Siyasi məhbus təkadamlıqda

Urmu şəhərinin həbsxanasında saxlanılan və yanvarın 15-dən aclıq aksiyası keçirən siyasi məhbus Hamid Qaraoğlani tək adamlıq kameraya salınıb. Bu barədə onun bacısı Haniyə Qaraoğlani məlumat verib. Siyasi məhbusun aclıq aksiyası keçirdiyi və bunun ictimailəşdirildiyi üçün cəzalandırıldığı ehtimal olunur. O, bir neçə xəstəlikdən əziyyət çəkməsinə baxmayaraq xəstəxanada müalicəsinə icazə verilməməsinə etiraz edir.
Qeyd edək ki, 27 iyun 2020-cı ildə saxlanılan güneyli siyasi məhbus xarici ölkələrə casusluq ittihamına görə 13 il 3 ay azadlıqdan məhrum edilib.
Qaraoğlani, ona qarşı sürülən ittihamların əsassız olduğunu və ondan işgəncə altında məcburi etiraf alındığını bildirib.

Deyəsən yağış yağacaq axşama...

Hərdən sözdən də küsürəm, sözün yiyəsindən də. Sadəcə küsürəm. Heçnəsiz, filansız. Sözün ağırlığını ruhumun çəkə bilmədiyi vaxtlar da az olmur. Çəkib aparır söz məni qaranlıq quyunun düz dibinə. "İndi hünərin var, çıx bu quyunun dibindən"- deyirəm öz-özümə. Onda da hardansa bir söz peyda olur, tutur ruhumun əlindən, cıxarır məni bu dar quyudan və dönürəm öz işıqlı hücrəmə. Özümə. O zaman əlimi haqqın dərgahına qaldırıb "Şükür sənə, ilahi"-deyirəm, nə yaxşı ki, söz var. Nə yaxşı ki, sözün yiyəsi, dünyanın sahibi var -deyirəm. Bax o vaxt o şükranlığımı da, bu bir ovuc ümid işartısını da o Sözə borclu qalıram. Dönüb qayıdıram öz mənimə.
Onu da deyim ki, məni heçnəylə heyrətləndirmək olmaz. Bircə Sözdən başqa. Söz də söz ola ha. Axı sözün əlindən tutub yeriyənlər də çox deyil. Sözün ucundan tutub ucuzluğa gedənlərsə o qədərdi ki...
Sözü urvatdan salanlar biz bildiyimizdən də çoxdu indiki zamanda. Sözdən boluq eləcə. Hər sözdən danışmıram ha. İlahi sözdən, sufi sözdən danışıram .
Sözüylə yaralayıb (yaxşı mənada) sözüylə məlhəm qoyanların duyğularının qonağı olduğum vaxtlar da az olmur. Elə gözəl doyururlar ki, adamı sözlə, "şükür varlığına" deməkdən başqa əlindən heç nə gəlmir. Varlığına şükr etdiklərim, əsl söz sahibləri elə də çox deyil. Bu gün Qəşəm Nəcəfzadədən söz açmaq istəyirəm. Dəliliyi, çılğınlığı, küsəyənliyi, hövsələsizliyi ilə birgə şairdi ki şair. Ayağı yer tutar deyə heç üzünə də vurmamışam bu vaxtacan düşündüklərimi.
Hərəmiz bir qaranlıqda işıq axtaranlardanıq. Amma dünyalarımız birdi. Fikir ayrılıqlarımız olsa da sözümüz eyni odda bişib. Bizi söz bir araya gətirir sözün həqiqi mənasında. Axı bütün şairlərin ruhu ürəkdən su içir. Hər nə qədər boyunlarına almasalar da bütün şairlər tənhadı, kimsəsizdi. Bunu mən deyirəm. Bütün şairlər ruhla cismin çəkişdiyi nöqtədə ruhuyla can çəkişdirir və bu xüsusiyyətdi hamımızı eyni havaya kökləyən, eyni ruhda birləşdirən, eyni küləklərdə, yağışlarda yol yoldaşı edən. Bəlkə bu çağacan Qəşəm haqda yüzlərlə məqalə, esse, hətta şeir də yazıblar. Bəlkə yox, elədi ki, var. Amma onu olduğu kimi tanıyan, tanıdan, ruhunun qapılarını ərklə açan, sözlə döyən, sonra da elə sözlə də sığal çəkən olmayıb bəlkə də. Bəlkə də olub. Bilmirəm.
Mən bu gün istədim bir ayrı pəncərədən baxım şairin söz dünyasına. Qorxmadan, çəkinmədən, bəzəksiz, düzəksiz, olduğu kimi. Çünki bilirəm ki, o da yorulub boğazdan yuxarı təriflərdən, yalançı alqışlardan. Səmimiyyət gəzir o da mənim kimi. Şeirləri kimi pafossuz, içdən, ərkyana yazı gözləyir, bilirəm. Axı mənim tanıdığım Qəşəm qocalığa can atan, atları baxışları ilə qamçılamaq istəyən, yerdə qalan ömrünü çəlik ayaqları ilə döyəcləmək arzusunda olan dəli yolçudu. Dəli şair demirəm, çünki şairlik elə dəlilikdi. Sözünü tutub gedir o da ruhunun uçduğu yerə. Elə başı da sözə bərk qarışıb. Nə bilmək olar, bir də gördün, arzuları çin oldu, saqqalında dən bitdi, əllərində əsa. Gözünü açıb yumacaq və görəcək ki, bir özüdü, bir sözü, bir də dünyası. Məncə, illərin yorğunluğudu Qəşəm Nəcəfzadəni qocalığın eşqinə salan. Əlini, ayağını uzadıb dincəlmək istəyir azacıq. Amma inanmağım gəlmir nəsə Qəşəmin nə vaxtsa dinc oturacağına. Təki sağlıq olsun.
Gözlərim eynək gətirsin,
Saqqalım qar.
Əllərim çəlik .
Yaşım qocalıq pulu
-deyən şair əslində qocalmaq yox, yaşamaq eşqindədi. Qocalınca, əlləri çəlik tutunca, saçı, saqqalı ağarınca, gözləri torana düşüncə yaşamaq həm də. Tanrı arzusuna çatdırsın.
Sükutun içində qərib hay-harayı var Qəşəm Nəcəfzadənin həm də. Ərkyana səsi-küyü ilə bir andaca götürər sükutu başına. Özü demiş, bütün yorğunluğunu düymə gözlərində gizlədərək bir gümrahlıq qatar səssizliyə. Heç kim hiss etməz içindəki təlatümü, ağrını. Yox, hiss edərik. Üzünə vurmarıq sadəcə. Qoşularıq hamımız ona. Ortalığa bir söz atar, hamı düşər o sözün dalınca. Dildən-dilə gəzər söz. Sözdən söz doğar və vaxtın keçməsindən heç kimin xəbəri olmaz.
Mənim də gümanım sözümə çatır,
Kənddən gətirdiyim hirsimə çatır.
Arzum dilə düşür, söz eləyirsiz,
Məni nişan verib göz eləyirsiz
-deyir Qəşəm Nəcəfzadə.
Amma əslində o qaş-göz edənlərin hamısı onu yaxşı mənada nişan alıb. Bəziləriyçün işıqdı, bəziləriyçün ümid, bəziləriyçün dəli şair, bəziləriyçün vətəndaş, bəziləriyçün adicə Qəşəm. Amma hamısının könlündə ona qarşı müqəddəs Qəşəm sevgisi var. Onu nişan verməyənlər, o olan tərəfə baxmayanlarsa sadəcə varlığından qorxub ürkənlərdi. Bəlkə də özü bilmir, bəlkə də bilir. Bəlkə də…
Qəşəmin kini, küdurəti də bircə saatlıq, bircə günlük, bircə həftəlik, bircə aylıq, uzaqbaşı bircə fəsillikdi. Elə küsməyi də. Unutqandı. İncikliyi, nifrəti ürəyinə yük eləməz. Uşaq kimidi. Bircə sözlə ovutmaq olar onu. Söz deyirəm haa.
Şeirlərindən tanıyıram Qəşəm Nəcəfzadəni. Nə yol yoldaşı olmuşam, nə illərin sınağından çıxmış dostluğumuz olub, nə hansısa layihələri bir yerdə işləmişik.Heç dünənəcən (müsəlmanın dünəni) üzünü də görməmişdim. Yazdıqlarından ürəyini oxuyurdum sadəcə. Elə indi də uzaqdan uzağa oxuyuram şairin fikrindən keçənləri. Necə olmasa həmkarıq. Arada bir söz körpümüz var.
Bəzən gülür, bəzən ağlayır, bəzən uşaq kimi atılıb düşür, bəzən küsür, bəzən barışır Qəşəm Nəcəfzadənin sözü. Amma neynirsə özü olmaqdan çıxa bilmir. Hər şeydə özüdü. Hərdən elə şeirlər yazır ki, gözümüzü döyə-döyə qalırıq. Qafiyəsiz, nizamsız, dağınıq, tör-töküntü. Bax belə:
Mən gözəl oğlanıydım, qəşəng qızlar,
Məni tanımadınız, məni görmədiniz.
Bir də məni nə vaxt görəcəksiniz,
Nə vaxt şeirimi oxuyacaqsınız,
Hansı minillikdə, hansı əsrdə.
Bilirik ki, ruhunu yazır. Bilirik ki, əhvalının yorğun, qərarsız, yuxusuz, ac, susuz vaxtıdı. Amma onu da bilirik ki, bu vaxtında da özüdü. Bu vaxtında da sözü yaddan çıxarmayıb. Yazıb. İş orasındadı ki, bu dağınıq, tör-töküntü şeirlərdə də bir nizam var və adamla dialoqa girməyi bacarır. Cansız deyil. Ruhu var. Doğmalaşır səninlə.Hərdən öz əhvalımızın korşalan vaxtında elə yazıyla çıxır ki, qarşına az qalırsan döyəsən bu şeiri. Özü də hönkürə-hönkürə, sızlaya -sızlaya. Deyəsən ki, axı hardan oxudum səni? Mənə lazım idi ağlamaq gecənin bu vədəsi? Bilirsiz niyə? Əslində o yazıda özünü, öz həyatını, hiss etdiklərini, yaşadıqlarını oxuyursan Qəşəm Nəcəfzadənin dili ilə. Axı yazı səni düşündürə, özündən qopara, özündən ala bilirsə, demək şair bacarıb. Demək, bu da uğurdu. Şairin uğuru. Elə bu misra kimi:
Əllərin bulud kimi kölgə salır
Saçlarımın işığına.
Deyəsən yağış yağacaq axşama,
Xəbərin varmı, bilmirəm.
Və ya:
Hecanı dodağınla ölçdüm,
Çiçəyi nəfəsinlə ölçdüm.
Küləyi saçınla ölçdüm,
Həsrəti küsməyinlə ölçdüm.
Əslində bütün sevənlərin, həsrət çəkənlərin hiss etdiyi , ancaq ifadə etməkdə çətinlik çəkdiyi duyğulardı şair ruhundan süzülüb gələnlər. Sevdanın, hicranın ən ali mərtəbəsində yaşananlardı bəlkə də, şair qələmə alıb. Hər misrada heca-heca özüdü şair.
Niyə şagirdlərin duymurlar səni,
Gül kimi dərsində səs eləyirlər.
Mən sevən əllərə, mən sevən gözə,
Mən sevən ürəyə qəsd eləyirlər?
Bundan səmimi, saf şeir ? Yalvarış var bu misralarda sanki. Sevdiyini səsdən belə qorumaq, mühafizə etmək eşqi var həm də. Yenə sevginin ali Qəşəm Nəcəfzadə mərtəbəsi. Hiss edirsən ki, birnəfəsə qalxıb bu pillələri şair. Özü də ürəklə, sevə-sevə qalxıb.
Qol-qola,
Əl-ələ səndən keçərlər şeirlərim.
Bayraqları nidalar.
Demişdim, mən ölsəm
Tabutumu səndən aparsınlar.
Yenə ürəyin sufi sevdası İlahiyəcən yol alıb gedir şair düşüncələrində. Misralar kilidləyir duyğularını. Çıxa bilmirsən bu İlahi eşqin ağuşundan. Gözlərini yumub düşürsən bir dəli sevdanın qucağına. Sanki gözünü açsan əlindən uçub gedəcəkmiş kimi kirpiklərini çəpər edirsən bu eşqin dörd yanında. Özü də yorulmadan, usanmadan. Yenə şairin sözünə dua edirsən avaz-avaz. Elə sözün yiyəsinə də - Tanrıya da.
İcazə verin bu siqareti yandırım
Unutmağın eşqinə.
Böyük oğlan olsun unutmaq,
Yüz yaşını qeyd edək.
Sevgidən birinci olduğu üçün
Onun sağlığına siqaret çəkək -
-deyən şairin unutmağı da sevməyi kimi əzabdı. İndi bütün yarımçıq sevdaların şərəfinə yazılmış ən ağır unutmaq şeirini çəkə bilirsən çək sinənə.
Divarı siqaret tək çəkmək olar,
Həmişə belə eləyirəm,
Siqaret yerinə divarı çəkirəm.
Divara söykənmək adama səbr gətirir.
Bu da bir zəfəridi unudulanların məncə . Amma unudulurmu unudanlar? Bunu da şair bilər.
Əllərimin uçmaq səsi
Şeirlərimdi, dinlə.
Hərf-hərf, heca-heca sevgiyə sarı uçan barmaqların pıçıltısı gəlir qulağına bu misralardan. Özü də şeir-şeir.
Qəşəm Nəcəfzadə ruhunu şeirə qoyduğu üçün bəlkə də yorğun düşür. Yox! Nə qədər yazsa da ürəyindəkiləri deyib qurtara bilmir məncə. Bir tərəfdən bu da yorur şairi. Yaşadıqlarını, hiss etdiklərini olduğu kimi sözə çevirə bilməmək də yorur axı adamı. Demək, duyğuları sözün fövqündə dayanıb Qəşəm Nəcəfzadənin. Söz aciz qalanda duyğularının qarşısında susur şair. Elə susqunluğunun özü də şeirdi onun.
Heç fikir eləmə, qurbanın olum,
Adam başqasını gedib sevər də.
Adam sevdiyini ata bilər də,
Təzə iş deyil ki, başıma gələn,
Başına dönüm.
Bundan böyük sevgi, bundan acı həsrət, bundan möhtəşəm ayrlıq nəğməsi harda var? İncikliyi də, barışı da, bağışlamağı da mükəmməldi Qəşəm Nəcəfzadənin. Sevdiyini onsuzluğa uğurlamağı da, küsməyi də, getməyi də özünə bənzəyir şairin. Heç kimi təkrarlamır vüsalı da, hicranı da söz yolçusunun. Həmişə sözünə sarılır, həsrətin dar boğazından sözüylə keçir. Ruhunu qoruya-qoruya həm də.
Qəşəm Nəcəfzadənin sevgisi bütövdü, yarımçıq deyil. Övlad sevgisi, ata sevgisi, yar sevgisi, dost sevgisi, qələm, vərəq sevgisi - hamısı eyni şəkildədi. Günəşli havada da, sazaqda da bu sevgi dəyişməz. Bircə ürəyindən nigarandı. Özü kimi şıltaqdı ürəyi də. Bəlkə bu inamsızlıqdı onu gecə-gündüz rahat qoymayan. Onun yazılarını oxuduqca adama elə gəlir ki, şair yatmır. Ya da bir gözü açıq yatır. Qələmi də əlində. Barmaqları sözə keçib sanki. Özü də bərk-bərk. Bir ovucda gizlədib ürəyini şair. Kim qopara bilər sözdən bu əlləri?
Təndir çörəyini kökə elədik,
Torpağını seçdik, bölgə elədik.
Böldük səni tikə-tikə elədik,
Bacın ölsün, anan ölsün, ay Vətən!
- deyən şair torpağı bütöv görsə də keçmişin ağrısını yaşaya-yaşaya daddı bu möhtəşəm sevinci. Gedib müqəddəs Şuşa divarlarına dedi bu şeiri. Orda qoyub gəldiyi gəncliyini axtara-axtara dedi. Saçlarının dəninə dedi, üzünün qırışına, gözlərinin kədərinə dedi. Amma bir az ötkəm, bir az məğrur, bir az dəli, havalı dedi. Bu dəfə qalib idi Qəşəmin sözü. Başı dik idi sözünün. Utanmırdı dediklərindən. Amma hər şeyə rəğmən yenə göynərti vardı içində özü boyda. Olsun. Buna da şükür.
Bəzən özü də bilmədən ətrafdakıların xətrinə dəyir. Bəzən haqlı, bəzən haqsız. Bir az keçir, peşman olur. Bəlkə də boynuna almır. Amma bilirsən ki, peşmandı. Gözünün içindən bilirsən, səsindən bilirsən, sözündən bilirsən. Uşaqlaşır gözündə bir anın içində. Yaddan çıxır umun, küsün. O anda unudursan hər şeyi və bağışlayırsan olanları. Sözə bağışlayırsan, qoşmaya, gəraylıya bağışlayırsan. Axır ki, bağışlayırsan.
Öləndən sonra istəyirəm bir şəklim olsun,
O şəkli heç kəs oxuya bilməsin,
Ortasını qat kəssin-
-deməklə əslində hələ heç kəsin, elə bu dünyanın da onu yaxşı tanıya bilməməsi qənaətindədi şair. Amma mən səni yaxşı tanıyıram, Qəşəm Nəcəfzadə. Sözündən tanıyıram, səsindən tanıyıram, baxışından, yerişindən, duruşundan, tənhalığından tanıyıram. Ürəyini buz kimi saxla və o yana tələsmə hələ. Bu yanda o qədər deyilməyən sözün, verilməyən cavabların, açmadığın qapıların var ki. Hələ oxucular qapını çox çalacaq. Hazır ol. Onsuz da mesaj qutuların doludu. Məndən də incimə. Səni bir az fərqli yazdım. Bir az öyə- öyə, bir az küsdürə-küsdürə, bir az incidə-incidə, bir az sarıya-sarıya. Bəlkə sənin ürəyincə olmayacaq dediklərim. Amma mənim ürəyimcədi.
Bayaq bir şəklini gördüm instaqram səhifəndə, əziz dost, şeir adam.
Əllərində qar, başında qar, əynində sazaq, gözündə od. Şeir deyirdin qarın eşqinə qar altında:
Görəsən bu qar kimin göz yaşıdı,
Gözlərim dolunca yağsın,
Gözlərim doyunca yağsın.
Əlində qar sevinirdi, gözündə sevgi. Hardansa bir dəli Söz gəlirdi sənə sarı ağappaq qar rəngində.

