Zamanımızın “MOLLA NƏSRƏDDİN”i

Böyük Azərbaycan dramaturqu, çılğın təbiətli şair, mahir rejiissor, aktyor, əməkdar incəsənət xadimi Cəfər Cabbarlı ədəbiyyat, teatr və kino tariximizdə özünəməxsus bir irs yaratmış, iz qoymuşdur. Onun ölümsüz əsərlərində biz bir-birindən tamam fərqli, lakin cəmiyyət üçün lazımlı və əhəmiyyətli müxtəlif konseptlər görə bilərik: sosial bərabərsizlik, ictimai-siyasi məsələlər, insan mənəviyyatı və əxlaqı, ailə-məişət mövzuları, Azərbaycan tarixi, türk xalqının qəhrəmanlığı və onların yadellilərə qarşı cəsur mübarizəsi, həmin dövrdə qadına münasibət, qadın azadlığı və hüquqsuzluğu və sairə...
Biz isə ədibin 1930-cu ildə qələmə aldığı “Almaz” pyesi haqqında danışacağıq. Pyes 1931-ci ildə tamaşaya qoyulub və geniş auditoriya tərəfindən bəyənilib. Əsərin mövzusu sosializm quruculuğu dövrünün, 1929–1930-cu illərin əsas ictimai məsələlərindən biri – kənd təsərrüfatının kollektivləşdirilməsi idi. Almazın simasında yazıçı sosializm cəmiyyəti üçün xarakterik olan bir gəncin surətini yaratmışdır. C.Cabbarlı ömrünün sonlarına yaxın fəaliyyətini kino sahəsinə həsr edir. O, bir neçə film təcrübəsindən sonra “Almaz”ını da lentə almağa qərar verir və bunun üçün faktiki işlər də görür: kinossenari hazırlayır, filmin çəkilişlərinə başlayır. Ancaq yazıçının ömrü vəfa eləmir... C.Cabbarlı qəflətən dünyasını dəyişir. Bu haqda onun ömür-gün yoldaşı Sona xanım xatirələrində yazır:
“Burada da qəhrəman rolunu, yəni Almazı İzzət xanım oynayırdı. Təəssüf ki, Cəfər bu quruluşu başa çatdıra bilmədi. Amansız ölüm onu bu işindən də vaxtsız ayırdı. Cəfərin sənət dostları "Almaz" filmini Cəfərsiz çəkib qurtardılar və 1935-ci ilin axırında, onun ölümünün birinci ildönümündə işi müvəffəqiyyətlə qurtardıqları haqqında məzarı üstündə raport verdilər”.
Və düz 90 il sonra Cəfər Cabbarlının “Almaz”ı Azərbaycan televiziya məkanına, televizorlarımızın ekranlarına yenidən çıxarıldı... Bir qədər fərqli formatda, fərqli adla, fərqli ssenari ilə, amma “Almaz” əsərinin motivləri əsasında... – “Vətəndaş A”...
12 seriyalıq teleserialı “SFN Film” şirkəti istehsal edib. Serialın ssenarisini Asiman Ağa Rövşən C.Cabbarlının "Almaz" pyesindən təsirlənərək yazıb. Prodüseri Sevinc Əliyeva olan "Vətəndaş A" rejissor Elvin Rüstəmzadə tərəfindən ekranlaşdırılıb. Dram janrında olan serial 21 Sentyabr 2024-cü ildən etibarən İctimai telekanalında yayımlanmağa başlayıb. Əsərin baş rolunu istedadlı aktrisa Günəş Tegin canlandırır. Serialın digər qəhrəmanlarına Azərbaycan Respublikasının xalq artistləri Qurban İsmayılov və Şamil Süleymanlı, əməkdar artist Nəsibə Eldarova, Zülfiyyə Qurbanova, Əlibəy Məmmədli, Nigar Mürsəlova və s. həyat verir.
