Ortaq türk əlifbası ilə bağlı məqamlar razılaşdırılıb - Binəli Yıldırım

Zəngəzur Dəhlizi Orta Dəhlizin tərkib hissəsi olaraq, Türk dünyasının inkişafına verilən töhfənin mühüm amilidir.
Bu barədə Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Ağsaqqallar Şurasının rəhbəri Binəli Yıldırım Türkiyənin Səlcuq Universitetində keçirilən simpoziumda çıxışı zamanı bildirib.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın qərb bölgələri ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında marşrutun açılması Türk dünyasının potensialını daha da açacaq, onun resursları və sərvətləri türk xalqlarının rifahı naminə istifadə ediləcək. “Zəngəzur Dəhlizi Türk dünyasının gələcəyi üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir”, - deyə Binəli Yıldırım bildirib.
O, TDT ölkələri arasındakı ticarət göstəricilərinə toxunaraq bildirib ki, hazırda türk dövlətləri arasında 1,1 trilyon dollarlıq ümumi xarici ticarət dövriyyəsinə baxmayaraq, bunun cəmi 70 milyard dolları qarşılıqlı ticarətin payına düşür.
TDT Ağsaqqallar Şurasının rəhbəri, həmçinin 34 hərfdən ibarət ortaq türk əlifbasının tam istifadəsinin zəruriliyini də qeyd edib. “Ortaq türk əlifbası ilə bağlı iş məqamları razılaşdırılıb. Bu gün bu əlifbanın faktiki olaraq tətbiqi vacibdir. Hər şey ayrı-ayrı ölkələrin siyasi iradəsindən və onu tətbiq etmək səyindən asılıdır. Buna vaxt lazımdır”, - deyən B.Yıldırım yeni əlifba sayəsində TDT ölkələri sakinlərinin istənilən türk dilində oxuya biləcəyini qeyd edib.
TDT Ağsaqqallar Şurasının rəhbəri, eyni zamanda, Türk dünyasının ortaq tarixi üzrə dərsliklərin hazırlanması, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və infrastrukturun inkişafı kimi məsələləri də türk dövlətlərinin inteqrasiyasının gündəmində duran vacib məsələlər kimi diqqətə çatdırıb.

Azərbaycan-Özbəkistan münasibətləri möhkəm təməl üzərində qurulub

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Özbəkistanın Milli İnformasiya Agentliyinə verdiyi müsahibədə Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının Məşvərət görüşündə sayca üçüncü iştirakı olacağını söyləyib. Qeyd edək ki, Dövlət başçısının dəvət aldığı ilk görüş 2023-cü ildə Düşənbədə, ikincisi isə 2024-cü ildə Astanada keçirilib və qarşıdakı görüşün Daşkənddə keçirilməsi gözlənilir.
Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri artan strateji əhəmiyyətə malik vahid tarixi, mədəni, coğrafi və geosiyasi məkanı formalaşdırır. Xəzər dənizi Azərbaycanı Mərkəzi Asiya ölkələrindən fiziki olaraq ayırsa da, əslində mühüm birləşdirici amildir.
Azərbaycan Prezidentinin müsahibəsində vurğuladığı kimi, bu gün Xəzər dənizi, sadəcə, coğrafi anlayış deyil, o, hər şeydən əvvəl xalqlarımızın strateji birliyinin, iqtisadi potensialının və tarixi əməkdaşlığının rəmzidir.
Azərbaycanla Özbəkistan türkdilli ölkələr olmaqla bərabər qardaş ölkə və etibarlı müttəfiqdirlər. Hər iki ölkəni yalnız coğrafi deyil, həm də ortaq köklər, ortaq dini və mənəvi dəyərlər, adət-ənənələr, zəngin tarixi-mədəni irs, eyni zamanda tarixi-mədəni əlaqələr birləşdirir. Əsrlərdən bəri hər iki xalq dostluq qardaşlıq münasibətində olub və biri-birinə dərin rəğbət və hörmət bəsləyiblər. Eləcə də dövlətlərarası münasibətlər də möhkəm təməl üzərində qurulub.
Qeyd edək ki, Azərbaycan yalnız Özbəkistanla deyil, regiondakı bütün ölkələrlə ən yüksək səviyyədə əməkdaşlığın hərtərəfli inkişafına xüsusi əhəmiyyət verir. Mərkəzi Asiya ölkələri ilə Azərbaycan arasında ikitərəfli əsasda qurulan strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik münasibətləri, həmçinin fəal siyasi dialoq və qarşılıqlı səfərlər bu əməkdaşlıq formatının uğurunda mühüm rol oynayır.
Prezident İlham Əliyev müsahibəsində qeyd edib ki, Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının 7-ci Məşvərət görüşü qardaş xalqlarımız arasında əsrlər boyu davam edən dostluğun möhkəmləndirilməsində, siyasi, iqtisadi, nəqliyyat, investisiya, enerji, mədəni, humanitar və rəqəmsal transformasiya sahələrində çoxsəviyyəli əməkdaşlığın genişləndirilməsində əhəmiyyətli mərhələ olacaq. Sevindirici haldır ki, dövlətlərarası münasibətlərimiz bu möhkəm təməl üzərində uğurla inkişaf edir.
Azərbaycan ilə Özbəkistan arasında münasibətlər həmişə yüksək səviyyədə olub, bu gün də ən yüksək - müttəfiqlik səviyyəsindədir. Ölkələr arasında əməkdaşlıq beynəlxalq platformalarda da uğurla inkişaf edir. Özbəkistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəyişməz olaraq daim dəstəkləyib. Eyni zamanda Özbəkistan Qarabağ bölgəsinin yenidən qurulmasına yardım göstərmək təşəbbüsünü irəli sürən ilk ölkə, Prezident Mirziyoyev isə dünyada ilk lider olub.
Azərbaycan və Özbəkistan Türk Dövlətləri Təşkilatının fəal üzvləridirlər və türk birliyinin möhkəmləndirilməsinə mühüm töhfələr verirlər. Eyni zamanda, münasibətlərimiz BMT, Qoşulmama Hərəkatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, AQEM və digər beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində uğurla inkişaf edir.
Onu da qeyd edək ki, dövlətlərarası münasibətlərin inkişafına təsir edən digər, əhəmiyyəti heç də az olmayan amil Özbəkistan Prezidenti Şavkat Miromonoviç Mirziyoyev ilə İlham Əliyev arasında yaranan şəxsi etimad və dostluq münasibətləridir.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev: “Qardaş Özbəkistanın lideri, görkəmli dövlət xadimi və Azərbaycanın böyük dostu Prezident Şavkat Mirziyoyevi ölkəmizdə salamlamaq bizim üçün həmişə böyük şərəf və məmnuniyyətdir. Qeyd edim ki, son bir il yarım ərzində beş belə səfər olub.
Bu tarixi səfərlər zamanı onlarla mühüm sənəd, o cümlədən Strateji tərəfdaşlığın daha da möhkəmləndirilməsi haqqında Bəyannamə, Müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilə, “Azərbaycan Respublikası ilə Özbəkistan Respublikası arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilənin həyata keçirilməsi üzrə 2025-2029-cu illər üçün “Yol Xəritəsi” və digər sənədlər imzalandı. Qısa müddət ərzində çox böyük işlər görüldü. Bütün bu qarşılıqlı səfərlər Azərbaycan-Özbəkistan münasibətlərinin həm ikitərəfli əsasda, həm də Mərkəzi Asiya və Xəzər regionu da daxil olmaqla, vahid coğrafi məkanda yeni tərəfdaşlıq imkanlarının reallaşdırılması baxımından bütün sahələrdə möhkəmləndirilməsinə əhəmiyyətli təkan verib”.
Prezident İlham Əliyev müsahibəsində 2023-cü ilin avqustunda təsis edilmiş Ali Dövlətlərarası Şuranın da münasibətlərin inkişaf strategiyasının müəyyənləşdirilməsində xüsusi rol oynadığını vurğulayıb. Şuranın artıq qarşılıqlı dövlət səfərləri çərçivəsində 2024-cü il avqustun 22-də Daşkənddə və 2025-ci il iyulun 2-də Bakıda iki iclas keçirdiyini qeyd edib.
Hər iki dövlət arasında iqtisadi-ticari əməkdaşlıq da günü-gündən artır, genişlənir. Hər iki tərəf qarşılıqlı əməkdaşlığı genişləndirmək üçün əhəmiyyətli səylər göstərir, yeni layihələr irəli sürür və birgə təşəbbüslərin həyata keçirilməsinə xüsusi əhəmiyyət verir. Bu gün Azərbaycanda təxminən 120 Özbəkistan investisiyalı kommersiya təşkilatı qeydiyyatdan keçib və iqtisadiyyatın müxtəlif istiqamətlərində - sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, nəqliyyat və xidmət sahələrində uğurla fəaliyyət göstərir.
Azərbaycan qardaş Özbəkistan ilə iqtisadiyyatın bütün sahələrində əməkdaşlığı daha da genişləndirməkdə maraqlıdır. Bunun üçün güclü siyasi iradə və əhəmiyyətli potensial mövcuddur. Bu günədək iqtisadi münasibətlərimizin daha da inkişafı üçün etibarlı hüquqi baza yaradan təxminən 200 sənəd imzalanıb.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev: “Ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın əsas istiqamətlərindən biri şaxələndirilmiş nəqliyyat və logistika infrastrukturunun inkişafı, tranzit imkanlarının genişləndirilməsidir. Bu sahədə ölkələrimizin Orta Dəhliz Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunda iştirakı xüsusi əhəmiyyətə malikdir və onun çərçivəsində Azərbaycan Özbəkistan və Mərkəzi Asiya dövlətləri üçün mühüm tranzit ölkə qismində çıxış edir. Son illərdə Orta Dəhliz vasitəsilə ixrac imkanlarının və daşımaların artması xüsusi strateji əhəmiyyətə malikdir.
2024-cü ildə Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan enerji sistemlərinin inteqrasiyasına və bərpaolunan enerji mənbələrinin təşviqinə yönəlmiş bir sıra strateji sazişlər, memorandumlar imzalayıblar ki, bu da regionun davamlı inkişafı və enerji əməkdaşlığını gücləndirmək üçün yeni perspektivlər açır”.
Dövlət başçımız Özbəkistan Milli İnformasiya Agentliyinə müsahibəsində ortaq tarixi və mədəni dəyərləri qorumaq, bütün səviyyələrdə sıx əməkdaşlıq etmək üçün birgə səylər göstərildiyini söyləyib.
2023-cü ildə Azərbaycanda Özbəkistan Mədəniyyəti Günləri, 2024-cü ildə isə Özbəkistan Elm və Mədəniyyət Günləri keçirilib. Elə həmin il Özbəkistanda Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri, Xivə şəhərində isə “Şuşa günləri” təşkil olunub.
Qeyd olunub ki, Daşkənddə Heydər Əliyev meydanı var və bu ilin iyulunda Bakıda “Özbəkistan” parkının təməli qoyulub.
Azərbaycan və Özbəkistanın birgə səyləri sayəsində FIFA İcraiyyə Komitəsi 2027-ci ildə keçiriləcək futbol üzrə U-20 Dünya çempionatının final mərhələsini Azərbaycanda və Özbəkistanda təşkil etmək qərarına gəlib. Bu, Avropa ilə Asiyanı birləşdirəcək ortaq tarixi nailiyyətdir.
Bütün bu və bu kimi bir sıra tədbirlər və həyata keçirilən layihələr Azərbaycan ilə Özbəkistanın mədəni, humanitar sahələrdə güclü qardaşlıq münasibətlərini əyani şəkildə nümayiş etdirir, xalqlarımız arasında dostluğun möhkəmlənməsinə, mənəvi və mədəni qarşılıqlı əlaqələrin daha da inkişafına xidmət göstərir.

