7-11-2024, 14:53
MUSA ASLANXANLI
ULULARDAN, BABADAĞDAN SORAQ ALDIM
(HİSSƏLƏR)
Katalikos Abasın rəhbərliyilə keçirilən dini yığıncaq Çola ətrafında hərbi toqquşmaların tez-tez baş verdiyini nəzərə alıb, Alban xristianlıq mərkəzinin Çoladan köçürülməsi haqda qərar qəbul etdi. Nəhayət, Alban xristianlıq mərkəzi başkənd Partava-Bərdəyə köçüruldü. O vaxtdan hər il keçirilən xristianlıq bayramları da, dini məclislər də Albaniyanın baş kəndi Partavda, adətən, qonaq-qaralı keçirilirdi.
Yenə elə günlərdən biri idi. Səhhətinə, yaşına görə işləməsinə çətinlik yarandığından Abasın yerinə Albaniyaya katolikos seçməli idilər. Bu məqsədlə də yepiskoplar başkəndə toplanmış, əlavə qonaqlar da dəvət edilmişdi.
Beyləqandan gələn yepiskop Vironun adaylığı irəli sürüldü. Abasın Viro sarıdan ürəyi sakit idi. “Bacarıqlı, iradəli, fikri aydın bir şəxsdi. Dini yanaşmalarda, iqtisadi, siyasi məsələlərdə də uyarlı, əsaslı fikirləri var. Əsas, Vətənini, xalqını düşünən bir din xadimidi.”
Yepiskoplar çıxış edir, Vironun aday kimi müsbət cəhətlərini qeyd edirdilər, ona uğurlar arzulayirdılar. Məhin Banu da bu məclisdə çıxış edib, Viroya uğurlar arzuladı.
-Mən Kuti elinin Kərkük şəhərindən dəvətli bir qonaq kimi gəlmişəm. Qardaşımız Viroya gələcək işlərində uğurlar arzulayıram. İnanıram ki, bacarıqli dini rəhbər kimi elimizin, yurdumuzun özgürlüyünə çalışacaq, bu yolda uğurlar qazanacaq. İstərdim, Bizansın, bir qədər gizli, ilk baxışda sezilməyən dini pərdə altında yurdumuzun, elimizin bütövlüyünü pozacaq əməllərinin qarşısı alınsın. Bizim ulu babalarımızın adlarından biri Qordu, bilirsiniz. Qor həm də günəş ilahəsinin adı olub. Biz ocaq yerində qalan közə də qor demişik. Ocağımızı da, ocaqda qorumuzu da qorumalıyıq. Elimizin inancına görə, qut, qutluq, uğur oddan, ocaqdan, Günəşdən gəlir. Bundan yana elin ulu ağsaqqallarına zaman-zaman Qorqut adını da verdik .
Biz türk olaraq qədimdən Günəş işığıni, odu, ocağı müqəddəs bilmişik.
Bu düşüncədə olub, Günəşə tapınmışıq, səcdə etmişik. Bu, bir gələnək, qan yaddaşımizdı...
Qədim əsatirdə,Yunan şairi Esxilin əsərində Prometeyin odu İskitlər, yəni türklər ölkəsindən oğurlayıb insanlara gətirdiyi yazılıb. Bir daha təsdiq olunur ki, ilkin od-ocaq yurdu Qafqazdı. Elə o yerlərdən biri bizim Azığ mağarasıdı. Od-ocağı bizdən aparan ellər azdımı? Ən qədim od-ocaq yeri, yaşayış yeri bizim Azərbaycandadı. Ər saklar, kutlar, şumerlər- kimerlər, qipçaqlar yurdu olan Azərbaycan.
Xristianlıq bizim qonşu dövlətlərlə anlaşmamıza, dinc çevrədə yaşamımıza yardım edirsə, əlbəttə, çox yaxşıdı. Xiristianlığı bir din kimi qəbul etməyimiz də bundan yana olsun, ancaq elimiz, yurdumuz daha önəmlidi. Xristianlığın müharibələri durduracağını da deyə bilmirəm. Hər bir halda babalarımızın ruhu, günəşin işığı, Tanrımız qardaşımız Viroya kömək olsun.
Katalikos Abas Məhin Banuya təşəkkür etdi.
-Xanım, son vəziyyət necədir sizə yaxın bölgələrdə?
- Mən elə Ərman vilayəti haqda da danışmaq istəyirəm. Bir az da o ərazinin tarixi haqda danışım... Bilirsiniz, ər saklar, qıpçaq eli, onlar özlərini tatar da adlandırırlar, eyni eldi, cəsur, döyüşkən. Buna görə o igidlər Ərmən, ərazi də ərmən vilayəti adlanıb. Biz Sasanilərlə tərəfdaş olsaq da, bildiyiniz kimi, dinclik yoxdu, qarşıdurmalar, müharibələr səngimir. Ərman türkmandı, türk oğludu, ancaq son vaxtlar, nə aci ki, bizim Ərmən vilayəti təklənir, gah Sasanilərin, gah da Bizansın əlinə keçir. Unudurlar ki, Ərman adlanan o ərazi, o vilayət Turan ərazisidi, Parfiyanın Ər Sak elindən olan Sanatürkün ölkəsidi. Bu, bəlli tarixdi. Xatırlayaq ki, Parfiya bizim Turan dövlətinin varisidi. Tur, Turan, Alp, Alp Ər tarixi el oğullarımızdı.
İsa peyğəmbərin havvarilərindən Faddey ora-Ərdaş, ya Artaş adlanan əraziyə gəlib, xristianlığı təbliğ edərkən öldürülüb. Bu, kədərli bir tarixdi. Mən də maraqlanmışam bu hadisənin səbəbi ilə. Deyildiyi kimi, Sanatürk bir türk hökmdarı olaraq, vətən, yurd sevgisi öndə olmayan dini söhbətləri qəbul etməyib. Faddeyin bizim ərsaklar, ərmənlər, ərdaşlar, turxanlar, alp ərlər yaşayan yerdə xristianlığı təbliğ etməsi uğursuz olub. Sanaturk də Faddeyin dediklərini zərərli hesab edib. Bunu türk düşmənləri tərəfindən hazırlanmış bir hiylə kimi qiymətləndirib.
Faddey milli kimliyi nəzərə almadan, dini bağlılığı daha üstün tutduğu üçün öldürülüb. Faddey o ərazilərin qədim Turan dövlətinə aid olduğunu, bu dövlətə qarşı zaman-zaman kənardan saldırıların olduğunu nədənsə nəzərə almayıb, birtərəfli şəkildə sülh, sülh deyib, kilsələr inşa edin təbliğatını aparıb, ancaq qəbul edilməyib.
Katalikos Abas:
-Xanım, siz tarixdən, tarixi yazılardan, hadisələrdən məlumatlısınız. Bu, çox yaxşıdı. Türk ellərinin yaratdığı dövlətin- Azərbaycanın Həmədandan sonra başkəndi Mədaindi, indi sasanilər idarə edir. Daha neçə böyük Turan şəhərləri var, bilirik. Xatırlayaq, Turan hökmdarları nəslindən olan Turxanın idarə etdiyi Dvin də Ər Saklarin şəhəridi. Turanın varisi kimi yaranan Parfiya dövlətinin şəhəri. Gələcəkdə o şəhərlərə, türk soy-adına, Ər Sak adına, Ər Man adına neçələri şərik çıxacaq, bilmirik. Məlumatlar üçün sağ olun! Bölgədəki vəziyyəti dediniz, təklifləriniz nədi?
-Azərbaycanın maddi-mənəvi irsinə sahib çıxmaqla tarixi torpaqlarımızı yadların dağıdıcı təsirindən xilas etməliyik. Vahid Azərbaycanın sözçüsü olan şəxsiyyətləri yetişdirmək, o şəxsiyyətləri qorumaqla buna nail ola bilərik.
Bitikçi də söz aldı:
-Mən də bu çətin yollarda əzizimiz Viroya uğurlar arzulayıram.
