətləri böyükdür. O, bu sahədə ən bacarıqlı mütəxəssislərdən biri sayılır. Həmin dönəmdə Şöhrət Vəkilovun bilavasitə rəhbərliyi altında və yaxından iştirakı ilə vergi qanunvericiliyinə dair silsilə qanun layihələri işlənib hazırlanıb və Milli Məclisdə qəbul edilib. Bundan əlavə, o, bir sıra mühüm qanun layihələrinə düzəlişlərin də müəllifi olub.
Şöhrət Vəkilov 2000-2016-cı illərdə bank sektorunda çalışıb. Hazırda Azərbaycan Respublikası Kənd Təssərrüfatı nazirinin müşaviri vəzifəsində işləyir.

Şohrət Vəkilovun mənsub olduğu nəslin Azərbaycan tarixində müstəsna xidmətləri olub. Əsasən Qazax sultanlığı və İrəvan xanlığı -Şərur Dərələyəz qəzası ərazisində məskunlaşan vəkilovlar Azərbaycan xalqının tarixinə Azərbaycanın ilk Xalq Şairi Səməd Vurğun, Xalq şairi Vaqif Səmədoğlu, Xalq yazıçısı Yusif Səmədoğlu, Xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilov, körkəmli dövlət xadimi Mehdixan Vəkilov, Azərbaycanın Təbriz şəhərindəki konsulluğunun qurucusu və ilk baş konsul, diplomat Cavanşir Vəkilov, Cümhuriyyət Parlamentinin üzvü olmuş, 23 yaşlı Daxili İşlər naziri Mustafa bəy Nadir bəy oğlu Vəkilov, İstiqlal bəyannaməsinin müəllifi, Cümhuriyyət Parlamentinin ən gənc deputatı Rəhim bəy Vəkilov, Azərbaycanın ilk həkimi doktor Məmmədrza ağa Vəkilov, Azərbaycanın ilk və yeganə topoqrafiya generalı, Azərbaycanın siyasi xəritəsinin müəllifi, İbrahim ağa Vəkilov, görkəmli iqtisadçı və dövlət xadimi İlyas Vəkilov, Səhiyyə naziri Fəxri Vəkilov, Tədarük naziri Qəzənfər Vəkilov, körkəmli iqtisadçı İbrahim Xəlil oğlu Vəkilov (Məmmədov), professor Kərim Vəkilov (Həsənov), əməkdar mühəndis Ramiz Vəkilov,

hüquqşünas Səməd Vəkilov, dünya şöhrətli jurnalist Leyla Vəkilli, ilk hüquq professoru Mustafa ağa Məhəmməd ağa oğlu Vəkilov, İlk uşaq evinin yaradıcısı Badisəba xanım Vəkilova-Köçərli, ilk qadın kimya elmlər doktoru Fatma xanım Vəkilova, ilk kənd qız məktəbinin yaradıcısı Mədinə xanım Vəkilova-Qiyasbəyli və.b. şəxslər bəxş edib.
Mən gənc jurnalist kimi, Şöhrət Vəkilov Baş Dövlət Vergi Müfəttişliyinin rəisi vəzifəsində çalışarkən dəfələrlə onunla ünsiyyətdə olmuşam. Onu nümunəvi dövlət məmuru kimi xarakterizə etmək olardı. Həm qəbuluna gələn insanların problemlərinə fərdi qaydada yanaşması, onların istəklərinə məmur kimi deyil insan kimi həssaslıqla yanaşması diqqətmi cəlb edirdi. Bir məsələni də xüsusilə qeyd etmək istəyirəm, Ş.Vəkilovun təhsil almaqda çətinlik çəkən onlarla tələbəyə öz təmənnasız köməyini əsirgəməməsi onun nəcib keyfiyyətindən xəbər verir.