Şəhla Ağbulud
“Abşeron” qəzetinin baş redaktoru

Sadiq QURBANOV,
Milli Məclisin Təbii ehtiyyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədri

TÜRKOLOJİ QURULTAYIN TARİXİ MİSSİYASI, MİLLİ KİMLİYİN DİRÇƏLDİLMƏSİ
Milli kimlik anlayışı xalqın tarixi inkişaf prosesində formalaşan və onun mənəvi-mədəni dəyərlərini, dilini, dünyagörüşünü özündə ehtiva edən mürəkkəb ictimai fenomen kimi çıxış edir. Milli kimliyin mahiyyətini müəyyən edən başlıca amillərdən biri dil, digəri isə tarixi yaddaş və özünüdərk prosesidir. Bu mənada milli kimlik təkcə mənsubiyyət hissi deyil, həm də xalqın öz taleyini dərk etmə, mənəvi sərhədlərini və birgə varlıq idealını müəyyənləşdirmə formasıdır.
XX əsrin əvvəllərində baş verən ictimai-siyasi dəyişikliklər türk xalqları arasında milli özünüdərkin intensivləşməsinə səbəb oldu. Məhz bu dövrdə ortaq dil, mədəni birlik və tarixi yaddaşın qorunması ideyası intellektual düşüncənin əsas istiqamətlərindən birinə çevrildi. 1926-cı ildə Bakıda keçirilən I Türkoloji Qurultay bu baxımdan təkcə elmi hadisə deyil, həm də türk xalqlarının milli özünüdərk konsepsiyasının təməl mərhələlərindən biri kimi tarixə düşdü. Qurultayda səslənən ideyalar türk xalqlarının dil birliyinin, mədəni inteqrasiyasının və mənəvi həmrəyliyinin bərpasına yönəldi. Bu baxımdan, ümummilli Lider Heydər Əliyevin milli kimlik, dil və türk dünyasının birliyi barədə baxışları qurultayda əsaslandırılmış ideyaların müasir dövrdə davamı kimi dəyərləndirilə bilər. Ulu Öndərin "Millətin milliliyini saxlayan onun dilidir" fikri milli kimliyin qorunmasının mahiyyətini ifadə etməklə yanaşı, dilin xalqın tarixi yaddaşında və ictimai şüurunda daşıdığı fundamental rolu elmi səviyyədə ümumiləşdirir. Heydər Əliyev üçün dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də milli varlığın, siyasi müstəqilliyin və mədəni bütövlüyün daşıyıcısı idi.
Bu ideoloji xəttin müasir mərhələdə davamı kimi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 22 oktyabr 2025-ci il tarixli sərəncamı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Dövlət başçısının Bakıda keçirilmiş I Türkoloji Qurultayın 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında imzaladığı sərəncam, təkcə tarixi hadisənin qeyd olunması deyil, həm də türk xalqlarının ortaq köklərinə, mənəvi birliyinə və milli yaddaşına verilən dərin dəyərin göstəricisidir.
Hər bir yubiley, kimə və ya hansı hadisəyə həsr olunmasından asılı olmayaraq, mahiyyət etibarilə yaddaşın təzələnməsi, oyanması ilə əlamətdardır. Lakin elə yubileylər var ki, xalqın, millətin və ümumən mənsub olduğu etnosun tarixi taleyi ilə fövqəladə dərəcədə bağlı olur. Türkoloji Qurultayın 100 illiyinin qeyd olunması haqqında Prezident İlham Əliyevin sərəncamı da məhz bu qəbildəndir. O, milli yaddaşın unudulmaz, qapanmaz və əbədi yaşayacaq səhifəsini bir əsrdən sonra yenidən açdı. Açdı ki, millətin övladları bu tarixi öyrənsin, yadda saxlasın və Azərbaycan xalqının, eləcə də bütün türk dünyasının gələcək yolunun hansı hədəfə doğru yönəldiyini heç vaxt unutmasın.
Müasir dünya siyasi səhnəsində Azərbaycanı uğurla təmsil edən, dünyanın aparıcı siyasi fiqurları tərəfindən önəmli siyasətçi kimi qəbul edilən, Azərbaycan və digər türk dövlətləri və xalqlarının milli, siyasi, iqtisadi, mədəni ehtiyatlarını türk xalqlarının inteqrasiyasına uğurla yönəldən İlham Əliyev müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin banisi Heydər Əliyev kimi, mənsub olduğu xalqın, millətin və etnosun gələcək taleyinin məhz hansı hədəflərlə bağlı olduğunu və onlara doğru gedən yolun tarixin hansı yaddaş səhifələrindən keçdiyini çox gözəl bilir. Bu mənada, cənab Prezidentin I Türkoloji Qurultayın tarixi mənası, milli mahiyyəti və perspektivi haqqındakı strateji düşüncələri onun verdiyi sərəncamda öz əksini dolğun şəkildə tapmışdır.
Sərəncamda deyilir ki, "I Türkoloji Qurultay ortaq zəngin keçmişə və qədim irsə malik türk xalqlarının mədəni inteqrasiyasında mərhələ yaratmış müstəsna əhəmiyyətli hadisələrdəndir. Beynəlxalq miqyaslı bu unikal elmi forumda türkologiyanın ən aktual məsələləri geniş və sistemli müzakirə obyektinə çevrilmiş, türk dünyasının dili, tarixi, etnoqrafiyası, ədəbiyyatı və mədəniyyətinin gələcəyi ilə bağlı vacib qərarlar qəbul edilmiş, latın qrafikası əsasında vahid ümumtürk əlifbasına keçilməsi xüsusi diqqət mərkəzində saxlanılmışdır".
Qurultay haqqında ilk baxışdan hamımızın bildiyi məsələlər təsirini bağışlayan bu abzasda öz əksini tapmış konseptlər, əslində, milli tariximizin hansı nöqtədə necə sarsıdıldığını, türk tarixinin inkişaf dialektikasının hansı məqamlarda ağır zərbələr altında qırıldığını, bu taleyin hansı antimilli istiqamətlərə yönəldildiyini və ən başlıcası, türk xalqlarının birlik yolunun hansı köklərdən başlayaraq inkişaf etdirməyin lazım olduğunu göstərir.
Sözügedən abzasın mənası, mahiyyəti və ideoloji substratı aşağıdakı konseptlər üzərində qurulmuşdur:
- türk xalqlarının ortaq keçmişə və zəngin irsə malik olması;
- onların mədəni inteqrasiyasının vacibliyi;
- türkologiyanın bir elmi düşüncə sistemi olmaqdan daha ziyadə milli və siyasi əhəmiyyətə malik olması;
- türk dünyasının dil, tarix, etnoqrafiya, ədəbiyyat və mədəniyyətlərinin öyrənilməsinin prioritet istiqamətlərə çevrilməsi;
- latın qrafikası əsasında vahid ümumtürk əlifbasının türk xalqlarının etnik-milli kommunikasiya modeli kimi əhəmiyyəti.
Sərəncamda Bakı şəhərinin türk dünyasının etnik-mədəni "episentri" kimi rolu xüsusi vurğulanır: "Bakı şəhəri XX əsrin əvvəllərindən intellektual həyatın yüksək səviyyəsi ilə seçildiyi və dünya türkologiyasının nüfuzlu mərkəzlərindən biri kimi tanındığı üçün I Türkoloji Qurultaya evsahibliyi etmişdir. Türk respublikaları arasında yeni əlifbanın ilk kütləvi tətbiqinə məhz Azərbaycanda başlanılması isə hələ XIX əsrdən etibarən burada mütərəqqi düşüncəli ziyalıların əlifba islahatı uğrunda apardıqları ardıcıl mübarizənin nəticəsi idi".
Bütün mənəviyyatı və əqidəsi ilə türk dünyasına bağlı olan İlham Əliyevin sərəncamında Bakı şəhərinin I Qurultayın keçirildiyi məkan kimi diqqət mərkəzinə gətirilməsi təkcə real tarixin xatırlanması olmayıb, gələcəyə yönəlik alt mənalar da daşımaqdadır. Sərəncamdan aydın olduğu kimi, Bakı şəhəri XX əsrin əvvəllərində, sözün həqiqi mənasında, türk-müsəlman dünyasının intellektual mərkəzi rolunu oynayırdı. Bu, təsadüfi olmayıb, Azərbaycanın hələ sovet hökuməti qurulana qədərki tarixi ilə sıx bağlı idi. Dünyanın ən zəngin neft yataqlarının olduğu Bakı sənaye şəhərinə çevrilmiş, buraya ən müxtəlif yerlərdən savadlı mühəndislər, öz sahəsinin biliciləri olan mütəxəssislər, istedadlı sənət adamları, o cümlədən elm adamları gəlmişdilər. 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində universitetin qurulması milli intellektual potensiyanın inkişafında böyük rol oynamışdı. Bütün bunlar I Türkoloji Qurultayın keçirildiyi 1926-cı ilə qədər Bakını artıq, qeyri-rəsm də olsa, türk dünyasının mərkəzinə çevirmişdi. Sərəncamda türk respublikaları arasında yeni əlifbanın ilk kütləvi tətbiqinə məhz Azərbaycanda başlanması məhz həmin intellektual potensiyanın (XIX əsrdən etibarən burada mütərəqqi düşüncəli ziyalıların) əlifba islahatı uğrunda apardıqları ardıcıl mübarizənin reallaşması kimi qiymətləndirilir.
ütün bunlar sərəncamın rəsmi üslubu və ritorikasının alt qatlarına, dərinliklərinə diqqət yetirməyə vadar edir. Dünən Bakının XX əsrin əvvəllərində türk dünyasının intellektual mərkəzinə çevrilməsinin bu gün vurğulanmasının türk dünyasının gələcək inkişafı baxımından dərin strateji və taktiki mənaları vardır. Bakı bu gün, sözün həqiqi mənasında, türk dünyasının hər mənada mərkəzinə çevrilməkdə, türk xalqlarının taleyi ilə bağlı ən mühüm qərarların qəbul olunduğu, ümummilli strategiya və taktikaların qurulduğu paytaxt rolunu oynamaqdadır. Bu cəhətdən, sərəncamda Bakının nümunəsində, əslində, Azərbaycanının türk və müsəlman dünyasında oynadığı tarixi rola diqqət yetirilmişdir. Azərbaycan coğrafi baxımdan bütün türk dünyası üçün mühüm körpü rolunu oynamışdır. İstər Şimal və Cənub, istərsə də Şərq və Qərb türk axınları tarixən hər zaman Azərbaycanla bağlı olmuş və bu mənada, türk dünyasının tarixi taleyinin ən mühüm hadisələri Azərbaycanla əlaqələnmişdir. Avrasiyada siyasi, milli, hərbi və digər səbəblərdən baş verən tarixi miqrasiyaların ən mühüm körpülərindən biri məhz Azərbaycan idi. Bütün bu tarixi reallıqların ən böyük sübutu Azərbaycan dilidir. Ana dilimiz türk dilləri arasında yeganə dildir ki, türk dillərinin əsas qollarının ümumi xüsusiyyətlərini həm leksik, həm də sintaktik baxımdan özündə əks etdirir. Çünki Azərbaycan özü şərqi və qərbi türk bölgələri arasında körpü rolunu oynadığı kimi, Azərbaycan dili də ortaq dil kimi eyni rolu oynamışdır. Bu mənada, sərəncamda Bakının intellektual mərkəz kimi rolunun vurğulanması tarixi-mədəni reallıqları özündə əks etdirir.