Parçalanan, təriqətlərə, məzhəblərə bölünən din birliyi zəiflədər, fəsadlara yol açar, bu sarıdan ehtiyatlı olmalıyıq. Turan dövləti də elə bu və digər təhlükələrdən qorunmaq üçün dəyərlərdən, dünyagörüşdən, bəlli həyat tərzindən qaynaqlanan türk dilli ölkələrin birliyindən yaranmışdı. Məhin Banu xanım tarixə nəzər saldı. Əlbəttə, buradan Batıya döğru, böyük ərazilərə yayılmış qədim türk əlifbası ilə yazılmış gil lövhələri, yazılı daşları, qayaları dəyərləndirmək lazımdır. İskit əlifbası, Göy türk əlifbası ilə yazılmış deyilir, bu, bizim qədim əlifbamızdı. Daha qədimdən bu ərazilərdə məskunlaşan, yazısı olan, ilk şəhərlər salan bizim elimizdi. Türk dilində olan o yaziları oxuyan, araşdıran varmı? Necə ola bilər, Bizansın bunlardan xəbəri olmasın. Troyalıların da türk olduğunu bilməsin. Sərf eləmir. Yeni ərazilərə göz dikirlər. Bizim elimizi, at belində olan türk tayfalarını bəzən barbar adlandırsalar da, həmin tayfalardan bir çox sənət sahələrini, dövləti idarə etməni öyrəniblər. Mən araşdırmışam, yunan xalq yaradıçılığı, qədim ədəbiyyatları türklərin təsiri ilə formalaşıb. Türk yönümlüdü. Hətta miflərindəki Afrodita da türk, türk təəssübkeşidi. Qurd südü əmən Romul, Ramin deyilən uşaqlar türk əsillidi, Roma şəhərinin qurucularıdı.
Böyük tarixçi Heredot yazır ki, yunanlar zəif bir millət olub, ancaq kimmerlərlə, oğuzlarla, ər saqlarla- türk tayfaları ilə qarışdıqdan sonra böyük millət halına gəliblər. Məhin Banu xanımın xatırlatdığı o tarixi hadisə də başa düşüləndi. O ərazi- ərmən vilayəti adlanan o ərazi də Turan torpağıdı, hökmdarı da ər sak soyundan Sanatürkdür. Sanatürk Turan dövlətinə qarşı olan qısqanclığı, düşmənçiliyi bilən, bu təhlükələrdən qorunmağa çalışan hökmdardı. Qədim türk inancına bağlı hökmdardı. O hadisədən bir az əvvəl türklərə qarışmalarla formalaşan romalılar Romada turanlıları qətlə yetirmişdilər. Əlbəttə, Sanatürk mövcud təhlükələri nəzərə almalı idi.
Türklər qadına bəy ana deyib. İlahə adıdı. İndi Bayan deyirik. Bu, böyük mədəniyyətdi. Türk xanımı, türk anası döyüşdə, barışda söz sahibi olub, layiqli, qürurlu, Vətən, yurd sevən övladlar böyüdüb.
O məclisdə Viro yepiskopların səs çoxluğu ilə Albaniyanın katalikosu seçildi. Viro çıxış edənlərə, təklif verənlərə diqqətlə qulaq asırdı. Sonda da iştirakçılara, ona uğur deyənlərə təşəkkür etdi.
Viro Məhin Banunun katalikos Abasın yaxın qohumu olduğunu bilirdi, Abas ona danışmışdı. Məclisin sonunda Katalikos Viro Məhin Banuya təşəkkür etdi, qardaşı qızını- Şirini xəbər aldı:
- Qızımız Şirin necədir? Kərkükdədi, yoxsa Mədaində?
-Hazırda Mədaindədi. Ər sakların arasında. Xosrovla münasibətləri yaxşi olsa da, hələ ailəli deyillər. Xosrovun sevgisinə inandı. Gənclik havası öz sözünü dedi, ancaq mən də Şirinə sözümü demişəm. Alp ər elindən olduğunu bilsin gərək. Xosrovun da həqiqi, dərin sevgisi varsa, Şirinə ciddi, sayğılı münasibəti olmalıdı.
-Niyə də olmasin? Şirin ağıllı qızdı. Xosrov da ağıllanar. Salamımı deyərsiniz.
-Sağ olun.
2-11-2024, 06:28
Çingiz Qaraşarlı
professor
İşğalçı kim idi? Türklər, yoxsa bizanslılar
Hazırda öz gerçək tarixlərini ya unutmuş, ya da bilərəkdən saxtalaşdıran yunanlıların bəşəriyyəti inandırmağa çalışdıqları mifə görə, Konstantinopol da, onun yerləşdiyi Anadolu da tarixən bizanslılara məxsus olmuş və bu əraziyə ilkin olaraq Osmanlı dönəmində gəlmiş türklər onların yurdlarını işğal etmişlər.
Anadolunun Bizans imperiyası tərkibinə daxil olmasından çox-çox əvvəllər bu bölgədə mövcud olmuş qüdrətli Troya və onun əhalisinin mənşəyi haqqında isə onlar susmağı üstün tuturlar. Halbuki, bu ərazinin daha qədim sakinləri troyalıların türk olduqlarını VII-XIV əsrlərə aid Avropa yazarları açıqca qeyd edirlər. VII əsrə aid Fredeqar Xronikasına görə, Türklər Troyanın istilasından sonra iskit torpaqlarında yerləşmişdilər (E.Afyoncu, Truvanın intikamı).
Troyalıların türk olduqlarını XII-XIV əsr Avropa müəllifləri Nikole Gilles, Tireli Vilyam, Andrea Dangalo, Brakkiolini, İsidor, Feliks Fabri və digerleri yazırlar.
İstanbulu fəth edən Sultan Mehmed 1462-ci ildə Midillinin fəthi zamanı Çanakkaledə Troya xarabalıqlarının olduğu yerə gələrək, qəhrəmanların məzarlarını araşdırmışdı. Troya haqqında bütün yazılanlardan xəbərdar olan Fateh Sultan Mehmed Troya xarabalığındaykən başını aşağı əyərək demişdi: «Allah məni bu şəhərin və xalqının müttəfiqi olaraq bu zamanadək qoruyub saxladı. Biz bu şəhərin düşmənlərinə qalib gəldik. Yunanlıların biz asiyalılara qarşı etdikləri pis davranışların intiqamını aradan uzun zaman keçməsinə baxmayaraq, onların nəsillərindən aldıq» (E.Afyoncu, Truva‘nın intikamı).
Sultan Mehmedin dediyindən göründüyü kimi, İstanbulun fəthini o, işğal deyil, qisas hesab etmiş, vaxtilə yunanlıların işğal etdikləri bu torpağı gec də olsa qurtardığını dilə gətirmişdi.
Troyalılarla türklərin eyni şəxs adlarını daşımaları da qədim Avropa mənbələrinin məlumatlarını təsdiq edir:
Priam troyalıları qədim türklərlə bağlayan ilginc bir şəxs adıdır. O, Troyanın sonuncu çarı olmuş və Troya onun çarlığı dövründə süquta uğramışdır.
Priam şəxs adına qədim türk (qazax) eposunda («Priyamın hekayəti») rast gəlirik. Burada Priyam Turan ölkəsinin qəhrəmanı, Əfrasiyab bahadırı kimi təsvir olunur.
Troya – türk onomastik paralelləri arasında çox sayda şəxs, tayfa, yer və mifoloji surətlərin adlarını aşkar edirik. Həmin adların türk variantları qədim türk dilində, eləcə də qədim türk adlarını qoruyub saxlamış qazax, qırğız, tatar, başqırd, çuvaş və Sibir türklərinin dillərində aşkar olunur:
Alber. Troyalı döyüşçüyə məxsus Alber şəxs adı qə¬dim türk antroponimiyasındakı Alper, Alp er, Alp ər şəxs adının fonetik variantıdır. Türkoloq N.A.Baskakov Alper şəxs adının alp («igid», «qəhrəman») və er («ər», «bahadır») sözlə¬ri əsasında yarandığını yazır.
Əfsanəvi Turan ölkəsinin hökmdarı Alp er Tonqa eyni adı daşımışdır.
Alp qədim türk dilində bir neçə mürəkkəb şəxs adının da tər¬kibində işlənmişdir: Alp Tarxan, Alp Teqin, Alp Turmuş.
Askan. Homerin «İliada» poemasında troyalılardan biri bu adı daşıyır. Bu şəxs adının tam qarşılığına qədim hunlarda və müasir altay türklərinin dilində rast gəlirik.
Türk dilləri əsasında bu şəxs adının aydın etimoloji yozu¬mu var: çuvaşca askan sözü «şux», «dəcəl», «çoşğun», «az¬ğın», «güclü» mənalarını ifadə edir.
