Aydın ƏŞRƏFOĞLU
“MƏNİM HEKAYƏM” kitabından

İNSAFLI OVÇU PİRİM

Payızın axırları idi. Artıq qızıl payız öz hökmranlığını, Qışa təhvil verirdi. Günəş gah çıxır, gah da batırdı. Ağaclar yarı çılpaq halda idi. Ağacların budaqlarında qalan yarpaq dənələri sap-sarı görkəm alıb cansız halda dayanmışdı. Sanki o da qışın gəlişini duyub, onun da vaxtının sona çatmasını bilirdi. Möhkəm əsən küləklər vıyıltı ilə hər tərəfə dönür və yerdən torpağı və çör-çöpləri ağuşuna alıb göyə sovururdu. Küləklər bir neçə gün beləcə əsdi. Bir gün axşam çağı külək ara vermişdi. Ətrafa sakit qoxulu sükut çökmüşdü. Bu sükutu ara bir yağış halında yağan qar dənələri pozurdu. Bununla yanaşı yavaş-yavaş hava qaralırdı. Hava qaraldıqca qar dənələri göydən enərkən bərkiyir və sanki yerə doğru ürəklə irililəyirdi. Ovçu Pirim bu mənzərəni seyr edə-edə içəri daxil oldu. O, divardan asılmış tüfənginə tərəf gedib, divardan tüfəngini ehmalca götürüb ora-burasına baxıb yenə də öz yerindən asdı. Yenidən öz yataq otağına qayıdıb çarpayısına uzandı.
Ovçu Pirim həmişə olduğu kimi bu gecə də rahat yatmışdı. Səhər açılanda yerindən qalxıb həyətə boylandı. Həyət-baca qar örtüyü ilə ağ libasını geymişdi. Ovçu Pirim həmişə əl-üzünü evdə yumazdı. Evlərinin yaxınlığındakı bulaqda yuyardı. Ovçu Pirim bu dəfə də əl-üzünü bu bulaqda yumalı oldu. Əvvəlcə o sabun, dəsmal götürüb bayıra çıxdı. Göz gəzdirib uzunboğaz çəkmələrini tapdı. Çəkmələrini geyəndən sonra bulağa yollandı. Qar qalın olduğundan cığırlar tam örtülmüşdü. Ancaq ovçu Pirim yollara bələd olduğundan qar örtmüş cığırla elə gedirdi ki, sanki cığırı canlı görürdü. Ovçu Pirim getdikcə ayağının altında qar xışıldayır və sakitliyə yeni bir can verirdi. Ağacların koğuşunda qardan gizlənmiş quşlar pırıltı ilə uçub qar əymiş budaqlara qonurdu. Şələquyruq tülkü isə yüngül addımlarla qarı yararaq dərəyə doğru irəliləyirdi. Ancaq bunlara ovçu Pirim məhəl qoymurdu. Çünki bunlar ovçu Pirimdən ötrü adi bir mənzərə idi.
Ovçu Pirim bulağa çatdı. Bulaq görünmürdü. Qar bulağın üstünü örtmüşdü. Bu bulağın yanında ara-sıra dələ və çöl heyvanlarının izləri aydınca görünürdü. Ovçu Pirim əllərini çarpazlayıb heç də soyuqdan çəkinmədən bulağın üstünü örtmüş qarı kənara çəkib bulağın üstünü açdı. Ovçu Pirimin əli qarı kürüdükcə qar əriyir və ovçu Pirimin əlindən buğ qalxırdı. Bulaqdan çağlayan su par-par parıldayırdı. Ovçu Pirim əyilib əl-üzünü yudu. Dəridən tikilmiş papağını başında nizamlayıb əllərini uzun qara bığlarına aparıb bir neçə dəfə eşdi və evlərinə səhər yeməyinə döndü. Şay-çörək yedikdən sonra tüfəngini və patron qatarını götürüb üzü meşəyə doğru yollandı.
Hava çox mülayim idi. Göyün üzündə müəyyən bulud görünsə də, sanki dənizi xatırladırdı. Bu yağan qalın qardan sonra təmiz hava hökm sürürdü. Ovçu Pirim bir-iki saat yol getdikdən sonra dayandı. Ancaq yolun belə uzaq olması heç də Ovçu Pirimi yormamışdı. Çünki ovçu Pirim bu yolları cavanlıqdan ta indiyə qədər çox gəzib, çox hərlənmişdi. Nəhayət ovçu Pirim dayandığı yerdən sol tərəfə dönüb ovların keçdiyi bərəyə yaxınlaşdı. Həmin bu keçiddən bir çox çöl heyvanları keçdiyindən, izlər bir-birinin üstündən keçmişdir. Ovçu Pirim əyilib izlərə diqqətlə baxdı. İzlərin hansı heyvanların izləri olmasını asanlıqla tanıya bildi.
Elə bu vaxt hardansa güllə səsi eşidildi. Ovçu Pirim geriyə dönüb bir xeyli ətrafa göz gəzdirdi. Atılan tüfəng səsi çox uzaqdan gəlmirdi. Çox keçmədi ki, yenə də dalbadal həmin yerdən güllə səsləri gəldi. Tüfəng səsindən bir neçə dəqiqə sonra bir cüyürün ona tərəf qaçdığını gördü. Ovçu Pirim çox həvəssiz halda qeyri-ixtiyari olaraq tüfəngi qaldırıb cüyürə tuşladı. Sanki ovçu Pirim tüfənglə neçə nişan almağı yoxlayırdı. Ovçu Pirimə tərəf qaçan cüyür yaralı idi. Yaralı cüyür heç də ovçu Pirimdən çəkinmədən gəlib onun yanından keçdi. Cüyürün ləpirlərində qan müşahidə edilirdi. Deyəsən cüyür özünü itirmişdi. Ancaq ovçu Pirim o ovçulardan deyildi. Cüyürün dalınca baxıb dedi. Hansısa naşı ovçunun gülləsinə tuş gəlib. Ancaq yaralı heyvana güllə atmaram - deyib geriyə evlərinə dönməli oldu. Çünki atılmış bu boşa çıxan güllə səsləri ovları hürküdüb qaçırtmışdı.
Ovçu Pirim kefini pozmadan evlərinə tərəf addımlayırdı. Hava çox soyuq olduğundan bığları və qaşları sır bağlamışdı. Ovçu Pirim belə hallarda özünü sanki təbiətin əsil oğlu hesab edirdi. O, meşənin qurtaracağına çatarkən kənarda qarın üstündə bir qaraltı gördü. Qaraltıya doğru getməyə başladı. Həmin qaraltı qaratoyuq idi. Quş üşüdüyündən yerində donub qalmışdı. Yerindən tərpənə bilmirdi. Ovçu Pirim quşa yaxınlaşdı. Quş bir neçə dəfə uçmağa cəhd etdisə də, bacarmırdı. Qara batıb hərəkətsiz dayandı. Ovçü Pirin qaratoyuğu əlinə götürüb yoluna davam etdi.
Ovçu Pirim evə gələndə artıq axşama yaxınlaşmışdı. Ovçu Pirim evə daxil oldu və əvvəlcə quşu döşəməyə buraxdı. Sonra tüfəngini və patronlarını yerbəyer edəndən sonra həyətdəki qəfəsə yaxınlaşdı. Qəfəsdə cürbəcür quşlar var idi. Quşları nəzərdən keçirəndən sonra evə qayıtdı. Lakin evdə quşu görməyib dedi. Deməli qaratoyuğun donmuş bədəni açılmışdır. Quş otaqdakı yatacağın altında gizlənmişdi. Ovçu Pirim əyilib quşu yatacaq divanın altından çıxardıb həyətdəki qəfəsə salıb qabağına dən tökdü. Bugünkü ov etməyindən razı qalmışdı. Çünki həmişə olduğu kimi bu gün də bir canlının həyatını xilas etmişdir.