Cənab İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamın daha bir mühüm əhəmiyyəti türk dünyasının inkişafına hər zaman mane olmuş, türk xalqlarının siyasi, milli, mədəni baxımdan tərəqqisini əhəmiyyətli dərəcədə ləngitmiş hədəfin müasir geosiyasi reallıqlar fonunda dəqiq şəkildə göstərilməsidir: "I Türkoloji Qurultayda səslənən başlıca fikir və müddəaların həyata keçməsinin qarşısı az sonra bolşevik rejiminin və sovet totalitar idarə üsulunun yaratdığı maneələrlə sərt formada alınmış, qurultay nümayəndələrinin böyük əksəriyyəti 1930-cu illər repressiyasına məruz qalmış, bununla da türkologiyanın inkişafına olduqca ağır zərbə vurulmuşdur. Yalnız ötən əsrin sonlarında əldə etdikləri milli müstəqillik türk xalqlarının mənəvi dirçəliş yollarını işıqlandırmış, mühüm problemlər sırasında latın qrafikalı ümumtürk əlifbasının tətbiqini bir daha aktuallaşdırmışdır".
Doğrudan da, son dərəcə acı və faciəvi bir həqiqətdir ki, 1926-cı il I Türkoloji Qurultay nümayəndələrinin böyük əksəriyyəti amansız və qanlı şəkildə 1930-cu illər repressiyasına məruz qaldı. Əlbəttə, bu gün bunu XX əsrin 30-cu illərinin amansız stalinizm rejimi ilə əlaqələndirmək asandır və zahiri planda bu, əslində, doğrudan da belədir. Ötən əsrin 30-cu illərindən başlamış 50-ci illərin sonlarına qədər neçə milyon sovet insanı amansız cəza maşınından keçərək həyatını, sağlamlığını, karyerasını itirdi. Bu cəhətdən, I Türkoloji Qurultay nümayəndələrinin qətli, həbsi, yaxud bu və ya digər şəkildə cəzalandırılması, ümumən, 30-cu illər repressiyalarının tərkib hissəsi idi. Ancaq bu hadisəni yalnız həmin illərin günahı kimi izah etmək onun əsl mahiyyətini təhrif etmək deməkdir. Çünki burada məsələnin əsl mahiyyəti təkcə türkologiya elmi ilə bu və ya digər şəkildə bağlı olan insanların antisovet, xalq düşməni adları altında məhv edilməsi ilə yox, rus-sovet ideoloqlarının türk milli kimliyinin elmi-intellektual səviyyəsi olan türkologiya elminin məhvi ilə bağlı idi. Məqsəd bu elmi məhv etmək, yerində özləri tərəfindən konstruksiyalaşdırılmış yeni türkologiya - "sovet türkologiyası" yaratmaq idi. Bu cəhətdən, I Türkoloji Qurultay nümayəndələrinin məhvi, sözün həqiqi mənasında, türkologiyanın genosidi idi.
Bu cəhətdən, sual meydana çıxır: Əgər mövcud türkologiya elminin nəhənglərini, əsasən, qeyri-türklər təşkil edirdilərsə və onların da əksəriyyəti çar dövrünün imperiya təfəkkürünə malik olan alimlər idilərsə, bu halda onları belə amansız repressiyalara məruz qoymaqda məqsəd nə idi?
Məsələ bunda idi ki, çar dövrünün alimləri dünya elmi ənənələri əsasında yetişmiş, müstəqil təfəkkürə malik mütəxəssislər idi. Kapitalist dünyasını bütün səviyyələr, o cümlədən elm səviyyəsində inkar edən sovet ideologiyası "köhnə dövrün" alimlərinə bütün hallarda şübhə ilə yanaşır və onlara etibar etmirdi. I Türkoloji Qurultay, əslində, sovet ideoloqlarının "keçmişi", yəni kapitalizmi təmsil edən türkoloqlara etibarsız yanaşmasını təsdiq etdi. I Türkoloji Qurultaya gələn nümayəndələr sovet hökumətinin türk xalqlarının guya gələcək inkişafı haqqındakı ideyalarını səmimi qəbul edərək, türklüyün və türkologiyanın gələcəyi haqqında böyük ideyalar irəli sürdülər. Əgər həmin ideyalar gerçəkləşərdisə, sayca çox nəhəng kütləni əhatə edən türk xalqları sovet dövlət quruculuğunun hər bir sahəsində aparıcı çəkiyə malik hakim xalqlarına çevrilə bilərdilər. "Formaca milli, məzmunca sosialist" kimi son dərəcə hiyləgər şüarla milli quruculuq siyasəti aparan rus-sovet dövlətinin, əslində, türk xalqlarının dialektik inkişafı haqqında heç bir istəyi yox idi. Onların əsl niyyəti türk xalqlarının inkişafını formal modellər əsasında təmin etmək, əslində isə onların bütün milli, mədəni, iqtisadi siyasi potensiyalarını çarizm dövründə olduğu kimi sümürmək, maskalanmış şəkildə istismar etmək idi. Təsadüfi deyildir ki, I Türkoloji Qurultayın bütün sənədləri stalinizm repressiyalarını həyata keçirən müstəntiqlərin əlində "xoş gələcəyin" inkişaf proqramlarından ittiham aktlarına çevrildi. Hər kəs qurultayda danışdığı sözlərə, etdiyi çıxışlara görə amansız şəkildə cəzalandırıldı. Bu, türkologiyanın qətli, repressiyası, soyqırımı idi.
Təkcə türkologiyada deyil, bütün sahələrdə türklərə münasibətdə antidialektik olan sovet ideoloqları milli kimlik düşüncəsinin nə qədər güclü bir "fenomen" olmasını bilsələr də, yenə də onu birdəfəlik yox etməkdə israrlı idilər. Bu məqsədlə yeni türkoloqlar nəsli - sovet türkologiyası formalaşdırıldı. Lakin buna baxmayaraq, onlar milli kimliyin yaddaş arxetiplərini türk xalqlarına, o cümlədən Azərbaycan xalqına unutdura bilmədilər. Bu barədə I Türkoloji Qurultayın 80 illik yubileyi ilə bağlı cənab İlham Əliyevin hələ 2005-ci ildə verdiyi sərəncamda deyilir: "Bununla belə, Azərbaycan xalqının qabaqcıl nümayəndələri sonralar da dilimizin inkişafı yolunda öz imkanları daxilində bu və ya digər dərəcədə fəaliyyət göstərmişlər. Əllinci illərin siyasi ab-havasında meydana çıxan yumşalma ana dili ilə bağlı proseslərin müsbət istiqamətdə sürətlənməsinə müəyyən təsir göstərmişdir. Xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişindən sonra isə dilimizin inkişafı yeni mahiyyət kəsb etmişdir. Bu proses Azərbaycan dilinin tərəqqisində növbəti mərhələlərin başlanğıcı olmuşdur. Həmin illərdən etibarən Azərbaycan dilinin istifadə dairəsi genişlənmiş, onun tədrisi və tədqiqi ilə məşğul olan müəssisələrə xüsusi qayğı göstərilməyə başlanmışdır. Azərbaycan dili Sovet İttifaqı xalqlarının dilləri arasında öz ölkəsinin konstitusiyası ilə təsbit edilmiş azsaylı dövlət dillərindən biri olmuşdur".
Cənab İlham Əliyevin hələ iyirmi il öncə verdiyi bu sərəncamda I Türkoloji Qurultaydan başlanan milli kimlik ideyalarının bir toxum kimi necə cücərməsi və milli düşüncəyə malik olan insanların, xüsusilə Ulu Öndərin düşüncəsində necə milli quruculuq siyasətinə töhfəsi öz əksini parlaq şəkildə tapmışdır.
Cənab İlham Əliyevin I Türkoloji Qurultay haqqında verdiyi son sərəncam artıq tam yeni reallıqlar fonunda meydana çıxmışdır. Sərəncamda deyildiyi kimi: "I Türkoloji Qurultayın vaxtilə irəli sürdüyü bir çox ideyalar müasir şəraitdə uğurla gerçəkləşdirilir. Türk dünyasının yenidən vahid ailə şəklində formalaşması istiqamətində diqqətəlayiq nailiyyətlər qazanılmışdır. Türk ölkələri arasında qardaşlıq ruhu ilə müttəfiqlik münasibətlərinin möhkəmləndirilməsi və qarşılıqlı mədəni əməkdaşlıq əlaqələrinin dərinləşdirilməsinə doğru qətiyyətlə atılan addımlar artıq davamlı xarakter daşımaqdadır. 2025-ci il oktyabrın 6-7-də Qəbələ şəhərində keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatı Dövlət Başçılarının 12-ci Zirvə Görüşünün Bəyannaməsində I Türkoloji Qurultayın 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi çağırışının öz əksini tapması bunun daha bir təzahürüdür".
I Türkoloji Qurultay rus-sovet ideologiyası tərəfindən qanla boğduruldu və qətlə yetirildi. Məqsəd birmənalı idi: türk milli kimliyini soyqırımına uğratmaq və türk xalqlarını "sovet insanı" adı altında manqurta - milli kimliyini unutmuş, ona düşmən kəsilmiş varlıqlara çevirmək. Lakin onlar buna nail ola bilmədilər. Azərbaycan xalqı milli ziyalıların, o cümlədən dahi şəxsiyyət Heydər Əliyevin simasında milli-mənəvi dəyərləri yaşatmağa nail oldu. Bu gün Ali Baş Komandan İlham Əliyev xalqımızı torpaqlarımız uğrunda ayağa qaldırıb, zəfərə qovuşdurduğu kimi, bütün türk dünyasında da türk milli kimliyinin zəfər çalmasına özünün dəyərli töhfələrini verir. Bütün bunlar bizləri ruhlandırmaqla bərabər, hamımızdan məsuliyyətli olmağı tələb edir. Çünki milli zəfər təkcə ayrı-ayrı fərdlərin deyil, bütün millətin bir yumruq kimi birləşməsi ilə əldə olunur.