Paris. Troya çarı Priamın oğlanlarından biri olmuş Paris xa¬kas türklərinə aid Paris kişi adı ilə müqayisə edilə bilər. Bu şəxs adı başqa türk dillərindəki Baris, Barıs, Barış, Bars variantlarında işlənmiş kişi adının xakas variantıdır. b
26-10-2024, 08:16
Mənəvi tərbiyə ailədən başlayır
Hörmətli “Butov Azerbaycan ” qəzetinin oxucuları, bu dəfə qonağımız ailə və uşaq psixoloqu, “Legoland academy psixo profi” mərkəzinin rəhbəri, təcrübəli psixoloq Ümidə Zokirovadır. Söhbətimiz uşaq tərbiyəsində yol verilən səhvlərdən, milli münasibət və adət-ənənələrdən, sosial şəbəkələrin gənc nəslin şüuruna təsirindən getdi.
-Gənclərimizin informasiya hücumlarına məruz qalmaması, “hörümçək tələsinə” düşməməsi üçün nələrə diqqət etməli, nə etməliyik?
-Salam, öncə məni müsahibəyə dəvət etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm!
Övladlarımızın informasiya hücumlarına məruz qalmaması üçün ilk növbədə biz örnək olmağımız, onlara xüsusi diqqət yetirməyimiz lazımdır. Onların maraqları, arzuları bizi maraqlandırmasa, uşaqlarımız sevgini başqa yerlərdə axtarmağa başlayacaq. Valideynlər uşağın tərbiyəsində bərabər məsuliyyət hiss etməlidirlər. Əksər ailələrdə elə bilirlər ki, övladlarını maddi cəhətdən təmin etmək kifayətdir...
Nə qədər məşğul olsaq da, hər gün uşaqlarımızla ən azı 20-30 dəqiqə söhbət etsək, vaxtımızı düzgün bölüşdürsək, gündəlik iş qrafiki qursaq, yaxşı olar.
-Əksər valideynlər uşaqlarına telefondan istifadə etməyi körpəlikdən öyrədirlər. Bu uşağın psixikasına, tərbiyəsinə necə təsir edir?
-Çox vaxt müşahidə edirik ki, valideynlər telefondan övladlarını ağlamamaq, şıltaqlıq etməmək, yemək yedirmək üçün istifadə edirlər. İctimai nəqliyyatda, kafe və restoranlarda telefonları ilə məşğuldurlar. Texnologiya inkişaf etdikcə problemlər də artır. Bu yerdə uşaqlarda virtual autizm adlı xəstəlik yaranıb.
Uşaq telefondan nə qədər çox istifadə edirsə, bir o qədər tənbəl olur, araşdırmalarını dayandırır, hərəkət edir, intellekti, əqli potensialı inkişaf etmir, donub qalır, yaşıdlarından geri qalır. Burada məsələnin ikinci tərəfini də unutmaq olmaz. Əvvəla, unutmaq olmaz ki, biz telefonsuz böyümüşük. Uşaqlarımıza telefondan istifadəni belə qadağan edə bilmərik.
Ən düzgün yol telefondan istifadə vaxtını onların yaşına uyğun müəyyən etməkdir. Normadan artıq olmayan, yaddaşı gücləndirən oyunlara, təxəyyülü zənginləşdirən, dil öyrənən, qadcetlər aləmindən xəbərdar olan videolara baxmaq yalnız müsbət nəticə verəcək. Bəzi gənclərdə artıq “Qərbi kor-koranə imitasiya” xəstəliyi yaranıb.
-Milliyyətimizə yad fikirlərlə mübarizə aparmaq üçün ilk növbədə nəyə önəm verilməlidir?
-Mentalitetimizə yad olan pisliklərə qarşı mübarizə aparmaq üçün bu işə ilk növbədə ailədən başlamaq yerinə düşərdi. Biz ilk növbədə milliliyimizi dəyərləndirməli, övladlarımıza nümunə olmalıyıq.
-Bu gün kitab oxumaq çox azalıb. Bir çoxumuz bunun üçün interneti günahlandırırıq. Kitab oxumağa diqqətin və marağın azalması təkcə internetlə bağlıdırmı?
-Etiraf etmək lazımdır, təbii ki, bu, internetdən də asılıdır.
İnternet rəngli bir dünyadır, beynimiz yalnız onu qəbul edir, beynimiz rəngləri çox sevir. Uşaqlar daha çox maraqlanır. Kitaba gəlincə, o, əsasən ağ-qaradır. Bu, uşaqları bezdirir, beyin qəbul etmək istəmir. Bu səbəbdən uşaqlarımıza üç-dörd yaşından qeyri-adi, cəlbedici kitablar veririk, bununla da mütaliəyə maraq aşılayırıq.
-Uşaqlarda müstəqil və yaradıcı təfəkkürün inkişafına hansı yaşda diqqət yetirilməlidir?
-Uşaqlarımızda müstəqil və yaradıcı təfəkkürün formalaşdırılması üçün 3 yaşından başlayaraq onların dünyagörüşünü yumşaldan, təxəyyüllərini zənginləşdirən, zehnini gücləndirən oyunlar oynamalı, mütəmadi olaraq faydalı fəaliyyətlə məşğul olmalıdırlar. Həm zehni, həm də fiziki məşqləri birlikdə yerinə yetirmək arzu edilir.
-Gənclərin əksəriyyəti kütləvi mədəniyyətin nə olduğunu hələ dərk etməyiblər. Bu haqda nə deyərdiniz?
-Xalq mədəniyyəti mürəkkəb mədəniyyətin özünəməxsus formasıdır və həmişə eyni şəkildə şərh olunmur. Sadəcə olaraq, kütləvi mədəniyyət öz dəyərlərini və kimliyini unudur, Qərbi izləyir, başqalarını təqlid edir. Sadə bir misal: milli dəyərlərimizə, uyğun gəlməyən kino personajları kimi olmağa çalışmaq da kütləvi mədəniyyətdir. İnsan öz kimliyini biləndə, adət-ənənələrinə dəyər verəndə heç vaxt yad ideyalara uymaz.
-Mənəviyyat ən həssas təhsil sahəsidir. Müasir gənc nəslin mənəvi tərbiyəsi ilə bağlı bir mütəxəssis kimi fikirləriniz...
-Mənəvi tərbiyə ailədən başlayır. Uşaqlarımız heç vaxt özbaşına ruhaniləşməyəcəklər. Müdrik xalqımız əbəs yerə deməyib ki, “Quş yuvasında nə görsə, onu edər”.
-A.Şopenhauer deyir: “Hər uşaq qismən dahi, hər bir dahi də qismən uşaqdır”. Uşaqlarda istedadın, müəyyən sahəyə maraq və həvəsin inkişafında çatışmazlıqların səbəbi nədir?
-Qeyd etdiyim kimi: uşaqların gələcəyi, eləcə də istedadlarının inkişafı, qabiliyyət və maraqlarının dəstəklənməsi ailə mühitindən, valideynlərdən asılıdır.
-“Butov Azerbaycan ” qəzetinin oxucularına arzularınız...
-Əziz “Butov Azerbaycan ” qəzetinin oxucuları, həmişə bu günü yaşayın, heç vaxt arzularınızdan əl çəkməyin, fürsəti əldən verməyin və işıqlı gələcəyə doğru səy göstərin! Enerji, istək və uğur böyük hədəflərinizə gedən yolda yoldaşlarınız olsun!
-Faydalı və mənalı söhbətə görə təşəkkür edirik!
Söhbətləşdi: Cihangir NOMOZOV,
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi.
22-10-2024, 21:13
Həsən bəy Zərdabi adına İzmir Ege Universitetində keçirilən yüksək səviyyəli simpoziumda iştirak etdiyimiz layiqli qəzetçi və tədqiqatçı, “Şərq” qəzeti başkanı Akif Aşırlı ilə birlikdə İzmirdən Manisa gəzintisinə gedərkən hansı sürprizlə qarşılaşacağımızı heç xəyalımıza da gətirməzdik. Təsadüfən rastımıza çıxan polisdən qədim tarixi meydanın yolunu soruşduq. Bakıdan gəldiyimizi bilən kimi bizə yaxınlıqdakı Azərbaycan evinin yolunu göstərdi. Ora getməyimizi məsləhət bildi və heç izin soruşmadan telefon açıb “qarşılayın, qonaqlarınız gəlib” söylədi. Nə xoş təsadüf, bizi əsl qardaş doğmalığı ilə Manisa Azərbaycan Evi Başkanı Seyfettin Ayakyay və Manisa Azərbaycan Kültür və Dayanışma Dərnəyi Yönətim Kurulu Başkanı Yalçın Taşdemir qarşıladı. Azərbaycan, Türkiyə bayraqları ilə göz oxşayan otaqdan mərhum Qənirə Paşayevanın gülərüz baxışları ilə üz-üzə qaldıq, xatirələrimizi bölüşdük, ondan sonra bura biz qonaq gəlmişdik. Çox maraqlı tarixi keçmişi olan "şahzadələr şəhəri" Manisanın görməli yerlərini gəzdik.