Aydın ƏŞRƏFOĞLU
“MƏNİM HEKAYƏM” kitabından

BƏZƏN BİR ANLIQ O GÜNLƏRƏ QAYIDIRAM

Günlərin birində qonşuluqda oynadığımız nərdtaxtanın arxasından durub evə gəldim. Ancaq bu gün nədənsə çox fikirli idim. Bu fi kir heç də əvvəlki fikirlərə oxşamırdı. Həqiqətən çox sıxıntı içində idim. Başımda bir fi kir gəzinirdi. Artıq bir neçə ildir ki, Gədəbəy Rayon Azəritt ifaq sahəsində çalışdığım işdən çıxdığım vaxtdan xeyli vaxt ötür. Nə qədər nərd oynamaq olar. Bunları bir kənara qoyub işə düzəlmək lazımdır. Ancaq nə fayda işlə əlaqədar ryon rəhbərliyinə çox müraciət etmişəm. Ancaq məni işlə təmin etməyiblər. Həmişə bir bəhanəylə məni cəmiyətdən uzaqlaşdırıblar. Gah deyiblər Ali təhsilin yoxdur, gah deyirlər hələ gözlə, nə vaxt iş olarsa səni işlə təmin edərik. Belə-belə günlər keçib aylar, illər keçib, ancaq mənə hələ də iş yeri olmayıb. Nəhayət yenə Gədəbəy rayonuna üz tutdum. Bu dəfə icra hakimiyyətinə yox, Gədəbəy Rayon meşə idarəsinə üz tutdum. Orada baş meşəbəyi vəzifəsində çalışan İlqar müəllimlə görüşdüm. İlqar mənimlə bir neçə il idi ki, dostluq edirdi. Daha doğrusu yaxın dostum idi. İlqar müəllimlə bir az söhbət etdikdən sonra meşə idarəsinə işə düzəlmək fikrimi ona dedim. İlqar müəllim heç bir söz demədi. O, öz otağından çıxıb harasa getdi. Bir az sonra yenə İlqar müəllim geri qayıdıb kabinetə daxil oldu. Mən yenə də əvvəlki kimi oturduğum stolda sakitcə dayanmışdım. İlqar mənə dedi. Aydın müəllim gedək direktorun yanına, onunla danış. İlqar həmişə mənə “müəllim”- deyərək müraciət edərdi. Bu da onun alicənablığından, qüdrətliliyindn irəli gəlirdi və özünəməxsus bir dahilik idi. Biz hər ikimiz meşə direktoru Davudov Nəcməddin müəllimin yanına getdik. Mən Nəcməddin müəllimi heç vaxt görməmişdim. Birinci dəfə idi ki, bu nüfuz sahibini görürdüm. Biz otağa daxil olarkən Nəcməddin Davudov stolun arxasında oturub nə isə yazırdı. Stolun üstündə çoxlu kağız və qovluqlar var idi. Mən irəli yeriyib direktora salam verdim.
Direktor gözünü çəkmədən mənim üzümə baxmağa başladı. Sanki o mənim hansı davranışa malik olmadığımı və necə insan olmağımı üzümdən öyrənmək istəyirdi. Bu sükutu baş meşəbəyi İlqar müəllim pozdu. Yoldaş direktor işə düzəltmək istəyən oğlandır deyib məni göstərdi. Direktor mənə stol göstərib dedi: - «Əyləşin. Mən həmin stolda əyləşdim. Direktor İlqar müəllimə gedə bilərsiniz deyib geriyə tərəf stolun dayanacağına söykənib mənimlə bir neçə dəqiqə həmsöhbət oldu. Məndə onun sözlərini lazımi qədər cavablandırırdım. Nəhayət həmin günü mənim işlə təmin olunmağım haqda əmri alıb Gədəbəy rayonunun Şınıx meşəbəyinin 1 saylı meşə dolayısına meşəbəyi göndərildim. İşlərdə o gündən başladı. Bir-iki gündən sonra Gədəbəy meşə idarəsinin işçisi lesniş Nəsib dayının iştirakı ilə 1 saylı meşəni təhvil götürdüm. Ancaq bu işlər mənimçün çox söz-söhbətə səbəb oldu. Kəndimizdə bəzi insanlar deyirdi: - «Meşədə nə var, meşə qalıbmı ki, səndə meşəbəyilik edəsən». Bəziləri deyirdi: - «Səni aldadıblar, bəziləri deyirdi. Səni tutacaqlar və ya cərimə altından çıxa bilməyəcəksən». Sanki bu meşə gözətçiliyi bir cinayət işi qədər qorxulu olan iş kimi danışılırdı. Mənim yaxın qohumum olan aşıq Sənan da həmin meşədə əvvəllər meşəbəyi işləmişdir. O da mənimlə söhbət zamanı deyərdi: - «Ehtiyyatlı ol. Lesniş vəzifəsini icra edən Nəsif kişidən özünü gözlə». Nə isə artıq kənddə baş bilən də, bilməyən də məndən danışırdı. Həmişə bir söz xəyalımda canlanırdı. Nəsibdən özünü gözlə. Görəsən bu söz nə üçün deyilirdi. Mən nə üçün lesniş Nəsib dayıdan özümü qorumalıyam və yaxud mən ona heç bir pislik etməmişəm. O, mənə nə üçün pislik etməlidir. Odur ki, mən öz işimi çalışırdım ki, qanunu halda icra edəm. Lakin bunlar çətin də olsa ancaq mənə xüsusi həzz verirdi. Mənim həmişə gəzdiyim və nəzarət etdiyim bir saylı meşə çox füsunkar bir sahəni əhatə edirdi. Mənim yaşadığım Çayrəsulla kəndindən yeddi-səkkiz kilometr məsafədə yerləşən Tovuz rayonunun Qonaqlı kəndinin çox hissəsini təşkil edirdi. Həmin sahə Gədəbəy Rayon Meşə İdarəsinə məxsus olduğuna görə həmin meşə sahəsi də mənim öhdəliyimdə idi. Həmişə mən meşəyə gedəndə çox seyrinə daldığım bir mənzərə görürdüm. Hər tərəf qəlb oxşayan yaşıl meşə, dağ, dərə. Hər addım başı quşların pırıltı ilə uçaraq budaqdan-budağa qonması, səs-səsə verib nəğmə oxumaqları, bəzən çöl heyvanlarının gizləndiyi yerlərdən necə qalxıb getmələri sanki, mənə təbiətin sirlərini öyrədirdi. Ərazi çox böyük idi. Lakin mən həmişə bu qədər yolu və ərazini piyada gəzib dolanırdım. Sevdiyim yerlərdən biri də xüsusi gözəlliyə malik olan, Qurban talası adlanan və bu yer iki çayın bir-birinə qarışdığı yer olduğu üçün, Qurban talasına bəzən də Çayqarışan adlanan düzəngah bir sahə idi. Bu yerlər mənə daha xoş gəlirdi. Həmin Çayqarışanda gözəl bir bulaq çıxırdı. Həmin bulaq suyu qazlı olduğuna görə bu bulağa Turşsu deyilirdi. Bu Turşsuya dincəlmək üçün çox yerlərdən qonaqlar gəlirdi. O, cümlədən mən də yorunuq olan vaxt həmin yerə gedərdim və orada əylənirdim. Həmin bu yerdən gəlir üçün də istifadə olunurdu. Tovuz Rayonunun Qaradaş seyidləri adlanan kəndin sakini Oqtay adlı bir nəfərin orada kiçik bir kababxanası ətrafa xüsusi bir əhval-ruhiyyə bəxş edirdi. Həmişə kababın ətri dörd bir yana yayılar, əsasəndə acmış yolçuların diqqətini daha çox cəlb edərdi. Bura gəlişli-gedişli meşə ərazisi olduğuna görə də buraya diqqəti həmişə gücləndirirdim. Həmin sahədə nizam-intizam yaratmışdım. Buna görə də vətəndaşlar meşə qırıntısı etmirdi. Bəzən mən fikrimdən keçirirdim ki, buna görə mənə idarə tərəfi ndən xüsusi minnətdarlıq ediləcək. Ayda bir dəfə Gədəbəy Rayon Meşə İdarəsində iclas keçirilirdi. Buna görə də bütün meşəbəylər hər ayın beşində iclasda olmalıydıq. Mən hər iclasa gedəndə direktor həmişə məni qaldırıb deyərdi: - «Sənin ərazində yaxından yoxlama olacaq. İşində möhkəm ol. Məhz bu söz təxminən əlli-altmış nəfər meşəbəylər arasında mənə deyilirdi. Ancaq mən heç də bu tapşırıqdan incimirdi. Fikirləşirdim onsuz da mən yaxın vaxtlarda meşəni təhvil vermək istəyirəm. Bir gün yenə mən iclasa gəldim. Meşə idarəsinə çatanda idarənin həyətində ağac altında qoyulmuş stol arxasında bir neçə meşə işçisi əyləşmişdir.
Bunların arasında ümumi Şınıx zonasına lesniş təyin olunmuş Nəsib dayını demək olar ki, Gədəbəy camaatının hamısı tanıyırdı. Uşaqdan böyüyə qədər.
Nəsib dayı hündürboy, saçları tam ağarmış və bədəncə böyük olan biri idi. Mən Nəsib dayını görəndə yenə bir söz yadıma düşdü. O, Nəsibdən özünü gözlə. Mən kollektivə yaxınlaşıb salam verdim və onların sırasında əyləşdim. Bunlardan birinin əlində dəftər, qələm var idi, nəsə bir siyahı yazırdı. Məni də dəftərə qeyd edib iclasın başlamasını elan etdi. Bir neçə dəqiqədən sonra iclas başladı. Biz artıq iclas otağında idik. Bu gün nədənsə direktor mənə heç bir söz demirdi. Ancaq mən ondan danışmaq icazəsi alıb, meşəbəylikdən çıxmaq fikirimi ona bildirdim. Bu əhvalatdan bir-iki ay sonra yenə meşəyə yoxlanış gəldi. Yoxlanış Nəsib dayı idi. Sanki məndə bir şübhə oyanmışdı. Nə üçün mən özümü Nəsib dayıdan gözləməliyəm. Nəsib dayı həmin günü mənimlə bizdə qaldı. Öz sahəmizdə söhbət etdik. Nərd tapıb bir neçə dəfə nərd oynadıq. Artıq mən işdən çıxmaq ərizəmi yazmışdım. Həmin ərizəni qəbul etmək üçün Nəsib dayıya uzatdım. Nəsib dayı onun məni işdən azad etmək üçün gəlməməsini desə də, mənim xahişimə görə ərizəmi alıb qovluğuna qoydu. Həmin vaxt mən çox diqqətlə onun mənə hansı münasibətdə olmasını izləyirdim. Ancaq Nəsib dayının üzündən bir nigarançılıq hissi oxuyurdum, yox o, mənə qarşı pis fi kirdə deyildi. Üzü çox ciddi, ancaq bu ciddilikdə bir qəribəlik, bir qəmqinlik var idi. Nəhayət mən onu kəndimiz Çayrəsulluda yerləşən bazarın yanından rayona yola saldım.
Bir neçə gün sonra yenidən Nəsib dayı və meşə idarəsində texnik vəzifəsində çalışan Əli adlı bir nəfər cavan oğlan meşəni məndən təhvil almağa gəldilər. Biz bir neçə gün meşə ərazisində gəzindik. Həmin vaxtda texnik Gədəbəyli kənd sakinləri tərəfi ndən oğurluq yolu ilə kəsilmiş və aparılmış ağac dingələrinə möhür vurub sayını dəftərə qeyd edirdi. Hər üçümüz piyada gəzirdik. Nəhayət dörd gündən sonra biz Qonaqlı adlanan kəndə çatdıq. Orada Nəsib dayının çox tanıdığı Müzənfər Məmməd oğlunun evində qonaq olduq və həmin günün gecəsini Müzənfərgildə qaldıq. Səhər durub çay-çörək süfrəsindən sonra yola düzəldik. Qonaqlı kəndindən başlayan yol üzü Seyidlər kəndinə tərəf uzanırdı. Yol hər yerdə meşənin içi ilə keçirdi. Biz də bu ucsuz-bucaqsız yolun yolçuları idik. O qədər gəldik ki, gəlib əvvəlcədən sizə məlumat verdiyim Qurban talasının qənşərində dayandıq. Heçdə mənim həmin yerdə dayanmaq fikrində deyildim. Ancaq nə etmək olar. Nəsib dayı əlli ildən artıq olardı ki, bu meşə zolaqlarını məndən yaxşı tanıyırdı. Nəsib dayı yolun qırağında bir daşın üstündə oturub nəsə dərindən bir ah çəkdi. Məndə bir anlaşılmazlıq yaranmışdı. Mən heç bir söz demədən onun yanında dayanıb Nəsib dayının üzünə baxdım. Nəsib dayının gözləri Qurban talasının yuxarısında yerləşən sıx meşəyə baxırdı. Mən bəlkə də birinci dəfə idi ki, Nəsib dayının gözlərindəki itiliyi və parıltının nə qədər saf və gözəlliyini görə bilirdim. Nəsib dayı gözünü meşədən çəkərək mənə dedi: - Orada ağac kəsən varmı? Mən dərhal cavab verdim: - Yox. Ancaq Nəsib dayı dedi: - Yox gedin orada əli ilə göstərdi bax o, ağaclıqda şüy ağac kəsiblər. Get onların neçə ədəd olduğunu say və aktlaşdır ver mənə. Mən baş üstə deyib Çayqarışana tərəf endim. Mən Nəsib dayı deyən yerə getdim. Həqiqətən orada cavan şüylərdən yeddi-səkkiz qədərində meşəyə ziyan vurmuşlar. Ancaq mən həqiqətən də bu ağacları kəsəni bilmirdim. Mən həmin dingələrin nömrələyib yola Nəsib dayının yanına tərəf yollandım. Ona çatar-çatmaz Nəsib dayı soruşdu: - Hə! Neçə ağac kəsiblər. Mən kəsilmiş ağacların səkkiz olmasını dedim. Nəsib dayı elə oradaca qovluqdan kağız, qələm çıxardıb mənə uzatdı və dedi: - Akt yaz və qol çək. Ancaq mən çaş-baş qalmışdım. Axı mən ağacların kim tərəfi ndən kəsilməsini bilmirdim. Mən bu ağacları kimə cərimə edə bilərəm. Bir xeyli fi krə getdim. Düşünürdüm ki, indi mən də nə edim. Nəsib dayı məni fi kirdən ayırdı. “Hə niyə yazmırsan?” - Mən cavab verdim: - Ağacları kəsənlər məlum deyil, necə yazım. Ancaq ağacı kəsəni Nəsib dayı öyrənibmiş. Kəsilmiş ağacları həmin yerdə əkin sahəsinə çəpər üçün kəsildiyi söylədi. Mən həqiqətən də həmin ölçüdə ağacları gedib həmin çəpərdə müəyyən edib, sonra Nəsib dayının yanına qayıdıb akt yazıb qol çəkdim. Aktı Nəsib dayı təsdiqləyib yenidən qovluğuna qoydu və yenidən yola düzəldik. Az gəldik, çox gəldik, dərə-təpə düz gəldik.
Nəhayət Qaradaş Seyidlər kəndinin girəcəyinə çatdıq. Ancaq havalar isti olduğundan və bir azda yornuq olduğumuzdan Nəsib dayı yolun qırağına çəkilib bir daşın üstündə oturdu. Görünür, Nəsib dayı bizdən daha çox yornuq idi. Ara bir tövşüyür və alnına gəlmiş təri silirdi. Nəsib dayı şalvarının balağını bir az yuxarı çəkib qıçasını ovxalamağa başladı. Nəsib dayının qıçında şişkinlik var idi. Mən çox narahat idim. Seyidlər kəndini keçib öz kəndimizə yəni Çayrəsullu kəndinə hələ xeyli yol qalmışdı. Bu narahatlıq sükutunu yenə də Nəsib dayı pozdu: - Aydın mən artıq qocalmışam, bir az ağrıyıram. Həm də ayaqlarımda ağrı olur. Bəlkə də bundan sonra işdən çıxacam. Daha hərlənə bilmirəm. Nəsib dayı yenə danışmağa ara verib bir xeyli nəsə düşündü və yenə sözə başladı: - Aydın bəlkə də mənim bu meşələri gəzməyim, yoxlanış aparmağım, kimdənsə təslim edib, kiməsə təhvil verməyimin axırıncı günləridi. Bəlkə də bu yerlərə bir daha qayıtmayacağam. Bu yerləri bir daha görməyəcəm. Nəhayət bu ürək sıxıcı sözlərdən sonra biz yenidən yolumuza davam etdik. Biz gəlib kəndə çatanda artıq axşam çağı idi. Bizimlə yaxın qonşu olan bir həkim var. Sənəddə adı Qulu olsa da el arasında onu Eldar kimi tanıyırdılar. Həmin axşam Nəsib dayının öz istəyi ilə onu Eldar əmigildə yerləşdirib özüm evə qayıtdım. Səhər bir az gec qalxmışdım. Bu da yorğun olduğumdan irəli gəlirdi. Bu vaxt bir nəfər gəlib məni çağırdı ki, səni Eldargildən çağırırlar. Mən dərhal yerimdən durub əl-üzümü yudum və Eldar əmigilə getdim. Ancaq artıq heç bir şey fikirləşmirdim. Öz-özümə deyirdim ki, onsuz da xeyli cəriməm olacaq. Buna görə də məni tutası deyillər ki. Cəriməm olarsa tapar cəriməmi ödəyərəm, məni rayona get-gələ salmazlar.
Bu fikirlərlə Eldar əmigilə çatdım. İçəri daxil oldum. Nəsib dayı yenə də stol arxasında nəsə yazıb-pozurdu. Mən Nəsib dayı ilə üz-üzə əyləşdim. Ev yiyəsi Eldar da Nəsib dayı ilə oturmuşdu. Ortaya çay gəldi. Çayın yanına şamla birgə doğranmış bal qoyuldu. Ancaq bal yemək qədərindən çox idi. Sanki balı bir sərgi etmək üçün tökmüşdülər. Nəsib dayı mənə baxıb dedi: - Ye. Mən ramka baldan bir-iki dilim kəsib çayla içdim. Ancaq işin necə qurtaracağını bilmirdim. Nəhayət bizim bu beş gündə yoxladığımız işlərin axır nəticəsi bəlli oldu. Nəsib dayı kağız üzərində yazdıqları təhfi l-təslim qrafikini mənə göstərib dedi: Bu gündən azadsan. Bu qədər ağacların kəsilməsində günahlandırılmırsan. Ona görə ki, əraziyə əsasən meşə qırıntısı az miqdarda hesaba alınır. Bu qırıntıya görə olunan cərimən bu axırıncı aylıq gəlirindən tutulacaq. Bununla da heç bir cərimən qalmır və heç bir meşə ödəyin yoxdur. Nəsib dayı bu sözləri dedikcə mənə elə gəlirdi ki, bu sözləri Nəsib dayı demir. Sadəcə öz xəyalımda canlanan bir hisdir. Lakin həqiqətən də bu sözləri Nəsib dayı canlı deyirdi.
O illərdən xeyli vaxt keçir. Ancaq Gədəbəy Rayon Meşə İdarəsinin həmişə fəal işçisi, qabaqçılı olan Lesnis vəzifəsini icra edən Nəsib dayını həmişə xoş xatirələrlə yad edirəm. Nəsib dayı hal-hazırda yaşamır. Rəhmətə getmiş olsa da onun o dönməz adı yaşayacaq. Allah rəhmət etsin.
01.02.2012