Afurcadan İrşadiyyəyə uzanan həyat yolu

Esse

Uzaq Fransadan, Parisdən gələn zəng məni çox heyrətləndirdi. Zəng eyləyən Murad Esen idi. Murad Osmanlı türkcəsində danışmağa başladı: “Nömrəni Feysbukdan götürmüşəm. Səninlə tanış olmaq istəyirəm”. Sonra özü haqqında məlumat verdi: “Biologiya müəllimiyəm. Təqaüdə çıxmışam. İndi Parisdə yaşayıram. Babam molla İbrahim 1900-cü ildə Afurcadan Türkiyəyə, İrşadiyyə kəndinə köçmüşdür. Babam haqqında bir əsər yazmaq istəyirəm, lakin Afurca haqqında məlumatım azdır. Mənə kənd haqqında geniş məlumat yaz göndər”.
Onun xahişini yerinə yetirdim. O, isə əsərindən bir parçanı mənə göndərdi. Yazını Osmanlı türkcəsindən Azərbaycan türkcəsinə uyğunlaşdırdım. Murad babasının Afurca kəndindən ayrılmasını belə təsvir edirdi:
“İbrahim baba doğma Afurca kəndindən ayrılırdı. O, heç vaxt geri qayıtmayacaqdı. Asta addımlarla addımlayır, dönüb geri baxır, hərdən üzünü kəndə tərəf çevirib dua oxuyur, sanki müqəddəs əjdadlarından icazə istəyirdi. O, birdən dayandı. Sonra göz yaşlarını axıda-axıda asta səslə dedi:
“Əlvida, Qilit dağı! Əlvida, Afurca şəlaləsi” Əlvida, Təngə dağı! Əlvida, taxta körpü! Mən gedirəm. Bir də qayıtmayacağam! Seyid babalarım! Mənə yolda kömək eyləyin. Mən Sizi heç vaxt unutmayacağam!”.
O, yerə əyildi, doğma torpağı qucaqladı. Müqəddəs torpaqdan bir ovuc götürdü. Torpağı öpdü. Gözlərinin üstünə, alnına sürtdü. Çib dəsmalını çıxarıb, torpağı dəsmalının arasına tökdü, onu düyünləyib ürəyinin üstünə, qoltuq cibinə qoydu. Sonra asta addımlarla yeriməyə başladı. Bir an ürəyi tələsdi, onu üşütmə götürdü, ağladı. Göz yaşlarını gizlədə bilmədi.
Onu fikir götürdü: “Görəsən, Vətən həsrətinə dözə biləcəyəmmi?”.
Mən bu yazı parçasını dönə-dönə oxudum, bir az kövrəldim, kədərləndim. Belə qərara gəldim ki, Vətən həsrətilə yaşayan, Vətəndən uzaq düşən həmkəndlilərim, qohum-qardaşım barədə bir yazı hazırlayım.
Sərhədlərin bağlı olduğu bir zamanda Türkiyəyə getmək, orada yaşayan insanlarla əlaqə saxlamaq çox çətin idi. Buna icazə verilmirdi. Oradan gələn hər məktub yoxlanıldıqdan sonra sahibinə çatdırılırdı.
Bakıda film festivalı keçirilirdi. Festivala bir türk filmi gətirmişdilər. Film dublyaj edilməmişdi, tərcümə olunmamışdı. Filmə baxdıq. Sevincimizin həddi-hüdudu yox idi. Onda başa düşdük ki, biz də türkük.
Həmin zamanlarda nənə, babalarımızdan eşidirdik ki, bizim Afurca kəndindən Türkiyəyə gedənlər çoxdur. Biz təəccüblənirdik. Görəsən, həmyerlilərimizlə haçansa görüşə biləcəyikmi?
Azərbaycan müstəqilliyini əldə etdikdən sonra 1992-ci ildə iki nəfər öz qohum-qardaşlarını tapmaq, babalarının qəbirlərini ziyarət etmək üçün Afurcaya gəldilər. Dediklərinə görə, bunu babaları vəsiyyət edibmiş.
Səbri Özcan, Sami Esen adlı bu həmyerlilər kəndin hər tərəfini gəzib dolandılar, qohum-qardaşlarını tapdılar. Evlərinin olduğu yeri müəyyən etdilər. Seyid babalarımızın türbələrini ziyarət edib Türkiyəyə qayıtdılar.
Ondan conra neçə-neçə həmyerlilərimiz kəndi ziyarətə gəlmişlər. Onlar çox sevinirdilər ki, doğma torpağa qədəm başmışdılar, qohum-qardaşlarını tapmışdılar. Ən əsası isə Əhli-Beyt ailəsinə mənsub olan ulu babalarının qəbirlərini ziyarət etmişdilər.
Afurca kənd sakinlərinin nəyə görə qrup şəklində, həm də ailəliklə Türkiyəyə köçmələri məni çox maraqlandırırdı. Öyrəndim ki, 1828-ci ildə ruslar buraları işğal etdikdən sonra hər yerdə öz idarələrini – komendantlıqlarını qurmuşdular. Afurca kəndinin mərkəzində komendantlıq qurmuşdular. İşçilər də ruslar idi. Afurca kəndinin birinci komendantı Aleksandr Vidatyanov idi.
Əhli-Beyt ailəsinin nəslindən olan Afurca camaatı ruslarla düz gəlmirdilər. Gününü namaz qılmaqla, ibadətlə keçirən bu adamlar bu quruluşun içində sıxılırdılar. İkinci səbəb ruslarla vuruşan Şeyx Şamilin “naib”lərindən birinin Afurcalı olması idi.
1859-cu ildə Şeyx Şamil vuruşmanı dayandırdı. Çoxlu insan tələfatına razı ola bilmirdi. Düşünürdü ki, bir az da güc toplayıb sonra vuruşmanı davam etdirər.
Afurca sakininin bu müharibədə iştirak etməsini artıq ruslar bilirdilər. Buna görə, Afurca sakinlərinə qarşı inamsızlıq əmələ gəlmişdi. Onlar hər addımda qadağalarla üzləşirdilər. Bütün bunlara görə belə qərara gəldilər ki, burdan köçsünlər. Beləliklə Türkiyəyə köç başlayır. Bir qrup Niksarın Yarbaşı kəndinə, ikinci qrup Malatya Yazıhanın Hamidiyyə kəndinə, üçüncü qrup isə Samsuna yerləşir.
Sonradan Samsunda yaşayanları Sultan Yazıhanın Hamidiyyə kəndində yerləşdirmişdir. Niksarın Yarbaşı kəndində yerləşənlər oradan razı deyildilər. Yaşadıqları yerdə hər tərəf bataqlıq idi. Bataqlığa yığılan xəstəlik törədici həşəratlar insanları xəstəliyə düçar edirdilər. Beləliklə, on il burada yaşadılar. Xəstəlikdən çoxlu ölüm-itim oldu.
Afurcalılar bir yerdə yaşamaq istəyirdilər. Ona görə də Afurcadan köçüb gəlmiş Seyid Şeyx İsa əfəndi Sultan Əbüləzizin yanına gedir. Ondan xahiş edir ki, Afurca camaatının bir yerdə yaşamaları üçün torpaq ayırsın.
Sultana xəbər verirlər ki, bir Seyid sizi görmək istəyir. Sultan Əbdüləziz onun Seyid olmasını yəqinləşdirmək üçün yoxlamaq qərarına gəlir.
Sultan sarayının yanında aslanlar saxlatdırırdı. Aslanlara qulluq eləyən adama tapşırırlar ki, onun üzərinə bir aslan buraxsın. Aslanı buraxırlar. İsa əfəndi yerindən tərpənmir, qorxmur. Aslan ona yaxınlaşıb İsa əfəndinin ayaqlarını yalayır.
Sonra ikinci bir yoxlama aparırlar. Sarayın pilləkəni altında “Quran” kitabını gizlədirlər. İsa əfəndini saraya dəvət edirlər. O pilləkəni qalxmır, durub dayanır. Səbəbini soruşduqda deyir ki, pilləkənin altında sizdən də böyük “padşah” var. “Quran” kitabını götürürlər. O, yuxarı qalxır. Sultan Əbdüləziz daha bir yoxlama keçirir. Onun üçün 38 sual hazırlamışdılar. O, hər bir suala dəqiq cavab verir. Sultan Əbdüləziz çox razı qalır, ona sənəd verir. Bu sənədə görə Afurca seyidləri Osmanlı torpaqlarının istədikləri yerində özlərinə kənd sala bilərdilər.
Bu günkü İrşadiyyə kəndinin yerləşdiyi yerdə Şeyx İsa əfəndi əl ağacını torpağa sancır. Deyir ki, kəndi burada salacağıq. Həmin yer mərkəzinə görə Afurca kəndini xatırladır.