Təranə DƏMİR,
AYB-nin üzvü, şairə publisist.

AZADLIQ CARÇISI

Qədir bilmək sənət deyil,
mədəniyyətdir. Mirzə Xəzər

Azərbaycan milli-azadlıq hərəkatının öndəri Məmməd Əmin Rəsulzadə nə müxalifətindir, nə də iqtidarın, o, 50 milyonluq Azərbaycan xalqınındır. Onun adına və ruhuna hörmət qoymaq hər birimizin müqəddəs borcudur.

Milyon illərdi ki, zaman köçündə,
Hərə öz yükünü daşıyıb gedir.
Hərənin bir dünya sirri içində,
Hərə öz dünyasın yaşayıb gedir.

Gələnlər gedənin tutur yerini,
Budur yaşamağın öz təsəllisi.
Ha dedik vermədi əsas sirrini,
Dünyanın özüllü sirr fəlsəfəsi.

Var üçün özünü öldürmə belə,
Bu dünya heç kəsə qalmayacaqdır.
Haqsızlıq nə qədər yeriyir hələ,
Haqlı öz haqqını almayacaqdır.

Bəlkələr üstündə qurulub çox şey,
Hələ neçə-neçə bəlkələr durur.
Bu dünya talanıb, talanacaq hey,
Neçə ki, talançı ölkələr durur.

Bax, elə bu minval, bu məqsəd ilə,
Talançı ölkələr taladı bizi.
Səfəvi yurdunu keçirib ələ,
Gülüstan oduna qaladı bizi.

Gecəni gündüzlər əridibdisə,
Bəs, xeyir şərləri boğmayacaqmı?
Gülüstan gecəsi boğulan Günəş,
Bu yurdun üstünə doğmayacaqmı?

Sözsüz ki, sönmədi ümidin nuru,
Əritdi dumanı, yardı zülməti.
Məramı apaydın, niyyəti duru,
Bir oğul ayıltdı yatan milləti.
***
Bir oğul doğuldu, bir xoş saatda,
Məmməd Əmin adda ad daşıyırdı.
Özü də bilmirdi sinəsi altda,
Azərbaycan boyda od daşıyırdı.

Yeriyib-yüyürüb, boy atdıqca o,
Hamıdan seçilən görkəm alırdı.
Ağıla, kamala ha çatdıqca o,
Dərin düşüncəyə, fikrə dalırdı…

Yatmış vulkan kimi püskürəcəkdi,
Şöləsin bu yurda yaymaqdan ötrü.
Millətə haqq yolun göstərəcəkdi,
Azadlıq nəşəsin duymaqdan ötrü.

Hələ, gör ki, nələr dururdu öndə,
Tufandan, borandan keçəcəkdi o.
Məqamı yetişib, vaxtı gələndə,
Azadlıq yolunu seçəcəkdi o.

Hələ, xəyalında düzüb, qoşurdu,
Şirin arzuların planlarını.
Hərdən hirslənirdi, hərdən coşurdu,
Görəndə dünyanın yalanlarını.

Amalı azadlıq, qayəsi Vətən,
Canını verməyə hazırlaşırdı.
Olmadı özünü düşünən, güdən,
Millətin eşqiylə o alışırdı.

Millətin sevməyən sevilərmi heç?
Millətin sevənlər yaşayacaqdır.
Ölüm haqlayacaq, fərqi yox tez, gec,
Hərə öz əməlin daşıyacaqdır.

Allah da buyurur: - nə pislik görsən,
O, sənin özünün öz əməlindi.
Sən əgər torpağa bir dəni versən,
Əvəzi yeddi qat sünbüllü dəndi.

Bax, budur insana haqdan gələn yol,
Çalış ki, bu yoldan dönməyəsən sən.
Millətdən sevgi al, millətə nur ol,
Günəş tək əbədi sönməyəsən sən.

Millətin ən çətin, ağır günündə,
Günəş tək doğuldu nur səpə yurda.
Birləşib durmasaq düşmən önündə,
Dedi:-basılarıq ən adi zorda.

Getdiyi yol üstə neçə duman, çən,
Yarıb keçəcəkdi, dözəcəkdi o.
İstiqlal mayağı görükənəcən,
Dalğalar qoynunda üzəcəkdi o.

“Hümmət” məramından “Musavat”acan,
Fikir-xəyalından nələr ötmədi...
Azadlıq deyilən amalı bir an
Olsa da, qəlbini heç tərk etmədi.

Yolu azadlığın hər bir millətin,
Özünü tanıyıb, durmağındadır.
Hər bir istibdadın, hər bir zillətin,
Sonu, ətaləti qırmağındadır.

İfrat dözümlülük yıxıbdı bizi,
Olub, ötənlərdən dərs alammırıq.
Elə hey didərək bir-birimizi,
Bir yerə yığışıb güc olammırıq.

Düşmənlər bilərək xislətimizi,
Bu yurdu neçə yol talayıbdılar.
Türk adı daşıyan millətimizi,
Yabançı adlara calayıbdılar.

Millətə adını tanıtmaq üçün,
Milli şüurları oyatmalıydı.
Daşlı, kəsəkli yollarla hər gün,
Yeriyib, mərama o çatmalıydı.

Açdı mahiyyətin, göstərdi sirrin,
“Milli dirilik”dən başlanan yolun.
Millət tapmalıdır zamanda yerin,
Özü açmalıdır qandaldan qolun.

Hələ ki, kimliyin dərk eləməyən,
Bir xalqın önünə çıxmaq çətindir...
Bir millət adında birləşəmməyən,
Kütləylə sabaha baxmaq çətindir...

Belə, bir məqamda ortaya çıxıb,
Millətin yol açan öndəri oldu.
Zülmətin içindən şimşək tək çaxıb,
Hər qəlbə bir zərrə nur təki doldu.

Özünü dünyaya tanıtmaq üçün,
Əvvəlcə özünü tanımalıydı.
Düşmənin niyyətin yanıltmaq üçün,
Bir dövlət gücündə sayılmalıydı.

“Öncə türk dedi, sonra müsəlman”,
Milləti “ümmət”dən ayıra bildi.
İslama yabançı, xurafat olan,
Gözlərə çəkilmiş pərdəni sildi.

Dünya silkələnib durulan zaman,
Millətlər özünü dərk eləyirdi.
Sərhədlər təzədən qurulan zaman,
Adını tarixə həkk eləyirdi.

Şərqdə ilk olaraq Cümhuriyyəti,
Bu yurda gətirən Məmməd Əmindir!
Fidan çiçək kimi tər hürriyyəti,
Bu yurdda bitirən Məmməd Əmindir!

İstiqlal adında Bəyannamənin,
Sorağı dünyanı dolandı, gəzdi.
Oydu istibdadın, oydu təməlin,
Məmməd Əmin adı dillərdə gəzdi.

Bu yükə o çətin tək sinə gərə,
Onun neçə-neçə qanadı vardı.
Fətəlixanlara, Nəsibbəylərə,
Güvənib zülmətin bağrını yardı.

Türkiyə tanıdı, dünya tanıdı,
Dövlətlər içində dövlətimizi.
İstiqlal bu yurdun canı, qanıdı,
İstiqlal tanıtdı millətimizi.

Azadlıq məşəli yandısa, sönməz,
Ən ağır məqamda, ən çətin anda.
“Bir kərə yüksələn, bir daha enməz”:
-Dedi, bayrağımız qaldırılanda.