Sevil Yusifova
İTV-nin Yayım Şurasının üzvü

Füzuli Baratov,

Qədim mənbələrdən məlumat axtaran vaxt Azərbaycanın tarix araşdırmaçıları həmişə eyni çətinliklərlə üzləşiblər. Bu çətinliklər əsasən yazılan məlumatların başqa dillərdə, başqa əlifbalarla yazılmış olduqlarından yaranır. Bundan da başqa, adam haqqında olan məlumatlarda Şərq mənbələrində şəxslərin təxəllüs, familiya, ata adı, soy kök bildirən yazııları seçib ayırmaq üçün hərdən böyük tədqiqat işi aparmaq lazım gəlir. Müasir dövrdən fərqli olaraq, keçmişdə ləqəb, təxəllüslər rəsmi olaraq şahlar, xəlifələr, krallar tərəfindən verilib. Hərdən xalq arasında qeyri – rəsmi ayamalar da yaranıb ki, belə ləqəblər ya bir bədən əlamətinə görə (topal, uzun, çəpgöz və s.), ya istedadına, ya da peşə və xidmətinə görə xalqın verdiyi adlar olub.
Yer adları da həmçinin müxtəlif dillərdə müxtəlif cür səslənib.
Sasanilərin 24-cü şahı olmuş Adil Ənuşirəvan (531 – 579) dövründə yazılıb İsgəndəriyyə arxivlərində saxlanılan sənədlərdə Azərbaycan adı Atropaten kimi yox, Azərbaycan kimi yazılıb. Həmin sənədlərdə Azərbaycanın Gürganla Gilandan şimalda yerləşməsi göstərilir. Mərhum akademik, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Ziya Bünyadovun tədqiqatlarında qədim yunan alimi, fiziki, riyaziyyatçısı, coğrafiyaçısı olmuş Ptolemeyin yazılarında Azərbaycan adının və başqa yer adlarının olduğu barədə məlumatlar var. 168-ci ildə vəfat etdiyi bildirilən Ptolemeyin məlumatlarını ermənilər və onlara xidmət edən sapı özümüzdən olanlar Ziya Bünyadovun yazıları ilə birlikdə məhv etdilər.
Azərbaycan haqqında qədim yazıları son dövrlərdə ən çox Ziya Bünyadov tədqiq edib. Onun gəldiyi qənaətə görə məlumatların qədim Azərbaycanın öz qaynaqlarından bizə gəlib çatmadığı üçün Azərbaycanın qədim tarixi yadelli yazılı mənbələrdən öyrənilib. İlk yazılı mənbələr də iki çay arasında (Mesopotamiya) yaranmış piktoqrafiya mixi yazılarıdır.
Eramızdan əvvəl III – I minilliklərdə mövcud olan Şumer, Akkad, Assuriya dövlətləri qədim Azərbaycan ərazisi ilə siyasi və iqtisadi əlaqələr yaratmışlar. Arxivdə Akkad hökmdarlarının salnamələrindəki Azərbaycana olan hərbi yürüşləri haqqında yazılar qorunur. Ziya Bünyadovun tədqiq etdiyi həmin Assur mixi yazılarında Urartu hökmdarları, Aratta, Kutium, Lullubum, Manna və Azərbaycan haqqında məlumatlar var. Həmin məlumatlarda Azərbaycan hökmdarları, yer və məkan adları, əhalinin etnik tərkibi haqqında qiymətli materiallar var.
Bundan başqa Ziya Bünyadov e. ə. V – III əsrlərdə Azərbaycan ərazisi və qədim tayfaları barədə geniş məlumatları Heredotun “Tarix” əsərindən götürmüşdür. Makedoniyalı İsgəndərin hərb yürüşünü yazanlar, sonralar qədim Yunan, Roma tarixçi və çoğrafiyaçıları Strabon, Ptolemey, Plini, Arrian, Kursi Ruf, Ammian Marsellin, Tassit, Yuli Solin və başqaları qədim Azərbaycan əhalisi, çoğrafiyası, siyasi hadisələri, əhalinin məşğuliyyəti, ölkənin yaşayış məntəqələri, dağları, çayları barədə məlumatlar veriblər.
Maraqlı cəhətlərdən biri odur ki, ermənilər tarixdə Alban tarixçisi kim tanınan Moisey Kalankatlının adını dəyişib Moisey Kalankatvatsi kimi yazıb özünü də erməni tarixçisi kimi təqdim edib və “VII əsr erməni coğrafiyası” kitabı yaratmışlar. Saxta yaradılmış erməni tarixində Azərbaycan torpaqlarını Albaniya ərazisi kimi göstərmiş və Azərbaycanın qərb torpaqlarını Ermənistana aid etmişlər.
Azərbaycan haqqında qədim məlumatlar VII əsrdən etibarən ərəb mənbələrində də qorunur. Bu mənbələrdə Azərbaycanın xəritələri, ölkənin şəhərləri, kəndləri, siyasi hadisələri, Azərbaycanın mənşəyi, qədim adı, bu ərazidə qədimdən türklərin yaşaması barədə qeydlər var. Ərəb mənbələrinin müəllifləri də məlumdur. Onlar Bəlazuri, İbn Xordadibeh, İbn Havkəl, Təbəri, Müqəddəsi, Yaqut Həməvi, Məsudi və başqalarıdır.
Oxunması çətin olsa da Azərbaycan ərazisindəki Qobustan qayalarında I əsrdə, 12-ci Roma legionu Domisianın dövrünə aid daş üzərində aşkar olunmuş yazılar burada kimlərin məskunlaşmasından xəbər verir.
Azərbaycan tarixinə aid dəqiq məlumatları tapmaq istəyən gənc tarixçilərə tövsiyə edirəm Ərəb tarixçisi İbn Əl-Əsir və onun sələflərinin əsərlərinin orijinallarını araşdırsınlar. Azərbaycanlı coğrafiyaçı Həmdullah Qəzvini və Azərbaycan tarixçisi Rəşid Əd-Din ərəb tarixçisi İbn Əl-Əsirin yazılarına istinad edib qədim Azərbaycanın coğrafiyası, şəhər, kənd, dağ, çay, təbii sərvətləri, əhalisinin etnik tərkibi haqqında məlumatları kitablarına tarixi sənəd kimi daxil ediblər. Ziya Bünyadovun üzərində işləyib hazırladığı həmin sənədli materialları hamının gözü qabağında ermənilər akademiyanın fondundan çıxarıblar. Həmin yazılarda Azərbaycan ərazisinin Dağıstanla birlikdə Terek çayına qədər olduğu yazılıb. Hətta Əmir Teymur Toxtamış xanı məğlub etdikdən sonra Qumari (Terek çayının şimalında çay, indiki Kumi, rusca Kuma çayı) çayının ətraf ərazilərini dağıstanlı Şamxala ənam kimi bağışlayıb. O kitabda Qassi çayı (İndiki Manas), Albanus (İndiki Samur) çayı, Qubanın Xudat, Niyazabad, Şabran mahalları haqqında, Şabran yaxınlığında Gilhinçayın (İndiki Gilgilçay) sahilindəki qala səddi haqqında məlumatlar var. Məlumata görə Şabran şəhəri yaxınlığında dəniz kənarındakı Əlixanlı kəndindən başlayıb Çıraq kəndində bitən səddin davamı Ata dağından keçib Qonaqkəndin üstündən Baba dağına qədər uzanıb.
Azərbaycanlı tarixçi Rəşid Əd-Din həmçinin öz dövrünün tanınmış tarixçisi olmuş məşhur Roma alimi, eramızın 23-cü ilində doğulmuş Plininin “Təbii tarix” kitabından Azərbaycan tarixi və coğrafiyası haqqında məlumatları öz kitabına köçürmüşdür. O, eramızdan 63 il əvvəl doğulmuş, 44 il yaşayıb eramızdan əvvəl 19-cu ildə vəfat etmiş Yunan coğrafiyaşünası Strabonun “Coğrafiya” kitabından Azərbaycan haqqında olan zəngin materialları öz kitabına köçürmüşdür. Diqqət çəkən cəhət odur ki, kitabda məşhur Pompeyin Azərbaycana hərbu yürüş etdiyi zaman qənimət kimi apardığı yazılı kitabələr, yazılı qızıl əşyalar və müxtəlif yazılar barədə məlumatları Strabonun kitabından köçürüb.
Rəşid Əd-Din 130 – 200-cü illərdə yaşamış məşhur Yunan təbibi və coğrafiyaçısı Kalimusun əsərlərindən Azərbaycana aid məlumatları da öz kitabına əlavə edib.
Ardı var...