İrəvan xanlarının nəslindən – Hüseynəli xanın qardaşı kötücəsi Seyfettin bəy Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə “Tərəqqi” medalı alıb, mərhum Heydər Əliyevlə görüşüb, Manisada onun adına park açıb, indi isə öz vəsaiti ilə (Xan soykökünə mənsubların məğrur ədası ilə: - kimsədən bir əmzik də almaram, özüm edəcəyəm-deyir) Şuşa adına gözəl bir abidənin özülünü qoydurub inşasına başlayıb. Vətən müharibəsində qələbədən sonra 43 Manisalı, İzmirli yazarın, QHT-STK fəallarının Şuşaya səfərini təşkil edib, feysbuk səhifəsində də Türkiyədən çox Azərbaycana yer ayırır. O, Heydər Əliyev heyranı, İlham Əliyev sevdalısıdır, Qarsdan üzübəri şəhər, kəndlərdə xeyli İrəvanlı qohumları yaşayır və onlar özlərini o torpaqların əsl sahibləri sayır, yaşı 80-ə yaxınlaşır, Qərbi Azərbaycan torpaqlarına qayıdış günlərini inamla, həsrətlə gözləyir.
Arzularınız gerçək olsun, Seyfettin bəy, Yalçın bəy, sizlər Azərbaycanın Türkiyədə döyünən ürəklərisiz, var olun, tanışlıqdan çox məmnun qaldıq, yenidən görüşmək arzusu ilə,
Hacı Nərimanoğlu Abdulla
“Zəngəzur” Cəmiyyətləri İctimai Birliyinin sədri
27-09-2024, 08:32
BİR ŞEİR YAZSAM
Rabiya Qamçibekqızı Dostanova Daşkənd vilayətinin Quyi Çırçik (Aşağı Çirçik) rayonunda anadan olub. Qori Niyazi adına məktəbi qızıl medalla bitirib. 1985-ci ildə Nizami adına Daşkənd Dövlət Pedaqoji Universitetinin özbək və qazax filologiyası fakültəsini qırmızı diplomla tamamlayıb və həmin universitetin aspiranturasını bitirib.
Qazaxıstan Respublikasının “Yaradıcı” Ədəbi Birliyi “Çımkənt” birliyinin fəal üzvüdür. Rabiya Qamçibekqızı qardaş özbək və qazax xalq şairlərinin şeirlərini iki dilə tərcümə edir və beynəlxalq ədəbi əlaqələrin inkişafında layiqli xidmət göstərir.
Bir sıra şeirləri Qazaxıstanda “Əmir Teymur və Cənubi Qazaxıstan”, “Çimkəntim-fəxrim”, Özbəkistanda “Yaradıcı müəllimlərin yaradıcılığından”, “Mavi genişliklər”, Türkiyədə “Ata yurd rüzgarı”, Misirdə “Qəlbə səyahət” ərəb və ingilis dillərindəki şeir toplularına, Daşkənddə nəşr olunan 100 cildlik “Türk xalqları ədəbiyyatının inciləri” toplusuna, müasir gənc qazax şairlərinin əsərlərindən ibarət “Yüz olan” adlı tərcümə kitablarına daxil edilmişdir.
Qardaş özbək və qazax ədəbiyyatına dair bir neçə elmi məqalənin müəllifidir.
2021-ci ildə qazax xalqının istedadlı şairi Muqağali Maqatayevin şeirlərindən ibarət tərcümələrı – “Məni xatırlayacaqsan” adlı ilk kitabı işıq üzü görüb. 2022-ci ildə Ümidə Abduəzimovanın şeirlərini qazax dilinə tərcümə edərək “Kos qanat” (“Qoşa qanad”) adlı ikinci tərcümə kitabını nəşr etdirib.
2023-cü ildə klassik və müasir qazax poeziyasına aid tərcümələri “Olan – sözün padşahı”, “Dünyanı qucağıma sığdırdım”, 2024-cü ildə isə özbək poeziyasından qazax dilinə “Dostluq bağı” adı ilə nəşr olundu.
Rabiya Qamçibekqızı Beynəlxalq Mirtemir Mükafatı laureatıdır, Qazaxıstan Xalqları Assambleyası tərəfindən “Fəxri vətəndaş” və iki dəfə “Dostluq” medalları ilə təltif edilib.
Cihangir NOMOZOV,
“Bütöv Azərbaycan”ın Özbəkistan təmsilçisi.
Rabiyə QAMÇIBEKQIZI
BİR ŞEİR YAZSAM
Şeirləri Özbəkçədən Azərbaycan Türkcəsinə uyğunlaşdıran: Rəhmət Babacan
Bir şeir yazsam, hər sətiri qızıldan,
Aşiq əhlin gözü yanır ciladan.
Oxuyanda ürəklər şad olaydı,
Zövq paylaşsa, elə gözəl yalladan.
Həm aşuftə eləsəydi dilsizi,
Dərman tapsa, tapana qədər ilacın.
Kaş ki şeirlərim olsa payandaz,
Ya geydirsə başınıza şeir tacın.
Nəsri qabil, nəzmi dilbər yar olsa,
Nə istəyirsə, qaldırırsam mən nazın.
Nəyi qoyub ölçürsə bahasını,
Sözüm dəyəri daş bassaydı tərəzin.
Ey, Rabiyə, yetər ki aşağı düş,
Boşunadır xəyalların pərvazı.
AXTARIN
Füzulini sorarsan, Kərbəla deyə axtarın,
Leyli və Qeys dərdindən bir səda deyə axtarın.
Yaxşılar ziyafətində dəyəri uca olmayan,
Ancaq bütün vəsfi çəmən həm rəva deyə axtarın.
Xəstə qəlb dərman tapmadan, çox cəbrlər çəksə də,
Eşq qəzəl bostanında çox nəva deyə axtarın.
Nəvaini pir bilib, Lütf şeirdən şövq duyub,
Cami “Baharistan”da bir səba deyə axtarın.
Zar Məcnun əhli nigün, köhnə tarixi füsun,
Eşq dərdinə səbir sütun, Köh səfa deyə axtarın.
Allahım vermiş qələm, bir də dərd, ilham, sitəm,
Eşqdə kim olub bikəm, kəmnama deyə axtarın.
Şeirinə düşdü nəzər, xoşumdan yox bir xəbər,
Sizə yetsə bir əsər, dilrüba deyə axtarın.
Söz nəzminə düşdüm mən, qəlb dilimə köçürdüm mən,
Yox, muddaam köçdüm mən, bəhəva deyə axtarın.
Fazilə tərif düşvar, ona layiq nə söz var,
Rabiyə, əhli məlal, masuva deyə axtarın.
ANA DİLİM
Babam danışdığı dastanlar yadı,
Çox şey görən babalarım fəryadı,
Tömris, Şiraqin mən hür övladı,
Ana dilim mənim, ey əziz dilim!
Biz azad xalq, müqəddəs, əvvəldən bilsən,
Irq bitik ya Bilqə Haqandan soruşsan,
Erk mahnısın oxuyar hər daş və hərsəng,
Ana dilim mənim, ey əziz dilim!
Qürbət, azar çəkən danalar oldu,
Dediyi sözlər çox mənalar oldu,
“Türküm lüğəti” durdanalar oldu,
Ana dilim mənim, ey əziz dilim!
Yusifin “Qutədğu bilik”lərində,
Ədib Əhmədin nur bitiklərində,
Millət şənin oxuyar zirvələrində,
Ana dilim mənim, ey əziz dilim!
Fərab, Buxarilər şöhrəti qaldı,
Yəsəvi babamın hikməti qaldı,
Həqq yola başlayan himməti qaldı,
Ana dilim mənim, ey əziz dilim!
Türkanə gülşənə lütflər gəldi,
“Nabap dil” pisəndin yutublar gəldi,
Məqam səhərləri gözləyib gəldi,
Ana dilim mənim, ey əziz dilim!
Nəvai öz dilim yazmaq istədi,
Öz gülşənimdə gül almaq istədi,
Turanda türkanə yazmaq istədi,
Ana dilim mənim, ey əziz dilim!
Həzrət ana dilə oldu doğru yol,
Türk dilim sağ oldu, xəbərsizlər sol,
İndi bu bayrağı alır cəsur əl,
Ana dilim mənim, ey əziz dilim!
Çoxlara xəyal olan zamanlar gəldi,
Azadlıq səsinə uyğun küləklər əsdi,
Sənin üçün bükürəm mən yenimi,
Ana dilim mənim, ey əziz dilim!