Əritdi buzunu Azərbaycanın,
Üşüyən qəlblərə hərarət gəldi.
Qaldırdı bu yurdun şöhrətin, şanın,
Nurun zərrələri zülməti dəldi.

Millət öz gücünə inandı, durdu,
Daddı azadlığın tamından bir az.
Dünyaya qovuşan bir dünya qurdu,
Soyuq qış üzünə açıldı bir yaz.

Açdı ləyaqətli oğullar meydan,
Millətin naminə quruldu hər şey.
Bu yurdun üstünə söküləndə dan,
Dalğalar qoynunda duruldu hər şey.

Özünü dərk edib, tanısa millət,
Onun qarşısında dağ da dayanmaz.
Milli ləyaqətlə əriyər zülmət,
Ləyaqət olmasa millət oyanmaz...

Adımız, dilimiz qayıtdı geri,
Türk dili dilimiz, türkdü soyumuz.
Göründü hər kəsin, hər şeyin yeri,
Qışdan qış payımız, yaydan yayımız.

Milli dirçəlişin təməl daşını,
Yurduma gətirən kişiyə alqış!
Gözlərdə qurudan niskillik yaşın,
Ələmi götürən kişiyə alqış!

Alqışlar, alqışlar söyləyən dillər,
Bu gün də, sabah da söyləyəcəklər.
Yüz illər ötsə də, gələn nəsillər,
Onun əməliylə öyünəcəklər.
***
Dünya tanısa da, arxa durmadı,
Qayıtdı quzğunlar təzədən geri.
Yağının ağzından sillə vurmadı,
Parisdə əlimi sıxan əlləri.

Göz yumdu dünya, dəyişdi yaman,
Qırmızı ordular tapdadı bizi.
Odlar Diyarını bürüdü duman,
Bürüyə bilmədi ürəyimizi.

Millət xainləri-əlheydərlərim,
Satdılar Vətəni şöhrətlərinə.
Nökər asıllığın ərən-ərlərim,
Sığa bilmədilər qeyrətlərinə...

Bədənə bükülmüş bayraqlarıyla,
Doğma vətənimdən pərən düşdülər.
Milli qürurları, namuslarıyla,
Vətən tarixinə ərən düşdülər.

Neçəsi ölümlə durub üz-üzə,
Neçəsi canını götürüb getdi.
Azadlıq tamını daddırıb bizə,
Ay-yıldız bayrağı əmanət etdi.

Dəmir beton altda gizlədilənlər,
Ürəkdə, könüldə yuva saldılar.
Uzaq qürbətdə də izlədilənlər,
Millətin yanında üzağ qaldılar.

Tarixin siləmməz kimsə yaddaşın,
Tarixin yaddaşı milyon illədi.
Qızıldan olsa da divarın, daşın,
Hər kəsin ünvanı, adı bəllidi...
***
Qürbət ölkədə də susub, durmadı,
Cızdı sabahımın planlarını.
Vətəndə “xain” tək çəkildi adı,
Düzdülər min cürə yalanlarını.

Onun üzərinə pərdə çəkənlər,
Özləri tarixdən silinib getdi.
Yağıya əyilən satqın nökərlər,
Millətə kimliyi bilinib getdi.

Yalan ayaq tutar, yeriməz axı,
Zaman yalanları alt-üst çevirmiş.
Sən demə, Məmmədin olan günahı,
Vətəni canı tək sevməyi imiş.

Əyalı, övladı sürgün edildi,
Ömrünü Vətənə bəxş edən kəsin.
Ayağı Vətəndən, yurddan kəsildi,
Kəsə bilmədilər ruhun səsin.

O səs, bu günümə, haqqıma dayaq,
O səsdən oyanıb ayıldıq bir də.
Asıldı yenə də üçrəngli bayraq,
Yetmiş il önəcən asılan yerdə.

Ruhun şad olsun, ey Məmməd Əmin,
Sənin arzuların çiçək açıbdır.
Təzədən doğulub Günəşi elin,
Azadlıq nurunu yurda saçıbdır.

Dünyanın o yeri yoxdu ki, orda,
Ay-yıldız bayrağın dalğalanmasın.
Ruhun qayıtsın qoy azad yurduna,
Qürbətdə o yalqız, tək dolanmasın.

xxx
Qarabağ dərdiylə yaşadıq bir də,
O dərdin çarəsin çox aradıq biz.
Axır üz çevirib BMTlərdən,
Özümüz bu dərdə tək yaradıq biz.

Ərlər qisas ilə qaşıdı kökün,
Bu yurda bir daha dönməyəcəklər.
Arsaq adlı sərsəm xəyallarını,
Yuxuda da belə, görməyəcəklər.

Bugünkü halını görə bilməmiş
30 il dığalar lovğalananda.
Başların soxmağa yer axtardılar,
Üstünü ley kimi əsgər alanda.

Haqqı, ədaləti qanmıyanları,
44 gün içində qandıdı ordum.
“Böyük ermənistan” yüz illik mifin,
Dəmir yumruqla sındıdı ordum.

Bu yurd təzədən çiçəklənəcək.
Təzədən dönəcək Vətən qoynuna.
Bir daha, bir daha çevrilməyəcək,
Ara qatanların bətxah oynuna.

Bax, odur, Xankənddə o yüksəldilən,
Bayrağmız bir daha enməyəcəkdir.
Şuşadan bərq vuran Zəfər Günəşi,
Tufanlar qopsa da sönməyəcəkdir.


Əjdər Yunus Rza

İNSAN SAF NİYYƏTİ, XOŞ XASİYYƏTİYLƏ UCALIR

Ta uşaqlıqdan həmişə dağın zirvəsinə, əlçatmaz sıldırım qayalara, ucalığa çıxmaqdan, aşırımlı yollar qət etməkdən xoşum gələrdi. Həyat yolumu da belə seçmişdim. Taleyim elə gətirdi ki, çətin də olsa həyatda püxtələşdim, yaxşı-yamanı düz seçməyi və ədalətli qiyməti verməyi bacardım. Axı ömrün ucalığından baxanda hər şeyi daha aydın görürsən. Xüsusən də arxada qalan gənclik illərinin yaddaqalan, tapdaq görməyən bakirə xatirələri Dan ulduzu kimi gözünün qarşısında apaydın dayanır. Ona görə də o illərdən çox xatirələr, çox insanlar, çox dost-tanışlar bu gün mənim yaddaş evimin mehmanıdırlar. Bu mehmanlar içərisində ən çox mənə əziz olan, sadə, təvazökar, öz həyat yolunu zəhməti, ağılı, insanlara xoş münasibəti, gərəkliyi ilə qazanan adamlardır. Belə insanlar tək mənim yox, milyonların ürəyində illərlə yaşayır. Bunlar şərəfli insanlardır.
Belə şərəfli, halal nəfsli, öz sadə həyat yolunu, bərəkətli çörəyini alın təri, şirin ləfisi, şaqraq zəngulələri ilə qazanan, ta gəncliyindən bəri tanıdığım Məmmədov Mirheydər Məhər oğludur. Nə xoş təsadüfdür ki, hamı onu el arasında Seyid Əli kimi tanıyır! Bu, elin qoyduğu addır. Bu ad heç də təsadüfdən yaranmayıb (bundan sonra mən də bu adla tanıdığıma görə yazımda Seyid Əli deyə müraciət edəcəyəm).
Seyid Əli 1952-ci ildə Bərdə rayonunun Mustafaağalı – Boyəhmədli kəndində inam-inan yerimiz olan ocaqda – Seyid Məhərin ocağında dünyaya göz açıb. Seyid Əli haqqında bu yazını yazmaq istəyəndə nədənsə yadıma dahilər tərəfindən deyilmiş nəsihətamiz bir kəlam düşdü. Namaz qılanda qəlbinə, el içində dilinə, süfrədə əlinə, qonşuda gözünə nəzarəti unutma. Seyid Əlini bu kəlamın hansı müddəası ilə sınağa çəksən, onu dupduru görərsən. Ağır nəfəsli (yaxşı mənada, yəni nəyə nəzərin salsa niyyəti hasil olar), Allah yollu, ağzı dualı, xeyirxah bir ocaqda dünyaya göz açıb. Qulağı amin kəlməli, dili şükürlü böyüyüb. Sitayişi uca Allah, qibləsi Kəbə, diləyi cənnət olan bir ata xeyir-duası ilə el hörmətini qazanmaq Seyid Əlinin ta uşaqlıqdan amalı olub və bu yolun da yolçusudur.
Belə bir deyimlə oxucularım qarşısında fikrimi tamamlamaq yerinə düşər; “Doğulmaq dünyaya gəlməkdir, yaşamaq deyil, bu, bütün canlılara məxsusdur. Amma insanların cəmiyyətdə şərəfli ömür sürüb, iz qoyub haqq evinə qovuşmağı yaşamaqdır.”
Bax, Seyid Əli belə ömürü yaşamaq şərəfinə əl uzadıb, həyat sürən xoşbəxtlərdəndir. O, maddiyyət üçün yox, mənəviyyat üçün yaşayır. Heyf ki, bu da hər kəsə nəsib olmur.
Burada Azərbaycan xalqının çox parlaq simalarından olan, sadə əməyi, səxavəti və alın təriylə Şərq aləminin maarifpərvər milyonçu titulunu qazanmış Hacı Zeynalabdin Tağıyevin bir tarixi kəlamı yadıma düşdü: “Pul qazanmağa çalış, amma şərəfini itirmə. Pul gedər, yenə də gələr. Amma şərəf itsə, qayıtmır”. Bir atalar misalı da var: “Qızını varlı dəliyə vermə, var gedər, dəli qalar”.
Bu mənada Seyid Əli şərəfini qoruyan, ocağının nurunda ağır təbiəti, şirin səsi, xoş avazı, axarlı xırda zəngulələri ilə tanınan sənətkardır. Ona sənətin hansı çalarlarından, insani davranışın hansı yanından, yaşının cavan və ahıl çağının hansı pilləsindən baxsan, Seyid Əlinin həyat süzgəcindən süzülüb durulaşdığının şahidi olursan.
Mən Seyid Əlini elin toy şənliklərində hamı tərəfindən dinlənilən şirin səsi ilə məclisi feyziyab edib rövnəqləndirən bir xanəndə kimi görmüşəm. Həmişə alqışlarla qarşılanıb, yola salınıb. Yas mərasimlərində isə ağayana hərəkəti, ağzıdualı ibrətamiz söhbətləriylə seçilən görmüşəm. Seyid Əli yaşından asılı olmayaraq, böyükdən-kiçiyə. Hər kəs tərəfindən qiymətləndirilib. Bu qiymət taleyin ona verdiyi el istəyidir. Allah əskik eləməsin! Yəqin ki, bu nuranilik onun müqəddəs ata-baba ocağındandır. Qoy bu müqəddəslik onun övladlarından, nəvələrindən, nəsl-nəcabətindən əskik olmasın!
Aqillər yaxşı deyib: “Xoş xasiyyət, şirin avaz, ağ üzdə qara xal, ağıllı övlad – Allah töhfəsidir”.
Mən deyərdim ki, Seyid Əli bu töhfələrdən barınmış yaxşı övlad, yaxşı ata, yaxşı baba və yaxşı el sənətkarıdır.
Əmək fəaliyyətinə gəldikdə, Seyid Əli sadə həyat tərzindən başlayıb, hərbi xidmət keçib, uzun müddət Su Meliorasiya sistemində işləyib. Torpağa bağlanıb, halal çörəyi alın təriylə yoğrulub bərəkətlənib. Ömür yolu cılız uşaqlıqdan başlayıb indiki ahıllıq, ağsaqqallıq, nuranilik xoşbəxtliyini yaşamaqdadır.
Seyid Əli heç bir ali təhsil almasa da, məntiqli və hərtərəfli insandır. Onun rəvan nitqi, müstəqil fikri, mövzu seçimi, özünəməxsus dərki və şairlik qələmi vardır. Təvazökarlıq göstərib şairliyini bildirməsə də, dövrü mətbuatda və bir neçə şairlərin kitablarında ithaf şeirləri çap olunub.
Onun bədii yaradıcılığı ilə tam tanış olduqda görürsən ki, özünəməxsus şairlik, yaradıcılıq təbi var. Lirikası, təbiət və məhəbbət şeirləri ilə yanaşı ən çox sevdiyi mövzu vətənpərvərlik, dövlətə və dövlətçiliyə sadiqlik, xalqa məhəbbətidir.
Torpaqlarımızın işğaldan azad olunması, Ali Baş Komandanın cəsarətli addımı və “Dəmir yumruğu” əsrin tarixi hadisəsidir, deyir. Ordumuzun gücü, qazilərimizin şərəfi, şəhidlərimizin müqəddəs ruhu qarşısında baş əyir. İtkilərimizlə yanaşı, böyük qələbələrimizi də bir şair təxəyyülü ilə əvvəldən görürdü Seyid Əli.
 