Əziz bacılar və qardaşlar, dəyərli soydaşlarım!
Vətən müharibəsindəki qələbəmizdən sonra yaşadığımız gərgin, mürəkkəb, ümid və qürurla dolu bir ili başa vururuq. İlin əvvəlindən axırına hamımız 44 günlük müharıbədəki parlaq qələbəmizin xoş ovqatı ilə yaşamışıq. Eyni zamanda, erməni vandalizmi nəticəsiində viran qoyulmuş torpaqlarmızın ağrısı, şəhidlərimizin dərdi içimizdədir. 30 il ərzində dağıdılmış yurdlarımızın bərpası yolunda atılan addımlar nə qədər çətin olsa da, bir sıra dünya dövlətləri Azərbaycanın qələbəsi faktına nə qədər qıcqanclıqla yanaşsalar da, Cənubi Qsfqazda münaqişələrin səngiməsində maraqlı olmayan qüvvələr çeşidli sorunlar yaratmağa çalışsalar da 2021-ci il də tarıxımızdə şərəfli bir il kimi qalacaq. Buna görə də yeni ili başıucalıqla, inamla, quruculuq əzmi ilə qarşılayırıq. İndi dünya azərbaycanlıları həmrəylik ideyası ətrafında həmişə olduğundan daha sıx birləşiblər və 31 Dekabr əsl milli birlik bayramına çevrilib. 2021 -ci il həm də Türk Dövlətlərinin tarixində yeni bir eranın başlanqıcı oldu, düşmənlərimiz bizi kiçiltməyə çalışdıqca biz böyüdük və böyüyəcyik!..
Yer üzündə yaşayan, səsimizi eşidən bütün həmvətənlərimizi Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik bayramı və Yeni il münasibəti ilə ürəkdən təbrik edir, hamıya can sağlığı və həyatında, işlərində uğurlar arzulayıram.
Sabir Rüstəmxanlı
Millət vəkili.
Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin eşbaşqan
31.12. 2021

Covid -19 deyilən bəla dünyanı bürüyəndən bəri ölüm çox adiləşib. İnsanlarımız ard-arda gələn qara xəbərləri soyuqqanlı, bəzən də laqeydcəsinə qarşılamağa alışıblar. Amma keçən il dekabrın 20-də İlham Məmmədlinin verdiyi xəbər alışdığımız xəbərlərə bənzəmirdi. Bu bir göy kişnərtisi, şimşək çaxışı idi. İldırım kimi başıma elə vurdu ki, bir ildir dostumun Ələsgər... deməsi qulaqlarımda əks-səda verir. Aylardı onun xəyalı ilə çarpışıram. Onun belə gedişi, son durumundan xəbərsizliyim mənə dinclik vermir. Fikirləşirəm ki, bəlkə nəsə yazsam yüngülləşərəm. Amma nə yazım, necə yazım?! Onu da bilmirəm.
Axı 2020-ci il martın 25-də yazmışdım. Yazmışdım ki, “Bu gün qardaşım Ələsgərin yaşının üstünə biri də gəlir, onu təbrik eləmək üçün ədəbiyyatda, şeirdə, sənətdə işlədilməmiş sözlər, ifadələr lazımdır. Təəssüf ki, o da yoxdur... Bu gün yenə yazmaq istəyirəm. Amma bu gün heç Ələsgərin özü də yoxdur. Qərib Durna qatarında əbədi bir yolçuluğa çıxıb. Bu elə bir yolçuluqdu ki, nə başlanğıcı var, nə sonu. Havalanmış bu qatarın dalınca hey qaçıram, nə əlim yetir, nə ünüm çatır. Taqətdən düşüncə qaçıb axırda yenə əlacsız-əlacsız xatirələrə sığınıram“.
Hər dəfə Ələsgər yadıma düşəndə ən birinci onun 1993-cü il yanvarın 1-də, Mehdiabad qəsəbəsində, “Vüsal” şadlıq evindəki qısa çıxışı gəlir gözlərimin önünə: “Dünyanın üzü qara olsun! Bu gün qara zurnanın səsi Zəngəzur dağlarında əks-səda verməliydi. Ətraf obalardakı Oğuz boylarının oğulları bu sədaya toplaşıb yallı getməli, elin igidləri cəngi çaldırıb qurşaq tutmalı, at üstündə çaparaq güləş yarışı keçirməli, güclərini göstərməliydilər. Amma biz Tamxil Ziyəddinoğluna od-ocağından uzaqda- bir balaca məkanda toy eləyirik”.