Yəqin ki, bir çoxları təsdiqləyər ki, Azərbaycan teleməkanının tamaşaçı auditoriyası faydalı, ibrət götürə biləcəyi, maarifləndirici proqramlara tamarzı qalıb…Televiziyamızda keyfiyyətli teleserial anlayışından da ki söhbət gedə bilməz(di). Lakin bu gün “Vətəndaş A” serialına, onun çatdırmaq istədiyi ideyalara, verdiyi sosial mesajlara – bütövlükdə sağlam kollektivin ortaya qoyduğu işə baxanda insan deyir ki, ümid var…
Təəssüflər olsun ki, qlobal dünyada yaşasaq da, bu qlobal dünyanın pərdə arxasında hələ də köhnə fikirlilikdən, gerilikdən, cəhalətdən əziyyət çəkən bütöv bir nəsil var. Adətən, insanlar fikirləşir ki, tək gənc nəsil bu geriliklə ayaqlaşa bilmir. Fəqət biz “Vətəndaş A” serialının əks etdirdiyi tipik Abdalbəyli kəndinin timsalında görürük ki, məhz gənc nəsil yox, elə orta və yaşlı nəsil də zamanın ən qaranlıq dərinliklərindən gəlmiş bu adətlərlə, insanların qəlblərinin ən dibində özünə yuva qurmuş pis xislətlərlə, niyəsini bilmədikləri əmrlər və “qanun”larla “yaşamaqdan” əziyyət çəkir…
Sadə və təbii, eləcə də peşəkar aktyor heyyətinin canlandırdığı obrazların hər bir replikasında, davranışında bir satira müşahidə olunur. Tənqidi ədəbiyyatda buna tipi özünə güldürmək, öz dili ilə ifşa deyilir. Obrazların ironik nitqlərində bu çox aydın başa düşülür. Uşaqlara təhsilin lazımsız olduğunu düşünən, qızlarını erkən yaşda məktəbdən yayındırıb ərə vermək istəyən valideynlər, övladları “tərbiyəsiz böyüyər, pozular” deyə gözüaçıq yetişdirməmək, onlara öz gələcəkləri barədə heç bir seçim haqqı tanımamaq və həyati mövzularda qərarları sadəcə ailə böyüklərinin verməsi, müəllimlərin vəzifə öhdəliklərini vicdanla yerinə yetirməməsi, din pərdəsi altında yolverilən ədalətsizliklər, bu ədalətsizliklərə gözyuman avam cəmiyyət, sosial baxımdan aşağı təbəqədən olan insanların və qadınların hüquqsuzluğu, başqasının namusuna göz dikən insanların namus anlayışı üstündə dava etməsi, qan tökməsi, yeniyetmə nəslin dünyagörüşsüz böyüdülməsi, oğlan uşaqlarının guya “kişi kimi” yetişdirilməsi və bunun üçün onların kriminal aləmə meyl etməsi, öz dilində danışmayan və dilinin qanunlarını bilməyən bir kütlə… Və daha bir çox mövzuların sarkazmı…
Bu müşahidələrim zamanında ağlıma bir sual gəldi: “Sanki mən bu şeyləri haradasa görmüşəm…Harada?” Hə… “Molla Nəsrədin”də!... Vaxtilə “Molla Nəsrəddin” də cəmiyyətdəki əyriləri, çatışmayan şeyləri, düzəlmək istəməyən beyinləri və görüşləri tənqid edirdi, onları islah olunmağa çağırırdı. Görünür, dövrümüzdə də bu öhdəliyi “Vətəndaş A” öz üzərinə götürüb.
Böyük ümidlər bəsləyirik ki, zamanında yatmışları oyadan “Molla Nəsrəddin” kimi, “Almaz” da Abdalbəyli kəndinin sakinləri timsalında cəmiyyətimizin yatmışlarını oyadacaq və onlara hidayət yolunu göstərəcək…

Lalə TURAN