Kəndin əsası 1883-cü ildə qoyuldu. Kənd tikildi, böyüdü. Seyidlər öz aralarında kəndi əvvəlcə Afurca, Seyidlər sonda isə İrşadiyyə adlandırdılar.
Kənd böyüdü, əkin sahələrini genişləndirdilər. Orada da bir məhəllə salıb Keçiağılı adlandırdılar.
Sədrəzəm Ənvər Paşaya qədər seyidlərdən vergi yığmırdılar. Onları əsgərliyə aparmırdılar. Ənvər Paşa onlardan da vergi yığdırmağa başladı. Gəncləri əsgərliyə apardılar.
Bir qrup Afurcalı yığılıb Ənvər Paşanın yanına getdi. Dərdlərini ona söylədilər. Ənvər Paşa dedi: “Peyğəmbərimiz düşmən hücum etdiyi zaman nə edərdi? Əhalini öldürməyə gələn düşmənlə savaşmazdımı? İndi bizə də düşmən hücum etmişdir. Bizim varımız da, yoxumuz da düşməni məhv etmək üçün lazımdır”.
Beləliklə, həmin vaxtdan hamı kimi Seyidlər də əsgərliyə getdilər, vergi verdilər. Mən Afurca kəndində yaşayan 3 nəsil: Ələddinlilər, Çanqardaşlılar və Qələmililər haqqında məlumatları yaşlı nəslin nümayəndələrindən öyrənmişəm.
Türkiyəyə mühacirət edənlər də bu nəsillərin nümayəndələridir.
İlk dəfə 1860-cı ildə Ələddinlilər nəslinin Həlimlilər qoluna aid üç nəfər Afurca sakini (Üç qardaş öz ailələri ilə, bacıları Əminə xanım da onlarla birlikdə) Türkiyəyə köçdü.
Öz zəmanəsinin görkəmli dini alimi Həlim kişi Afurca kəndinin hörmətli adamı idi. Onun altı oğlu, bir qızı var idi. O, uşaqlarına da dini təhsil vermişdi. Oğlanları: Əzim, Zəkəriyyə, Mirzə, Mustafa, Yəhya, Məmmədkərim və qızı Əminə Afurca kəndində öz ata-anaları ilə birlikdə xoşbəxt yaşayırdılar. Ölkədə baş verən siyasi hadisələr, rusların haqq-nahaq onların işlərinə müdaxiləsi bütün ruhları ilə Allaha bağlı, Əhli-Beyt ailəsinə mənsub olan bu insanlara pis təsir eləyirdi.
Buna görə də buradan köçmək istəyirdilər. Həlim kişi nə qədər çalışdısa, onları fikirlərindən döndərə bilmədi.
Üç oğul: Zəkəriyyə, Mirzə, Yəhya və bacıları Əminə xanım qəza mərkəzində sənədlərini düzəldib ailələri ilə birlikdə yola çıxdılar. Uzun müddət atlarla yol gedib Türkiyəyə çatdılar. Onlara Niksarın Yarbaşı kəndində yer verdilər. Sonradan İrşadiyyə kəndinin ilk sakinləri onlar oldular. Afurca kəndində Həlim ata və üç oğlu qaldı. Əzim, Mustafa və Məmmədkərim öz bacıları Əminənin və qardaşlarının fikrini çəkərək yaşadılar.
Bu gün Seyid Zəkəriyyənin bütün nəsli “Yıldırım” soyadını, Seyid Mirzənin nəsli “Yavuz” soyadını, Seyid Yəhyanın nəsli isə “Yaşar” soyadını daşıyırlar.
Həmin ili Afurca kəndinin ikinci bir ailəsi (Seyid Teyyub axund beş oğlu ilə birlikdə) Türkiyəyə köçür. Seyid Mahmud, Seyid Hüsaməddin, Seyid Hacı Əhməd, Seyid Hacı Camal və Seyid Məhəmməd Rəsul Niksarın Yarbaşı kəndində özlərinə məskən saldılar. İrşadiyyə kəndi salınandan sonra orada yaşayırlar. Bu gün Teyyub axundun nəsilləri “Esen” soyadı ilə tanınır.
Seyid Məhəmməd Turan 1879-cu ildə Afurcada anadan olmuşdur. Afurcada ailə qurmuşdur. Üç oğlu olmuşdur. Şükri, Şəmsi və Fəhri dövrünün savadlı, bilikli adamları idilər. Seyid Məhəmməd Turan ailəsi ilə birlikdə Türkiyəyə köçüb İrşadiyyə kəndində yaşamışdır. Onlar “Turan” soyadını daşımışlar. Məhəmməd Turan 1970-ci ildə Manyasda dünyasını dəyişmişdir.
Afurca kəndində 1880-ci ildə anadan olmuş Seyid Əbdül Məbud sonradan 3 qardaşı ilə Türkiyəyə köçmüşdür. Seyid Məhəmməd Fazil, Seyid Habil, Seyid Zəkəriyyə 1897-ci ildə əvvəlcə Anadoluya gəlirlər. Sonra Malatyada Hamidiyyə kəndində yaşayırlar. Daha sonra İrşadiyyə kəndinə köçüb gəlirlər.
Afurcalı Seyid Hacı Əhməd və həyat yoldaşı Seyid Cəmilə ailəliklə Türkiyəyə köçmüş, İrşadiyyədə yaşamışlar. Hər ikisi elm sahibi idilər. Hacı Əhmədin ərəb dilində yazdığı elmi əsərləri var idi. Qara mürəkkəblə “Quran”ın əlyazmalarını hazırlayırdılar. İndi onun nəvəsi Naim Gündüz Balıkesir Universitetinin professorudur. Seyid Habil Birinci Dünya Müharibəsində şəhid olmuşdur. Bu nəsil “Gündüz” soyadını daşıyır.
Seyid Əbdülvahab 1877-ci ildə Afurcada anadan olmuşdur. Anasının adı Həlimə, atasının adı Mahmuddur. Üç qardaş idilər: Əbdülvahab, Seyidağa və Ridvan. Üç qardaş anaları Həlimə xanımla birlikdə 1897-ci ildə Afurcadan Niksara, oradan Malatyaya və 1902-ci ildə İrşadiyyə kəndinə qohum-qardaşlarının yanına gəlir və orada yerləşirlər. Seyidağa sonradan Afurcaya qayıdır.
Seyid Əbdülvahab Birinci Dünya müharibəsində iştirak edir. Ön cəbhədə vuruşur. Çanaqqala döyüşlərində igidliklə vuruşur, lakin ruslara əsir düşür. Əsirləri vaqonlara mindirib Sibirə aparmaq istəyirlər. O, Bakı yaxınlığında vaqondan tullanıb qaçır, otların arasında gizlənir. Axır ki, qurtula bilir. Buradan doğma Afurcaya gəlir. Yeddi il burada yaşayır. Sonra yenidən Türkiyəyə, İrşadiyyə kəndinə qayıdır. Ömrünün axırına kimi burada yaşayır. 1957-ci ildə dünyasını dəyişir.
Seyid Əbdülvahab və Seyid Ridvan qardaşlarının nəsilləri “Caksu” soyadını daşıyırlar.
Seyid İsmayıl Afurcada anadan olmuşdur. Üç oğlu: Səid, Mahir və İbrahim İrşadiyyədə anadan olmuşlar. Səid Seyid İsmayılın birinci xanımından olan oğlu idi. O, Çanaqqala döyüşlərində şəhid olmuşdur.
Seyid İsmayılın 3 oğlunun nəsilləri “Uzgor” soyadını daşıyırlar.
Mən bu ailələrdən ancaq bur neçəsi haqqında danışdım. Çalışdım ki, oxucular öz qohum-qardaşlarını bu yazı vasitəsilə tapa bilsinlər. Qəriblikdə yaşayan həmyerlilərimiz bu nəsillər haqqında kitablar yazmış, qəzet və jurnallarda məqalələr dərc etmişlər. Bizdə isə bu iş çox zəifdir. Bu vaxta kimi bu haqda heç bir yazılı məlumat verilməmişdir.
İrşadiyyədə yaşayan Maruf Caksu “İrşadiyyə Seyidləri” adlı kitab yazmışdır. (Maruf Caksu “İrşadiyyə Seyidləri”, Liva nəşriyyatı, Balıkesir, 2008).
Bu gün Türkiyədə 150 Afurcalı ailəsi yaşayır. Bunların içərisində alimlər, müəllimlər, mühəndislər, dövlət qurumlarında işləyən yüksək vəzifəli şəxslər də var.
Onlar həmişə vətən həsrətilə yaşayırlar. Afurca sözü dillərindən düşmür. Eynilə bizdə olan xörəkləri bişirirlər. Alkoqollu işkilərdən istifadə etmirlər. Sahib olduqları nəslin adını həmişə uca tuturlar.
Bu gün İrşadiyyə kəndi Balıkesir bölgəsinin tabeliyindədi.
Bu yazı üzərində işləyərkən yadıma bir Azərbaycan bayatısı düşdü:
“Əzizim Vətən yaxşı,
Geyməyə kətan yaxşı.
Gəzməyə qərib ölkə,
Ölməyə Vətən yaxşı”.