VƏTƏN
Vətən...
Nədir özü?
Soruşma məndən.
Bu suala cavab tapmamışam.
Ancaq bir bildiyim – bu sözü desəm,
Ürəyimdə yanır sanki atəş, köz.
Nə cür köz deyirsən?
Niyə bilmirsən?!
Təndirdən isti çörək yemisən axı?!
Közdə bişmiş çörəyin
dadı yadımda
Ələ tutduğumda ovcum yandırır,
Qoynuma almışam narahat olub.
Anam tutan bu çörək bəlkə Vətəndir,
Ovcuma inanmayıb, sinəmə qoyan.
Bəlkə ürəkdəki ağır yaradır,
Bir köz kimi girən, sonra yandıran.
REYHANLA GÖRÜŞDÜM MİSİR ELİNDƏ
Reyhanla görüşdüm Misir elində,
Həmin sizə, bizə taniş olan ifar.
Beləcə ibasi kiçik gülündə,
Fəqət baxışında bir şikayət var.
Həmyerlimi görüb, şad oldum elə,
Qorxdum, bu istidə olmasın deyə xar.
Soruşdum: axı nə itirdin burada,
Söylə, bu palmazarda sənə nə var?!
Başını oxşayan əlimi öpdüm,
Vəsli Vətən kimi ey sərxoş gülüm!
Qoxundan cənnətin həsrətin duydum,
Cənnətimiz haqqı, çiçəyim, solum.
Cənnətin çiçəyi deyirlər səni,
Beləliklə, mən başqa bir cənnətdə oldum.
Cənnət gülün qucaqlayıb oyatdım səhəri,
Fəqət yuxuda xurma deyil, ciydəyi gördüm.
Reyhanla görüşdüm Misir elində...
NƏVAİYİ DİNLƏYƏRƏK AĞLARDI ATAM...
Adi insan idi...
Dehqan...
Mirişkar...
Cavan vaxtı hətta çalırdi dutar,
Və mumtaz mahnıları sevirdilər,
Nəvaiyi dinləyərək ağlardı atam...
Dostlarına belə əziz can idi,
Çox cəsuri yıxan pəhləvan idi,
Cavanlar içində qəhraman idi,
Mumtaz səs gəlincə pərişan idi,
Nəvaiyi dinləyərək ağlardı atam...
Düşünürəm bəzən eləcə mən də,
Yeddi sinif oxuyub savaş çağında,
Füzalalar laldır beytin şərhində,
“Munacat” oxuyursa Davudi Berdə,
Nəvaiyi dinləyərək ağlardı atam...
Bəlkə qaşımış o ürək yarasını,
Bəlkə başa düşüb mahnı sərəsini,
Bəlkə şəfqət edib çarəsizini,
Qəlbində hiss etmiş biçaq nərəsini,
Nəvaiyi dinləyərək ağlardı atam...
Başa düşmürdüm, çox gənc idim mən,
can atanı əzən bu necə sitəm?
Deyirdim ki biraz: səsdə var ələm,
Dik duruşun əyib, əyib başın həm,
Nəvaiyi dinləyərək ağlardı atam...
Neçə illər keçdi, qəmgusarim yox,
Yanan alovundan qalan yalnız köz,
Canım atam, sizə yönələn bu ox,
Zərrəsini ala bilsəm, mirasdır böyük,
Nəvaiyi dinləyərək ağlarsam mən də...
Nəvaiyi dinləyərək ağlardı atam...
NAZGÜLÜM
Köhnə Cəyhunun o sahilində nadanlıq qurbanı olmuş
iki yaşlı Nazigül adlı qızın xatirəsinə
Ey Nazgülüm, Nazgülüm,
Dünyadan ərəz gülüm,
Canına qəsd eləyən
De, hansı nakəs, gülüm?!
Mələk kimi uçdunmu?
Cənnət bağın quçdunmu?
Yaradana yaxınsan,
Hüzuruna düşdünmü?
Yerlərindən xəbər de,
Səndən dürüst adam yox.
Qırlarından xəbər de,
Paklamaya çarəm yox.
Cıvıldayan quşunu
Yalnız Halik dinləyir.
Dili tutulan usağı
Vələdi başa düşür.
De, de, canım, hamısını de
Gördüyüm yuxu deyil de.
Səndən başqalar laqeyd,
Görür pulsuz tamaşa.
Körpəyə padşah deyirlər,
Dilədiyi icabət,
Göyə uzanan yurda
Haqqdan soruş mərhəmət.
Ey Nazgülüm, Nazgülüm,
Dünyadan ərəz gülüm...
20-09-2024, 08:55
Hamsa (Xəmsə) yazma ədəbi ənənəsi
Hamsa yazma ənənəsi, Orta Şərq və Türk ədəbiyyatında dərin köklərə malik bir ədəbi formadır. "Hamsa" sözünün ərəb dilindən gəldiyi və beş anlamına gəldiyi bildirilir, bu kontekstdə isə beş əsas əsərdən ibarət olan ədəbi bir strukturu ifadə edir. Bu ənənənin ünlü nümayəndələri arasında Nizami Gəncəvi, Əlişər (Əlişir) Nəvai, Cami və Dihlavi(Dəhləvi) kimi şairlər mövcuddur. Bu məqalədə, Hamsa yazma ənənəsini bu şairlərin əsərləri üzərindən ətraflı şəkildə araşdıracaq və bu ənənənin Türk ədəbiyyatındakı əhəmiyyətini vurğulayacağıq.
Hamsa Yazma Ədəbiyyat Gelənəyinin Kökləri Hamsa yazma ənənəsi, 12-ci əsrdə Nizami Gəncəvinin əsərləri ilə başlamış və daha sonra bir çox şair tərəfindən davam etdirilmişdir. Bu ənənə, beş böyük əsərin bir araya gətirilməsindən ibarətdir və hər bir əsər bir-birini tamamlayan mövzular və hekayələr təqdim edir. Hamsa həm təsəvvüfi, həm də əxlaqi elementlərlə zənginləşdirilmiş bir forma olaraq diqqəti çəkir.
Nizami Gəncəvi, Hamsa yazma ənənəsinin qurucusudur. Onun "Hamsa" adlı əsəri, bu ənənənin ən vacib nümunələrindən biridir. Nizaminin "Hamsa" adlı əsəri beş əsas bölümə ayrılır:
1. "Məhkəmə"- Fəlsəfi və əxlaqi mövzuları işləyir, insanın daxili dünyasını və ictimai dəyərləri araşdırır;
2. "Xosrov və Şirin" - Əfsanəvi bir aşiq hekayəsidir və aşkın mənəvi tərəflərini əks edir;
3. "Leyli və Məcnun" - Aşk və ruhsal axtarışın dərinləşdirildiyi bir əsərdir;
4. "Həft Peykar"- Yeddi şahzadənin hekayəsini izah edir, ictimai və əxlaqi mövzuları ehtiva edir;
5. "İskəndərnamə"- Böyük bir hökmdarın həyatını və fəthlərini anladır.
Nizaminin "Hamsa"sı, həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirir. Əsərlərində istifadə olunan epik anlatım üslubu və dərin təsəvvüfi elementlər, Hamsa yazma ənənəsinin özülünü təşkil edir.
Əlişər Nəvai və "Hamsa"
Əlişər Nəvai, Türk ədəbiyyatında Hamsa yazma ənənəsini davam etdirən əhəmiyyətli bir şairdir. Nəvainin "Hamsa" adlı əsəri də beş böyük əsərdən ibarətdir:
1. "Hayrat-ul-abror"- Pənd-nəsihat, didaktik üsulla yazılmış bir əsərdir;
2. "Leyli və Məcnun"- Aşk və mənəvi axtarışın işlənildiyi bir əsərdir, klassik bir aşiq hekayəsi təqdim edir;
3. "Fərhad və Şirin"- Əfsanəvi bir aşiq hekayəsi və cəmiyyətin dəyərlərini işləyir;
4. "Saddi İskəndəri"- Böyük bir qəhrəmanın həyatını və əxlaqi dərslərini anlatır;
5. "İskəndərnamə" - İskəndərin hekayəsini detallandırır.
"Hamsa" - Dini və əxlaqi mövzularla dərin bir çalışma təqdim edir. Nəvainin əsərləri, xüsusilə Fars və Türk ədəbiyyatı arasında körpü qurur. Əsərləri, əxlaqi və təsəvvüfi mövzuları işləyərkən, dil və üslub baxımından da böyük bir zənginlik təqdim edir.