Şanlı ordu bu qisası alacaq,
Qalib gəlib qələbəni çalacaq.
Şuşamızda toy büsatı quracaq,
Səs salacaq bu cahana şəhidlə!.

Seyid Əli alqış deyir gərdişə,
Sizi anmaq çevrilibdir vərdişə.
Qarşınızda baş əyəcək həmişə,
Hər gələndə bu ünvana, şəhidlər!

Göründüyü kimi, şeirin misraları ürəkdən gələn sadə sözlərlə, yapışqanlı ifadələrlə bəzədilərək qızıl qanı sərt qayaları xınalayan şəhidlərimizin ruhunu əbədiləşdirir.
Başqa bir şeirində Ali Baş Komandan möhtərəm prezidentimiz cənab İlham Əliyevin hünər və cəsarətini böyük ürək sevinciylə qələmə alır və yağı düşməni başa salır ki, tanıyın bu Azərbaycan sərkərdəsini və onun qarşısında bu məğlub başınızı endirin dizə qədər. Havadarlarına isə üz tutub deyir.
Düşmən sizə yalan satdı, sözü doğru olmadı,
O ATƏT-dən, BMT-dən bircə dayaq olmadı.
“Dəmir yumruq” kara yetsin, çıxsın onların canı,
Özləri dərk eləyib, tanısınlar İlhamı!
Seyid Əlinin bu sadə deyim tərzi sadə olduğu qədər də kəskindir. Eyni zamanda bu sətirlərdə nə qədər ölkə rəhbərini dünyaya tanıtmaq sevinci var!
Seyid Əli bu vətənpərvərlik, torpağa bağlılıq hissini, öz kəndinin, elinin-obasının böyüklərindən, başbilənlərindən öyrəndiyini misralarına düzür və hər birinin ucalığını adbaad deyir.
Ağsaqqalı hər bir yerdə ad alıb,
Qazı, Cəlal el gözündə ucalıb.
Nadir baba elçilikdə qocalıb,
Söz-söhbəti şirin, pəsdən olubdur.

Qulam Cavadovu əmək ucaldıb,
Əkib-biçib, xarüqələr yaradıb.
Dar günündə millətinə əl atıb,
Əməksevər nəsil-kökdən olubdur.

Zaman yetdi, Azay gəldi cahana,
Yetim oldu, o yüksəldi ad-sana.
Bərdə üçün çevrilibdir qurbana,
Ona zərbə gədalardan olubdur.
Qeyd. Qazı kişi, Cəlal kişi, Nadir kişi kəndin nüfuzlu ağsaqqalları olub. Qulam Cavadov Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, uzun müddət kolxoz sədri işləmişdir. Azay Abdıyev isə Bərdə rayonunun keçmiş İcra başçısı olmuşdur.
Əziz oxucu, mən Seyid Əlinin yaradıcılığına kiçik gəzintilər elədim. Yəqin ki, söz-sənət adamları gələcəkdə onun yaradıcılığına daha yaxından nəzər salacaq və geniş təhlillər verəcəklər.
Seyid Əli eyni zamanda gözəl ailə başçısı, mülayim ata, şirin babadır. Üç övladı, dörd nəvəsi var. Qoy ömür boyu onlarla fəxr etsin, bəhrin, barın görsün. Seyid Əli, qardaşım, Sizə bir arzum var – Nəvən görsün nəvəsini, Sən də görəsən hər ikisini!

Vəliyəddin Misiroğlu (İsmayılov),
yazıçı-publisist, “Qızıl Qələm mükafatı” laureatı,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.
“Bütöv Azərbaycan” qəzeti
12 Yanvar2024-cü il.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
cənab İlham Heydər oğlu Əliyevə
yazıçı-jurnalist Miraslan Məcnun oğlu Bəkirli tərəfindən
A Ç I Q M Ə K T U B
Çox hörmətli cənab prezidentimiz, qalib sərkərdəmiz, Siz mənim və Azərbaycanı sevən hər kəsin arzu və xəyallarını gerçəkləşdirdiyiniz üçün min kərə Sizə “Sağ olun”, – deyirəm. Mən Aztv-də verilişlər hazırlayanda (1992-ci ildən 2018-ci ilə qədər) sonluqda həmişə Şuşaya, Kəlbəcərə, Göyçəyə, İrəvana qayıdacağımızı vurğulayanda bəzən məndən soruşurdular ki, “Sən doğrudan bu qayıdışa inanırsan?” Onda mənim bir cavabım olurdu: – Bu qəhrəman xalqı, milləti düşmən üstünə aparan sərkərdənin olacağına öz varlığım kimi inanıram. Siz təkcə mənim yox, bizim – Bütöv Azərbaycanın, dünya azərbaycanlılarının və bizi sevənlərin sərkərdəsisiniz, prezidentisiniz, rəhbərisiniz. Mən dəfələrlə şəhidlik zirvəsinə tərəf getmişəm, amma o mənə nəsib olmayıb (qaynar nöqtələrdən “Cəbhədən qayıtmışıq”, “Qılınc qolun davamıdır” verilişlərini hazırlamışam, bir neçə dəfə risq edib “ermənistan” adlandırılan ata-baba yurdlarımıza gedib, gördüklərimi lentin yaddaşına köçürüb Aztv-də efirə vermişəm). Qarabağın işğalda olan bölgələri və Qərbi Azərbaycanla bağlı yüzlərlə veriliş eləmişəm... Sizin sərkərdəliyiniz sayəsində torpaqlarımız işğaldan azad olunandan sonra illərlə həsrətində olduğumuz qələbə sevincini yaşadıq və buna görə Sizə minnətdaram ki, milyonlarla mənim kimi Vətən övladının yarasına məlhəm qoydunuz.
Bir il əvvəl – ötən ilin dekabrında bir qrup Qərbi Azərbaycan ziyalıları ilə görüşdə Siz tarixi bir məqama da müdrik imzanızı atdınız və millətlə, xalqla bir yerdə olmağınızı bir daha sübut etdiniz. Ad gününüzdə “ailəmlə bir yerdəyəm”, – deməyinizlə milyonlarla qəlblərdə bir daha özünüzə yer elədiniz və bizim çiynimizə məsuliyyətli bir vətəndaş vəzivəsi qoydunuz. Mən indi Qərbi Azərbaycan İcmasında çalışıram və kollektivin hər üzvü kimi, Sizin etimadınızı doğrultmaq üçün əlimdən gələni edirəm. Qərbi Azərbycan İcmasında hörmətli Ədalət Vəliyevin sizə təqdim etdiyi yüzlərlə saat arxiv materialları olan kaset və diskləri mən 1992-ci ildən yığıb saxlayıram. İndi də, multimediyanın rəhbəri kimi, Qərbi Azərbaycandan məcburən köçürülən, işgəncələrə, haqsızlıqlara məruz qalan sahidləri lentin yaddaşına köçürürəm. Təkcə Azərbaycanda yox, Qazağıstanda, Türkiyədə, Gürcüstanda yaşayan erməni-bolşevik zülmünə məruz qalan soydaşlarımızı – yaşayan tarixi – sürgünlərə, deportasiya və soyqırımlara məruz qalan insanları arxivləşdirməkdəyəm. Heç bir təmənna güdmədən, böyük həvəs və istəklə əlimdən gələni etməyə çalışmışam ki, dədə-baba torpaqlarımız, tariximiz unudulmasın və tarixi haqsızlıqları dünya ictimaiyyətinə catdıra bilək, urvatla, ədalətlə, ləyaqətli şəkildə ata-baba torpaqlarımıza qayıda bilək. Mənim həmişə bircə təmənnam olub: Azərbaycanı bütöv görmək. Gərgin əməyiniz, müdruk siyasətinizlə bu müqəddəs bütövlük amalı üçün məqsədyönlü işinizə görə Sizə dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Kollektivimizlə, Qərbi Azərbaycanlılarla həmişə Sizin yanınızdayıq.
Mən təkcə telejurnalist kimi hazırladığım verilişlər, filmlərlə yox (“Vətən qürbətdə qaldı”, “Ağrı”, “Qafqaz türklərinin soyqırımı”, “Burda bir el vardı”, “Həsrət”, “Kəlbəcər faciəsi” “Durnalar qayıdanda”, “Yurd yeri”, “Şahidlər və şəhidlər”, “Ağdaban faciəsi”, “Xocalı şəhid şəhər”, və s. silsilə verilişlər və filmlər), yazıçı kim də Azərbaycan tarixindəki haqsızlıqları bədii sözün gücü ilə ədəbiyyata gətirən nasirlərdənəm. “Sürgün”, “Mübariz”, “Kəlbəcər ağrısı”, “Bir gecənin gəlini” romanlarda, “Yiyəsizlər”, “Qara Canavar”, “Tanrı yazısı”, “Kərənti səsi” povestlərdə və onlarla hekayə, mənsur şeirlərdə tarixi həqiqətləri bədiiləşdirmişəm. Bu əsərlərin hər biri tam və qısametrajlı filmlər üçün dəyərli mənbədir. Bədii filmlər üçün yazdığım ssenarilərlə Azərbaycan həqiqətlərini əks etdirməklə yaşadığımız tarixi haqsızlığları ekran əsərləri vasitəsiylə dünya xalqlarına çatdıra bilərik və son vaxtlar yaxşı ekran əsərləri gözləyən tamaşaçıları da sevindirə bilərik.
Çox hörmətli Prezidentimiz, Qalib Sərkərdəmiz inanıram ki, dünyada tanınmış siyasətçi –H.Əliyev ailəsində böyüyən(burda, “Ustad oğlundan şəyird olmaz”, – məsələsi yerinə düşərdi), müasir siyasi müstəvidə müdrikliyi, siyasi çevikliyi, təfəkkürü, bir neçə dildə səlis danışığı ilə jurnalistləri və tamaşaçıları heyran qoyan İlham Heydər Oğlu Əliyev bizi daha möhtəşəm qələbələrə aparacaq. Bu yolda Sizə uğurlar arzulayıram. Sizi Dünya Azərbaycanlılarının həmrəyliyi günü münasibəti ilə təbrik edir, Azərbaycanımızın firəvan sabahı naminə Sizə yeni ildə yeni-yeni nəaliyyətlər arzu edirəm.

Dərin hörmət və ehtiramla:
Miraslan Məcnun oğlu Bəkirli
31 dekabr 2023-cü il

Nekroloq

Azərbaycanın elm ictimaiyyətinə, Zəngəzur mahalına ağır itki üz verib. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq institutunun əməkdaşı, Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair-publisist Rəşid Təhməzoğlu (Quliyev) haqqa qovuşub.
Quliyev Rəşid Təhməz oğlu 30 may 1939-cu ildə Zəngəzur mahalının Qafan bölgəsinin Yuxarı Girətağ kəndində anadan olmuşdur.
Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirmiş, “Əhməd Cəmilin yaradıcılıq yolu” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək alimlik dərəcəsi almışdır. Onun 82 elmi əsərindən 35-i xaricdə çap olunub. “Nazim Hikmətin yaradıcılığında Şərq” və “Zəngəzur folkloru antologiyası” elmi əsərləri də alimin gərgin tədqiqatları nəticəsində ərsəyə gəlib.
Rəşid Təhməzoğlu həm də poetik maraq dairəsi çox geniş olan çağdaş poeziyamızın tanınmış simalarından biridir. O, Azərbaycan poeziyasının incəliklərini yaxşı bilən, aktual mövzu seçimində öz dəsti-xətti ilə olan, müasir həyat həqiqətlərinin təsvirini bacarıqla qələmə alan, orijinal ifadə vasitələri, şeiriyyəti ilə seçilən istedadlı nüfuz sahibi idi. O, həm elm sahəsində, həm də poetik yaradıcılıqda yorulmaq bilməyən, aktual mövzular sahəsində çox səmərəli araşdırmalar aparan, maraqlı fikirləri ilə fərqlənən elm adamı və şair kimi hər kəsin diqqətini cəlb etməyi bacarmışdır.
R.Təhməzoğlunun qələmindən çıxan bütün sözlər ürəkdən gəlir və həmişə də xalqımız üçün müqəddəs hissləri tərənnüm edirdi. Müasirləri Rəşid Təhməzoğlunu yeni strukturlu şeirlərin müəllifi, bədii təsvir və ifadə vasitələrinin ustası, bənzərsiz poetik düşüncələrin bilicisi kimi dəyərləndirmiş, bu keyfiyyətləri onun bir ədib kimi üstünlüyü və özünəməxsusluğu hesab etmişlər.
Rəşid Təhməzoğlu lirik təfəkkürlə epik təfəkkürü bir arada sığışdırıb, ayrı-ayrılıqda minillik Azərbaycan şeirinin bu iki qolunu yüksək sənət nümunəsi kimi yaşada bilib. Onun qələmi, amalı, niyyəti, arzusu saf, təmiz olduğu kimi qələmə aldığı şeirlər də oxuculara eyni saflığı, ülviliyi, digər nəcib hiss və duyğuları aşlayır.
Rəşid müəllimin 2004-cü ildə nəşr olunan, Zəngəzur mahalının Qafan bölgəsindən olan tanınmışlar ça həsr olunmuş “Ucalıq yurdu” kitabı böyük rəğbətlə qarşılanmışdı.
R.Təhməzoğlunun poeziyasında vətən sevgisi, vətən məhəbbəti xüsusi önəm kəsb edir. Şair uşaqlıq illərində gəzib dolaşdığı yerləri, böyük məhəbbətlə sevdiyi ana yurdun dağlarını, meşələrini, yamaclarını, çaylarını, bulaqlarını həsrətlə xatırlayar, xəyalən doğma ellərin seyrinə çıxar, o ulu torpağın dünyada belə tayı-bərabəri olmadığını vurğulayardı və bir gün dogma ocağa qayıdacağına çox inanırdı.
Təəssüfki əcəl ona bu müqəddəs arzusuna çatmağa macal vermədi. Rəşid Təhməzoğlu cismən aramızdan getsə də, əziz xatirəsi daim qəlbimizdə yaşayacaq. Ruhu şad olsun!