Lakin afurcalılar Türkiyəni qərib ölkə hesab etmirlər. İrşadiyyə onlar üçün Afurca qədər doğmadır. Türkiyəyə gedən adamlarla rastlaşdıqda sevinclə deyirlər ki, biz Afurcalıyıq. Onlarla bizə salam göndərirlər. Onlar Afurcalı olmaqları ilə fəxr edirlər.
Dili bir, canı bir, qanı bir qardaşlarımızla bir yerdə yaşamaq nə qədər xoşdur!
Afurcalılar bu qardaşlıq münasibətlərini daha da inkişaf etdirirlər. Qardaşlığımız, dostluğumuz əbədidir!

Abid ŞAMİLOĞLU,
Müəllim, Quba, Afurca kəndi

Türkiyəli jurnalistlər

Qarabağa səfər

ediblər- FOTO

Qarabağa növbəti media səfəri təşkil olunub. Türkiyə KİV-in Qars, Ərzurum və İğdırdan olan 15 nəfərlik nümayəndəsi Ağdam, Xocalı və Xankəndi şəhərlərinə səfər ediblər. Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidmətinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən məlumata görə, səfər çərçivəsində jurnalistlər ilk olaraq Xocalının Əsgəran qalasında olublar. Qonaqları Xankəndi şəhəri, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidmətinin əməkdaşları qarşılayıblar. Media nümayəndələrinə XVIII əsrdə Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən inşa edilən Əsgəran qalası haqqında ətraflı məlumat verilib. Bildirilib ki, qala Qarabağ xanlığının şərq qapısı kimi tanınıb və müdafiə məqsədilə tikilib.
Türkiyəli jurnalistlər daha sonra Xocalı şəhərində olaraq burada aparılan genişmiqyaslı tikinti-quruculuq və abadlıq işləri ilə tanış olublar. Onlar Xocalıya qayıdan sakinlərlə görüşüb, onların təəssüratlarını öyrəniblər. Verilən məlumata görə, “Böyük Qayıdış” Dövlət Proqramı çərçivəsində artıq Xocalı şəhəri və 7 kəndə köç prosesi həyata keçirilib.
Səfərin növbəti dayanacağı Xankəndi şəhəri olub. Media nümayəndələri burada yerləşən Qarabağ Universitetində olublar. Qonaqlara ali təhsil müəssisəsinin fəaliyyəti, tədris prosesi və gələcək planlar barədə məlumat verilib.
Qeyd edək ki, Türkiyəli jurnalistlərin Qarabağa səfəri iki ölkə media əlaqələrinin daha da güclənməsinə, həmçinin azad edilmiş ərazilərdə aparılan bərpa və yenidənqurma işlərinin beynəlxalq mediada geniş işıqlandırılmasına xidmət edir.