Cami və "Hamsa"
Cami Hamsa yazma ənənəsini davam etdirən əhəmiyyətli bir şairdir. Caminin "Hamsa" adlı əsəri, klassik təsəvvüfi mövzuları müasir bir üslubla təqdim edir:
1. "Silsilat-ul-Zahab"- Təsəvvüfi hekayələr və təlimlər ehtiva edir;
2. "Leyli və Məcnun"- Aşk və təsəvvüfin birləşimini təqdim edir;
3. "Xosrov və Şirin" - Əfsanəvi bir aşiq hekayəsidir;
4. "Həft Peykar" - Yeddi şahzadənin hekayəsini anlatır;
5. "Saddi İskəndəri" - İskəndərin hekayəsini işləyir.
Caminin əsərləri, təsəvvüfi düşüncələr və əxlaqi dərslərlə doludur. Onun yazıları, həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirərək oxucularına dərin bir düşüncə təcrübəsi təqdim edir.
Dihlavi və "Hamsa"
Dihlavi, Hamsa yazma ənənəsini bir addım daha irəlilətmiş, tanınmış şairdir. Əsərləri həm Farsca, həm də Urduca geniş bir auditoriyaya hitap edir:
1. "Rashk-e Qamar" - Aşk və gözəllik haqqında dərin düşüncələr ehtiva edir;
2. "Aftab-e-Mukhtar" - Tarixi və ədəbi bir baxış təqdim edir;
3. "Nizami-e-Majlis" - Ədəbiyyat və təsəvvüfin birləşməsidir;
4. "Şahnamə"- Klassik bir dastandır;
5. "İskəndərnamə"- Böyük bir hökmdarın hekayəsidir.
Dihlavinin əsərləri, tarixi və təsəvvüfi elementləri birləşdirir. Onun yazıları, zəngin bir ədəbi və mədəni təcrübə təqdim edir. Hamsa yazma ənənəsi, Orta Şərq və Türk ədəbiyyatında mühüm yer tutur. Nizami Gəncəvi, Əlişər Nəvai, Cami və Dihlavi kimi böyük şairlər, bu ənənəni davam etdirərək ədəbi dünyaya dərin təsirlər buraxmışdır. Əsərləri həm fərdi, həm də ictimai dəyərləri əks etdirərkən, ədəbi yaradıcılıq və təsəvvüfi düşüncələri bir araya gətirir. Hamsa yazma ənənəsi, oxuculara zəngin bir təcrübə təqdim edərək, ədəbi və mənəvi dünyanı kəşf etmə imkanı verir.
LAZİZBEK RAXİMOV,
BUXARA DÖVLƏT UNİVERSİTETİNİN TƏLƏBƏSİ
11-09-2024, 14:59
Ortaq Türk Əlifbası ilə bağlı rəsmi AÇIQLAMA
Sentyabrın 9-dan 11-dək Bakıda Beynəlxalq Türk Akademiyası və Türk Dil Qurumu tərəfindən təşkil olunan “Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası”nın üçüncü iclası öz işini uğurla başa çatdırıb.
Bu barədə Beynəlxalq Türk Akademiyasının və Türk Dil Qurumunun Ortaq Türk Əlifbasına dair mətbuata birgə açıqlamasında bildirilib.
Qeyd edilib ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı tərəfindən təsis olunmuş Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyasının üzvlərinin iştirakı ilə keçirilən bu önəmli iclasın əsas məqsədi bu sahədə əldə edilən bilik və təcrübələrin paylaşılması və Komissiyanın ikiillik təcrübəsinə əsaslanaraq Türk dilləri üçün ortaq əlifba layihəsi üzərində işlərin yekunlaşdırılması idi.
İclasda öncə 1991-ci ildə alimlər tərəfindən təklif olunan latın əsaslı Ortaq Türk Əlifbası layihəsi hərtərəfli şəkildə nəzərdən keçirilib. Komissiya üzvləri geniş müzakirələr apararaq bu layihədə diqqət yetirilməsi gərəkli olan məqamları müəyyənləşdirib.
Müzakirələr nəticəsində 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbası üzərində ümumi razılıq əldə olunub. Əlifbadakı hər bir hərfin Türk dillərində mövcud olan müxtəlif fonemləri əks etdirməsinə xüsusi diqqət edilib.
“İclasın işinin uğurla başa çatması tarixi məna daşımaqdadır. Ortaq Türk Əlifbasının yaradılması Türk xalqları arasında qarşılıqlı anlayış və əməkdaşlığı möhkəmləndirməklə birlikdə onların dillərinin qorunmasına da öz töhfəsini verəcək.
Beynəlxalq Türk Akademiyası və Türk Dil Qurumu bu prosesə dəstək verən Türk Dövlətlərinin rəhbərliyinə və əməyi keçən bütün Komissiya üzvlərinə dərin təşəkkürünü bildirirlər. Bütün müvafiq qurumlardan təklif olunan Ortaq Türk Əlifbasının tətbiq olunmasını fəal şəkildə dəstəkləmələrini xahiş edirik”, - deyə məlumatda qeyd olunub.
7-09-2024, 12:39
Azərbaycan və Özbək ədəbiyyatı
Azərbaycan və Özbək ədəbiyyatları Şərq ədəbiyyatının mühüm tərkib hissələridir. Onların inkişaf tarixi, mədəni və dil baxımından qarşılıqlı təsirlənmişdir. Özbək ədəbiyyatı əsasən Mərkəzi Asiya, Azərbaycan ədəbiyyatı isə Qafqaz bölgəsinə xas olub, onların arasındakı fərqləri və oxşarlıqlarını öyrənmək ədəbiyyatın inkişafının bir çox cəhətlərini aydınlandırır.
Tarixi və Mədəni Təsirlər
Azərbaycan və Özbək ədəbiyyatları çox cəhətdən İslam mədəniyyəti və Şərq şeiri ilə təsirlənmişdir. Hər iki ədəbiyyatda da sufilik, ruhaniyyət və fəlsəfi mövzular mühüm yer tutur. Məsələn, hər iki ədəbiyyatda da insanın daxili dünyası, mənəvi axtarışlar və təbiətin müqəddəsliyi kimi mövzular geniş işıqlandırılmışdır.
Şeir
Hər iki ədəbiyyatda da şeir geniş inkişaf etmişdir. Şeir üsulları, mövzuları və formaları oxşar olsa da, dil və üslubda fərqlər mövcuddur. Şeirdə istifadə olunan obrazlar və mənəvi axtarışlar oxşar, lakin hər bir dilin özünə xas ifadə üsulu mövcuddur.
Tarixi İnkişaf
Özbək ədəbiyyatı tarixi olaraq Mərkəzi Asiya tarix və mədəniyyət kontekstində inkişaf etmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı isə Qafqaz bölgəsinin tarixi şəraitlərindən təsirlənmişdir. Özbək ədəbiyyatı əsasən köçəri qəbilələr və İslam mədəniyyəti ilə bağlıdır, Azərbaycan ədəbiyyatı isə Qafqazdakı bir çox xalqların mədəniyyətinə bağlıdır.
Dil və Üslub
Özbək ədəbiyyatı özbək dilində inkişaf etmişdirsə, Azərbaycan ədəbiyyatı isə azərbaycan dilindədir. Bu dillərdə şeir və proza üsulları, leksik və sintaktik fərqləri meydana gətirir. Özbək ədəbiyyatı Türk dilləri qrupuna, Azərbaycan ədəbiyyatı da eynilə türk dilləri qrupuna daxildir, bu dillərdə fərqli qrammatik qaydalar mövcuddur.
Özbək Şair və Yazıçılar
Özbək ədəbiyyatında Alisher Navoiy, Babur, Abdulla Qodiriy kimi şair və yazıçılar tanınmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatında isə Nizami Gəncəvi, Füzuli və Mirzə Fətəli Axundov kimi ədiblər xüsusi yer tutur. Onların yaradıcılıq üslubları və mövzuları fərqli olsa da, bir çox oxşarlıqlar da mövcuddur.
Təhlil: Alisher Navoiy “Lison ut-tayr” əsərində sufi mövzuları dərinliklə araşdırır. Şeirdə "quşlar" vasitəsilə insanın mənəvi axtarışları təsvir edilir. Navoiy bu əsərdə mənəviyyat, səmimiyyət və özünü anlamaq haqqında yazır. Əsər özbək şeirində mühüm əhəmiyyət kəsb edir, onun sintaktik və leksik xüsusiyyətləri səmimiyyəti və sədaqəti ifadə edir.
"Güclü aləmə heç bir şey də,
Yoxsa bir neçə olsa bir şey.