Aydın ƏŞRƏFOĞLU
“MƏNİM HEKAYƏM” kitabından

GÜNLƏR
Budur bir təzə fəsil. Fərqi yoxdur, yaz, yay, payız yaxud qış. Günlər Yenə günlər. Günlər bir-birinin dalınca gəlib keçər. Günlər keçən günlər. Fərqi yoxdur, ya sevincli, ya kədərli. O, keçən günlərin birində sevincli bir gün. Qəm qüssədən uzaq bir yol ayrıcında dayanıb bir gözəl qızın gəlişini gözləyirəm. Həmin qız gəlir. Mən bir balaca və bir yerdə addımlayaraq. Vaxt necə keçdiyini bilmədən, saata baxmadan, tələsmədən. Günlər o, gözəl günlər. Artıq o, günlər arxada qalıb, lap arxada. Geriyə baxıb hey boylanıram, o günləri görməyə. Yenə də həmin yol ayrıcında, həmin mənim dayandığım yerdə yenə də bir oğlan dayanıb. Yenə də bir qıvrım saçlı və ya qıvrım olmayan bir mavi gözlü bir qızı gözləyir. Odur yenə də bir qız gəlir. Həmin oğlan ona yanaşır və yollarına davam edirlər.
Kədərli bir gün. Necə də bu gün mənim üçün çətindir. Günlər uzanır, uzanır. Tez-tez saata baxıram, vaxt da keçmir. Çünki univer sitetə qəbul ola bilməmişəm və yaxud arxasınca düşdüyüm işə nail ola bilməmişəm. Günlər məni sıxır. Harasa qaçmaq isdəyirəm, heç kimin məni görə bilməyəcək bir yerə. O, günlərdə arxada qalıb. Hey arxaya boylanıram, günlər ah günlər. Yenə də bir oğlan görürəm. O, oğlan da harasa tələsir, heç hara baxmadan, heç kimə söz demədən. Sanki o da harasa qaçır, nədənsə narahatdır. Yalnız mən bilirəm, mən yenə keçən günlərə qayıdıram. Lap balaca uşağam, həyət-bacada o tərəf, bu tərəfə qaçıb nəyisə tutmaq istəyirəm, nəyisə qovuram. Bu vaxt gözüm bir dağa sataşır. Dağ döşündə beli bükülmüş qoca bir çoban qoyun otarır. O günlərdə çox arxada qalıb.
Artıq böyümüşəm. Yenə də arxada qalan günlərə baxmaq istəyirəm. O günləri görmək istəyirəm. Ancaq hey boylansamda o günlər olmasa da, yenə də həmin dağ döşündə bir beli bükülmüş qoca çoban görürəm. Bu çobanda həmin uşaqlıq illərimdə gördüyüm çoban kimi dayanıb. Heç nə dəyişməyib. Bir o dəyişib ki, mən artıq o, çobana uşaq düşüncəli yox, böyük düşüncəylə baxıram.

“Sevgi yelkəni” romanı çap olunub

Yazıçı, publisist, şair Sevinc Ağa Xəlilqızının “Sevgi yelkəni” adlı yeni romanı “Elm və təhsil” nəşriyyatında nəşr olunub. Müəllifin müşahidələri əsasında yazılmış kitabda gənclərin saf gələcək həyat, təhsil, ailə, dostluq duyğuları və valideynlərə övlad sevgisi yer alıb.
Bu, yazarın “Anamın gülüstanı”, “Məryəm” roman, “Qarabağ əfsanələri” (Azərbaycan, rus və ingilis dillərində), “Əlvida söyləmədən” (akademik, dövlət xadimi Tofiq İsmayılov barədə povest), “Könül səhifəm” (Qarabağ Zəfərinə dair), “Cinayətin izi ilə” detektiv roman işıq üzü görən sayca 7-ci kitabıdır.
Qeyd edək ki, Sevinc Ağa Xəlilqızının şeirləri bir sıra antologiyalarda dərc olunub. O, həmçinin 100-dən çox publisistik məqalə, çoxsaylı təmsillər, hekayələr, nağıllar, əfsanələr müəllifidir. Onun əsərlərinin mövzusu müasir vətəndaş düşüncəsini dolğun əks etdirir və xalqımızın əsrlərlə formalaşan milli-mənəvi dəyərlərinə söykənir.

XANIM – XATIN RƏHİLƏ XANIM, AD GÜNÜNÜZ MÜBARƏK!

Keçən yüzilliyin 80-ci illərində dünyaya gəldiyim Rustavi şəhərindəki 7 saylı orta məktəbin şagirdi olanda televiziyada “Lalə” qızlar ansamblının konsertinə baxırdıq. Sazlı-sözlü mühitdə böyüsəm də, Azərbaycan xalq və bəstəkar mahnılarını doymazlıqla dinləyərdik. Milli geyimli musiqiçi qızlar və müğənnilər elə ruh yüksəkliyi ilə ifa edirdilər ki, az qalırdıq onlarla birgə oxuyaq. Rəhilə Bəndəliyevanın o zamandan səsinin və səhnə mədəniyyətinin vurğunu olmuşam. Onun səsi oxuduğu mahnıdan, muğamdan asılı olaraq gah coşub-çağlardı - kükrəyən dağ çayı, şaqraq şəlalə kimi, gah kövrək olardı - bağların boynubükük bənövşəsi, zəmilərin gözəli qara xallı lalə kimi.
Bakıya gələndən sonra ulu yaradan mənim onunla tanış olmaq arzumu çin elədi. Görüşdük, həmsöhbət olduq, döğma münasibət yarandı, sirdaş olduq. Müxtəlif tədbirlərdə iştirak etdik, səfərlərdə olduq, bir-birimizi daha yaxından tanıdıq. Onun Azərbaycan qadınlarına xas xanım-xatınlığını, şəxsiyyətinin bütövlüyünü, dönməz əqidəsini hamımız örnək kimi qəbul etdik.
Onun 60 illik yubileyinin iştirakçısı oldum, təbrik etdim, arzularımı dilə gətirdim. Bu da taleyin xoş bəxşişi idi ki, gəncliyimdə televiziyada görüb sevdiyim insanın yubileyində ürək sözlərimi deyə bildim.
“Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyini yaradanda Məclisə ilk xeyir-duanı verənlərdən biri də Rəhilə xanım olub. Mirvarid Dilbazinin 110 illiyi ərəfəsində ilk qadın Xalq şairimizin “Azərbaycan qızıyam” şeirinə bəstələnən mahnını ilk dəfə Rəhilə xanım ifa edib. Cəlilabad Rayon İcra Hakimiyyəti ilə “Mirvarid Dilbazı Poeziya Məclisi”nin birgə təşkilatçılığı ilə Cəlilabadda keçirilən Mirvarid Dilbazinin 110 illik yubiley tədbrində Rəhilə xanım Məclisin üzvləri ilə birlikdə iştirak etmiş, onun oxuduğu “Azərbaycan qızıyam” mahnısı alqışlarla qarşılanmışdır.

Köküm ulu torpaqda,
Haqqın yolu torpaqda,
Fikrim, hissim, xəyalım
Daim haqqı sormaqda,
Azərbaycan qızıyam.

“Azərbaycan kələğayısı – min illərin yadigarı” layihəsi çərçivəsində tədbirlərin birində Südabə İrəvanlının “Nə gözəl yaraşır kələğay bizə” şeirinə yazılmış mahnını Rəhilə xanım şövqlə oxudu. Həm səsinə, həm də başı kəlağayılı müğənninin xanım-xatınlığına, milli dəyərlərə xüsusi önəm verməsinə tamaşaçılar heyran qaldılar.
Rəhilə xanımın müğənni, musiqiçi olmaq istəyinin qarşısına çox səddlər çəkməyə, yolundan döndərməyə çalışsalar da, inadından dönməyib. Milli mentallığımızın bəzi “qayda-qanun”ları belə onun qarşısında aciz qalıb. Təkcə atası onu anlayıb, yolunda yaşıl işıq yandırıb, sevimli qızına uğurlu yol arzulayıb:
”Kim nə deyir, desin, özü üçün deyir, mənim qızımsansa, get, ağıllı ol.”
Həyat Rəhilə xanımın yoluna Vahid Abdullayev, Səkinə İsmayılova, Ceyran Haşımova kimi qayğıkeş, xeyirxah insanlar çıxarıb. Ustadların dərsləri, tövsiyələri muğam məktəbinin şagirdinin, “Lalə” qızlar ansamblının solistinin səsini cilalayır, Azərbaycan musiqisinin əsaslarını daha dərindən öyrənməsinə kömək edir.
Indi təkcə şou-biznesin yox, hətta ciddi muğam sənətinin nümayəndələri pul dalınca qaçdığından, bəzən sənət unudulur. Rəhilə xanım kimilərin bircə amalı var – sənətə xəyanət etməmək, işini mükəmməl öyrənmək!” O, Ceyran Haşımovanın diqqətini, qaygısını unutmur.
Rəhilə xanım 45 ildən çox səhnədə olsa da, hər an öyrənir, özünə qarşı çox tələbkardır, sənətdə mükəmməlliyi sevir. Ömrün keçən illərində əlinə düşən imkanlardan maksimum istifadə etmədiyinə görə özünü qınayır. Xalq artisti Səkinə İsmayılovanın Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunda (indi Musiqi Kolleci) müəllim olmaq təklifinə razı olmayıb. Dövlət imtahanında oxuduğu “Orta Mahur”u, daha sonralar “Mirzəhüseyn Segahı”, “Şahnaz” dəstgahlarını, “Qarabağ şikəstəsi”ni səsinin şaqraq vaxtında yazdırıb Azərbaycan musuqisi tarixinin səhifələrinə yerləşdirməyib. Vaxtında yazdırsaydı, inanıram ki, qızıl fondda saxlanılardı.
Rəhilə xanım “Lalə” qızlar ansamblı ilə Azərbaycanın bölgələrini, kəndlərini, tarlalarını, bir çox ölkələri diyar-diyar dolaşmış, Azərbaycan musiqisini tərənnüm və təbliğ etmişdir.
O, xoşbəxt anadı, nəvələrinin sevimli nənəsidi. Nəvələrinin körpə çağlarında mahnılarımızı laylay kimi zümzümə edərək onları mənəvi cəhətdən zəngin böyüdüb. Ömür-gün yoldaşı onu yaxşı anlayıb, uğurlarına qol-qanad verib. Övladları musiqi duyumlu olsalar da, ananın yolunu davam etdirməyiblər. Ancaq Rəhilə xanımın sənətinə sayğı ilə yanaşırlar.
Dövlətimiz onun sənətini yüksək qiymətləndirmişdir. 2007-ci ildən “Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti” fəxri adını ləyaqətlə daşıyır.
Rəhilə Bəndəliyeva birinci Qarabağ və 44 günlük Vətən müharibəsi dövründə tez-tez cəbhə bölgələrinə gedən, əsgər və zabitlər qarşısında çıxış edən sənətkarlardandır. Onun ifasındakı musiqilər Vətən oğullarının döyüş ruhunu, qələbə inamını, Vətən, torpaq sevgisini coşdurub. O, zəfərimizə öz töhfəsini verən sənət adamıdır.
Azərbaycan musiqi sənətinin yorulmaz tərənnümçüsü ömrünün 65-ci baharını yaşayır, mahnıları, şirin səsi, mənəvi dünyası ilə Vətənə xidmət edən əsgərdi, bəşər övladlarını barışa çağıran anadır. Əmindir ki, yer üzündə barışı qoruyacaq ən etibarlı silah ana qəlbidir.
Yorulmayasınız, Rəhilə xanım. Daha uğurlu illər, sağlam yaşam arzulayıram. Daşların arasından özünə yol tapıb işıqlı dünyaya çıxan büllur bulağın suyu kimi dupduru səsiniz həmişə çağlasın!