Qardaşlıq, tərəfdaşlıq

və strateji

əməkdaşlığın

yeni mərhələsi

Astanada keçirilən Azərbaycan–Qazaxıstan Ali Dövlətlərarası Şuranın ikinci iclası iki qardaş ölkə arasında münasibətlərin daha da dərinləşdiyini və yeni strateji mərhələyə qədəm qoyduğunu təsdiqlədi. Prezident İlham Əliyevin mətbuata verdiyi bəyanat və çıxışı bir daha göstərdi ki, Azərbaycan və Qazaxıstan təkcə dost və tərəfdaş deyil, həm də ortaq dəyərlər, mənəvi köklər və gələcəyə yönəlmiş strateji baxışlarla birləşən iki dövlət kimi çıxış edirlər.
Prezident İlham Əliyev çıxışında Qazaxıstanın inkişaf yolunu yüksək qiymətləndirərək bildirdi ki, Prezident Kasım-Jomart Tokayevin müdrik rəhbərliyi ilə ölkədə aparılan islahatlar, müasir texnologiyaların və süni intellektin tətbiqi Qazaxıstanı modern və güclü dövlətə çevirib. Qazaxıstanın beynəlxalq nüfuzunun artdığını vurğulayan dövlət başçısı qeyd etdi ki, bu ölkə dünyanın etibarlı tərəfdaşlarından biri kimi öz müstəqil kursu ilə irəliləyir və Azərbaycana daim səmimi dost münasibəti nümayiş etdirib.
Azərbaycan Prezidenti diqqətə çatdırdı ki, Qazaxıstan işğal dövründə də, müharibədən sonrakı illərdə də Azərbaycanın suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə dəstək göstərib. Prezident Əliyev sülh prosesinə toxunaraq, Vaşinqtonda əldə olunan sazişin regionda yeni sabitlik dövrü başlatdığını və bu prosesdə Qazaxıstanın ilk dəstək verən ölkələrdən biri olduğunu vurğuladı. Azərbaycan tərəfindən Ermənistana tranzit məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılması, o cümlədən Qazaxıstandan Ermənistana taxıl daşınması faktı sülhün praktik müstəvidə təzahürü kimi qiymətləndirildi.
Dövlət başçısı xalqlarımızı birləşdirən çoxəsrlik qardaşlıq və mədəni yaxınlığın bu münasibətlərin bünövrəsini təşkil etdiyini qeyd etdi. Qarşılıqlı səfərlərin intensivliyi, hökumətlərarası komissiyaların fəaliyyəti və konkret nəticələr əldə edilməsi bu əlaqələrin səmərəsini göstərir. Prezident İlham Əliyev bildirdi ki, Azərbaycan və Qazaxıstan arasında əməkdaşlıq yalnız ikitərəfli münasibətləri deyil, həm də Avrasiya regionunun geosiyasi sabitliyini və iqtisadi inteqrasiyasını gücləndirir.
Prezidentin çıxışında regional layihələr xüsusi yer tutdu. O, Orta Dəhliz və Zəngəzur dəhlizi layihələrinin gələcək potensialını qeyd edərək bildirdi ki, Azərbaycan ərazisində bütün işlər gələn ilin ortalarında başa çatacaq və 2028-ci ilin sonuna qədər dəhlizin tam açılışı mümkündür. Bu layihələr Asiya ilə Avropanı birləşdirən nəqliyyat-logistika sisteminin genişlənməsinə xidmət edəcək.
İlham Əliyev həmçinin Qazaxıstanın Qarabağın bərpasında göstərdiyi dəstəyə xüsusi minnətdarlıq ifadə etdi. Füzulidə açılmış Kurmanqazı adına Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzi iki ölkə arasında qardaşlığın canlı rəmzi kimi dəyərləndirdiyini bildirdi.
Energetika və investisiya sahələrində də əməkdaşlıq genişlənir. Xəzərin dibi ilə elektrik kabelinin tikintisi üzrə üçtərəfli sazişin həyata keçirilməsi, Birgə İnvestisiya Fondunun yaradılması və bir sıra konkret layihələrin reallaşması iki ölkə iqtisadi münasibətlərinə yeni dinamika qazandırır.
Prezident İlham Əliyev qeyd etdi ki, Azərbaycan və Qazaxıstan beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində bir-birilərini daim dəstəkləyirlər. Gələn il Bakıda keçiriləcək İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının və Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri Müşavirəsinin Sammitlərində Qazaxıstanın fəxri qonaq kimi iştirakı iki ölkə arasında sıx münasibətlərin növbəti göstəricisi olacaq.
Beləliklə, Astanadakı görüş bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan və Qazaxıstan münasibətləri regionda sabitlik, inkişaf və əməkdaşlığın mühüm dayağıdır. Qardaşlıq və etimad üzərində qurulan bu tərəfdaşlıq yeni əsrdə Avrasiya məkanında birliyə, sülhə və rifaha xidmət edən strateji əməkdaşlıq nümunəsi kimi çıxış edir.

Zəminə Nurayeva,
Xırdalan şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbin direktoru

Azərbaycan və Qazaxıstan beynəlxalq arenada biri birini dəstəkləyir, bir çox məsələlərdə ortaq mövqeyi bölüşür. Azərbaycan ilə Qazaxıstan xalqlarını ortaq tarixi, dini və mədəni köklər, eyni yamanda mehriban dostluq, qardaşlıq münasibətləri birləşdirir. İki dost dövlət arasında siyasi əlaqələr yüksək dərəcədə möhkəmlik və qarşılıqlı etimad üzərində qurulur.
Dövlət başçılarının sıx münasibətləri iki ölkə arasında əlaqələrə mühüm töhfə verir, ikitərəfli əməkdaşlığın yüksələn xətlə inkişafına və daha da güclənməsinə xidmət edir.
Azərbaycan və Qazaxıstan Prezidentlərinin son illər qarşılıqlı yüksək səviyyəli səfərləri ikitərəfli münasibətlərə müsbət təsirini göstərib. Onu da qeyd edək ki, son üç il ərzində Azərbaycan Prezidenti Qazaxıstana yeddi dəfə, Qazaxıstan Prezidenti isə Azərbaycana altı dəfə səfər edib.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev 2025-ci il oktyabrın 18-də Qazaxstanın “Kazinform” agentliyinə müsahibə verib. Müsahibəsində qeyd edib ki, Ötən onilliklər ərzində xalqlarımız arasında tarixi qardaşlığa, dostluğa və qarşılıqlı dəstəyə, ortaq türk kimliyinin möhkəm təməlinə, oxşar mədəni ənənələrə və mənəvi dəyərlərə əsaslanaraq, biz həqiqi strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik münasibətləri qurmuşuq.
Sözsüz ki, ikitərəfli əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə töhfə verən mühüm amil ən yüksək səviyyədə aparılan və dövlətlərarası əlaqələrin bütün səviyyələrdə hərtərəfli dərinləşməsinə təkan verən fəal və konstruktiv dialoqdur.
Qazaxıstan işğaldan azad edilmiş torpaqlarımızda gedən quruculuq işlərində də Azərbaycanın yanındadır. Füzuli şəhərinin işğaldan azad edilmiş ərazisində inşa edilmiş və istifadəyə verilmiş Kurmanqazı adına Uşaq İncəsənət Mərkəzini xalqlarımız arasında dostluq və qardaşlığın daha bir rəmzi və Azərbaycana mənəvi dəstəyin simvolu kimi qiymətləndirirlir. Bu gün Mərkəz mühüm mədəni-maarif müəssisəsinə çevrilib, hazırda orada 100-ə yaxın uşaq təhsil alır.
Onu da qeyd edək ki, Qazaxıstan və Azərbaycan arasında imzalanmış strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilənin artıq 20 yaşı var. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev müsahibəsində bunu xatırladaraq demişdir: “Biz ötən illər ərzində möhkəm hüquq-müqavilə bazası - təqribən 170 sənəd işləyib hazırlamışıq, siyasi, iqtisadi-ticari, investisiya, mədəni-humanitar və digər sahələrdə səmərəli əməkdaşlıq mexanizmləri yaratmışıq. Bu il 20 illiyini qeyd etdiyimiz Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilənin əhəmiyyətini xüsusi qeyd etmək istərdim. Bu sənəd Azərbaycan-Qazaxıstan əməkdaşlığının müxtəlif sektorlarda inkişafının etibarlı təməlini qoyub və ötən illər ərzində ölkələrimiz arasında bütün sahələrdə əməkdaşlıq əhəmiyyətli dərəcədə genişlənib.”
Azərbaycan və Qazaxıstan, həmçinin çoxtərəfli formatlarda, xüsusilə beynəlxalq və regional təşkilatlar, o cümlədən BMT, Türk Dövlətləri Təşkilatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri Müşavirəsi və digərləri çərçivəsində də səmərəli əməkdaşlıq edir. Ölkələrimiz beynəlxalq arenada bir-birini dəstəkləyir, bir çox məsələlərdə ortaq mövqeyi bölüşür. Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında iqtisadi-ticari əməkdaşlığın da spektri çox genişdir.
Prezident İlham Əliyev müsahibəsində hər iki ölkənin ardıcıl olaraq birgə təşəbbüslər həyata keçirdiyini, iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarında əməkdaşlığı genişləndirdiyini və bu prosesin məqsədyönlü dövlət siyasəti, biznes icmalarının nümayəndələri arasında fəal dialoq, qarşılıqlı faydalı və tərəfdaşlıq münasibətlərinin inkişafına ümumi sadiqlik sayəsində mümkün olduğunu bildirib.
Bildiyimiz kimi bu günə qədər Azərbaycanda Qazaxıstan kapitalı ilə 250-yə yaxın kommersiya strukturu qeydə alınıb.
2024-cü ildə iki ölkə arasında əmtəə dövriyyəsinin həcmi 470 milyon dollar təşkil edib. 2025-ci ilin yanvar-avqust aylarında isə ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə üç dəfə çox olmaqla, 547 milyon dollara çatıb. Bu artım Orta Dəhlizin potensialından səmərəli istifadə, nəqliyyat və logistika infrastrukturunun sistemli modernləşdirilməsi ilə bağlıdır.
Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında investisiya əməkdaşlığı möhkəmlənir. Azərbaycanın Qazaxıstan iqtisadiyyatına investisiyası 225 milyon dollara, Qazaxıstanın isə Azərbaycana sərmayəsi 136 milyon dollara çatıb.
2022-ci ildə Aktauda Türkiyə, Azərbaycan və Qazaxıstan ərazilərindən keçən Orta Dəhlizin inkişafı və istismarı üzrə “2022–2027-ci illər üçün Yol Xəritəsi” imzalanıb. Sənəd üç ölkənin nəqliyyat-logistika infrastrukturunun sinxron inkişafını, əməliyyatların optimallaşdırılmasını, əlavə yük axınının cəlb edilməsini, vahid tarif siyasətinin həyata keçirilməsini, logistika mərkəzləri şəbəkəsinin inkişafını və digər əsas məsələlərin həllini nəzərdə tutur.
Azərbaycan Prezidenti Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında qardaşlıq əlaqələrinin möhkəmləndirilməsində aparıcı rola malik olduğunu, siyasi dialoqun dərinləşdirilməsi, iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi və humanitar əməkdaşlığın inkişafı üçün hərəkətverici platforma rolunu oynadığını söyləyib.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev: “2009-cu ildə qədim Azərbaycan torpağı Naxçıvanda yaradılan Türk Dövlətləri Təşkilatı türk xalqları və ölkələri arasında əməkdaşlığın və həmrəyliyin möhkəmlənməsinə mühüm töhfələr verib. Keçən il Şuşada ilk qeyri-rəsmi Zirvə Görüşü, bu yaxınlarda isə Qəbələdə TDT Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşü keçirilib. Bu yüksək səviyyəli görüşlərdə ölkələrimiz arasında təşkilat çərçivəsində əməkdaşlığın əsas məsələləri səmərəli şəkildə müzakirə edilib, Türk Dövlətləri Təşkilatının möhkəmlənməsinə, Türk dünyasının daha sıx birliyinə, onun siyasi, iqtisadi və hərbi gücünün artırılmasına, qlobal arenada güc mərkəzinə çevrilməsinə töhfə verən bəyannamələr imzalanıb.”
Cənab İlham Əliyev müsahibəsində Xəzər dənizinin bir sıra ciddi ekoloji problemlərlə üz-üzə olduğunu, həm ekoloji, həm də iqtisadi təhlükələr yaradan suyun səviyyəsinin sürətlə azalmasını diqqətə çatdırıb. Qeyd edib ki, yaranmış şəraitdə bütün Xəzəryanı ölkələr arasında sıx əməkdaşlıq qurmaq, fəal elmi informasiya mübadiləsi aparmaq və nəticələrin yumşaldılması üçün əlaqələndirilmiş tədbirlər işləyib hazırlamaq çox vacibdir.