Qafan Rayon İcması adından:
Eldar Abbasov,
İcmanın sədri

Kolanı elinin həkim-şair oğlu
və yaxud,
ürəklərdə göyərçin yuvası quran şair: Zakir Ağdamlı - 77

“Şuşa bü günümdü, Şuşa yaddaşım,
Şuşa balam, atam, Şuşa yaddaşım,
Şuşa ürəyimin şah damarıdı,
Şuşa sevincimdi, Şuşa göz yaşım...”
Bu misraların müəllifi Zakir Ağdamlı (Əliyev Zakir Hüseyn oğlu) - 1946-cı ildə, 19 oktyabrda Ağdam bölgəsinin Kolanı mahalının Papravənd kəndində dünyaya göz açıbdır. Şeirində doğulduğu kəndi belə təqdim edir:
İlk addımı atdım səndə,
Böyüdükcə döndün qəndə,
Ürəyimi saldın bəndə,
Sənsən mənim balım, qəndim,
Doğma diyar, Papravəndim!
Düzlərində gəzəndə də,
Ğüllərindən üzəndə də,
Dərd qəlbimi əzəndə də,
Sənə baxıb qürrələndim,
Doğma diyar, Papravəndim!
Tanınmış bir ailənin övladıdr. Qardaşı Həmzə Əliyev Ağdam rayonunda məsul vəzifələrdə işləyibdir, Azərbaycan Ali Soveinin deputatı olubdur, Ağdamın sayılan-seçilən ağsaqqallarındandır. Qardaşı oğlu Bəxtiyar Əliyev Həmzə oğlu tanınmış psixoloq-alimdir, elmilər doktoru, professor, Əməkdar Elm Xadimi, AMEA-nın müxbir üzvü, Milli Məclisin deputatı, Milli Məclisinin Elm və təhsil komitəsinin sədridir... Keçmiş SSRİ-də məhkəmə-psixoloji ekspertizasının ümumi nəzəriyyəsini işləyib hazırlayan ilk tədqiqatçı alimlərdən biridir.
“Ağdamlı” imzasına görə onun şeirlərini oxumuşam, ilk dəfə bu gözəl insan, hörmətli ziyalını şeirlərindən tanımışam. Sonra bizi şəxsən tanış edən istedadlı, mərhum şairimiz, jurnalist, nasir-publisist rəhmətlik Qələndər Xaçınçaylı olubdur... Onda bilmişəm ki, hələ Ağdamlı günlərimizdə qardaşım Əhliman həkim Bayramovla yaxın olublar, Ağdamın baş həkimi əmim Soltan Bayramov ona hörmət bəsləyibdir... İxtisasca həkimdir, Azərbaycan Tibb İnstitutunu həkim-terapevt (müalicə-proflaktika ) ixtisası üzrə bitirib (1972), uzun müddət (19 il Ağdam Mərkəzi xəstəxanaında terapiya şöbəsinin müdiri vəzifəsində, sonra Bakıda ixtisası üzrə fəaliyyət göstəribdir, həkim-şairdir...
Beləliklə, biz də yaxın ünsiyyətdə olduq, şeir kitablarını oxudum, dərc etdirdiyi şeirləri müntəzəm izlədim, gördüm ki, şəxsiyyəti, ürəyi, istəyi şeirləri ilə tən gələn ziyalıdır, qələm əhlidir... Onun Azəbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv seçilməsi üşün zəmanət verənlərdən biri də mən oldum və özü də coşğun yaradıcılığı ilə sübut elədi ki, buna layiqdir...
Zakir Əliyev xeyirdən-şərdən qalmayan, Yazıçılar Birliyinin, qələm dostlarının, demək olar ki, bütün tədbirlərində iştirak edən çox ünsiyyətcil ziyalıdır... Bu barədə onu yalnız ədəbi mühitin sevimlisi olan rəhmətlik Oqtay Rza ilə müqayisə etmək olar, torpağı sanı yaşasın...
Zakir Əliyev “Ağdamlı” təxəssünü götürübdür, “Zakir Ağdamlıyam”, deyərək, adı-sanı ilə fəxr edir, Ağdam onun üçün yer üzünün ən müqəddəs şəhəridir, “şöhrət tacıdır”, “əbədi ehtiyacıdır”, “qibləgahıdır”, “səcdəgahıdır”, “Məkkəsidir, Mədinəsidir”:
Ağdam çox qiymətli şöhrət tacımdır,
Mərdlər diyarımdır, dərd əlacımdır.
O mənim əbədi ehtiyacımdır,
Gəzər söhbətimdə, sözümdə mənim!

Yaxud:

O göy gurultusu mənim ahımdı,
Hər an “şimşək çaxır” üzümdə, mənim!
Ağdam qibləgahım, səcdəgahımdı,
Məkkəm, Mədinəmdi gözümdə mənim!

Yaxud:

Zakir Ağdamlıyam, Ağdama gəlim,
Yenidən düzəldim, ağ dama gəlim,
Satqınlar gözünə ağ dama, gəlim,
Qaçqın, köçkün olduq axı nahaqdan,
Haydı, igidlərim, haydı, silahlan!

Yaxud:

Düşmən yaxşı tanıyır ki, ölkəmi,
Tab gətirməz qəti hökmə, tələbə.
Dərdlərimin son əlacı, məlhəmi
Qələbədir, Qələbədir, Qələbə!

Və şairin bu “QƏLƏBƏ!” arzusunu Azərbaycan ordusunun Ali Baş komandanı həyata keçirdi, qaçqın-köçgün adını üstümüzdən götürdü, Bütöv Qarabağ azadlığa qovuşdu, şairin ilham “Sazı” qələbə müjdəli Misri havasına kökləndi, Cıdır düzü Üzeyir bəyin simfoniyası ilə qəhqəhə çəkdi, Şuşa Cabbarın, Seyidin avazına qovuşdu:
Qarabağ torpağın ovcunda sıxsan,
Cabbarın, Seyidin avazı gələr.
Çıxıb Kirs dağından aşağı baxsan,
Ruhuna bir yaylaq havası gələr...

...Dola Cıdırdüzü gülüş səsiylə,
Qocanın, cavanın qəhqəsiylə.
Qələbə müjdəli açıla yazım,
"Misri" havasına köklənə sazım.

Zakir Ağdamlı müasir dövrün poeziya aləmində, “həkimlərin söz dünyası”ında yeri olan tanınmış şairdir... Həkim olduğundan şeirlərində mərhəmət hissi, humanistlik, həssaslıq, sağlam mənəviyyat, duru ruh daha ardıcıl vəsf edilir, az qala, konseptual bədii model səviyyəsin qalxır... “Ədalət ğəzirəm, qəlbi buz insan!” – deyir!..
Onun yardıcılığının əsasında vətənpərvərlik və məhəbbət, şəxsiyyətə yeni baxış hisslərini ifadə edən düşündürücü və lirik şeirlər, milli və bəşəri duyğyları özündə yaşadan nümunələrlə, insan taleyini, təbiət duyğularını əks etdirən, düşündürən mövzular diqqəti cəlb edir. Yaxşı cəhət budur ki, onun şeirlərinin pis-yaxşı, zəif-güclü öz ahəngi, öz ritmi, obrazlar və rənglər aləmi vardır...
Zakir Ağdamlının ziyalı həyatının bir mühüm faktını da təqdim edək: “Əbədi Birlik” Gənclər İctimai Birliyinin idarə heyətinin yekdil qərarı ilə Akademik Baha Ahmet Yılmaz Türkiyə nümayəndəliyi üzrə sədr, fəxri elmlər doktoru Zakir Ağdamlı isə təşkilatın fəxri üzvü seçilib. Qeyd edək ki, dünya çapında tanınmış, məhşur alim Baha Yılmaz bəy, eyni zamanda, baş iqamətgahı Türkiyədə yerləşən Beynəlxalq BZT Akademinin təsisçisi və sədridir... İctimai xadim və xalqın görkəmli şairi kimi təqdim edilən Zakir Ağdamlı isə, Fəxri elmlər doktoru, Ümumdünya türk xalqları konqresinin vitse-prezidenti, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Ukrayna Yazıçılar və Jurnalistlər Akademiyasının üzvü, Qızıl medal laureatıdır.”
Hamıya öz doğma ocağı istidir, şirindir. Ömrünün qədərindən asılı olmayaraq düşüncəli adam kökə, doğulub böyüdüyü yurda bağlı olan adamdır... Otuz il çəkdiyimiz Qarabağ dərdi, Qarabağ olayları onun şeirlərinin ana xəttini təşkil edir və yurda bağlılıq burada daha qüvvətlə təzahür edir. Çünki İnsanın xarakteri ilə onu əhatə edən və yaşadan təbiət arasında gözəgörünməz bir bağlılıq var və bu bağlılıq onun lirik “Mən”inin xarakterində qabarıq görsənir. Vətəni sevmək ona fəda olmaqdan, qayğıdan, sevməkdən başlayır. Zakirin şeirlərindəki lirik xarakter elə bu cürə Vətəni – Qarabağı sevən kəsdir. Elə bu vətən sevgisinin səmimiyyətinə görə onu oxucuları, ədəbiyyat mütəxəssisləri, həmkarları dəyərincə qiymətləndirirlər:
Musa Ələkbərli (şair – publisist): "Öz dərdlərini dünyanın dərdlərinə qarışdırıb yazır Zakir Ağdamlı, bir fərdin kədərini, qüssəsini hamınınkı eləməyə çalışır və çox zaman da buna nail ola bilir"(2011).
Eldar İsmayıl (şair-publisist) : "Zakir Ağdamlının şeirləri həsrət, nisgil üstə köklənmiş... və ...şairin poetik düşüncələri təbiidir, yadda qalandır." (2011).
Səlim Əzimov (Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi) : “Qarabağ mövzusu Zakir
yaradıcılığının əsasını təşkil edir. ...Zakir Ağdamlının yeni kitabında (“İlahi, dağlara qovuşdur məni” – 2011, nəzərdə tutulur – Q.B.) ermənilərin işğalı altında olan rayonlar,dağıdılmış, viranəyə çevrilən
yurd yerlərinə, enişli-yoxuşlu həyat hadisələrinə, ömürdən keçən illərə, dost-tanışlara, alimlərə,
şair-yazıçılara, muğam ustadlarına, xeyirxah insanlara, təzə ailə quran gənclərə, nahaqqa qucaq
açan dünyaya həsr edilmiş çoxlu şeirləri yer alıb. Şairin kitabda toplanmış şeirləri ahəngdardır, oxunaqlıdır, əsasən heca vəznindədir, həyatı, varlığı obrazlı şəkildə əks etdirir.” (2012).

Fəxrədin Meydanlı (çair-publisist): “Zakir Ağdamlının şeirləri başdan-başa səmimi sevgi hopmuş sətirlərdən ibarətdir. Bu sevgi-ana sevgisi, Vətən sevgisi, yurd sevgisi, insana sevgi, təbiətə sevgi, qadın sevgisi, ən başlıcası isə İrfani sevgidən ibarətdir. ... Məndə yaranan təəssürata görə, şair Zakir Ağdamlının şeirlərində hiss olunan bu böyük sevgi, onun Ulu Yaradana olan Ali sevgisinin tərkib hissəsidir.” (2016).
Əli Əkbər Şahrili: “Zakir müəllim, Siz əsl azərbaycanlı və tanıdığım ən işıqlı ziyalılarımızdansınız. Allah sizi var eləsin!” (20 Oktyabr 2022.)
Nizami Kolanılı: “Hörmətli dostum, qardaşım İçtimai xadim, fəxri elmləri doktoru şair Zakir Ağdamlıya.
“Dərdə düçar olan gözüm ağlayır,
Möhtacam sənin tək loğmana Zakir,
Qəlbimdən süzülən sözüm ağlayır
Möhtacam sənin tək, loğmana Zakir.”
(23 Oktyabr 2021.)