Güllü Eldar TOMARLI,
“Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi”nin sədri,
Kəlağayı Muzeyinin direktoru

FƏRİDƏ LƏMAN - 70

BİR ÖMRƏ SIĞMAYAN ÖMÜR
Bəzən təəccüb edirsən, hətta heyrətlənirsən ki, çoxdan və yaxşı tanıdığın insan ona verilən bir ömür payında bu qədər yaradıcılıq potensialını, xeyirxahlığı, insana qayğını, el, oba, torpaq, Vətən sevgisini bir ömrə necə sığışdıra bilir. Bəlkə yaradan ona iki ömür payı bəxş edibmiş? Belələri heç yorulmurmu? Doğmam bildiyim, həyatına, yaradıcılığına, mənəvi dünyasına bələd olduğum insanı doğrudanmı yaxşı tanımamışam?
Düşüncələrimin bir səbəbkarı var – şair, jurnalist, publisist, Vətənin qaynar ictimai mühitində öz yeri, mövqeyi ilə seçilən və sevilən Fəridə Ləman. 50 ildən çoxdur ki, sinəsində yanar ürək, əlində qələmlə Vətənin söz əsgəridir, elə söz generalı da desək, səhv eləmərik. Qəlbindəki Vətənə, elə, torpağa sevgi azalmır, əksinə, hər gün çoxalır, mərhəmət hissləri daha da artır, Vətənin ab-havası ilə nəfəs alır, Vətənə atılan daşlar onun ürəyinə dəyir. Möhsün Yazıçıoğlunun fikridir: “Qan tökməyi sevən millət deyilik, ancaq söhbət Vətəndən gedirsə, dünyanın şah damarını kəsərik.” Fəridə xanım bu millətin qızıdır, o da belə əqidə sahibidir.
Fəridə Ləman 70 illik ömür müddətinə nələri sığışdırıb, daha nələri sığışdırmaq niyyətindədir. 1996-cı ildə “Müasir Azərbaycan bədii əsərlərinin dilində epitetlər” mövzusunda dissertasiya müdafiə edib. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisidir. AYB və AJB-nin üzvüdür. 60-a yaxın kitabın müəllifidir. 1997-ci ildə “Sevil” Qadınlar Məclisi Poeziya Klubunun, 1998-ci ildə “Xatun” ədəbi məclisinin rəhbəri olmuşdur. 2001-ci ildə “Məhsəti” Şairlər Məclisini yaradıb, 2003-cü ildə “Məhsəti” jurnalını təsis edib, həmin jurnalın baş redaktorudur. Müxtəlif vaxtlarda “Gənclik”, “Azərbaycan qadını”, “Xatun” jurnallarında, “Azad Azərbaycan”, “Azərbaycan”, “Respublika”, “Dəli Kür” qəzetlərində korrektorluqdan baş redaktor vəzifələrinə qədər uzun yol keçib.
1998-ci ildən 2013-cü ilə qədər keçirilən Müstəqil Azərbaycanın Qadınlar qurultaylarında, 1999-cu ildə Türk Dünyası Qadınlarının qurultayında (İstanbul), 2005-ci ildə Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin VIII qurultayında (Ankara) nümayəndə olub. 2007-2017-ci illərdə Dünya Azərbaycanlılarının Mədəniyyət Mərkəzinin üzvü və Qadınlar Şurasına sədr seçilib.
“Araz”, “Qızıl qələm”, “Həsən bəy Zərdabi”, “Cəfər Cabbarlı” mükafatlarına, “General Həzi Aslanov”, “Xan qızı Natəvan”, “Əliağa Şıxlinski”, “Səməd Vurğun”, “Qopuz”, “Milli Heysiyyat” diplomlarına, “General Əliağa Şıxlinski” yubiley medalına, “Vətən naminə” medalına layiq görülüb.
Fəridə xanım Azərbaycanın diaspor himninin və “Türk marşı”nın və İctimai Televiziyanın himninin sözlərinin müəllifidir. Fəridə Ləmanın “Tale adlı yazı varmış” şeirlər kitabı Türkiyədə doğulan, müxtəlif universitetlərin professoru, Oğuz-Türk əsilli Ali Kafkasyalı tərəfindən Ərzurumda, Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimova həsr olunmuş “Mübarizim bir dünya” kitabı Türkiyədə professor Tamella Abbasxanlının maddi köməyi ilə, “Oxu, bülbül” kitabı Özbəkistanda Dilbar banu Heydərovanın dəstəyi iə nəşr edilib.
Heydər Əliyevə həsr olunan “Onu zaman seçib” poeması bir çox ali məktəblərdə və YAP-ın təşkilatlarında oxuculara təqdim edilib. Poema ingilis dilinə çevrilərək Kanadanın Toronto şəhərində büstün açılışına göndərilib.
Onun Qazax-Ağstafa şəhidlərinin döyüş yolundan yazdığı ”Qazax mahalının şəhidləri” kitabı nəhəng Vətən epopeyasıdır, ölkəmizin indiki və gələcək nəsillərinin vətənpərvərlik tərbiyəsi üçün qiymətli mənbədir. Fəridə Ləman haqqında “Çalı quşu” və “Bizim Fəridə” kitabları yazılıb, bir çox kitablarda yazıları verilib. 2010-cu ildə Türkiyədə, Osman Qazi Universitetində keçirilən 2-ci Ulusal simpoziumda və IV Uluslararasi Kıprız simpoziumunda iştirak edib.
2012-ci ildə Azərbaycanin Milli Qəhrəmanı Mübariz İbrahimovun şücaətinə həsr olumuş “Mübariz Vətən” əsəri Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında tamaşaya qoyulub, teatrın özündə və müxtəlif bölgələrdə göstərilib. Azərbaycanın Mllli Qəhrəmanı Çingiz Mustafayev haqqında yazılan “Varis” kitabı da Fəridə xanımın ürəyinin və qələminin məhsuludur. O, yaradıcılıq xidmətlərinə görə, 2013-cü ildə, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mükafatını alıb. 2019-cu ildə “Tərəqqi” medalı ilə təltif olunub.
Bunlar Fəridə xanımın fəaliyyətinin, təltiflərinin bir hissəsidir. Fəridə xanımın poetik dünyası elə Azərbaycanın özü kimidir – çiçəkli-tikanlı, dağlı-dərəli, həsrətli-vüsallı, bayramlı-qanlı qadalı. Bu lirik duyğularda Qarabağ, ona söykənən, onunla həmdərd olan, əsir taleyi yaşamağa məhkum edilmiş vətən torpaqları bu günün reallıqlarıdır, bu poeziya bəzən sevincdən yazanda da Qarabağ və ətraf ərazilər yada düşür, notlar kədərə köklənir:

Gözümdə yaş Qarabağ,
Düşmənə daş Qarabağ,
Öz oğlun edər səni,
Əyilməz baş, Qarabağ.
Çanaqqala şəhidlərinə dərin ehtiramla yazdığı elegiyada da Qarabağ unudulmur:
Fəridə yurd qurbanı,
Qarabağtək dərdim var.
Vətən üçün canından,
Keçən igid, mərdim var!..

Söz ən etibarlı, kəsərli silahdı. Şairlərin üç silahi var – ürək, söz və sözü yaşadan qələm. Fəridə Ləman düşmənə tuşlanmış qələmi ilə düşmənin gözlərini oyur, sözü ilə onu qanına qəltan edir, dosta, doğmaya ünvanlanan sözü isə məlhəmdir, mərhəmətdir. O, yarım əsrdən çoxdur ki, bütün milli dəyərlərin – ruhumuzun, təfəkkürümüzün, soy-kökümüzün, qeyrətimizin, ismətimizin keşiyindədir. Döyüş meydanında xain düşmənə qan udduran qəhrəman oğullara, “hər qarışı tutya olan Vətənə canını qurban verməyə hazır” olan Fəridə xanım torpağın şirinliyinin dadını heç bir qidadan tapmayıb. Onun müqəddəs qidası, qüruru Vətəndi, eldi:
Bircə qarışına göz dikənlərin
Gözünü əbədi oymağa gəldim.
Türk oğlu Türk kimdir bilsinlər bir də,
Düşmənə car çəkib yaymağa gəldim.

Fəridə xanımın “Qaldı”, “İncəm” şeirləri böyük məqamlara işıq salır. Bu dastan qəhrəmanlıq dastanı deyil, utanc yerimizi unutmağa qoymayan qəmli hekayətdir. “Qaldı” şeirinin birinci misrası başlayınca şair xanım haray salır, həyəcan təbili çalır: “Aman Allahım, meşələrimiz, bulaqlarımız, palıd ağaclarımız, məzar yerlərimiz ermənilərə qaldı.”
Çox da uzaq olmayan tarixin bəzi səhifələrini varaqlayaq. 1984-cü ildə ermənilər Qazax rayonunun Kəmərli kəndi ilə Noemberyan rayonunun Dovex kəndi arasında yerləşən Kəmərli kəndinin ərazisindəki 1675 hektar sahəyə göz dikmişdilər. Məkrli planlarına Moskvadan dəstək də almışdılar. Həmin il oktyabrın 24-də Azərbaycan rəhbərliyinin yuxarı təbəqəsini təmsil edənlərdən bir neçə nəfər vəzifə düşgünü və Qazax rayonunun rəhbərləri Bataqlı bulaq deyilən əraziyə - meşə massivinə baxmağa gələndə Kəmərli əhalisi hiddətlənir, gələnləri daşa basır, Nazirlər Sovetinin sədr müavininin maşınını aşırırlar. Hətta sədr müavini etiraz edən əhalini “dikiy narod” adlandırır. Bu olaydan 15-20 gün keçməmiş MK-dakılar Moskvadan göstəriş verildiyini etiraf edirlər, Ermənistanın əsassız iddiasını təmin edirlər, əlavə ətraf kəndlərdən yüksək məhsuldarlıqlı münbit torpaqları da pay verirlər. Elə o vaxtdan Kəmərli camaatı Daş, Almalı, Fındıqlı, Hayvalı bulaqlarının suyundan, Tutlu dərədən, Qara qayadan, Xanım yurdundan məhrum olurlar. Buna etiraz edən kəndin məsul vəzifəliləri məsuliyyətə cəlb olunur. Hələ üstəlik Əskipara dərəsinin, Cəfərlinin üstü, Sofulu və Bərxudarlı kəndlərini Qazağa birləşdirən strateji yüksəkliklər də ermənilərə peşkəş edildi. 200 il əvvəldən başlamış ermənilərə torpaq bağışlamaq prosesi 1992-ci ildə də davam etdi. Qazax rayonunun 7 kəndi hələ də doğmalarının nəfəsinə, ayaq səsinə həsrət qalıb.
Fəridə Ləman “əyilib gözündən su içdiyi bulaqdan, Ay işıqlı xatirələrdən, qaynar uşaqlıq və gəncliyindən”, Qılnckəndi meşəsinin zümrüd gözəlliyindən, quşların cəhcəhindən, bulaqların zümzüməsindən ötrü bu gün də darıxır:
Halay qurduğumuz qızıl tonqallar,
O şaqraq gülüşlər, haylar, haraylar,
Hər gecə nənəmdən gələn nağıllar,
Həsrət torpağımtək uzaqda qaldı.
Hələ “neçə yelləncəklər ağacda qaldı, qaymaqlı nehrələr dirəkdə qaldı, dərdin şələsini qoya bilmədik, ömürlük ar oldu, kürəkdə qaldı”, Fəridə bacım. Mən də kövrəldim. İncə dərəsinin, Kəmərlinin qızı kimi yaddaşımdadır ki, o yaşıl ormanlarda şirin və kövrək xatirələr, utancaq baxışlar, saf sevgilər, çiyni səhəngli qızlardan su istəyib sevgi təşnəliyini sərinlədən oğulların əhdi, ilqarı qaldı:
Bir baxış sancıldı bulaq başında,
Ürəkdə od tutan atəşi qaldı.
Indi xatırlamaq nə qədər ağır,
Ürəyin yerində çay daşı qaldı.
“Incəm” şeiri də bir elin dərdini, sevincini, keçmişini,, indisini vəsf edən 16 bəndlik vətənsevərlik dastanıdır. İncə dərəsindəki qədim Türk elatlarının sinəsi 40 ildir ki, yaralıdı. Qılınckəndi meşəsi hələ də bizim ona sahib çıxmağımızı, hər ağacın qanamış, qaysaqlamamış yaralı köksünə sığal çəkməyimizi, bulaqların başında baş əyib, dizimizi torpağa dirəyib gözündən öpməyimizi, dədə palıdların kölgəsində dincəlməyimizi gözləyir. Bizsə hər gün bir az biganələşirik, düşmən caynağında olan sərvətlərimizin ah-naləsini eşitmək istəmirik.
Fəridə xanımı da o yerlərə ancaq xəyal qanadları aparır, başımıza gələn “oyunun, fəndin” burulğanında əl-qol atır, “ömrünü, gününü əsirgəmədən, öləm sənin üçün, öləm, ay İncəm!” fəryadı qoparır:
Yurd yeri satarmı, de kişi olan?!
Inamım töküldü, dinim töküldü.
Kəsildi şah damar, əyildi qəddim,
Dərdin şələsindən belim büküldü!
Uşaqlığını, gəncliyini, dincliyini, yurd yeri qürurunu Fəridə xanımın və onunla eyni taleyi yaşayanların əlindən alanlar – torpağı biznes obyekti bilənlər vicdanını satanlardır, əgər vicdanları varsa, varsa da, belə üfunətli vicdan heç kimə lazım deyil. Fəridə xanım kimilərin ümidi işıqlıdır:
...Qismət olsun mənə xalını salım,
Açıq bir ürəklə qoynuna gəlim,
Boylanım şahlığın taxtından, İncəm!
Şair xanımın “İncəm” şeirinə sözardı kimi verdiyi bir tarixi qeydinə biganə qala bilmədim: “Qılınckəndi meşəmiz lənətə gəlmiş ermənilərə bağışlananda (1984) Tomris qızı Şayəstə xala onların qarşısına çıxan ilk qadın qəhrəman idi. Allah rəhmət eləsin. Əfsuslar olsun. Erməni kimdir ki?! Əgər bir kənd qadını onların qarşısına çıxa bilirdisə?”
Yanıb, yaxılıram Şayəstə xala,
Insafmı dərdlərim qarıyıb qala?
Gözlərim yol çəkir, yol çəkir hələ,
Küsürəm yenə də bəxtimdən, İncəm!