Ələsgərin toy təbrikindən doğan üsyankar səsi bir doğmalıq, bir can yanğısı, bir simsarlıq və bir Vətən sevgisi möhürü kimi ürəyimə vuruldu. Beləcə ailə, uşaq sahibi olduq. Qayğılarımız artmağa başladı. Qayğılar artdıqca yollar uzandı, yollar uzandıqca da yükümüz ağırlaşdı. Maddi sıxıntılar bizi əlavə qazanc yolları axtarmağa vadar etdi. Mən də maşın hissələri alqı-satqısı ilə məşğul olmaq həvəsinə düşdüm. Sumqayıtdakı maşın bazarına- Ələsgərin yanına getdim. Ondan ağıllı məsləhət, kömək umurdum. O, fikrimi biləndə çox məyus oldu. Qadan alım, sən bu fikirdən vaz keç,-dedi. Düzü pərt düşdüm. Məyus olduğumu görüb, israrla qurbanın olum, sən “Bazar adamı” olma, dedi və dərhal da, əlavə elədi. Əgər yanında zərrə qədər xətrim varsa, ümumiyyətlə bu fikri başından çıxart!
Xətir məsələsin araya gətirəndən sonra səssiz -səmirsizcə bazardan çıxıb getdim. Ələsgər bazarda qaldı. Dostuna rəva görmədiyini özünə gördü. Bazarda xırda-xuruş satmaqla ailəsinə gün-güzəran qurdu. Bakıda ev aldı. Çörəyini bazardan çıxartdı, amma “Bazar adamı” olmadı. Ləyaqətini qorudu. Şanını, şərəfini hər şeydən uca tutdu. O, çox həssas bir ruh adamı idi. Jurnalist olaraq cəmiyyətdə yaranmış eybəcərlikləri daha çox görürdü, müxtəlif üsullarla mətbuata doluşmuş qaragüruhların əməllərinə dözə bilməyib jurnalistikadan bazara keçdi. Amma ruhunu, jurnalist şərəfini, mətbuatımızın təəssübünü heç nəyə dəyişmədi. Məhz ona görə də 2016-cı ildə, iyulun 22-si Mətbuat günündə belə yazdım:
“Bu gün Ələsgər Qurbanovun bayramıdır. O Ələsgərin ki, deməyə sözü, yazmağa qələmi var. Amma nə danışır, nə də yazır. Sözünü urvatdan, qələmini hörmətdən salmaq istəmir. Bayramın mübarək qardaş! Bu gün yalnızca səni təbrik etmək istədim!”
Facebookdakı statusum onu çox duyğulandırmışdı. Zəng vurdu, bayramlaşdıq. Xeyli dərdləşdik. Dedi,-mənim jurnalistikadan getməyim səni yandırdığı kimi, sənin də jurnalistikadan qopacağın məni qorxudurdu. Ona görə, sənə yalvarırdım ki, bazara gəlmə. Neynəsən də bazarın səni mətbuatımızdan alacağını bilirdim. Sağol ki, sözümə baxdın.
Nur üzlü Ələsgərin mayası xeyirxahlıqdan, mərhəmətdən yoğrulmuşdu. İnsanlara yaxşılıq eləməkdən, ehtiyacı olana, imkanı daxilində, əl tutmaqdan zövq alırdı. Mətbuatdan uzaq düşsə də Media cameəsindən, tələbə yoldaşlarından ayrı qala bilmirdi. Uşaqların kiçik toyuna dəvət edəndə, dedi,-sən gəlmək istəyənlərə de ki, pul yazdırmaq-zad fikrinə düşməsinlər. Sadəcə bu xoş günümüzdə istəyirəm ki, ürəyim istəyən kəslər yanımızda ola.
2008-ci ildə məni təcili görüşə çağırdı, görüşdük. Hal-əhvaldan sonra dedi,- prokuror dostum var. Təklif edib ki, Maliyə Nazirliyinə mətbuat katibi gedim. Mən biznes işlərimi təzə-təzə yoluna qoyduğum üçün istəmədim. Sənin xahişini elədim. Get “filankəs”lə görüş. Onda AzTv-də “ Zireh” və ”Hünər meydanı” verilişlərini yaratmışdım. Aparıcısı da özüm idim. Amma maaş çox aşağı olduğu üçün razılaşdım. Nazirlikdə hörmət-izzətlə qarşılandım. Bir həftə ərzində hazırlanması tapşırılan yazını 3 gündən sonra təhvil verdim. Bəyənildi. Şərtlər və öhtəliyim açıqlandı: Xidməti maşın, 1000 manat maaş (o zaman 1700$), ayda bir dəfə “konvert” deyilən rüşvət paketinin qarşılığında nazirliyi jurnalist həmkarlarımdan qorumalı, mətbuatın qarşısına sədd çəkməli idim. Mən tələb-təklif barədə fikirləşməyə getdim, bir daha geri qayıtmadım.
Bu məsələyə bir də 10 ildən sonra- “Bütöv Azərbaycan” qəzetinin yubileyində qayıtdıq. Dost süfrəsinin başında əyləşmişdi. Ovqatı çox yaxşı idi. Üzündəki təbəssümdə bir ruh rahatlığı hiss olunurdu. Qürurlandığı oturuşundan, gəzişməsindən duyulurdu. Arada fürsət tapıb 10 illik sükutu pozdu:
“Sən gizləsən də sıxıntılarını səndən yaxşı hiss edirdim. Bəzən də qınayırdım ki, bu qədər ehtiyacın içində olduğun halda o cür şansı əldən verdin. Amma bu gün Allahıma şükür edirəm ki, səni var-dövlət dalınca qaçırmadı. Yoxsa bu müqəddəs missiyadan məhrum olacaqdın, biz də bu şərafətli anları yaşamayacaqdıq. Amma dostlarımıza onu da bildir ki, bu işdə mənim xidmətim səninkindən çoxdur. Əgər o vaxt səni bazara buraxsaydım bu gün “Bütöv Azərbaycan”ın təntənəsinə yığışmazdıq.”
Dostum zarafatla desə də sözündə böyük həqiqət vardı. O, təkcə dost kimi deyil, əmi, dayı, ata oğul, qardaş kimi də cəfakeş, istiqanlı, yanımcıl idi. Hər kəsin hayına qaçar, dara düşənə kömək əli uzadar, birinin canı yanardısa onun tüstüsü təpəsindən çıxardı. Bacısının oğlu rəhmətə gedəndə Ələsgər az qalırdı onun əvəzinə məzara girə. Özünə yer tapmırdı. Ovutmağa çalışırdıq, ovuna bilmirdi. Bir sözlə, bu adam sanki elə şələkeşlik, dərd çəkmək üçün yaranmışdı. Hərdən ürəyinin əməliyyat olunduğunu xatırladırdım ki, bu xəstə ürəyi o qədər yükləmək olmaz. Amma yükləməkdən yorulmurdu...
2019-cu ildə “Bilgəh”də kardioloji müalicə alırdım. Ələsgərdən zəng gəldi. Xeyli söhbətləşdik. Dəniz kənarında olduğumdan dalğalar sahil daşlarını döyəclədikcə şappıltısı telefonun o başında aydınca eşidilirmiş. Birdən təəccüblə soruşdu: sən hardasan? Əziyyət çəkib yanıma gəlməsin,- deyə yerimi bildirmək istəmirdim. Amma diqqətini yayındıra bilmədim, yerimi öyrəndi. Aradan bir az keçmiş gördüm gəlib. Xeyli gəzişdik, dərdləşdik, zarafatlaşdıq. Hər ikimizin kefi duruldu. Qaş qaralana yaxın dedim ki, daha vaxt keçir, yavaş-yavaş getməyin məsləhətdir. Bir söz demədi. Yavaşca qoluma girib otağa tərəf getdi. İçəridə söhbətimiz daha çox uzandı. Arada mənim mobil telefonumu götürüb qurdaladı. Son danışdığım adamın adını ekranda görüb soruşdu- Qərib Dost kimdir? Dedim onu sən hamıdan yaxşı tanıyırsan, yığ danış, gör kimdir. Qərib Dostu yığanda öz telefonu zəng çaldı. Bir telefonlara baxdı, bir mənə baxdı, telefonların heç birini söndürmədi. Gözləri doldu. Zəng səsini bir xeyli dinlədikdən sonra dilləndi: “Deyirəm axı, niyə sənin səsin ürəyimə məlhəm kimi yayılır, səninlə danışanda elə bilirəm ruhuma sığal çəkirsən. Sən demə mənim bu qədər dostun, doğmanın arasında qəriblik çəkdiyimi duyurmuşsan. Ona görə adımı Qərib Dost qoymusan...”.