Dirili Qurbani Məclisi: “Zakir Ağdamlı. Bu imzanı çətin ki, ədəbi mühitdə tanımayan olsun. … Bir şair olaraq poeziyasındakı fərqli məziyyətləri, şeirlərinin səmimliyi, ürəyəyatımlığı, yaxşı mənada çevrəsindəki insanlara sevgi aşılamaq eşqi nəyə desən dəyər şair Zakir Ağdamlının.” (YUSİF DİRİLİ, Dirili Qurbani Məclisinin sədri, şair-publisist. 21 Oktyabr 2021.)

Tənqidçi-ədəbiyyatşünas Qurban Bayramovun şairin 77 yaşına yazdığı təbrik: “Zakir Ağdamlı bir şeirində dediyi kimi, köhnə kişilərdəndir:

“Əzəmət hökm edib ruhunda, canda,
Mərhəmət dövr edib hər zaman qanda.
Saf bir ağsaqqallıq olub cahanda,
Haqq sevən, hürr olub, köhnə kişilər!”

Həmişə həssaslığı, vətənsevərliyi, məhəbbət dolu lirikası ilə ürəklərdə göyərçin yuvası quran şair qardaşımız ZAKR AĞDAMLININ 77 YAŞI MÜBRƏK, 100 YAŞASIN, ÇOX YAŞASIN!!” (20 Oktyabr 2023).

Zakir Ağdamlı 1966-ci ildən ədəbi yaradıcılığa başlayıb. Görkəmli xalq şairimiz əbədiyaşar Məmməd Arazın xeyir-duası ilə dövri mətbuata ayaq açıb: "Zakir
Ağdamlı həkimdir. Həkim sənəti insana poeziya sənəti qədər yaxındır... Həkim də
insan qəlbinə "boylanır", şair də! Poetik söz dərman olur, qeyri-poetik həkim
məsləhəti də. Zakir Ağdamlının, necə deyərlər, avazı xoşuma gəlir". Zakir Ağdamlı böyük şairimizin bu inamını bütün yaradıcılığı boyu doğrultdu, poeziyasının “xoş avazını” qorudu, saxladı, gücləndirdi, qüvvətləndirdi...
Həmin dövrdən bir çox qəzet və jurnallarda şeirləri mütamadi çap edilib. 2005-ci ildən AYB-nin üzvüdür. “Qəlbimin aynası” adlanan ilk kitabı 1999-cu ildə nəşr olunub. “İlahi, dağlara qovuşdur məni” (2011) şairin öz oxucularıyla ikinci görüşüdür.
Kitab "Əzəldən mənimçün sirdi bu dünya", "Qəlbi bağlı bülbülüyəm o dağların, bu dağların", "Nəğməli bülbüldün, ətirli güldün", "Rəsul Allahından istəsə əgər, daşın üstündə də çiçək bitirər", "Adlı-ünvanlı şeirlər", "Torpaq nisgilli, yurd həsrətli", "Gələcəyəm, Qarabağım" - bölmələrdən ibarətdir. Bu başlıqların özü kitbın məzmunundan, ideya-esttik qayəsindən qədərincə infornasiya ötürür…
Həmin kitabda gedən şeirlərdən biri “Yaşa, Ana Vətən, yaşa” adlanır. Şeiri oxuduqca Azərbaycan xəritəsi gözüm önündə canlandı… Bu şeirdə ulu şairimiz Səməd Vurğun ənənəsinin cövhərini gördüm və şeiri sındırmadan, bütöv şəkildə təqdim etmək məcburiyyətindəyəm:

Göy-göl göllərin tacıdır,
Maral göl ona bacıdır.
Zəli göl suyu acıdır,
Hər biridir bir tamaşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Ocaq Perəmbeldən keçək,
Lerik bulağından içək.
Lənkərana da baş çəkək,
Böyük Bazardan birbaşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Astara hər yanı çiçək,
Talış dağlarından keçək.
Durnagöz bulaqdan içək.
Coşan könül dönsün quşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Masallı can deyər bizə,
Cəlilabadda enək düzə.
Bir baş çəkək Mübarizə,
Can qurban o ər savaşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Dəlidağda məclis quraq,
Murovdağdan dövrə vuraq.
Hacıkənddə bığı buraq,
Adımı da yazım daşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Cıdır düzündən aşaq,
Zabuxda qucaqlaşaq,
Çilgəzdə gədik aşaq,
Buludlarla duraq qoşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Göyəzəndən Aya baxaq,
Damcılıdan çaya baxaq.
Şəmkir qalasına çıxaq,
Qırat, Dür at durub qoşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Qaxda çıxaq Sarı yala,
Qoy görünsün Zaqatala.
Biz qonaq olaq Marxala,
Ver təbiətlə baş-başa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Pis nə var ki, yurdumuzda,
Qiymətlidi qar da, duz da.
Lap get qonaq qal Buynuzda,
Musa Yaqub gəlsin cuşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Ucarımda şamama var,
Ağdaş heyvası bal dadar,
Göyçayımda matahdı nar,
Şirvanda baş çək sirdaşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Bu Qubadı, bu Qusardı,
Baba dağım Şah Vüqardı.
Dəli könlüm Qusarçaydı,
Çırpılacaq dağa-daşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Obaşdan Xaçmazı keçsən,
Beşbarmağı güman seçsən,
Qalaaltı sudan içsən,
Qum böyrəkdə dönməz daşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Qarpız yurdu Sabirabad,
İmişlidə qəndimi dad.
Beyləqanda Cərcisə çat,
Ruhum Boz Qurdtək ulaşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Mingəcevir bir gülüstan,
Hər tərəf bağça, bağ, bostan.
Xaldanda dur, Maşanı an,
Qoyma yaddaşı yaddaşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Bu Şahbuzdu, bu Ordubad,
Bu Naxçıvan – qaynar həyat.
Sədərəkdə səngərə yat,
Culfada qonaq ol aşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!

Şuşanın yolları duman,
Yox, Ağdamsız vermərəm can.
Səfərbərdir hər bir zaman,
Zakir Ağdamlı savaşa,
Yaşa, Ana Vətən, yaşa!


Bu 16 bəndlik şeir bir poema təsiri bağışlayır və Azərbaycan xəritəsinin poetik mozaikasıdır, sevinc, fərəh, qürur, tolerantlıq, millətlərin birliyi, hamının məhəbbət və doğmalıq içində, vahid vətən məkanında, vəhtəd modelində yaşam tərzi və nələr, nələr...
Onun şeirlərində poetik duyğuların əksəriyyəti Vətənə köklənib, Vətəni təsvir, tərənnüm edir. Şairin Vətən məhəbbətindən, yurd sevgisindən, əsrarəngiz təbiətin ecazkar möcüzələrindən güc alan poeziyası bu gözəllik önündə səcdə qılan insanın daxili hiss və düşüncələrinin harmoniyasından rişələnmişdir. Ana vətənə, onun ecazkar təbiətinə vurğunluq Zakir Ağdamlının poeziyasının hər misrasında bütün çalarları ilə duyulur və oxucunu öz fikir karvanının arxasınca aparır. Bu silsilədən olan poeziya nümunələri oxucunu qeyri-adi bir gözəlliklə, sirli-sehirli aləmlə qarşılaşdırır, onu daxili dünyası ilə baş-başa qoyur:

“İçdim bir nəfəsə, coşqun ilhamdan,
İlham pərisinin verdiyi camdan.
Bir xoş ifadədən, şirin kəlamdan,
Şərbəttək süzülür söz ürəyimə!”

Şairin ana yurdun hər qarışını göz bəbəyi kimi qorumaq istəyi, zərif duyğuların tərcümanına çevrilən sevgi nəğmələrinin səmimi etirafı, onun ağrı-acıları, həsrəti, nisgili, vüsalı qəlbindən süzülüb gələn misraların istisində qızınır, soyuğunda şaxta vurmuş çiçək kimi donur...
Zakir Ağdamlının vətən çiçəklərinin ətrilə süslənmiş peyzajları, həssas şair qəlbindən süzülüb gələn bənzərsiz təbiət lövhələri misraların ritmində və ahəngində şair düşüncələrinin orijinal tablolarını yaradır və oxucunun könlünü ovsunlayır, zövqünü oxşayır. Həssas oxucu gözləri qarşısında canlanan bu gözəlliyin sehrindən ayrıla bilmir...

“Səslə nəğmə “toxuyursan”,
Qaratikan qoxuyursan.
Yaman qəmli oxuyursan,
Didərginsən sən də, Bülbül?

...Dağlar duman sıralanma,
Vaxt-vədəsiz uralanma,
Məhv olarsan aralanma,
Bu dumanda, çəndə, Bülbül!”

Şairin yüksək şeiriyyətlə, həssaslıq və uzaqgörənliklə qələmə aldığı istək və arzuları təbii ki, Azərbaycan xalqının əzəli və əbədi Qarabağ yurduna, gözəllik tacı Şuşaya qayıdışı ilə reallaşdı:

“...Ağdam mənə bir döyünən ürəkdir,
Ağdam mənə hava, su tək gərəkduir.
Ağdam mənə qəndir, duzdur, çörəkdir.
Şuşam məmim, qədim şəhər, qalam, oy,
Həsrətinlə neçə ildi lalam, oy!”

Bütün bu təbii yaşantılar, real həyat səhnələri insana paradoksallıqlarla süslənmiş gerçəkliyin özü kimi təqdim olunur. Şairin lirik qəhrəmanı həyatın, qədərin, dünyanın hər çətinliyinə mərdliklə sinə gərən, vətənpərvər, dözümlü, mübariz, yenilməz, elinə-obasına qəlbən bağlı olan humanist bir insandır...
Ümumiyyətlə, Zakir Ağdamlının poeziyası üçün bir bütövlük, varlığa küll halında yanaşma mövcuddur. Bu bütövlük və kamillik təbiətdən, kainatdan, onu əhatə edən mühitdən başlamış, incə, zərif duyğuların daşıyıcısı olan insan və onun ali hisslərinin tərcümanına çevrilən kövrək məhəbbət hisslərinin tərənnümünə qədər bənövşə zəriliyində böyük və müqəddəs bir yol keçir:

Zəfər donlu avazına gəlmişəm,
Ümid ilə bu yazına gəlmişəm.
Od ürəklə pişvazına gəlmişəm,
Qəlbdə inam, əldə “Quran”, Bənövşə!

... Yaz könlümdə çiçəklə gül qarışar,
Novruzgülü Qızılgüllə yarışar.
İlk Baharda kol dibində sayarışar,
Nərgiz ilə qoşa duran Bənövşə!

Zakir Ağdamlının şeirlərində sevgi, məhəbbət insan təbiətinin ayrılmaz bir parçası kimi poetikləşdirilir. Bu şeirlərdə saf məhəbbət, vüsal, həsrət, hicran, ayrılıq, vəfa, sədaqət və s. hisslərin yaratdığı duyğular ətraf aləmin polifonikliyi ilə cilalanaraq təbiətlə insan ruhunun harmoniyasını yaradır. Gözəlliyin sehrinə düşən insanın daxili yaşantıları, sevgi hissləri bu ecazkar dünyanın təmizliyində arınır, durulur, saflaşır. Vətənin göz oxşayan gözəl mənzərələri insanı xoş ovqata kökləyir, zərif və incə duyğuların, kövrək hisslərin yaşantısına çevrilir.
Müəllif hər poetik parçasında məzmun və mündəricənin fikir yükünü, çəkisini artırmaqla yanaşı, epitet, təkrir, metafora, metonimiya kimi bədii təsvir və ifadə vasitələrinin zənginliyindən yerli-yerində, məqamında istifadə etməklə şeirlərin orijinal və mükəmməl poetikasını da yaratmağa müvəffəq olmuşdur.
Zakir Ağdamlının yaradıcılığında bu cür sərrast deyimlərin, maraqlı və yaddaqalan lövhələrin təsviri çoxdur. Şairin poetik dünyasında insan qəlbinin kövrək, həzin, ilıq, sirayətedici hiss və duyğuları olduqca real və inandırıcı boyalarla təqdim edilir. Şair xalqdan gələn ifadələrə yeni ruh, yeni forma və məna çaları verməklə lirik qəhrəmanın təbii yaşantılarının canlı tablosunu yaradır...
Qəlbi Vətən eşqilə döyünən, ürəklərdə Vətən adlı göyərçin yuvası quran şairin – Zakir Ağdamlının 77 yaşını təbrik edir, ona uzun ömür və yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq...



Qurban Bayramov,
tənqidçi-ədəbiyyatşünas.