Tarixin bu rüsvayçı olaylarını əks etdirən “Torpağın yaddaşı” kitabını Fəridə Ləman 1995-ci ildə yazdı, 2011-ci ildə “Torpağın yaddaşı”nı əlavə rəy və mənbələrlə genişləndirib “Qılınckəndi dastanı”na çevirdi. Bu kitabdakı tarixi sənədlər Vətən tarixinin qara səhifəsi kimi yadda qalacaq. “İsti yuvasından perik düşən quşlara dönən” İncə dərəsinin sakinləri indi “xatirələrə borcludurlar – dünən odunda-ocağında hənirləndiyimiz, yaylaqlarında gəzdiyimiz, buz bulaqlarından su içdiyimiz, xəzəzini, qulançarını yediyimiz dədə-baba yurdumuz Qılınckəndinə.”
Ilk qadın Xalq şairimiz Mirvarid Dilbazi 1998-ci ildə “Torpağın yaddaşı” kitabının dəyərindən yazırdı: “O zamankı üzdəniraq rəhbərlərimizin dəyanətsizliyi, vəzifəpərəstlikləri üzündən Kəmərli torpaqlarını asan alan ermənilərin dişləri qana batdığı üçün, sonrakı yürüşlərə başladılar.” Mirvarid xanım əlavə edir ki, Kəmərlinin 22 meşə zolağı, gil, gəc, kobalt, mis və qızılla zəngin 14 dağı, 28 adda suyu loğman bulaqları, 5 qədim qalası və daha nələri... təmənnasız ermənilərə verildi.
Mirvarid xanım 29 mart 1998-ci ildə “Azərbaycan” qəzetində yazırdı: “Od var onu su söndürür, od da var onu heç nə söndürə bilmir. Bu fikir publisist, filologiya elmləri namizədi Fəridə Ləmanın “Torpağın yaddaşı” kitabını oxuyarkən gəldiyim qənaətdir. Bu torpaq yangısı, qeyrət yangısıdır.”
Mirvarid Dilbazi Fəridə Ləmana ana-bala münasibəti bəsləyib, gediş-gəlişləri olub. Fəridə xanım onun haqqında neçə-neçə yazı yazıb, səs yazıları var. Mirvarid xanım Fəridə Ləmandan söhbət düşəndə deyirdi:
“Mənim ruhuma yaxın olan dağlar qızıdı, Qazağın Kəmərlisindəndi. Fəridə Ləmanı ilk dəfə görəndə, qara, işıqlı gözlərinə baxanda bir el aşığının İncə dərəsi haqqında yazdığı bu misralar yadıma düşür:
O yanı çiçək Kəmərli,
Bu yanı çiçək Kəmərli,
Qızları göyçək Kəmərli.”
Mərhum şair Davud Nəsib “Torpağın yaddaşı” kitabı haqqındakı düşüncələrində Fəridə xanımın cəsarətini, zəhmətini önə çəkirdi: “Bu kitabı əslində kişilər yazmalı idi, bu zəhmətə, bu əziyyətə kişilər qatlaşmalıydı, amma Fəridə xanım da kişilərdən geri qalan deyil.”
Fəridə xanımın şeirləri sevilir, yadda qalır, düşündürür, geniş yaradıcılıq diapozonu və zəngin təxəyyülü onu müxtəlif mövzularda uğurlu şeir və publisistika nümunələri yazmağına dəstək olur. “Ey Türküm”, “Birliyin mübarək olsun, Türküm!”, “Türkün daşı ağır”, “Türkün ürəyi”, “Qarsın dağları qardır” (Sarıqamış şəhidlərinin xatirəsinə), “Türkiyə, Azərbaycan”, “Gəl, Vətən torpağı”, “Çanaqqala”, “Türk anası ağlayırsa...”, “Birliyin mübarək olsun”, “Təbrizim”, “Vətəni zəfərə harayla”, “Sevdiyim Vətən”, “Bu torpağın türküləri”, “Vətən haqqı”, “Dalğalan, bayrağım” və bu səpkidə digər şeirlər az qala dünyanın yarısını Vətən edən böyük və ulu Türkün qəhrəmanlığını özündə yaşadan salnamələrdir. Bu salnamələrdə ağrı-acı da var, qürurverici anlar da.
Turan ellərinin ucsuz-bucaqsız torpaqlarından bütöv Vətənin sinəsini parçalayan günahsız “Arazlar axan” gündən Türkün torpaqlarını bölə bilsələr də, ruhunu, cəngavərliyini öldürə bilmədilər. Nə yaxşı ki, Türkün ruhu daim onunladır. Türk titrəyib özünə gələndə düşmən onun qarşısında heç vaxt dayana bilməyib. Bu gün Türkün birlıyinin sarsılmazlığı öz bəhrəsini verməkdədir. Artıq Turan ellərinin bir millət, yeddi dövlət formulu Türkü sevməyənlərin kabusuna çevrilib.
Fəridə xanımın “Türkiyə, Azərbaycan” şeiri bir millət , iki dövlətin qardaşlıq himnidir:
Küləklərin səsi də ,
Oxuyur nəğməsini –
Var ol, Türkiyəm, yaşa,
Canımız fəda olan
Azərbaycanımla qoşa!
Fəridə xanım Sarıqamış şəhidlərinin əziz xatirəsinə yazdığı “Qarsın dağları qardır...” şeirlər silsiləsindəki bəzi şeirlərdən əvvəl tarixi sənədlərə istinad etməsi uğurlu ədəbi priyomdur. 1915-ci ilin yanvarının qandonduran qışında 90 min Vətən sevdalısı düşmənə təslim olmaqdansa, 60 min nəfəri döyüş meydanında şərəfli ölümü seçdi. Sarıqamış dağlarında “soyuqdan bir-birinə sarılan, şaxtalı çöllərdə buz adamlara çevrilən 30 min Türk əsgəri isə elə bu vəziyyətdə də ölmüşdülər. Şərəfli ölümdür! Onların içərisində yüzlərlə könüllü həmvətənlərimiz də olub. Qanı bir, canı bir qardaşlarına köməyə gəlmişdilər:

Azərbaycan elindən Turan deyib gəlmişik,
Zəfər üçün canları qurban deyib gəlmişik.
Kəfənləri öncədən geyinərək əyninə,
Vətən üçün canları urvan deyib gəlmişik.

Fəridə xanım vurğulayır ki, tarixi sənədlərə görə, Sarıqamışdakı rus ordusunun generalı Petroviç Moskvaya göndərdiyi teleqramda yazıb: “Onları təslim ala bilmədim, çünki əsir alınası heç kimsə yoxdur. Onlar bizdən əvvəl öz Allahlarına təslim olmuşdular.”
Fəridə Ləmanın Sarıqamış dastanını vərəqləyəndə elə müdhiş anlara rast gəlmək olur ki, qanımız bəzən damarlarda donur, bəzən də qisas hissi ilə qaynayır. Onun Sarıqamış şəhidlərinə sayğısında bir duyğulu Tük qızının kövrəkliyi də var, sərtliyi də,fəryadı da. Bununla belə Fəridə xanım mübarizdir, ancaq ilahi ölümə baş əyə bilər:
Siz ey şəhidlərim, siz ey Ölməzlər,
Mən qurban demərəm, qurbanam Özüm!..
Fəridə xanım, yazırsınız ki, ölümüzün, dirimizin yiyəsi bu torpaqdır, hələ ki, bu torpaq qəhrəmanlardan xali deyil. Bəli, əziz el qızım, bunu Vətən müharibəsinndə igidlərimiz qanı, canı, Vətən sevgisi ilə sübut etdilər.
“Hər qapı üstündə şəkli asılan, hər qapı adına geniş açılan, hər açıq qapıya nuru saçılan” Mübarizləri - Azərbaycan analarının, atalarının igid oğlunu, ər oğullarının, qızlarının cəsarətli qardaşını “Vətən bayraq kimi göylərə qaldırdı.” Bir cümlədəki qürurun ölçüsü misilsizdir.
Yurdumu yaşadır səntək oğullar,
Ölə biliriksə bu torpaq üçün.
O bizi hər zaman göyərdəcəkdir,
Düşmən önümüzdə baş əyəcəkdir!
Mübariz ruhuyla Vətənin zəfərinə stimul olan mübariz oğullar 2016-cı il apel döyüşlərində və 44 günlük Vətən müharibəsində Mübarizin cəsarətini ürəyində təpər, əllərində üçrəngli bayraq kimi tutaraq “dəmir yumruq”la bədxah düşmənin başını əzdilər. Mübariz oğulların cəsarəti, düşmənə nifrəti gələcək nəsillərin hünər salnaməsinə yeni çalarlar əlavə edəcək. Zəfər bayrağımız etibarlı əllərdədir.
Fəridə Ləmanın “Cəbhədən cəbhəyə” döyüş bölgəsindən reportajlar kitabı qarış-qarış gəzdiyi ön cəbhə yollarında gördükləri, duyduqlarıdır. Fəridə xanım səngər həyatı görmüş azsaylı xanım jurnalistlərdəndir. Ona görə də səngərdən, ölümlü-itimli savaş meydanından yazdığı reportajlarda sünilik, pafos yoxdur.
2016-cı il aprel döyüşlərində şəhid olmuş Elvin Namazovun döyüş yolunu işıqlandıran “Donmuş təbəsüm” poemasında Fəridə xanım Qazax rayonunun Yuxarı Salahlı kəndində doğulan, “nişanı bəysiz keçən” igidə həzin-həzin laylay deyir:

Laylay Vətən keşiyim,
Laylay evim-eşiyim.
Qazaxda doğulmusan,
Qarabağdı beşiyin!

Gözlərim tordu sənsiz,
Ürəyim qordu sənsiz.
Dərdim bir qara zəli,
Qanımı sordu sənsiz.

Şair xanım şəhid atasının dərdini, qürurunu ürəyindən, üzündən, gözündən oxuyub göz yaşları ilə islatdığı ağ vərəqə köçürür:
Ölüm, sən heç sevinmə,
Bax şəhidin adına.
Ucalardan ucadı!
Səninsə adın üstə,
Hey bayquşlar uladı!..
O, həm də aprel şəhidləri Mühüd Orucovun döyüş yolunu əks etdirən “Mühüdüm – şəhidim”, Orxan Əliyev igidliyindən yazılan “Cənnətdən məktublar” kitablarının müəllifidir.
Fəridə Ləman insanların uğurlarını dəyərləndirən, lazım gələndə məsləhət verməyi bacaran, yol göstərən mənəviyyat sahibidir. Bunu “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyini yaradanda hiss elədim, gördüm. Məclisin yaranmasına xeyir-dua verənlərin birincilərindəndir el qızımız. İlk dəfədən tədbirlərdə iştirak edib, dəstəkləyib. Eləcə də “Kələğayı Muzeyi”ni yaradanda. Uğurlarımı izləyən, sevinən, yeni-yeni uğurlara ruhlandıran Fəridə xanım mənə ünvanladığı “Borçalıda bitən İncə çiçəyi” epitetini ən qiymətli mükafat hesab edirəm. Fəridə xanım yazır:
“...Bu bədii yolların cığırında, izində qarşı gəldiyim Günəş üzlü, əlində qələmi və söz çələngi olan bir xanımla qarşılaşmışam. Bu qələm adamı İncə dərəmizin incə çiçəyi Güllü xanım Tomarlıdı. Güllü əslən İncə dərəsindən olsa da, Borçalı mahalında boya-başa çatıb. Əlinə qələm götürüb. Sözün sehri onu çox insanlarla görüşdürüb.”
“Mən kökü İncədə, budaqları Borçalıda olan Vətən qızıyam”, - deyəndə Fəridə xanım lirik diliylə məni daha mükəmməl təqdim edir:
Bu Güllünün ətridi,
Incədən gətiribdi.
Ruhundakı gülləri,
Incəçay bitiribdi.