O gün söhbətimiz orda bitdi. Ayrılıncaya qədər yalnız duyğularımız, baxışlarımız danışdı. Ruhlarımız bir-birinə hakim kəsildi. Düşündüm ki, Ələsgər bu dünyanın adamı deyil. Qarın davası döyənlərin, mal-mülk üçün bir-birinə balta çəkənlərin, şan-şöhrət üçün mənliyindən keçənlərin, vəzifə xətrinə bir-birinin ayağının altını qazanların dünyası Ələsgərə yaraşan, onun yaşayacağı dünya deyil. Ələsgərin mənəvi ehtiyaclarını ödəyəcək şeylər dünyamızda əskikdi. İnsanların bir-birinə qarşı fitnəkarlığı, zənginlərin yoxsullara münasibəti, sərvət üstündə aparılan qanlı müharibələr planetimizi Ələsgərə çox yoxsul, iddialı insanları cılız və miskin göstərir. O, ilahi dəyərlərə bağlı, insanlığın fövqündə olan xilqətdir.
Qənaətimi bölüşmək üçün Ələsgər Qurbanovun professor Cahangir Məmmədlinin 2020-ci il martın 23-də pandemiya ilə bağlı yazısına bildirdiyi münasibəti oxumaq kifayətdir:
“Əziz müəllimim, neçə illərdir Yaxın Şərq ölkələrinin məktəbləri bağlı, viranə, insanları pərən-pərən, yenidən yığışmaq ümidləri də sıfıra bərabərdir. Deyəsən indi içi biz qarışıq bütün dünya oradakı müəllimləri başa düşmək istəyirik. Başa düşmək üçün Tanrı dünyaya belə bir dərd göndərməliymiş. Mən dünyanın belə günə düşməyində bir uşaqdan şübhələnirəm. O uşaq Suriyanın xarabalıqlarında üstü-başı cırıq, zavallı bir görkəmdə deyirdi ki, mən öləndə mütləq Allah baba ilə görüşüb bu dünyadan ona şikayət edəcəyəm. Zənnimcə o Uşaq Allah Babası ilə görüşüb”.
Ələsgər boynuma qoydurmuşdu ki, müalicə bitəndə gəlib məni evə aparsın. Elə də oldu. Bir stəkan çayımızı içdi. Gərayla tanış oldu, universitet təhsili ilə maraqlandı. Bir az da həyat təcrübəsindən, gördüklərindən, bildiklərindən gəldiyi qənaətləri bölüşdü. Öyüd-nəsihət elədi. Zənnimcə bu görüşdən hər ikisi məmnun qalmışdı. Sonralar hər zəngləşəndə Gərayı ayrıca soruşurdu. 2020-ci il iyulun 11-də Gəray hərbi xidmətə yola düşdü. 12-də Tovuz istiqamətindən hücum edən Ermənistan qüvvələrilə atışma başladı. Mən çox sevindim. Çünki yaxşı bilirdim ki, erməni-rus birliyi müharibəsiz torpaq qaytaran deyil. Oğlum şəhidmi olar, qazimi olar, o taleyin işidir. Mən ona sevinirdim ki, torpaq uğrunda müqəddəs savaşda bizim ailənin də iştirak payı olacaq...
Gəray Vətənə sədaqət andı içəndə Ələsgər də mənim qədər sevindi, əziz dost, gözlərin aydın dedi: “Əqli və fiziki sağlam övladı hərbi xidmətə göndərmək hər atanın qürurudur. Gün gəlsin, düşmən tapdağı altında qalan torpaqlarımızı azad edən şərəfli əsgərlərimizdən biri kimi Gəray da sağ-salamat qayıdan zaman yenə bütün dostlar, qohumlar sənə gözlərin aydın desinlər. Mən əmisi də ayaqları altında qurban kəssin, İnşallah!”.
Vətən Müharibəsi qələbə ilə bitdi, sevindik. Gəray da sağ-sağlam evə qayıtdı, amma şadyanalıq edə bilmədim. Qohum-qonşuların tənəsinə baxmayaraq məclis də qurmadım. Ələsgər əmisinin yolunu gözlədim. O, mütləq gələcəkdi, dediyi qurbanlığı da gətirəcəkdi...
Martın 25-də Əlisəfa Mehdiyevdən zəng gəldi. Cavab verdim. Dedi, bu gün Ələsgərin doğum günüdür. Bəlkə evinə gedək?! Bir az oturub qayıdarıq. Bu təklif məni yerdən-yerə çırpdı. Susdum, o da xeyli susaraq məndən cavab gözlədi, amma mən cavab verə bilmədim. Özümə verdiyim aramsız suallar da nəfəsimi tıncıxdırdı: “ Mən kiməm, nəçiyəm, Əlisəfa niyə mənimlə getmək istəyir, hara gedim, Ələsgərin olmadığı evə necə gedim, nəyə gedim, kimə nə deyim, mənim gəlişim nəyi dəyişəcək, kimə təskinlik olacaq?”
Bu suallar başımı gicəlləndirdikcə, 2019-cu il martın 25-də Ələsgərə yazdığım təbrik gözlərimdə sətirləndi: “Dost kimi dost, insan kimi insan, qardaş kimi qardaş, vətəndaş kimi Vətəndaş, jurnalist kimi gözəl qələm sahibi olub, mətbuata doluşan üzdəniraqların ucbatından sıralarımızı tərk edən dostum Ələsgər Qurbanovun doğum günüdür. Həyatda üzləşdiyi çətinliklərə, məruz qaldığı ağrı-acılara baxmayaraq ömrünü kişi kimi yaşamaqda davam edir. Ona sağlamlıq, uzun ömür, bir də elə özü kimi mərdanə yaşamağın davamını arzulayıram!”
Arzum çin olmadı. Daha 160 gün gözlədim. Qapımızda kəsiləcək qurbanlığı gətirən gəlmədi. Ondan sonra Ələsgərin yoxluğuna inanmağa başladım.
Bu aylar ərzində ən çox qorxduğum şey Natəvanla üz-üzə gəlmək, onun baxışlarından oxuyacağım “hamınız etibarsızsınız”- ifadələri idi. Xoş halıma ki, Allah üzümə baxdı. Həftədə, uzağı iki həftədə bir rastlaşdığım Natəvan xanım bu bir il ərzində qarşıma çıxmadı. Heç səsi, sorağı, giley-güzarı da gəlmədi. Sanki Ələsgərlə bərabər o da qeyb olmuşdu.
P.S Deyirlər ruhlar ölmür, amma bəzən sevdiklərindən küsürlər. Küsəndə isə heç yuxuya da gəlmirlər. Mən bu yazını yazmadan Ələsgəri düşünmədiyim gün olmadı. Amma yuxuma gəlmədi ki, gəlmədi. Yazını bu gecənin yarısında bitirdim. Son nöqtəsini qoyub yatan kimi yuxuma girdi. Həmin gecə üç dəfə oyandım. Üçündə də yuxuya gedən kimi Ələsgər gəldi. Nə bilmək olar, bəlkə də barışmağa, məni bağışlamağa gəlibmiş...