Yaxşı sözlər əslində, bu dünya,
Dostluğu göstərir yalnız bir az."
Təhlil: Abdulla Qodiriy "O'tkan kunlar" romanında özbək xalqının tarixi həyatı və sosial problemlərini əks etdirir. Əsər özbək cəmiyyətindəki sosial quruluşu, dəyərləri və insani vəziyyətləri dərindən təhlil edir. Roman çoxlu sosial və şəxsi çətinlikləri işıqlandırır.
"Keçmiş günlərin dərdli izləri,
Yaşanmış illər unudulmaz.
Hər bir üzdə bir nifrət izləri,
Könlüni qısan sözlər."
Azərbaycan Şair və Yazıçıları
Təhlil: Nizami Gəncəvi “Xəmsə”sində tarixi və fantastik elementləri birləşdirir. Əsər, xüsusilə "Xosrov və Şirin" kimi hekayələrdə, sevginin və insanlığın dəyişimini təsvir edir. Nizami Gəncəvinin şeiri fəlsəfi və mənəvi axtarışları əks etdirir.
Füzuli "Leyli və Məcnun" əsərində romantik və sufi mövzuları işıqlandırır. Əsər sevgi, mənəviyyat və insanın daxili dünyasını dərindən təhlil edir. Füzuli şeirində mənəvi axtarışlar və hisslər üstün əhəmiyyət kəsb edir.
"Sevgi qayğısı yanan qəlbimdə,
Qəlbim yanar, hər zaman bir yenidən.
Leylinin taleyi xoşbəxtliyə uyğun,
Məcnunun dərdini göstərir gözəllik."
Nəticə
Azərbaycan və Özbək ədəbiyyatları arasındakı fərq və oxşarlıqları təhlil etməklə, onların tarixi, mədəni və dil baxımından nə qədər zəngin olduğunu görmək mümkündür. Hər iki ədəbiyyat da öz xalqının mədəniyyətini və tarixini dərindən əks etdirir. Eyni zamanda, onların şeiriyyəti, mövzuları və ifadə üsulları fərqli və özünəməxsusdur. Özbək və Azərbaycan ədəbiyyatları arasındakı bu fərqlər və oxşarlıqlar ədəbiyyatdakı inkişafı və mədəni dəyişiklikləri daha yaxşı başa düşməyə kömək edir.
Lazizbek RAXİMOV,
Buxoro Dövlət Universitetinin tələbəsi
30-07-2024, 19:33
29 İyul, 2024- cü i, Beynəlxalq Muğam Mərkəzində- Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi və Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin təşkilatçılığı ilə şəhid Zaur İsmayılzadənin qəhrəmanlıq yolundan bəhs edən '' Buğra tələsi'' kitabının təqdimatı və anadan olmasının 29 -cu ili münasibəti ilə tədbir keçirilib.
Tədbiri giriş sözü ilə Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri Güllü Eldar Tomarlı açaraq şəhid Zaur İsmayılzadənin qəhrəmanlıq yolundan danışıb və kitab haqqında məlumat verib. Kitabın müəllifi Ötərxan Eltacdır.
Vətənimizin azadlığı, bütövlüyü, suverinliyi uğrunda canından keçən şəhidlərimizin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunub.
Dövlət himni səsləndirilib.
Söz Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədr müavini Vüsal Sehranoğluna verildi. O, qeyd etdi ki, Cənab Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə müzəffər ordumuzun qalib gəldiyi 44 günlük vətən müharibəsində qəhrəmanlıq göstərən, şəhidlik zirvəsinə ucalan Zaur İsmaylzadədən bəhs edən kitab gənclərə bir örnəkdi.
Tədbirdə kitabın müəllifi - AZTV- nin əməkdaşı, hərbi jurnalist Ötərxan Eltac, kitabın redaktoru pedaqogika elmləri doktoru, professor, əməkdar müəllim Pirəli Əliyev, Dədə Ələsgər Ocağı İB-nin sədri Xətai Ələsgərli, Xətai rayon Ağsaqllar Şurasının sədri, şəhid atası Mürvət Əzizov, şair Brilyant Atəş, şəhid bacısı, şair Lalə İsmayıl, Əməkdar Mədəniyyət işçisi , aşıq Solmaz Kosayeva, Nənə qızlar ansamblı, bəstəkar Yaqut Almaz, gənc müğənni Arif Mehmandost, şəhid ailələri, qazilər, ziyalılar, jurnalistlər, şairlər, müğənnilər, şəhidin yaxınları, doğmaları çıxış etdilər.
Məclisin üzvü Zülfiyyə İsmayılova şəhid Zaur İsmayılzadənin anasına- Azərbaycan xanımlarının simvolu olan ipək kəlağayı hədiyyə verdi.
Şəhid haqqında video-çarx nümayiş olundu.
Tədbirin davamıı Lənkəranda oldu.
30 iyul, 2024-cü iildə Qəni Vəliyev adına Lənkəran şəhər Mədəniyyət Mərkəzində- Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi, Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyətinin dəstəyi və Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin birgə təşkilatçılığı ilə şəhid Zaur İsmayılzadənin qəhrəmanlıq yolundan bəhs edən ''Buğra tələsi'' kitabının təqdimatı və anadan olmasının 29-cu il münasibəti ilə tədbir keçirildi.
Tədbiri giriş sözü ilə Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədri Güllü Eldar Tomarlı açaraq, şəhid Zaur İsmayılzadənin qəhrəmanlıq yolundan danışdı. Şəhidlərimiz bir dəqiqəlik sükutla anıldı. Dövlət himnimiz səsləndirildi.
Lənkəran şəhər İcra başçısının müavini Ülviyyə Əliyeva bizi birliyimizə, bütövlüyümüzə qovuşduran qəhrəman oğulların şücaətindən, dövlətin şəhid ailələrinə diqqət və qayğısından söz açdı.
Zaur İsmayılzadədən bəhs edən video-çarx göstərildi.
Kitabın müəllifi Ötərxan Eltac, Əməkdar Mədəniyyət işçisi, aşıq Solmaz Kosayeva, Brilyant Atəş, Mübariz Süleymanlı, Rafiq Abbasov və neçə-neçə söz sahibi çıxış etdi.
Güllü Eldar Tomarlı sonda Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinə, Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyətinə və bütün tədbir iştirakçılarına təşəkkürünü bildirib.Tədbir başa çatdıqdan sonra şəhidin məzarı ziyarət olundu.
15-07-2024, 13:29
Turanın "gündoğar qolu"
Əvvəlcə Yaponların etnik və irqi kökəni ilə əlaqədar digər tezislərin mövcud olduğunu da nəzərə almalıyıq. Bu tezislər Yaponların Okeaniya və ya Cənub-Şərqi Asiya, Çin kökənli və Sarı irqdən olduqları yönündə birləşir. Bəs bu iddialar doğrudur ya yanlış?
Bir neçə yazar, Malaziya, Filippin, İndoneziya və Polineziya kimi okeaniya adalarından yerlilərin, hətta Tamil kimi hind kökənlilərin Yapon adalarına köçü ilə Yapon millətinin ərsəyə gəldiyini söyləməkdədirlər. Sansomun dediyi kimi, bu görüşün doğruluğunu isbat edə biləcək heç bir dəlil yoxdur. Ayrıca, "Təməldə Yaponlar bir qitə irqidirlər. Dilləri və fiziki xüsusiyyətləri, dəqiq olaraq onların Şimali Asiyadan gəldiklərini göstərir və coğrafi tədqiqatlar da Koreyanın onların keçiş nöqtələri olmasına işarə edir. Həqiqətən Koreyadan Yaponiyaya dağınıq bir köç tarixi zamanlarda da davam etmişdir. Şimali Asiya dediyimizdə, Çini kənarda buraxırıq. Yaponların Çinlilərə olan irqi yaxınlığı (ki bunu tez-tez eşidirik) hesaba qatılması çox az ehtimal olan şeydir" (Bax: Aston W.G.Shinto: The Ancient Religion of Japan, replicated by UT Back-in Print Service, The University of Toronto, Canada, 2001, s. 1).