Fəridə də çox sevir,
Bu allı, güllü qızı.
Gözləri işıq selli,
Qızılı telli qızı.
Mən də qürurlu, saf ürəkli, saf diləkli bacıma – “soyu-kökü İncədən boy verən kökü dərində İncəli qızı”na söz verirəm: “nə qədər varamsa, səninlə varam, əhdinə, vəfana sadiq yaşaram.”
Həm alimsən, həm şairsən, həm insan,
Sevənlər içində ən şirin bir can.
Adın qürurumdur, Fəridə Ləman,
Dadın nurundadı, İncəli qızı.
Fəridə xanımda o qədər enerji, yaşam gücü, pozitivlik var ki, Vətən, torpaq, el-oba qayğıları, ağrı-acıları ilə yüklənəndə bir hovur dincini almaq üçün yenidən qələmə sarılır. Həmkarları – şair xanımlardan üzr istəyərək özünü yazmaq istəyir. O, təkcə özünü yox, mənim ürəyimdən gələnləri oxuyub Vətən oğullarını xəbərdar edir: “Şair qadın almayın!” Ancaq özünü də sığortalayır - “Zarafat sayağı” ayaması qoyur “ciddi” şeirinə. Onun “gözü buludda qalıb, şeh görüb şehdən, meh görüb mehdən yazan, qarla, yağışla danışan, gah küsüb, gah barışan, Günəşlə qurulanan, gah zildə, gah bəmdə, gah kədərdə, gah qəmdə, halı dəmbədəmdə, qazanı odda yanan, daşın, yaşın dilini bilən, sözlə gözünü silən “şair qadın almayın” məsləhətində zarafat da var, gerçəklik də. Axı şair özünəməxsus Allah bəndəsidi, yaradan ona sözə aşıqlik istedadı verib. Ona görə də “şair qadınlar sözün gəlinidi.”

Baxışının yükü söz,
Libası söz, kürkü söz.
Heç nəyi yox, mülkü söz,
Şair qadın almayın!

Gecə ulduz, Ay olur,
Oxu uçan yay olur.
Mələklərə tay olur,
Şair qadın almayın!
Bir azca zarafatla nəfəs dərib özünün və bizim könlümüzü güldürəndən, içindəki gərginliyi sözlə oxşayıb özündən aralayandan sonra Fəridə xanım, teatrşünaslar demişkən, öz ampluasına qayıdır: “şair evin yox, elin yaraşığıdır.”
Axtarmaz dünya varı,
Dünyadır onun varı.
Şairin dövlətidir,
Yazıb yaratdıqları.
Hər kəs özünün ləyaqətini, nüfuzunu, fiziki və mənəvi varlığını qoruyub saxlamaq üçün milli mənəvi dəyərlərə həssas yanaşmalıdır. Əxlaq normaları, dünyagörüş, inanclar, məqsəd və s. Türkün ali milli dəyərlərindəndir. Fəridə xanım milli dəyərlərin daşıyıcısı və qoruyuçusudur. Onun şeirlərinin, publisistik yazılarının təməlində milli dəyərlər durur. Xanım-xatın qadınlarımızın nənələrin yadigarı qədim baş örtüyü kələğayıya Fəridə xanımın xüsusi önəm verməsi bunu təsdiqləyir:
Fəridənin gül çələngi,
Başında qeyrət tacısan.
Min illərin sirri səndə,
Zamanın heyrət tacısan –
Xal örpəyim, kələğayım!
Fəridə Ləmanın şəxsiyyətinə, Vətən sevgisinə, zəkasına, mənəvi dünyasına, yaratmaq eşqinə, sözünə, qələminə bələd olan tanınmışların baxış bucağından Fəridə xanım daha aydın görünür:
Davud Nəsib: “Torpaq sığındığımız yerdir, hər şey gəldi-gedərdi, qalan isə torpaqdır, xalqdır, torpağını, xalqını acı həqiqətlərdə, heç olmasa bir kəlmə sözündə yaşadanlardı. Fəridə Ləman bu savabı artıq qazanıb.”
Sabir Rüstəmxanlı: “İnsan dünyaya hansı işıqla gəlirsə, o işıqla da gedir. Fəridə xanım işıqlı qadındır. O, epitetlər haqqında bir kitab yazmışdı. Orada mənim də şeirlərimdə ən çox işlənən rəng haqqında yazmışdı. Bu, ağ rəng idi. Fəridə xanımın həyat yolu ağ rəng kimi təmiz və ləkəsizdir. O, yaradıcılığı ilə qadın poeziyasına öz möhürünü vurmuşdur. Fəridə xanım xoşbəxtdir ki, insanların sevgisini qazana bilib.”
Nizami Cəfərov: “Fəridə xanım həm də insan kimi istedadlıdır. O, Türk dünyası miqyasında düşünən insandır.”
Eldar İsmayıl:
Gəncəyə, Təbrizə gülüstan deyər,
Gah bayatı deyər, gah dastan deyər.
O, Qazax deyəndə Türküstan deyər...
Soyuna həmdəmdi Fəridə Ləman.
Dürlü bir aləmdi Fəridə Ləman.

“Ömrüm torpaq ömrüdü” inamına söykənən Fəridə Ləman ömrünün zaman-zaman göyərəcəyinə, Vətən öz sevimli qızını unutmayacağına inanır. Bu inamdır onu yaşadan, axı ömrünü şam kimi yandıranların zəkasının işığı neçə-neçə əsrlər Vətənin övladlarının yollarını nurlandırır. Ömrünün yeddi onilliyini üzüağ yola salmağa hazırlaşan Fəridə xanım şərəfli işlə məşğuldur. Sözünə sadiq qalıb, sevimli peşəsinə, sözə, Vətənin bütövlüyünə, azadlığına könül verənlər üçün yaşamaq, yaratmaq ilahi işdir. “Yazmaq istədiyin ümidlərə qovuşmaqdır, ruhun boşalmasıdır.” Budur, onin həyat manifesti! Fəridə Ləman üçün “yorulmaq rahat olmaqdır”. İnanmıram ki, o, yorulur, çünki hər an narahatdı, nigarandı – Vətəndən, Vətənin torpağından, göylərindən, şəhid ruhlarından, qazi oğullarından vətəndaşlarından. Axı Vətənin başının üstündə dolaşan qara buludları tamamilə dağıtmamışıq...
Vətəni canından çox sevənlər ömrün 70-dən sonrakı fəsillərində də sağlam, uzun və mənalı ömür yaşasın ki, Vətən yaşasın. Vətən Vətəni sevərlərindir, göz bəbəyi kimi qoruyanlarındır.
Fəridə xanım kimlərəsə - bədəməllilərə, tamah və nəfs qullarına, Vətənin hər qarış torpağına alver gözüylə baxanlara məğlub olan, döyüş meydanından çəkilən el qızı deyil. İnanır ki, söz ömrü qədər yaşayacaq, el, torpaq yolunda elədikləri, yazdıqları qədirbilənlərin yaddaşında qalacaq, onu da yaşadacaqlar. Bunu Fəridə xanımın təsəllisi kimi qəbul etməyin, inancıdır - “Vətən haqqı, torpaq haqqı!”
Vətən yanğılı Fəridə xanımın elə, obaya, yurda Vətənə bağlılığı bir örnəkdir. Hara getsə də, hara dönəcəyi yeri dəqiq bilir – “göbəyinin kəsildiyi yeri. Orada onu gözləyən ruhlar və ana torpaq var.”
70 yaşınızı təbrik edirəm İncənin incə Fəridə Ləmanı. “Nəğmələrinizlə həmişə Vətən olun”. Siz öz borcunuzu yaxşı anlayırsınız – Vətənə azadlıq, bütövlük borcunuzu. Bu borc elinə, obasına, torpağına bağlı olanların alnına yazılıb.
Gününüz ağ olsun, Fəridə Ləman! Qazax mahalımızda qızlarımıza edilən bu dua- alqışın ən mötəbəri Sizə düşür...

GÜLLÜ ELDAR TOMARLI
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
28 aprel 2023

Elnur İRƏVANLININ söz dünyası

HAQQA ƏYİLƏNDƏ UCALIR İNSAN

Özünə inanıb özün tapanda
Yaradıb qurmaqdan bac alır insan.
Yer üzü bir taxtdı, bəşər də ki şah,
Onu yaradandan tac alır insan.

Göz niyə yaranıb? – Baxmaqdan ötrü.
Çay niyə qıvrılır? – Axmaqdan ötrü.
Haqqın zirvəsinə çıxmaqdan ötrü
Haqqa əyiləndə ucalır insan.

Dünyanın hikməti çoxdu, dərindi,
Ömür sevincin yox, dərdi-sərindi.
Vaxtın gətirdiyi yuxu şirindi,
Ona aldananda qocalır insan.

05.09.2007

ƏVVƏLİM AXIRA GƏLİB ÇATDI Kİ...

Bəxtimin üzünü ağartmaq üçün
Bir adam bir ovuc əhəngi verməz.
Rəssam dostlarımın getsəm üstünə,
Mənim axtardığım o rəngi verməz.

Bir yerdə yurd salıb qurmadım binə,
Öyrəşəm dumana, bağlanam çənə.
Bəxtimi çəkməyə bəxt yazan mənə
Nə fırçanı verməz, nə rəngi verməz.

Əvvəlim axıra gəlib çatdı ki,
Mürgü vuran günlər yatayatdı ki.
Sürdüyüm bu ömür elə atdı ki,
Ayağın qoymağa üzəngi verməz.

15.01.2008

YAŞAMADIM ÜRƏYİMCƏ

Ümidimi bu ömür, gün
Puç elər, puç elər, gedər.
Qorğa dərdlər ürəyimi
Sac elər, sac elər, gedər.

Yaşamadım ürəyimcə,
Ərimişəm incə-incə.
Kədər gözümü sevincə
Ac elər, ac elər, gedər.

Bu nə qurğu, bu nə kələk,
Yarı iblis, yarı mələk.
Bir dərdimi zalım fələk
Üç elər, üç elər, gedər.

Ümidlər dönüb qılınca,
Kəsər səbrimi alınca.
Gələn gedənin dalınca
Köç elər, köç elər, gedər.

15.12.2008, Uşaq Nevroloji Xəstəxanası

ÜRƏK SÖZÜMÜZƏ BAXMIR

Gözümüzə dik baxanlar
İndi üzümüzə baxmır.
Düzlər əyriyə baxsa da,
Əyri düzümüzə baxmır.

Olmuşları ananlar var,
Olacağı sananlar var,
Odumuza yananlar var,
Amma közümüzə baxmır.

Çağlar ola o çağ kimi,
Dayanaq, duraq dağ kimi.
Nadinc, şıltaq uşaq kimi
Ürək sözümüzə baxmır.

19.12.2008, Uşaq Nevroloji Xəstəxanası

SƏN DÜNYANI BİZDƏN OXU

Ürəyin aynası gözdür,
Ürəkləri gözdən oxu.
Dərinləri dərində gəz,
Dayazları üzdən oxu.

Çağlar özgə çağlar olub,
“Var”lar olub, “yox”lar olub.
Dağlar niyə dağlar olub?
Get, yamacdan, düzdən oxu.

Qorun kölə, müti hisdən,
Qaç dumandan, gizlən sisdən.
Ayırıb yaxşını pisdən,
Bacar, sözü sözdən oxu.

Bu nə rəngdir, nə boyadır,
Günəş gündüzə ziyadır.
Hər bir insan bir dünyadır,
Sən dünyanı bizdən oxu.
09.05.2009, Oğuz rayonu

BƏXTƏVƏR BAŞINA

Ucalmısan ərşi-əlaya,
Ey dağ, bəxtəvər başına.
Gətirmisən göydən yerə
Soraq, bəxtəvər başına.

Şam alışıb getdi bada,
Zülmət alov tuta-tuta.
Pərvanələr yandı oda,
Çıraq, bəxtəvər başına.

Köz olmuşuq ocağında,
Səsimiz var sorağında.
Çürüyürük qucağında,
Torpaq, bəxtəvər başına.
08.06.2009, “Bilgəh” Kardioloji Sanatoriyası


YÜZ YAŞ NƏDİR Kİ

Görkəmli oftalmoloq, tibb elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar elm xadimi, Averbax mükafatı laureatı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Zərifə Əziz qızı Əliyevanın anadan olmasının 100 illik yubileyi münasibətilə

Tez-tez şəkillərin çıxar qarşıma,
Onda baxışlarım ayaq saxlayar.
Səni hamıdan çox neçə bəbəkdə
Nurunu itirmiş göz soraqlayar.

Bu gün uzaqları yaxın eləyən
Qoyduğun o yoldur, saldığın izdir.
Bəlkə, ona görə xalqa əzizsən,
Canparçan atanın adı Əzizdir.

Qəlbin güzgüsüdür, deyirlər ki üz,
Nura bələnibdir üzündə şəfqət.
Sanki yaranmışdın yaxşılıq üçün,
Amalın olmuşdu düzlük, sədaqət.

Yaşadığın ömür olsa da qısa,
Qaldı xoş əməllər səndən yadigar.
Qəlblərdə taxt quran, unudulmayan
İşıqlı xatirən, təmiz adın var.

Allahın sevdiyi yurd adamıydın,
İtmir el verdiyi qiymət, qədir ki...
Gələr əsrlərdən səsin, sorağın,
Ölümsüz adama yüz yaş nədir ki!