Tamxil Ziyəddinoğlu
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
17 mart 2021

İRAN PARLAMENTİNİN VİTSE-PREZİDENTİ «AZƏRİ» ƏLİ NİKZADA

Son dövrlərdə Azərbaycanın işğalçı Ermənistanı diz çökdürməsini Tehranın şovinist fars rejiminin məmurları və onların avtabadaşıyanları heç cür həzm edə bilmədiyindən qaranlığa hürən tulalar kimi Azərbaycan Respublikasına qarşı yalan və hədyan danışmaqla İran coğrafiyasında olan 52 milyondan çox türkün ayağa qalxması ehtimalından keçirdikləri qorxu hissini gizlətməyə çalışırlar. Bu yöndə öz milli mənliklərini ayaqlar altına atıb fars şovinizminə yaltaqlanan Xameneyi, Rəisi, Rezai, Nikzad kimi Tehran rejimininin piramidasında yüksək vəzifə tutanlardan Amoli, Ocaqnəjad, Ciddi kimi mollalara qədər son dövrdə təkcə Azərbaycanın deyil, son yüz ildə düşdüyü ağır durumdan qurtularaq ayağa durub, ucalmaqda olan TÜRK millətinin əzəmətini kiçiltmək üçün fars şovinist dairələrindən də çox canfəşanlıq edirlər. Bu yazıda mən Əli Nikzadın bir müsahibəsində savadsız kütləyə sırımaq istədiyi bir neçə yalanı oxucuya izah və təqdim edəcəyəm. O öz müsahibəsində deyir; – «Bəzilərinə xitabən deyirəm ki, Amerika və sionizmə güvənən liderlərin taleyini bilmək üçün bir az müasir tarixi oxuyun».