Xatirələrdə yaşayan el ağsaqqalı

Elə insanlar var ki, özü həyatda olmayanda da sağlığında buraxdığı iz özündən sonra gələnləri doğru yolla doğru mənzilə aparır. Belələrindən biri noyabrda 100 illiyi qeyd olunan mərhum Mürsəl müəllimdir. Həyatı keşməkeşlərlə dolu olan Tağıyev Mürsəl Bayram oğlu 1923-cü ilin noyabr ayında Qərbi Azərbaycanın Zəngəzur mahalının Qafan rayonunun Açağu kəndində anadan olub. Orta təhsilini elə öz yaşıdı olan məktəbdə-qonşu Şəhərcik kənd orta məktəbində alıb. 1940-cı ildə Orta məktəbi bitirib İrəvan Pedaqoji İnstitutunun Riyaziyyat fakültəsinə daxil olub.
İkinci Dünya Müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar ali təhsilini yarımçıq dayandıraraq cəbhəyə gedib. 1942-1944-cü illər ərzində bir sıra qanlı döyüşlərdə fəal iştirak edib. İlk sınaqları 77-ci atıcı diviziyanın tərkibində başlanıb. Çevikliyinə, vəziyyəti düzgün dəyərləndirərək operativ qərar qəbul etmək qabiliyyətinə görə taqım komandiri təyin olunub. Gənc komandir növbəti mühüm döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən ağır yaralanıb. Müəyyən müddət müalicə olunduqdan sonra hərbi qulluğuna 416-cı Taqanroq diviziyasında davam edib. Bu əfsanəvi diviziyada şərəfli döyüş yolu keçən leytenant Mürsəl Tağıyev Taqanroq, Kerç, Mozdok, Xasavyurt Melitopol və digər şəhərlərin azad olunmasında qəhrəmanlıqla döyüşüb, fədakarlıq göstərib . Təəssüf ki, 1943-cü ildə yenidən və daha ağır yaralanıb. Hərbi həkimlərin yazdığı xəstəlik tarixindən çıxarışda göstərilib ki, onun təkcə ayaqlarında 53 qəlpə yarası olub. Qəlpələrdən 6-sının çıxarılmasında həyati təhlükə hiss edildiyindən cərrahlar həmin qəlpələri çıxarmaq fikrindən daşınıblar. Mümkün olan qədər müalicə aldıqdan sonra fəaliyyətini arxa cəbhədə davam etdirmək məcburiyyətində qalıb. Beləliklə 6 qəlpə ömrünün sonuna qədər Mürsəl Tağıyevin ayaqlarında qövr eləyə-eləyə onunla əbədi yol yoldaşı olub.
Əslində yaralı olsa da faşistlərin yağdırdığı od alovun içindən salamat çıxmaq, illərlə təlaş içində yol gözləyən el-obanı, qohum əqrabanı sevindirmək də böyük yaradanın bir lütfü idi.
Beləcə gənclik həyatına müharibənin acı gerçəklərilə sınanandan sonra başlayan Mürsəl Tağıyev vətənə qayıdaraq doğmalarına qovuşub. Dinc həyata qayıtsa da, müharibənin ailələrə gətirdiyi fəlakətlər və cəbhədə döyüş yoldaşlarının həlak olması ilə bağlı keçirdiyi sarsıntılarla uzun müddət yaşamalı olmuşdur.
Bəli, qanlı müharibə çox arzuları yarımçıq, çox anaları ağlar, çox uşaqları yetim qoyub. Nişanlı qızlar illərlə nişanlısının gələcəyi günü gözləyib. Kimisi sevdiyinə qovuşub, kimisinin gözləri ölüncə yollardan yığışmayıb, kimisinin də nəsibi “Qara kağız” olub.
O illər bir-birindən ağır gəlsə də Mürsəl Tağıyev təhsilini davam etdirmək fikrindən daşınmayıb. Müharibə bitdikdən sonra Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun Coğrafiya fakültəsinə qəbul olub. Ali təhsil almaqla bərabər, həm də əmək fəaliyyətini davam etdirib. Əvvəlcə Oxtar kolxozunda partkom işləyib. Qısa müddətdə etimadı doğrultduğundan Oxtar kənd məktəbinə direktor təyin edilib.
Gənc olmasına baxmayaraq yüksək təşkilatçılıq qabiliyyəti, istənilən sahədə tapşırılan işə məsuliyyətlə yanaşması sayəsində Mürsəl müəllim qısa müddətdə rayonda hörmət sahibi olub, şöhrət qazanıb. Tezliklə ona rayonun ən böyük qəsəbələrindən olan Şəhərcik qəsəbəsindəki axşam məktəbində direktor vəzifəsi verilib. Bir müddət orda işlədikdən sonra axşam məktəbi ləğv olunub. Mürsəl Tağıyevə daha çox etimad göstərərək onu Şəhərcik qəsəbə 8 nömrəli orta məktəbin direktoru vəzifəsinə təyin ediblər. Aylar, illər keçdikcə gənc pedaqoq həm peşə təcrübəsi, həm həyat təcrübəsi toplayıb. Ailə qurub, ev-eşik, oğul-uşaq sahibi olub. Ev, məktəb, el-oba qayğıları, hamısı bir-birinə qarışıb. Amma hamısına da təpərlə sinə gərib. Şagirdini övladından, müəllimlərini qohum-qardaşından ayırmayıb. Kənar kəndlərdən məktəbə müəllim təyin olunduqda onların qayğısına qalıb. Kənddəki boş evlərlə yeni gələnləri təmin edib. Bəzən boş ev olmayanda gəlmə müəllimlərə öz evində yer verib. Onları otaqlarından birində yerləşdirməklə, doğmalarından ayırmayıb. Beləliklə hər təzə gələn onun xeyirxahlığından nəsibini alıb, gedəndə də xoş əməllərinin sorağını aparıb.
Məsələ burasındadır ki, Mürsəl müəlim müəllimlərin özlərinə qarşı nə qədər qayğıkeş, diqqətcil olubsa, işlərinə, pedaqoji fəaliyyətlərinə qarşı bir o qədər tələbkar olub. Zaman-zaman müəllimlərin iş üslubun, pedaqoji metodikasın yoxlamaq üçün dərslərində oturub, qulaq asıb, məktəb metodikasının sirlərini təcrübəsiz müəllimlərə öyrətməyə çalışıb. Əgər hər hansı bir müəllim bildirilən iradlardan, verilən tövsiyələrdən nəticə çıxarmayıbsa, öz şəxsi nüfuzundan, qanunun yol verdiyi imkanlardan istifadə edərək həmin müəllimin yenisi ilə əvəzlənməsinə nail olub.
Mürsəl müəllim əmək fəaliyyətini Şəhərcik qəsəbə 8 nömrəli orta məktəbin direktoru vəzifəsində 1971-ci ilədək davam etdirib. Ondan sonra doğulduğu Açağu qəsəbindəki 14 nömrəli səkkizillik məktəbə direktor təyin olunub. Maraqlı orasıdır ki, onun doğma kənd məktəbində ilk diqqətini çəkən uşaqların yaxşı. xətt yaza bilməməsi olub. Açağu məktəbində şagirdlərin yazı xətlərinin yaxşı olmadığını müşahidə etdikdə 1-8-ci siniflərin hamısına əlavə hüsnüxətt dərsi keçirilməsini təşkil edib. Nəticədə şagirdlərin əksəriyyətinin yazı nümunələri yaxşılaşıb. Həmin dövrün şagirdləri o günləri şükranlıqla xatırlayırlar.
Mürsəl müəllim bütün müsbət keyfiyyətlərilə bərabər, həm də ensiklopedik biliyə malik olub. Onu yaxından-uzaqdan tanıyanlar, hətta sevimli şagirdləri belə müəllimlərinin ixtisasca riyaziyyatçı, fizik, coğrafiya sahəsinin mütəxəssisi, yoxsa tarixçi, ədəbiyyatçı, ya filosof olduğunu ayırd etməkdə çətinlik çəkiblər. O, vaxtlar yuxarı siniflərdə İctimaiyyət fənni tədris olunurdu. Mürsəl müəllim bu fənni bir il tədris edəndən sonra, demək olar ki, təxminən 300 səhifəlik kitabı əzbər bilirdi. Onun o qədər fenomenal yaddaşı vardı.
O zaman ermənilər azərbaycan məktəblərində tədris olunan Azərbaycan tarixi və Azərbaycan SSR coğrafiyası fənlərinin erməni tarixi, Ermənistan coğrafiyası ilə əvəz olunmasını tələb kimi qarşıya qoyublar və bunu məktəblərdə həmin fənlərə aid kitabların azlığı ilə əlaqələndiriblər. Mürsəl Tağıyev müəllimlərin avqust konfransında çıxış edərək dəyişikliklərin qarşısını alıb. Beləki rayondakı bütün Azərbaycan məktəblərinin həmin kitablarla təmin olunmasını təşkil edə biləcəyini söyləyərək şovinistlərə fürsət verməyib.
Mürsəl müəllimin fəaliyyəti təkcə məktəblə, tədrislə məhdudlaşmayıb. O, eyni zamanda, ictimai əsaslarla Açağu qəsəbə sovetinin sədri vəzifəsini icra edib, həm Açağu, həm də qonşu kənd və qəsəbələrdə yaşayan azərbaycanlıların problemlərinin həllində fəal rol oynayıb, camaatın məsləhət yeri, sözün əsil mənasında elinin ağsaqqalı olub. Əslində təkcə öz kəndlərinin deyil ümumiyyətlə rayonda yaşayan bütün soydaşlarının probleminə şəxsi problemi kimi yanaşıb. Çəkinmədən milli ayrıseçkilik aparanlarla kəllə kəlləyə gəlib. Azərbaycanlılar yaşayan kəndlərə gedən yolların dağıdılmasına, onların təmir edilməməsinə qarşı çıxıb. Bu tipli digər fərqləndirmələri, ikili münasibətləri aradan qaldırmaq üçün dəfələrlə rayon rəhbərliyi ilə sərt danışıqlar aparıb. Həm müharibə iştirakçısı olmağı, həm ürəyindəki təpər, həm də qanunları yaxşı bilməsi belə söhbətlərdə həmişə ona üstünlük qazandırıb. Dəfələrlə Açağu kənd camaatının köçürülməsi və ərazisinin Kacaran Mis-Molibden Kombinatına verilməsi məsələsi qaldırılsa da, kənd əhalisinin yerli suya və mühitə öyrəşdiyindən, başqa yerlərdə tələf olma ehtimallarının yüksək olduğunu əsaslandıra bilib. Bu məqsədlə kənddəki suyun laborator nümunələrinin hazırlanmasını təşkil etməklə fitnənin qarşısını alıb.
Bir sözlə Qafan rayonunda işlədiyi müddətdə azərbaycanlıların haqlarının qorunmasında olduqca fəal iştirak edib, dəfələrlə çəkinmədən öz həyatını təhlükəyə ataraq millətçi erməni vəzifəlilərini yerlərində oturtmağı bacarıb. Eyni zamanda milli-mənəvi dəyərlərimizə daha çox tapınıb. Adət-ənənələrimizin
qorunub saxlanılması yolunda da öz təşkilatçılıq qabiliyyətini nümayiş etdirib, ilaxır çərşənbənin, Novruz bayramlarının hər dəfə bir birindən təntənəli keçirilməsində fəal iştirak edib, nəsə bir ehtiyacı olanlara köməyini əsirgəməyib.
Təəssüf ki, ötən əsrin sonlarında növrağımız pozuldu. Quduzlaşmış erməni faşistləri, rus-sovet imperiyasının zəncirini çeynəyə-çeynəyə soydaşlarımızı min illərlə yaşadıqları Oğuz yurdundan, Qərbi Azərbaycandan didərgin saldılar. Bakıya pənah gətirən Mürsəl müəllim o ağır günlərində də el-obasını diqqətdən qaçırmayıb. Qacqınlıq vaxtlarında pərən-pərənə düşən kənd əhalisinin bir-biri ilə əlaqəsinin itməməsi üçün övladlarına tanış bilişlərin, qonum –qonşu ailələrinin hamısının ünvanlarını, telefon nömrələrini tapmalarını tapşırıb. Bir biri ilə telefonla əlaqə saxlamaq, yaxud görüşmək üçün ev ünvanları və telefon nömrələri yazılmış broşürlər hazırladıb. Həmin broşürlərə metrolardan və ya digər mərkəzlərdən gedən avtobus marşrutlarının siyahısını da əlavə edib. Kənd camaatına yazdığı müraciətlə birlikdə broşürlərin hər bir ailəyə paylanmasını təmin edib.
O, xeyirxah, humanist, qayğıkeş olduğu qədər də cəsur, qorxubilməz olub. El-obası Zəngəzurdan qovulandan sonra belə, 1989-cu ildə ölümü gözə alaraq kəndə gedib, hətta bir gecəni tək, tənha öz evində qalıb. Erməni dilini mükəmməl bildiyinə görə, o vaxtlar Xəzər rayon notariusu Qərbi Azərbaycandan qaçqın düşmüş əhalinin sənədlərinin tərcümə olunaraq təsdiqlənməsi zamanı həmin sənədlərin düzgünlüyünü təsdiq etmək səlahiyyətini ona verib.
Mürsəl müəllim o illərdən ömrünün sonunadək Buzovna qəsəbəsindəki 26 saylı orta məktəbdə tarix və coğrafiya müəllimi işləyib. Burada da qısa müddətdə yerli əhalinin dərin hörmətini qazanıb. Qayğıkeşliyi, biliyi, ətrafındakı hər kəsə doğru yol göstərməyi sayəsində yerli camaatla tez qaynayıb qarışıb. El ağsaqqalı statusunu burda da qoruyu, saxlayıb.
Mürsəl Tağıyev 1995-ci ilin baharında - aprelin 6-da vəfat edib. Mərhumun əziz xatirəsi onu tanıyanların qəlbində daimi yaşayacaq.
Allah rəhmət eləsin. Qəbri nurla dolsun!