28.04.2023
"Bütöv azərbaycan" qəzeti
28 aprel 2023

“Ana ürəyi”

Heç vaxt kitab haqqında yazılan hər hansı rəy və ya məqalə onun əsl dəyəri, müəllif ideyasının əhatə dairəsi, əsərlərin bədii səviyyəsi haqqında tam təsəvvür yarada bilmir. Deyiləsi vacib olan bir çox məqamlar istər-istəməz gözdən qaçır, kənarda qalır. Xüsusən şeirləri müxtəlif mətbu orqanlarında, almanaxlarda, poeziya antologiyalarında işıq üzü görən, 28,75 çap vərəqəsi həcmində “Dünyam mənim” və “Ana ürəyi” kitablarının müəllifi olan, iki ali-ədəbi mükafata, dörd diploma, iki medala layiq görülən eyni zamanda yaxşı həyat yoldaşı, mehriban ana, qayğıkeş nənə kimi hörmət qazanan Xaçmazlı şairə xanım Emfira Ərklidən söz açanda...
Onun həm ayrı-ayrı şeirləri, həm kitabları, həm də bütöv yaradıcılığı respublikamızın, ələlxüsus Qubanın, Xaçmazın və Qusarın ədəbiyyat bilicilərinin diqqət mərkəzindədir. Belə bir haqqı Emfira xanım öz zəhməti, öz sənətkar tərcümeyihalı ilə əldə etmişdir.
Ötən il “Borçalı” Nəşriyyat-poliqrafiya Müəssisəsində çap olunmuş “Ana ürəyi” kitabında şairənin poetik irsinin kiçicik bir hissəsi toplanmışdır. Buradakı şeir, povest və hekayələrdən açıq-aydın görünür ki, o doğma torpağa qırılmaz tellərlə bağlıdır. Odur ki, bu torpaq, bu yurd-yuva E. Ərkliyə zəhmətsevərlik, xeyirxahlıq, mərhəmət və genişürəklilik kimi yüksək mənəvi keyfiyyətlər bağışlamışdır.
Emfira xanımın şeir dünyası güclü romantik qanadlara malikdir. Onun poeziyasının lirik qəhrəmanları sanki dünyanın sahibidir, əzəmətli, güclü olduqları qədər də zərif və həssas ürəyə malikdir. Yerin, göyün, bəşəriyyətin taleyi haqqında düşünmək, narahatlıq keçirmək belə bir xanım üçün təbii haldır. Odur ki, Emfira xanım üçün həyəcansız, qayğısız bir an belə yoxdur.
O qədər etibarsız olub bu dünya,
Hasarlar çəkilir, dörd bir yanımız.
Mühitin havası elə dəyişib,
Gör necə inamsız olub insanlar?
(“Etibarsız dünya”)
Mənə belə gəlir ki, bu misralarda şairənin həyatı və poetik əqidəsi öz əksini tapmışdır. “Gör necə inamsız olub insanlar?” müəllifin yalnız qanadlı ilhamından xəbər vermir, həm də bu istedadın dərəcəsi, əhatə dairəsi haqqında dəqiq fikir yaradır. Emfira xanımın fikri əlvan poetik boyalarla oxucuya çatdırmaq bacarığı yalnız bir-iki şeirində özünü göstərmir. Bu cür gözəl söz oyunları onun ilhamlı qələminin əsas keyfiyyətlərindəndir.
Emfira Ərklinin yaradıcılıq üfüqləri genişdir, mövzu dairəsi rəngarəngdir. O, xalqımızın məhrumiyyətlərlə dolu keçmişini, doğma vətənin gözəlliklərini, şəhidlərimizi, bu günkü xoşbəxt həyatımızı vəsf etdiyi kimi, problemlərdən, ağrı-acılarımızdan da yorulmur, usanmır. Hər mövzuda da ciddi fəlsəfi ümumiləşdirmələr tapır. Bu düşüncələrdə Emfira Ərklinin təmiz insani hissləri, ömür yolunun eniş-yoxuşları açıq-aydın oxunur. Şairə özünün “Qəlbi yanan gözəlim” şeirində dediyi kimi:
Çox solğun görünür, bənizin sənin,
Niyə dikilibdi, yola gözlərin?
Bəlkə bir nisgil var, qəlbində sənin?
Baxışınla yandırırsan gözəlim,
Baxma həsrət ilə, dəyər nəzərin!

Şeirin ömrü həyatın ömrü qədərdir. Axı hər bir şeir həyatın nəfəsidir. Şeir insanın yaşamaq eşqi, yaşatmaq həvəsidir. “Əsmə külək” şeirində oxuyuruq:
Əsmə külək, səmti dəyiş,
Ürəyimi çox sıxırsan.
Qızma Günəş, sən sevgimi,
Alovunla yandırırsan.

Kifayət qədər həsrətlə, ürək yanğısı ilə yazılmış şeirlərdir Emfira xanımın şeirləri. Hər kəs öz dərdini ağladığı kimi, o, da şeirlərində özüdür. Amma bu dərdlər hamımıza tanışdır. Emfira xanım isə bu ağrıları sadəcə olaraq şairanə bir şəkildə sözə çevirir:
Sən elə bir vaxtda çıxdın qarşıma,
Dərdimi deməyə məqam tapmadım.
Məhəbbət dünyamdır, eşqim sevgidir,
Onu söyləməyə imkan tapmadım.
(“Xətasız-bəlasız”)
Emfira Ərklinin məhəbbət lirikasından söz açarkən bu lirikanın çox gözəl xüsusiyyətlərini onun daxili vəhdətini bir insanın taleyini və hisslərini əks etdirən şeirlər təsiri bağışladığını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Çünki lirik qəhrəman özünü məhəbbət həyəcanlarında axtarır və dərk edir. Onun Lirikası insanı öz səmimiliyi, daxili zənginliyi və hər şeydən öncə poetikliyi ilə diqqəti cəlb edir. Məhəbbət mövzusunda yazdığı bütün şeirləri lakonikliyi, aktuallığı və yığcamlığı ilə seçilir. “Sevgi payımsan”, “Uduzma sən...”, “ Niyə unuduldun gözəl”, “ Sevgi tüğyan edər, gələr lərzəyə”, “Sevgi bayatıları”, “Barışdırmasa”, “Ülvi məhəbbət” və s. şeirlərində şair məhəbbətə ən ülvi, müqəddəs bir hiss kimi yanaşır.
Bu dünyanı mən səninlə, qarış-qarış gəzəydim,
Qönçələrin saplağından, bircə-bircə üzəydim.
Dəstələrə bağlayaraq, mən qarşına gələydim,
Ətirindən bihuş olub, xoşlanaydım, güləydim,
(“Öpəydim”)
Emfira Ərkli öz şeirlərini heca, həm də sərbəst vəzndə yazmışdır. Bu şeirlər həcmcə o qədər böyük olmasalar da, o, qələmə aldığı hər hansı mövzuya yeni rəng çalarları qatmaqla şeirin məna yükünü, onun bədii siqlətini daha da artırmaq olur. Şairə az sözlə dərin mənalar ifadə etməyi bacarır. Sözün alt qatına asanlıqla enə bilir. Şeirlərində daha çox tənha qaldığı zaman taleyindən, keçirdiyi daxili hisslərdən söhbət açır, duyğu və düşüncələrini, sevinc və kədərini poetik bir dillə oxucularla bölüşməyi bacarır.
Əlbəttə, bu kiçik məqalədə Emfira xanımın şeirlərinin hamısını təhlil etmək, onu hərtərəfli açıqlamaq və geniş fikir yürütmək imkan xaricindədir. Biz burada sadəcə olaraq müasir həyatımızda baş verən irili-xırdalı problemlərə öz münasibətini şeirlə ifadə edən narahat insanın misralarında qanadlanaraq gah təbiətə qonaq gedirik, gah bəşəri məhəbbət duyğusunun şahidi oluruq, gah da öz şirin canından keçməyə hazır olan əsgərlərimizə qol-qanad verərək hər an düşmən üstünə getməyə çağıran mübarizə ruhunun sədalarını eşidirik.
İnanıram ki, oxucular Emfira Ərklinin “ Ana ürəyi” kitabını da bəyənəcəklər. Bu əminliyi mənə verən onun gərgin yaradıcılıq axtarışları, sözə tələbkar münasibətidir. Sonda Emfira xanıma cansağlığı, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.
Şixəmməd Seyidməmmədov,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Quba
Filialının “Təbiət elmləri” kafedrasının baş
müəllimi, A.A.Bakıxanov adına “Gülüstan”
elmi-ədəbi məclisinin sədri.

ARXADA QALAN 48 İL

Az ömür deyil. Bu illər həm qısa oldu, həm də üzun. Sevimli müəllimlərimizdən, şagird yoldaşlarımızdan ömürlük ayrılmağımız üzun yol olmaqla bərabər, qısa ömürlər bu yolu qısaltdı. Nə yaşadılar. Qaçqınlıq, köçkünlük, Vətən, yurd itgisi, doğulduğu eli, obanı itirmək bir çox ömür yollarını daha da qısa etdi. Ancaq buna baxmayaraq bu xalq ayaqda durmağı bacardı . Nə isə. Qayıdıram 48 il öncəyə, 1975-ci ilə. Bu il bir qurup şagird yoldaşlarımız oxuduqları Gığı kənd orta məktəbinin onuncu sinfini bitirdilər. Hərə öz həyat yolunu seçdi. Kimisi müəllim, kimisi həkim, kimisi polis və s. ixtisaslar seçərək ölkənin müxtəlif güşələrinə səpələndilər.

Elə bununla da ayrılıqlar başladı və hər şey xatirələrə döndü. Xatirələr, xatirələr!. Elə bu xatirələrin işığı ilə gedərək bu yaxınlarda, yəni mart ayının 26-sı bir araya gəlib Masazır qəsəbəsi, Yeni Bakı massivində yerləşən “Qədim Naxcıvan” ailəvi istirahət mərkəzində bir yerə toplanmağımız bizlərə nəsib oldu. Toplantıda şagird yoldaşlarımızdan Azadəliyev Sərvər, Hacıyev Tamxil, Bəxşəliyeva İradə, Quliyeva Zərqələm, Niftəliyeva Sahilə, Aslanova Sara, Quliyeva Tacirə, İsmayılov Muxdar, Şəkərəliyev Qəhrəman, Həsənquluyev Firudin, Ağalarov Kərəm və bir də mən- Bədəlov Xürrəm iştirak etdik. Onu da bildirim ki, gələcəyimiz olan Zərqələmin oğlu və Sahilənin nəvəsi də görüşümüzə bambaşqa rəng qatdılar. Görüşümüzü ilk olaraq Sərvər müəllim açdı və məclisi idarə etmək üçün Tamxil müəllimə həvalə etdi.

Əvvəlcə şəhidlərimizi, dünyasın dəyişən müəllimlərimizi və sıralarımızı bizdən qabaq tərk etmiş şagird yoldaşlarımızı sükutla yad etdik. Məktəb illərini yada salıb hərə öz təəssuratlarını bölüşməyə başladı. Həm kövrəlmişdik, həm də üzlərdə sevinc var idi. İtirdiklərimizə görə kədərlənsək də, bu gün yaşayan şagird yoldaşlarımızla bir araya gəlməyimiz bizə sevinc verirdi. Bu sevinci mən də bir vaxt yazdığım “A Gığı məktəbim, doğma məktəbim” rədifli şerimlə sizlərə bir ərmağan etməyi özümə borc bildim.

A GIĞI MƏKTƏBİM, DOĞMA MƏKTƏBİM

İndi quşlar yuva salıb sinifdə,
Doğmaların səndən köçüb, sinib də,
Qonşuların dönük çıxıb, dönüb də,
A Gığı məktəbim, doğma məktəbim.

Baxış müəllim üstümüzə qışqırmır,
Mənzilə xala da qarşıya çıxmır,
Kimsə təmir etmir, üzünə baxmır,
A Gığı məktəbim, doğma məktəbim.

Qaçmayır bu başdan o başa heç kəs,
Heç kim deməyir ki, məktəbə tələs,
Bütün yollarını ot basıb əbəs,
A Gığı nəktəbim, doğma məktəbim.

Rasim qaçaraq zəngini vurmur,
Şakir də qapında növbətçi durmur,
Qabilsə oxumur, özünü yormur,
A Gığı məktəbim, doğma məktəbim.

Bax nə tələsən var, nə də gecikən,
Nə bağ belləyən var, nə də ki, əkən,
Nə vaxt ötürən var, nə dala çəkən,
A Gığı məktəbim, doğma məktəbim.

Həsən müəllim bir dərya bölgədə,
Ermənini saxlamışdı kölgədə,
Qalsaydı Nobel alar bəlkə də,
A Gığı məktəbim, doğma məktəbim.


Müəllimlik ən gözəl bir sənətdi,
Müslət müəllim də dili öyrətdi,
Məşqulat müəllim özü hikmətdi,
A Gığı məktəbim, doğma məktəbim.

Bəlkə də daşını söküb satıblar,
Bəlkə də uçurub yerdən atıblar,
Bəlkə də od vurub səni çatıblar,
A Gığı məktəbim, doğma məktəbim.