Əli Nikzad, ərəblər Sasani fars dövlətini məğlub edib dünya xəritəsindən sildikdən sonra ərəbləri türk ərənləri məğlub edərək təkcə bu gün İran adlanan ərazidə deyil bir ucu Hindistanda olan imperiya quraraq onu 651-ci ildən 1925-ci ilə qədər, yəni, 1274 il idarə etmişlər. Bu müddət ərzində farslar fars oğlu fars Əli Şəriətinin dediyi kimi «Sultan Mahmud Qəznəviyə sarayında fars dilində yazan 700 şairə maaş bağlatdırmağı, Səlcuqlara fars dilini dünyaya yaydırmaları, türkləri fars dilində ədəbiyyat yaratmağa» və bütün bunları ermənilər kimi öz qadınlarını türklərin altına sərməklə nail olduqları ilə öyünürlər. Bu sənin nökər durduğun farsın uzaq tarixi.
1925-ci ildə də ingilislərin köməyi ilə hərbi çevriliş edib hakimiyyətə gələndən sonra ölkədə türk dilinə qadağa qoyub Qacar Türk dövlətini fars dövlətinə çevirən mehtərbaşı Rza Pəhləvini elə ingilislər də devirib öldürdülər. Onun oğlu Məhəmməd Rza Pəhləvinin də onu hakimiyyətə gətirən amerikalılar həyatına son qoydular. Son 100 ildə fransızlara və ruslara güvənib bir çox millətlərə xüsusilə türk millətinə qarşı böyük cinayətlər törədən fars və erməni faşizmi Azərbaycan dövlətindən layiq olduqları cavabı aldıqdan sonra Moskvaya səfər edib ağalarının daha onları himayə etməyəcəyini bildikdən sonra Amolinin dediyi şirin pişik olduğu məlum oldu. Belə ki, Tehran rejiminin başçıları çaldıqları «şirin quyruğunu tapdalamayın», «şillə yeyər» mahnısını unudub, Azərbaycan dövlətinin rəhbərlərinə izhari-məhəbbət elan etməyə başladılar. Əli Nikzad, bu da sənin yaxın tarixin. Bu günümüzə gəldikdə isə İranda bütün millətlərin nümayəndələri etiraz nümayişlərində Ruhulla Xomeyninin 43 il bundan qabaq yaratdığı molla-faşist rejiminə, Seyid Əli Xameneiyə, Həsən Ruhaniyə, Rəisiyə və s. rejim yetkililərinə «Ölüm» şüarı səsləndirir. Yəni, tarixi oxumağa da, gözlərini açıb bu gününə də baxıb, bundan ibrət götürməyə sənin ehtiyacın var.
Sonra deyirsən ki, – «1992-ci ildən alayarımçıq müstəqillik qazanan qonşumuz 500 illik bir imperiya tarixi olan, orta şərqin ən güclü dövləti İrana nələrsə öyrətməyə çalışır». Birincisi İran coğrafiyasında 500 illik imperiya türk imperiyası olub ki, bu imperiya öz ərazisində yaşayan başqa millətlərin heç birinin dilini, mədəniyyətini qadağan etməyib. Bu türk imperiyası öz qoynunda bəslədiyi fars şovinizminin ona xəyanət edərək ingilislərin köməyilə etdiyi hərbi çevriliş nəticəsində süquta yetib. Tehranın şovinist fars hakimiyyətinin cəmi 96 yaşı var. 96 illik fars dövlətinin gücü də Azərbaycan Respublikası ilə sərhəddə keçirdiyi təlimlərdə öz vertolyotlarını vurması, Ermənistana göndərdiyi texnikanın da heç nəyə yaramadığında məlum oldu. Sonda isə fars dövlətinin «gücü» Azərbaycanın ünvanına hədyan deyən Tehran dövləti rəhbərlərinin Azərbaycan dövləti rəhbərlərinin qarşısında «Məhəmmədin mövludunu» üzünə tutub yaltaqlanması ilə bitdi. Bu TÜRKÜN çox qısa zamanda alayarımçıq müstəqilliyi belə farsın 96 illik dövlətindən güclü dövlətə çevirmək qabliyyətini də sübuta yetirdi. Bu da o anlama gəlir ki, İranın Azərbaycandan, yəni farsın türkdən öyrənəcəyi çox məsələlər var, çünki, dediyin 500 illik imperiya tarixinin birbaşa varisi farslar yox, türklərdir. Daha sonra deyirsən ki, – «Əsla avantürist və macəraçı fikirlərə düşməyin, çünki biz tariximizə və kimliyimizə çox bağlıyıq. Bilin ki, biz azərilər ordusu İslam inqilabının ali rəhbərinin əmrindəyik». Sənin «azərilər ordusu» ifadənə gəlincə isə, belə bir millət heç vaxt olmayıb, indi də mövcud deyil. 1813-28-ci illərdə Rusiya Qacar xanədanını müharibədə məğlub edib Azərbaycan torpaqlarının şimal hissəsini işğal etdikdən sonra Azərbaycan türklərini nifrətlə tatar adlandırmış, 1936-cı ildən isə Rusiya bolşevikləri bu türklərə öz milli mənliyini, kimliyini unutdurmaq məqsədilə onları «azərbaycanlı», yəni «azərbaycanda yaşayan» adlandırmışlar. Lakin şimallı-cənublu Azərbaycan türkləri öz milli kimliyini heç vaxt unutmayıb və öz milli istiqlalı uğrunda gizli-aşkar daim mübarizə aparıb. Hətta Şimali Azərbaycan türkləri 1918-ci ildə Şərqdə ilk Milli-Demokratik Türk Respublikası olan Azərbaycan Demokratik Respublikası qurub. Bu zaman sənin əzizlədiyin İslam Partiyası ermənilərə qoşulub bu respublikaya qarşı vuruşub. Yəqin ki, 1946-cı ildə Seyid Cəfər Pişəvərinin qurduğu Cənubi Azərbaycan Demokratik Respublikasına «müsəlman» farsların xristian ingilislərlə birlikdə qənim kəsildiyini də bilməmiş deyilsən.
1992-ci ildə Şimali Azərbaycan sənin sözünlə ifadə etsək «ala-yarımçıq» müstəqillik qazanaraq düşmənlərin əhatəsində milli dövlət quruculuğu istiqamətində kövrək addımlar atdığı dövrdə fars şovinizminin hakim olduğu Tehran rejimi də Azərbaycan türklərini fars stilində elə rus bolşevikləri kimi «Azərbaycanda yaşayan» mənasını ifadə edən «Azəri» adlandırmağa, öz xislətlərinə uyğun Şimali Azərbaycan türklərini türk milli toplumundan ayrı salmaqla onu öz milli kimliyinə yadlaşdırmağa çalışır. Tehran rejimi bu gün də üzdə guya Azərbaycanı dəstəklədiyini deyib, arxada Azərbaycan torpaqlarını işğal etməyə, sonrakı 30 ildə erməni faşizminin ayaqda qalması üçün əlindən gələni edib və edir.