Yaponların Çin və ya Cənub-Şərqi Asiya kökənli olduqları yönündəki tezislər o qədər də qüvvətli deyil. Etnik kökənin təyin olunmasında din faktoru da müəyyən rol oynamaqdadır. Yaponların milli dini olan Şintoizm, kültürəl və mədəni olaraq Türk Kam-Şaman inancına bənzəməkdədir (Bax: Bayraktar M. Türkler Ve Japonlar, Tek Ağaç Eylül Yayıncılık, 2007, s. 97). Ballou bu nüansı belə ifadə edir: "Erkən Yapon dini inanclarının ilk təməl mənbələri, Çindən ziyadə Şimali Asiyadadır." Eyni şeyi Hall da söyləyir; "Yaponlar... dil, sosial adətlər və dini inancları baxımından çox güclü bir şəkildə şimal-şərqi Asiyaya bağlıdırlar." Arxeoloji qazıntılar və tapıntılara gəldikdə isə, Yaponiyanın ön tarixinin başlanğıcı və ya miladı Komon mədəniyyəti (Comon Culture) olaraq adlanır. M.ö. 4200-250-ci illəri əhatə etmişdir. M.ö. 3-cü əsrləri əhatə edən və Komon mədəniyyətinin davamı olan mədəniyyətə isə "Yayoi mədəniyyəti" deyilir. Antik Yapon tarixinin bünövrə daşları bu iki mədəniyyətdir. İndi bu iki mədəniyyət dövrünə aid tapıntılardan elm adamlarının gəldiyi nəticələrə və fikirlərə baxaq: "Luçu adalarına qədər çatan, lakin Formosaya qədər çatmayan Komon mədəniyyəti, Cənubi Çin və Hind-Çini əhatə edən Neolit dövrü mədəniyyətlərindən ayrı bir qrupa aiddir. Beləliklə, Komon mədəniyyətinin şimal kökənli olduğunu təxmin etmək ağlabatandır, əgər belədirsə, Yaponiyadakı neolit dövrü qalıntılarına bənzərlik göstərən qalıntıların Şimali Asiya qitəsindəki bəzi bölgələrdə də tapılmasını gözləməliyik. Həqiqətdə isə belə bir bənzərlik, Koreyada olub erkən dövr neolit dulusçuluğunun bəzi ilkəl tiplərində var. Fəqət bu, Komon tipdəki dulusçuluqdan fərqli olaraq Yayoi tipdəki dulusçuluğa bənzəyir, beləliklə indilik dulusçuluğun və ya başqa daş sənətinin Yaponiyanın erkən neolit dövrü mədəniyyətinin kökəninə işıq tutmur. Sadəcə bənzətmə ilə, əgər Yayoi mədəniyyəti Koreya yolu ilə Şimali Asiya qitəsindən gəlibsə (bu hardasa dəqiqdir), coğrafi özül diqqətə alınaraq daha erkən Komon mədəniyyətinin də bənzər bölgədən gəlməsi ehtimal daxilindədir və çox güman ki, eyni yolu izləyib (Bax: Sansom G. B. Japan, A Short Cultural History, Tokyo, 1997, s. 4). Mr.Sansom Comon mədəniyyətinin köklərinin Cənubi Çin və ümumilikdə cənub-şərqi Asiyadan dəqiq şəkildə fərqli olduğunu ifadə edir və tarixdən əvvəlki Yapon mədəniyyətinin Şimali Asiya kökənli olduğunu müdafiə etməkdədir. Aradakı körpünü isə Koreya vasitəsilə qurur və tezisini Koreyada tapılmış erkən Neolit dövrü dulus qalıntılarının Comon mədəniyyətinə aid olan duluslara bənzədiyi arqumenti ilə təməlləndirir. Bənzər bir fikri Hane Mikiso da müdafiə edir. Yayoi bəzək sənətinin köklərini Altay dillərinin danışıldığı bölgədəki tapıntılarla müqayisə edir və Yaponların köklərini bura bağlayır. Koreya bağlantısını Bersihand Roger də ifadə edir və bununla kifayətlənməyib Yaponiya adalarına köç edən ilkəl qəbilələrin Ural-Altaylı və ya Altay-Tunquz kökənli olduğunu söyləyir: "Yaponiyaya ilk axının Cənubi Koreya yolu ilə olması gərəkdir... Kyüşünün şimalından girərək oradan da bütün adalara yayılmışdılar. Bu ilk gələnlər Ural-Altay və ya Altay-Tunquz deyilən xalqlardan olmuşdu. Yaponların Şimali Asiya kökənli olduqlarını doğrulayan Kaizuka deyilən tarixdən əvvəlki qalıntılar tapılmışdır". Beləliklə Yaponların Okeaniya adalarının yerlilərindən törəməsi haqqında görüşlərin yanlışlığı da dəqiqləşmiş olur. Yaponların dillərinə gəldikdə isə, türkoloq Osman Karatay bir sıra fərqlərlə birlikdə yaponcanın Altay dili ola biləcəyinə işarə edir; "Yaponca: 130 milyona yaxın insan tərəfindən Yaponiyanı oluşduran adalarda danışılan dildir. Ən qədim mənbələri Türkcə ilə eyni dövrə gedib çıxır. Bu səbəbdən, Altay çalışmalarında tarixi dərinliyin təmin olunması baxımından önəmlidir... Səs və sistemi daha fərqli olmaqla birlikdə, fonetik quruluş xüsusiyyətləri baxımından Ural-Altay bölgəsi dillərinə bənzəyir..." (Bax: Osman Karatay, Ural-Altay Kuramı, Selenge Yayınevi, İstanbul 2020, s. 47-48).
Məşhur "Dünya Tarixi" əsərinin müəllifi H.G.Wells Ural-Altay dillərindən bəhs edərkən Koreya və Yapon dillərini də zikr edir. Lakin dəlilləri yetərli görmür. Etnoqrafik araşdırmalar, Yaponların Turan ailəsinin çox erkən ayrılmış bir qolu olduğunu doğrulamaqdadır. Məşhur Yapon tarixçi Eqami Namioya görə m.s. 3-cü əsrdə Yapon adalarındakı ilk dövlət Yamoto adı altında Altaylı köçərilər tərəfindən qurulmuşdur (Bax: Ələsgər Siyablı, Dünya Tarixində Turan Dövrü, Köhlən Nəşriyyatı 2021, s. 424). Onu da qeyd edək ki, ilk Yapon imperatorunun adı türkcə olub, Meimandır (Bax: Закирьзяанов Кайрат. Под Знаком Волка, 2012, s. 141). Cənub-Şərqi Asiya və Çin tezislərini rədd edən Mr.Sansom əmin bir şəkildə Yaponların Ural-Altaylı olduğunu söyləyir: "Bu qısa xülasə, arxeoloji tədqiqatların ortaya qoyduğu kimi tarixdən əvvəlki Yaponiyanın tarixidir. Bundan, Neolit dövrünün sonuna doğru ölkənin, etnoloqlar və daha doğrusu linqvistlərə görə Ural-Altay olaraq tanınan, Finlərin, Samoyedlərin, Hunların, Tunquz qəbilələri və Monqolların da daxil olduğu xalqlar tərəfindən məskunlaşdırıldığı nəticəsinə dəqiqliyə yaxın bir qənaətə gəlirik". Mr.Vheeler isə erkən Yaponları "Türklərin əmiuşağı olan Ural Tatarı" sayır və C.K.Parkerin fikirlərinə qatılaraq Yaponları Koreyadan gələn Türkcə-Tatarca danışan işğalçılar olaraq ifadə edir: "Qəbilə adətləri, evlənmə, cənazə ayinləri, xürafələr, kahinlik üsulları, dil, fiziki ölçülər və yüzlərlə başqa şeydən ortaya çıçan ən müdafiə edilə biləcək nəzəriyyə, Yaponları, müştərək Altay qrupu deyə adlandırılan Doxanın "Şimali Himalay Mərkəzi"nə yerləşdirməkdədir. Qısaca bu qrup, ən təməldə, Mancur əkinçisinin, Monqol köçərisinin, Koreyalının, Türkün və Hunların əmisi oğlu olan bir Ural Tatarıdır. C.K.Parkerin təmsil etdiyi bir qrup elm adamı Yaponları, Türkcə-Tatarca danışan və Koreyadan gəlmiş işğalçılar hesab etməkdədir". Təsadüfi deyil ki, Sir Sykes də Yaponiyanı bir "Turan dövləti" hesab edir. Qısaca; Yaponlar və Türklər əmioğludur. Qohumdur. Eyni ulu ağacın kökləri birləşən iki ayrı budağıdır.
Nağıbəyov Məmmədtağıbəy
Sorğu
Saytımızda hansı mövzulara daha çox yer verilməsini istəyirsiniz?
Son buraxılışımız
Facebook səhifəmiz
Reklam
Hava
Valyuta
Reklam
Sayğac
Ən çox baxılanlar
Köşə
Xəbər lenti
Foto
Bütöv.az
Video
"Vətən Qəhrəmanları" Şəhid İlyas Nəsirov
All rights reserved ©2012 Butov.az
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!