Tarixə baxanda neçə igidlər,
Səndə oxuyublar neçə şagirdlər,
Hərəsi bir yana səpələndilər,
A Gığı məktəbim, doğma məkrəbim.

Hər kəs o bulağın gözündən içib,
Özü həyat yolu arayıb, seçib,
Gör o gündən nələr, nə vaxtlar keçib,
A Gığı məktəbim, doğma məktəbim.

Xürrəm tapşırmışıq qoyunu qurda,
Bu el qayıdacaq o doğma yurda,
Yenə doğmalarım oxuyar orda,
A Gığı məktəbim, doğma məktəbim.

Bəli vaxt gələcək biz yenidən öz doğma ata- baba yurdumuza qayıdacağıq. Uşaqlarımız bizim yarımçıq qoyduğumuz işləri tamamlayacaq və yenidən o torpağı gülüstana çevirəcəyik.

Hörmətlə; Xürrəm Qafanlı.

“Əsgər nəfəsi”ndən – “Salam, ruhumuzun şəhəri Şuşam!”a gedən yol

Əməkdar jurnalist Rəşid Faxralı söz adamıdır. Daha doğrusu sözün adamıdır. Söz onun üçün dünyanın ən əziz və müqəddəs sərvətidir. Rəşid Faxralı tanınmış şairdir. Elə şairlər var ki, şeir yazanda uzun zaman fikirlərinə, düşüncələrinə əziyyət verməli olurlar. Bəzən isə heç istəklərinə çata da bilmirlər. Amma tam məsuliyytlə deyə bilərəm ki, Rəşid Faxralının söz, fikir sarıdan heç bir çətinliyi yoxdu. Mövzu qısa zamanda onun təfəkküründə genişlənir, adi sözlər dərin düşüncələrə, dəyərli fikirlərə, poetik misralara çevrilir. Şairin dilindən süzülən misralar oxucuları sehirləyir, onların qəlbinə sığal-tumar çəkir.
Rəşid Faxralının adı yəqin ki, oxuculara da yaxşı tanışdır. Çünki onun imzasına mətbuat səhifələrində tez-tez rast gəlinir. Həmişə sözə, qələmə sadiq qalan Rəşid Faxralı günümüzdə üz-üzə gəldiyimiz, narahatçılığımıza səbəb olan müxtəlif mövzulara üz tutur. Söz heç vaxt onun qələminin həndəvərindən uzağa getmir. Rəşid Faxralı yazdığı yazıların, şeirlərin mövzsuna uyğun formanı da tapmağı bacarır. Onun yaradıcılığında forma və məzmun bir-birini rahatca tamamlayır. Buna görə də onun yazıları da, şeirləri də qəlbləri fəth edir.
Elə qələm adamları var ki, əsərlərini oxumağa başlayan kimi təhkiyəsindən, mövzuya yanaşmasından müəllifini asanlıqla tanıyırsan. Hərbi jurnalist Rəşid Faxralı da belə xoşbəxt yaradıcı insanlardandır. Hansısa bir publisistik məqaləsini, şeirini oxuyanda dilinin şirinliyindən, sözlərinin ifadə tərzindən imzasına baxmadan da bilirsən ki, bunu Rəşid Faxralı yazıb. Hər misrasına, hər cümləsinə təfəkkürünün möhürünü vurub. Yəqin ki, bu, çoxlarının bacarmadığı bir sənətkarlıqdı, əli çatmadığı uca zirvədi.
Bu günə qədər hərbi jurnalist Rəşid Faxralının neçə-neçə şeir və publisistik kitabı işıq üzü görüb. 2021-2022-ci illər Rəşid Faxralı üçün çox uğurlu olub desək, yəqin ki, yanılmarıq. Çünki həmin illərdə müəllifin bir-birinin ardınca kitabları nəşr olunub. Şair 2021-ci ildə “Əsgər nəfəsi”, 2022-ci ildə isə “Salam, ruhumuzun şəhəri Şuşam!” kitablarını yazıb. Hər iki kitab müharibə mövzusuna, qələbə ovqatına köklənib. Kitablarda Birinci və İkinci Qarabağ müharibəsində ordumuzun qazandığı uğurlar, qələbələr vəsf olunub.
Əvvəlcə “Əsgər nəfəsi” kitabı haqqında fikirlərimi, oxucularla bölüşmək istəyirəm. Demək olar ki, Rəşid Faxralının bu kitab gözlərim önündə yazılıb, yaranıb. Cəbhəyə, səngərlərə, zabit və əsgərlərlə görüşə bir yerdə getmişik. Yurdumuzu qoruyan hərbçilərlə görüşlərimiz, söhbətlərimiz bir yerdə olub. Bu söhbət və görüşlərdən aldığımız xoş duyğuları, sevinci bir yerdə bölüşmüşük. Vaxt, zaman keçdikcə Rəşid Faxralı bu görüşləri, bu görüşlərdən doğan təəssüratları ağ vərəqlərə köçürüb, poetik fikrə çevirib sonra da kitabların səhifələrinə hopdurub. Yəni bu kitabdakı hər söz, hər hadisə mənim üçün də olduqca doğma və əzizdir.
Adından da göründüyü kimi Rəşid Faxralının kitabının hər sətrindən, hər cümləsindən, hər misrasından hamımıza doğma olan əsgər nəfəsi gəlir, əsgər nəfəsi duyulur. Müəllif hərbçilərimizi daim düşmən üzərində qələbəyə kökləyən “Əsgər nəfəsi” kitabındakı yazıları tarixi ardıcıllığa uyğun olaraq üç hissəyə ayırıb. “Vətən müharibəsindən əvvəl”, “Vətən müharibəsində” və “Vətən müharibəsindən sonra”. Bu çox düzgün bölgüdü, çox dəqiq yanaşmadı.
Vətən müharibəsindən əvvəl yazılmış publisistik məqalələrinin başlıqları əsgərləri qələbəyə səsləyir. Gəlin onların bir neçəsinə diqqət yetirək. “Cıdır düzünün çiçəklərinin də təravətini özünə qaytaracağıq”, “Böyük qələbə ərəfəsindəyik”, “Qələbə, qələbə, yalnız qələbə!”, “Vətən sənin vətənindir, Azərbaycan əsgəri!”, “Böyük qələbəyə az qalıb, Vətən!”, “Bu həsrətin son nəfəsi – Qələbə!” Bu və ya digər yazıların hamısında qələbəyə böyük bir ümid var. Başlıqlardan da göründüyü kimi, yazıların hamısı düşmən üzərinə qələbəyə, torpaqları işğaldan və işğalçılardan azad etməyə odlu, alovlu çağırışdı. Əminliklə demək olar ki, bu çağırışlar, bu yazılar, bu poetik fikirlər qələbənin qazanılmasına xeyli təkan verdi. Əsgərlərimiz bu yazılardan ruhlana-ruhlana qələbə ovqatına kökləndilər.

Vətən müharibəsinin getdiyi günlərdə yazılmış yazılarda da qələbə ruhu, qələbə ovqatı var. Torpaqlarımızın azadlığı uğrunda döyüş gedən günlərdə müəllif hərbçilərimizi qələbələrə ruhlandıraraq, “Qələbənin tarixini siz yazırsınız!”, “Döyüşünüz işğaldan qurtuluş döyüşüdü!” “Qalibiyyət bayrağısan, Azərbaycan əsgəri!”, “Sərhədləri səngərlərə köçürdün, Azərbaycan əsgəri!” və başqa başlıqlı publisistik məqalələr yazır. Yazır ki, Vətən uğrunda döyüşən zabit, əsgər düşmənə qalib gəlsin. Yazır ki, Azərbaycan Ordusu erməni qəsbkarlarını iyirmi səkkiz ildən bəri işğalda saxladığı torpaqlardan qovsun! Yazır ki, Azərbaycan əsgəri qələbəsi ilə xalqı sevindirsin. Həmin günlərdə Rəşid Faxralının yazdığı publisistik məqalələr də, şeirlər də düşmən üzərində qələbənin qazanılmasına xidmət edirdi. Vətən üçün narahat olan həmin günlərdə sanki şair də qələmi ilə səngər qazırdı, sözü ilə döyüşürdü.
“Vətən müharibəsindən sonra” adlandırdığı hissədə müəllif şeirləri ilə, publisistik yazıları Azərbaycan zabitinin, Azərbaycan əsgərinin İkinci Qarabağ müharibəsindəki qəhrəmanlığı vəsf edir. Hərbçilərimizin 44 gün ərzində keçdikləri qəhrəmanlığını yolundan yazır. Artıq şairin qələmi rahat nəfəs alır, dil açıb qələbəyə, zəfərə alqış deyir.
Bir-birindən maraqlı olan publisistik məqalələri ilə yanaşı Rəşid Faxralı “Əsgər nəfəsi” kitabında “Torpağım bəsdi mənə!”, “Salam, ruhumuzun şəhəri Şuşam!”, “Qələbəyə salam olsun!” poemalarını da geniş yer ayırıb. İnanıram ki, kitabı oxuyanlar həmişə Qələbə ovqatında olacaq.
Yaradıcı insanlar daim irəliyə – onu qarşıda gözləyən sabahlara doğru baxır, gələcəyi düşünür. Rəşid Faxralı da sabahlara boylana-boylana “Əsgər nəfəsi” kitabından “Salam, ruhumuzun şəhəri Şuşam!”a doğru uğurlu addımlar atıb. Yaradıcılığının yeni mərhələsində bu kitaba ömür verib. Bənzərsiz sözlərdən elə bənzərsiz də bir kitab ortaya qoyub, sanki sözü ilməyə çevirib ölməz bir sənət əsəri toxuyub.
Yaradıcılıq su kimidir. Bir yerdə göllənib qalmır, daim ruha qida verib yeni məhsullar yetişdirir. Bir yerdə dayanmayan yaradıcılıq ideyaları müəyyən zaman keçəndən sonra yeni əsərlərə çevrilir. Rəşid Faxralı da yaradıcılığına ara vermədən 2022-ci illə “Salam, ruhumuzun şəhəri Şuşam!” kitabı ilə sağollaşdı. Oxuduqca hiss edirsən ki, şairin yeni kitabı “Əsgər nəfəsi”nin davamıdı. O mənada davamıdı ki, “Əsgər nəfəsi”ndəki arzular, “Salam, ruhumuzun şəhəri Şuşam!”da çiçək açıb, istəklər bu kitabda reallığa çevrilib. İkinci Qarabağ müharibəsində erməni qəsbkarları məhv edildi, başqa yaşayış məntəqələrimiz kimi Şuşa da işğaldan azad olundu. Arzular reallığa qovuşandan sonra Rəşid Faxralının da ayağı Şuşa torpağına dəydi. Şuşanı azad gördü, düşmənsiz gördü. Sevincinə sevinc qatdı, həyatının xoş anlarını yaşadı. “Salam, ruhumuzun şəhəri Şuşam!”da bu sevincdən, bu xoş təəssüratdan doğuldu.
Kitab oxucularını “Əsgər andı” şeiri ilə salamlayır. Şair yazır:
“Azərbaycan – Ana Vətən!”- deyənlərin,
Bir ömrü bu ada tən deyənlərin
Yerə-göyə sığışmayan
Məhəbbəti - əsgər andı...
Beləcə, kitab bu gözəl şeirlə oxucusunun əlindən tutub onu səhifə-səhifə sona doğru aparır. “Salam, ruhumuzun şəhəri Şuşam”ı vərəqləyib irəli gedən oxucuları qarşıda daha da mənalı şeirlər, publisistik məqalələr gözləyir.
Müəllif kitabının ilk səhifələrində şeirlərə geniş yer ayırıb. Şeirlərdən sonra isə poemalar gəlir. Bu poemalarda yurdumuz, onun gözəlliyi, işğaldan yenicə qirtulmuş ərazilərimiz, həmçinin, bu yerləri düşməndən azad edən zabit və əsgərlərimizin qəhrəmanlığı nəzmə çəkilir. Nəzmə çəkilən bu əsərlərdən oxucunun ürəyinə qəhrəmanlıq və vətənpərvərlik süzülür. Adlarından da göründüyü kimi poemalar ağrı-acılarını yaşadığımız Qarabağ müharibəsinə həsr olunub. “Lələtəpə”, “Bayraqtəpə”, “Qələbəyə salam olsun!”, “Vətən boyda sədaqətin əsgəriyik!”, “Bəşəriyyət bayrağıdır bayrağımız” və başqa poemaların xəmiri vətənpərvərlik duyğularından yoğrulub.
Yaradıcılığı ilə daha da yaxından tanışlıq bizə əsas verir deyək ki, Rəşid Faxralı başdan-ayağa vətənpərvər şairdir. Əgər belə olmasaydı, şairin yaradıcılığında vətənpərvərlik mövzusu ilə bu qədər aydın, bu qədər parlaq nəzərə çarpmazdı. Əməkdar jurnalist Rəşid Faxralının kitablarını oxuyanlar vaxtlarının necə də səmərəli keçdiyini hər misrada, hər sətirdə açıq-aydın hiss edəcəklər.

Vahid MƏHƏRRƏMOV
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
14 aprel 2023-cü il