Sən öz milli kimliyini «azəri» qəbul edirsən və bu sənin öz şəxsi işindir. Sənin «azəri ordusu» ifadən isə Şimali və Cənubi Azərbaycan türklərinə, nə də başqa türklərə aid deyil. Bu günkü İran coğrafiyasındakı 52 milyondan çox türkün 45 milyonu Azərbaycan türküdür. On milyonu da Şimali Azərbaycandadır. Hər bir prosesdə, məsələn, təndirdə çörək bişirəndə çörəyin kütə gedəni olur və onu itə atırlar. İnsanların milli kimliyi, milli mənliyi formalaşanda da, kütə getmə halları olur. Bu kütə gedənlər də başqa millətlərin quluna, nökərinə yeminə çevrilir. Başqa sözlə, mədəsinin xatirinə düşmən millətlərin mənafeyinə yük daşıyan eşşəyə çevrilir. «Azəri» Azərbaycan türklərinin məhz belə kütə gedənləridir ki, bu da «azəri ordusu» yox, kiçik bir «azəri dəstəsidir». Bu dəstənin bir hissəsi savadsızlıqdan ərəbin, farsın, xristianın və s. uydurma dininə aldananlar, bir hissəsi də başda ali dini rəhbərin Xamenei, prezidentin Rəisi və sənin kimi milli kimliyindən, milli mənliyindən məhrum olub, şüur etibarilə dördayaqlılardan çox da fərqlənməyən ikiayaqlı «azərilər» fəsiləsinə aid olanlardır. Məhz ona görə də bu «azərilər dəstəsi» fars şovinizminin ali nökərinin əmrindədirlər. Sənin prezidentinin İranda on minlərlə türk milli azadlıq mübarizi haqqında ölüm qərarı çıxarılması haqqındakı xidmətləri, ali dini-siyasi rəhbərin Xameneyiyə türk dilində «Mənim dilim» şeirini oxuyan gənc türkün qarşısında fars ağalarının qorxusundan susaraq qoyun kimi gözünü yerə dikməsi, sənin kimi «azərilərin» fars ağalarına xoş gəlmək üçün Şimali Azərbaycana hədyan söyləməsi bu «azərilər» fəsiləsinin mədəsinin başından, milli şərəfindən yuxarıda durması səbəbindən yaranan kimsizliyinin nəticəsidir. Başından yekə danışaraq deyirsən ki, – «Elə etməyin Şimalını da alıb Cənuba qataq».
Buna nə sənin kimi milli kimliyi olmayıb farsa nökər duran «azərilərin», nə də fars dövlətinin nə gücü, nə də qeyrəti çatar. Fars indiyədək bu günkü İran coğrafiyasında dövlət qurmayıb. Ona bugünkü hakimiyyəti Avropalılar hədiyyə edib. Azərbaycan Respublikası da 30 il əvvəl ilk kövrək müstəqillik addımlarını atan ölkə, nə də ki, Tehranın qoşun yaradıb saxlamaqla daxildə qarşıdurma yaratdığı ərəb ölkələri edyil. İranda şir ürəkli türk oğullarının «Bakı, Təbriz, Ankara, Biz hara, farslar hara» nərəsindən, Ərdoğanın bir parça şeirindən az qala sarılıq azarına tutulan Tehranın əmmaməli və əmmaməsiz rəsmiləri və onların nökərləri Azərbaycanın, Türkün ünvanına hədyan söyləməmişdən öncə əmmamələrini qarşısına qoyub mükəmməl düşünsünlər.
Bu gün bütün türk düşmənlərinin başı üzərində bir TURAN kabusu dolanmaqdadır. Nəinki, Şimallı-Cənublu Azərbaycan türklərinin, bütün dünya türklərinin milli ərazilərilə və milli azadlığının təmin edilməsi ilə bərabər vahid TURAN dövlətinin qurulması öz milli tarixinə vaqif olub, milli kimliyini milli mənliyini, milli ləyaqətini dərk edən hər bir türkün əbədi, sönməz amalı və məşəlidir. Bu prosesin bir parçası da bu gün türk düşmənləri olan böyük güclərin vasitəsilə Tehranın fars şovinist faşizminin əsarətində olan türk milli ərazilərini və 52,2 milyondan çox türk insanının azadlığa qovuşaraq Turan dövlətinin və cəmiyyətinin tərkibinə daxil edilməsidir. Biz türklər sizin fars körfəzi adlandırdığınız KƏNGƏR körfəzindən ta Xəzərə qədər türk torpaqlarını alıb Bütöv Azərbaycanla birlikdə Turana qatacağıq. Buna heç bir şübhəniz olmasın. Bu gün İran adlanan ərazidə türklər daim say etibarilə mütləq çoxluq təşkil edən millət, həm də dövlət başçıları, dövlətin hərbi gücü kimi hakimiyyət sahibi, hökmran olublar. Lakin heç vaxt onlar öz hakimiyyəti altında olan başqa millətlərin dilini, dinini, təhsilini, mədəniyyətini və s. qadağan etmədiyi halda, Tehranın şovinist fars rejimi bu gün hətta öz doğma dilində danışanların cərimə ediləcəyini elan edir. Tarixdə hələ səkkiz min il əvvəl türk dövlətlərinin hərbi əsirlərin belə mülkiyyət hüququnu tanıması kimi, bu gün ən inkişaf etmiş sayılan millətlər üçün əlçatmaz xüsusiyyətləri olduğu faktları bəllidir. Buna görə də türk millətindən başqa bir çox digər millətlərin də könüllü TÜRK BAYRAĞI altında azad və firavan yaşamaq üçün TURAN dövlətinə qoşulacağı da çox realdır.
Yaxın günlərdə TURAN dövlətinin obyektiv Mülkiyyət, Bölgü və Əmək Haqqının Ənuşirəvan İbrahimi qanunlarına əsaslanan Firidun İbrahimi Konstitusiyası ilə tanış olacaq İran əhalisi türk millətinin, türk ədalətinin möhtəşəm böyüklüyünü bir daha hiss edəcək.
Lord Rotşild yazır ki, – «Kasıblar bir gün cənnətin olmadığını bilərsə, dünyanı idarə edə bilməyəcəyik».
Ənuşirəvan İbrahimi qanunları və Firidun İbrahimi Konstitusiyası ilə tanış olub, öz vəziyyətləri və hüquqlarını, dövlət quruluşunun necə olmalı olduğunu dərk edən sıravi farslar da daxil olmaqla İran coğrafiyasında yaşayan bütün millətlərin qarşısında fars şovinist molla rejimi tab gətirə bilməyəcək.

23.11.2021

Zəngilan rayonunun "Ağıllı kənd" layihəsində podratçı şirkətlərdən birinin sahibi türkiyəli iş adamı Sedat Yavuz ciddi problemlərlə qarşılaşdığını, onun fəaliyyətinə qəsdən əngəllər yaradıldığını iddia edir.

Qlobal.az xəbər verir ki, şikayətçi olan iş adamı başına gələnlər barədə Gundelik-Baku.com xəbər saytına müsahibə verib.

Teref.az türkiyəli iş adamının video müsahibəsini təqdim edir:
Qarşı tərəf münasibət bildirə bilər.



Bütöv.az