Mürsəl müəllimin ruhuna ehtiramla:
Nailə İBRAHİMOVA

Dərələyəz icması xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun məzarını ziyarət edib

Dərələyəz icması xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun məzarını ziyarət edibNaxçıvanda keçirilən “Qərbi Azərbaycana qayıdış” festival-konqresində iştirak edən Dərələyəz icmasının üzvləri Xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun məzarını ziyarət ediblər.
Bu barədə Dərələz icmasının sədr müavini Möhübbət Səmədoğlu məlumat verib. O, bildirib ki, icma rəhbəri professor Mahirə Nağıqızının təşəbüsü ilə Naxçıvanda səfərdə olan Dərləyəz İcmasının üzvüvələri 25 noyabr 2023-cü il tarixində Naxçıvan şəhər qəbristanlığında uyuyan Xalq qəhrəmanı Balo bəy Vəkilovun məzarını ziyarət ediblər. Məzarın önündə çıxış edən professor Mahirə Nağıqızı bildirib ki, Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə torpaqlarımızın azad edilməsi onu göstəriki biz qəhrəman xalqıq. Bu qəhrəmanlıq tarixi şura əsaslanır. Odur ki biz tariximizi yaxşı öyrənməliyik.
Sonra professor Mahirə Nağıqız 1918-1920-ci illər erməni-müsəlman qırğınlarına toxunar bu dövrü Azərbaycan tarixinin ən mürəkkəb və çətin dövrü adlandırmışdır.Professor M.Nağıqızı:” Bir tərəfdən Andoluda erməni dövləti yaratmaq istəyən qüvvələrin xülyaları boşa çıxmışdı. Digər tərəfdən isə Çar Rusiyası süquta uğarmışdır. Fürsətdən istifadə edən ermənilər Qafqaz Hərbi dairəsindəki silahları ələ keçirmiş, Osmanlıda qırğınlar törədən Andranik Ozanyana saxta general rütbəsi verilmişdi. Belə bir şəraitdə Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etmişdir. Andarnik Ozanyanın hərbi dəstləri Anadoludan Azərbaycan ərazisinə daxil olaraq silahsız mülki əhaliyə qarşı kütləvi qətllər həyata keçirirdi.

Belə bir şəaritdə məhz Xalq Qəgrəmanı Balo bəy Vəkilov Çivə özünümüdafiə taborunu yaradaraq Şərur-Dərələyəz qəzasında Andarnikin qoşunlarına qarşı milli mücadiləni təşkil etmişdir.Təsadüfi deyil ki, ermənilər nə qədər mübarizə aparsalarda Çivə kəndini aylarla mühasirədə saxlasalarda kəndi təslim edə bilməyiblər. Belə qəhrəmanlar unudulmamalıdır. Keçmişinə sahib çıxmayanın gələcəyi olmaz deyib atalar. Balo bəy Vəkilov kimi qəhrəmanlarımızın ehtiramını saxlamaq hər birimizin borcudur”.
M.Nağıqızı tarixçi alim Əli Əliyevin xatirələrində Balo bəy Vəkilov haqqında yazılanların maraqlı bir mənbə olduğunu da söylədi. Sonra o, Balo bəy Vəkilovun irsinin tədqiq edilməsi onun haqqında ayrıca kitabın yazılması, səndli filimin çəkilməsinin zəruriliyini vurğuladı. M.Nağıqızı onu da qeyd etdi ki, Balo bəy Vəkilov haqqında onu görən tanıyan şəxslərin şəxsi xatirlərini də toplamaq olduqca vacibdir və bu işləri təxirə salınmadan həyata keçirmək lazımıdr.

Sonra Balo bəy Vəkilovun oğlu görkəmli dövlət xadimi Tofiq Vəkilovun da məzarı ziyarət edilmişdir.
Qeyd edək professor Mahirə Nağıqızı ilə bərabər Dərələyəz icmasının üzvləri Möhübbət Səmədoğlu, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Leyla Calalova, həkim Mehparə Calalova, hüquqşünas Səməd Vəkilov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Könül Həsənova, filologiya elmləri doktoru Könül Səmədova, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Nazilə Abdullazadə və digər qonaqlar Naxçıvan Xalça və İplik İstehsalı Müəssisəsi Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin direktoru Rövşən Vəkilov, müsəssisənin əməkdaşı Ülvi Əsgərov, Şərur rayonu Dan Yeri kədinin sakini müharibə veteranı Tofiq Calalov, kənd sakini Yusif Yusifli də iştirak ediblər.
Tədbirin sonunda hüquqşünas Səməd Vəkilov Dərləyəz icmasının rəhbəri professor Mahirə Nağıqızına vəkilovlar ailəsi adından təşəkkürünü bildirib.
Qeyd edək ki, Azərbaycan tarixində müstəsna xidmətləri olmuş vəkilovlar nəslinin nümayəndəsi Xalq qəhərmanı Balo bəy Cəlil bəy oğlu Vəkilov 1898-cu ildə Şərur-Dərələyəz qəzasının Çivə kəndində doğulub.İlk təhsilini mədrəsədə alıb.

Uşaq yaşlarında (1905-1907) erməni-müsəlman qırğınlarının şahidi olmuşdur. 1918-ci il hadisələri başlayandan Balo bəy ermənilərin elə ilk hücumlarından sonra silaha sarılır. Könüllülərdən ibarət güclü müdafiə dəstəsi yaradır. Dəstədə Əhməd bəy (Amo), İsmayıl bəy, Əli bəy, Hüseyn bəy, Qafar bəy, Yusif bəy, Kərbəlayı Əşrəf bəy, Kərbəlayi Firudin bəy, Paşa bəy vəkilovlar və kəndin qəhrəman əhalisidə şücaətlə iştirak edirlər.
Qüvvələrin qeyri-bərabər olmasına baxmayaraq kəndin camaatı igidliklə vuruşur, ermənilərin bütün hücumlarını dəf edir, onlara sarsıdıcı zərbələr vururdu. Bir müddətdən sonra Naxçıvan və Qərbi Azərbaycanın əhalisi kütləvi şəkildə öz doğma yurdlarını tərk edərək İran ərazisinə keçmək zorunda qalırlar. Həmin vaxtı Balo bəyin rəhbərlik etdiyi Çivə müdafiəçiləri də İrana keçməli olurlar. İrandan geri qayıtdıqdan sonra Balo bəy Bakıya gedir, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə görüşür.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə öz kəndlərinə qayıtmağı məsləhət görür. Bu dövrdə Dərələyəzin əhalisinin bir hissəsi Qarabağa köçür. Balo bəy və Çivə müdafiəçiləri isə öz kəndlərinə qayıdır. Yenidən döyüşlər şiddətlənir. Bu döyüşlərdə Balo bəy və müdafiəçilər özlərini məğlubedilməz qəhrəman kimi göstərirlər. Ermənilər Balo bəy və Abbasqulu bəy Şadlinskinin başına mükafat təyin edirlər. Lakin yenə də bu igidləri öldürmək azğın düşmənə qismət olmur.
30-cu illərin ağır repressiyalarında Balo bəyin də adı repressiya olunanların siyahısına salınır. Lakin Balo bəyə olan xalq sevgisi onun gizlənməklə repressiyadan xilas olmasına kömək edir. Lakin Naxçıvanda olan vəzifəli ermənilərə Balo bəyin sağ qalması ağır gəlirdi. Böyük Vətən müharibəsi başlayanda ermənilər Balo bəyi müharibəyə göndərməyə cəhd etsələr də onun yaşının çoxluğu ermənilərin murdar niyyətini həyata keçirməyə mane olur.

1943-cü ildə Balo bəy Naxçıvanda dükanda satıcı işləyir. Balo bəy burada da ermənilərin hiyləsindən xilas ola bilmir. Ermənilərin şahidlik ilə Balo bəyi guya ticarətdə etdiyi saxtakarlığa görə həbsinə nail olurlar. Məhkəmə hətta Balo bəy haqqında ölüm hökmü çıxarır (gələcəkdə oxucuları məhkəmə sənədləri ilə tanış edəcəyik), lakin hökm icra edilmir. Balo bəy iki il həbsdə olur. Sonra isə Naxçıvan MR Nazirlər Sovetində işləyən əmisi oğlu İlyas Vəkilovun köməyi ilə həbsdən azad olur. Ömrünün sonuna qədər Naxçıvan şəhərində yaşayan Balo bəy Vəkilov 1982-ci ildə Naxçıvan şəhərində vəfat etmiş və Naxçıvan şəhər məzarlığında dəfn edilmişdir.

AMEA-da “Qərbi Azərbaycandan Deportasiya. İmirlidə məskunlaşma” kitabının təqdimatı keçirilib - FOTOLAR

Noyabrın 17-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasında Müvəkkil Hüquq Mərkəzinin sədri Səməd Vəkilovun müəllifi olduğu “Qərbi Azərbaycandan Deportasiya. İmirlidə məskunlaşma (hüquq və tarix kontekstində)” kitabının təqdimat mərasimi keçirilib.
Kitab Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə Müvəkkil Hüquq Mərkəzinin tərəfindən icra olunan "Qərbi Azərbaycan haqqında tarixi həqiqətlərin araşdırılması və təbliği" layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.

Tədbiri açan Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədri, millət vəkili Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin (UNEC) dosenti Sadiq Qurbanov məlumat verərək bildirib ki, kitabda Dərələyəz mahalının Çivə, Sallı, Qozulca, Göyçə mahalının Mollalı, Vedibasar mahalının Hortun kəndinin əhalisinin öz doğma yurdlarından İosif Stalinin qərarı ilə deportasiya edilərək Bərdə rayonunun İmirli kəndində məskunlaşmasının hansı tarixi şəraitdə baş verməsi, deportasiyanın hüquqi aspektləri araşdırılıb və bu aksiyaya məruz qalmış insanların şəxsi hekayələri toplanıb.
Təqdimat mərasimində AMEA-nın vitse prezidenti, akademik Arif Həşimov, Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin icraçı direktoru Aygün Əliyeva, Prezident Kitabxanasının şöbə müdiri Nazim Mustafa, Qərbi Azərbaycan İcmasının rəhbəri, millət vəkili Əziz Ələkbərli, Konstitusiya Məhkəməsinin hakimi İsa Nəcəfov, millət vəkilləri İltizam Yusifov, Hikmət Babaoğlu, Arzu Nağıyev, Fatma Yıldırım və tarixçi alim Cəbi Bəhramov çıxış edərək ərsəyə gələn kitabın əhəmiyyətindən və bu istiqamətdə davalı fəaliyyətlərin vacibliyindən danışdılar. Qeyd olundu ki, hazırda Qərbi Azərbaycan irsinin araşdırılması, Qərbi Azərbaycanla bağlı həqiqətlərin beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması istiqamətində fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi əsas prioritetlərdəndir. Qeyd edək ki, kitabın məsləhətçi Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədri, millət vəkili Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin (UNEC) dosenti Sadiq Qurbanov, rəyçisi tarix üzrə fəlsəfə doktoru Leyla Calalova, elmi redaktor tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Dövlət Mükafatı laureatı Nazim Mustafadır.

Yekunda çıxış edən Müvəkkil Hüquq Mərkəzinin sədri Səməd Vəkilov qeyd edib ki, layihə çərçivəsində eyni zamanda “Qərbi Azərbaycanlıların tarixi yurdlarından məcburi köçürülməsi, “Qərbi Azərbaycan tarixi vətənimiz”, “Qərbi Azərbaycan kameral təsvirlərdə”, “Zəngəzurun köçürülməsi tarixi ədalətsizlik” və “Dərələyəz mahalı Çivə kəndinin deportasiyası” mövzularında 5 televiziya verilişi hazırlanıb.
Tədbirdə “Kainat- milli- mənəvi dəyərlərin təbliğinə dəstək” ictimai birliyinin sədri, İrəvan şəhər icmasının rəhbəri professor Fəridə Səfiyevə, Vaqif Səmədoğlu Mərkəzinin sədri, fəlsəfə doktoru Nüşabə Vəkilova, “Cəmiyyətin və Medianın İnkişafı” İctimai Birliyinin sədri Lalə Azərtaş, Qərbi Azərbaycan icmasının nümayəndələri, Dərələyəz İcmasından Faiq Xudiyev, Məhəmməd Rəsuloğlu, Möhübbət Səmədoğlu, İman Məmmədov, ictimai – siyasi xadimlər və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri iştirak edib.
Fotolar