Şəhla Ağbulud
Yazıçı-publisist, AYB Abşeron bölməsinin sədri

Türk dünyasının gələcəyinə dair mühüm çağırışlar

Qəbələdə oktyabrın 7-də Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşü keçirilib. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev çıxışında Türk dünyasının əməkdaşlığı, regional təhlükəsizlik və iqtisadi inteqrasiya məsələlərinə dair mühüm fikirlər səsləndirib. İlham Əliyev çıxışında bildirib ki, TDT artıq sadəcə əməkdaşlıq platforması deyil, ciddi geosiyasi mərkəzə çevrilib. Dövlət başçısı çıxışında eyni zamanda Təşkilata uğurla sədrlik etmiş Qırğızıstana təşəkkürünü bildirərək vurğulayıb:
“Ortaq tarixi və mənəvi dəyərlərimiz bizi bir ailə kimi birləşdirir.” Azərbaycanın TDT-nin fəaliyyətinə mühüm dəstək verdiyini qeyd edən dövlət başçısı ölkəmizin Katibliyin hesabına 2 milyon ABŞ dolları məbləğində ianə köçürdüyünü bildirib. Prezidentin sözlərinə görə, təşkilatın inkişafı güclü iqtisadiyyat, sabitlik, gənc əhali və hərbi-texnoloji potensiala əsaslanır. İlham Əliyev çıxışında sülh və təhlükəsizlik məsələlərinin prioritet olduğunu vurğulayaraq deyib:
“Təhlükəsizlik təmin edilmədən inkişaf mümkün deyil.” O, Azərbaycanla Türkiyə arasında hərbi əməkdaşlığın nümunəvi olduğunu bildirərək 2026-cı ildə TDT-yə üzv ölkələrin birgə hərbi təlimlərinin Azərbaycanda keçirilməsini təklif edib. Prezident 44 günlük Vətən müharibəsində qazanılmış tarixi Zəfərin və 2023-cü ildə aparılmış antiterror tədbirlərinin nəticəsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tam bərpa olunduğunu xatırladıb:
“Bu, yalnız Azərbaycanın milli iradəsinin deyil, həm də bölgədə ədalətin təntənəsidir.” Dövlət başçısı sülh sazişinin paraflanmasının Cənubi Qafqazda yeni dövrün başlanğıcı olacağını bildirib və TDT çərçivəsində inteqrasiyanın dərinləşməsini vacib sayıb.
Prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, Azərbaycan regionun əsas tranzit mərkəzinə çevrilib. 2022-ci ildən bəri Orta Dəhlizlə yükdaşımaların 90 faiz artdığını və Zəngəzur dəhlizinin açılmasının regional iqtisadi inteqrasiyanı gücləndirəcəyini vurğulayıb.
Enerji sahəsinə toxunan dövlət başçısı bildirib ki, Azərbaycan 14 ölkəyə təbii qaz ixrac edir və bərpaolunan enerji istehsalının 2030-cu ilədək 40 faizə çatdırılması planlaşdırılır.
“Hazırda biz Orta Asiya, Azərbaycan, Türkiyə və Avropanı birləşdirən yaşıl enerji dəhlizi üzərində çalışırıq,” – deyə Prezident qeyd edib. O, Türk dövlətlərinin iqtisadiyyatına 20 milyard dollardan çox sərmayə yatırıldığını, birgə fondların yaradıldığını da vurğulayıb. “Bu addımlar iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin dərinləşməsinə xidmət edir,” – deyə Prezident qeyd edib. Dövlət başçısı çıxışının sonunda 1926-cı ildə Bakıda keçirilmiş Birinci Türkoloji Qurultayın 100 illiyinin gələn il TDT çərçivəsində qeyd olunmasını təklif edib və Türk dövlətlərinə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun bərpasına verdikləri dəstəyə görə təşəkkürünü bildirib:
“Azərbaycan xalqı bu qardaş dəstəyini heç vaxt unutmayacaq.”

Faiq XOSROVLU,
Mehdiabad qəsəbə 5 nömrəli tam orta məktəbin direktoru

PUBLISISTIKA – POEZIYANIN

MƏNƏVI QIDASIDIR.

Özbəkistan Jurnalistlər birliyinin Namangan vilayəti bölməsinin sədri, Yazıçılar İttifaqının üzvü, “Namangan həqiqəti” qəzetinin ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinin müdiri Nasircən DEHQONOV (Nasir ABBAS) ilə müsahibə.

- İfadə etdiyiniz poetik aləmdə həsrət, iztirab, səbrlilik, ümid hisslərinin hansı üstündür?
-Hisslər sanki on səkkiz min aləmin zərrələri kimidir – rəngarəng və təkrarsız. Lakin poetik yaradıcılığımda hansının daha çox hiss olunduğu barədə düşünməmişdim. Əgər sualınıza cavab olaraq danışmalı olsam – həsrət… gələcəyə duyulan həsrət. İztirab da ön sıradadır. Axı arzusu, amalına çatmaq istəyi olmayan insan olmadığı kimi, iztirabsız insan da yoxdur. Xüsusilə şairlik, iztirabın sadiq dostu kimi daim insanın ruhunu müşayiət edir. Çünki iztirab bəzən ruhunun sıyrılmış qatlarını bərpa edir, onu saflaşdırır. Elə anlar olur ki, hisslərin savaşında səni saflaşdıracaq iztirabları arzulayırsan, hətta onlara ehtiyac duyursan.
Səbr... Bəs səbr nədir? Mən anlayıb dərk etdiyim səbr duyğusunu başqalarına izah edə bilməməyin çətinliyini yaşayıram. Ona görə də səbr mövzusu açılanda, sinəmdən sanki “səbr nədir?” sualı axır... Hələlik üç poetik toplum çap olunub. Onlardan birinin adı “Səbrin təbəssümü”dür.

Nə qədər ki, səndən iztirab gəldi,
Mən bu dünyadan yaxşılıq gördüm.
Səbir gülümsəyir sənin bağrında,
Mənim hər nəfəsim bir nisgil, bir dərd…

Ümid – mənim xilaskarımdır. Bu duyğu həyatsevərliyin, quruculuğun, yaradıcı düşüncənin, insanlığın damarlarında axan bitib-tükənməz bir gücdür, qaranlıqlarda yanan nur, eşq və inamın köküdür.
- Namangan ədəbi mühiti necə idi?
- Namanganda ali təhsil aldım. Ədəbiyyatla məşğul olan insan üçün paytaxt – Daşkənd və digər böyük şəhərlərin “havası”nın nə qədər zəruri olduğunu daha gənclik çağlarımdan hiss etmişdim. Lakin ötən əsrin 80-ci illərində tanışlıq və korrupsiyanın açıq-aşkar çiçəkləndiyi bir dövrdə ailə vəziyyətimə görə Daşkəndə gedə bilmədim. Anam çox öyüd-nəsihət verərdi. Atam isə dürüst, prinsipial bir insan idi – xalq dilində desək, "kommunist" idi. Əslində məktəbi bitirən kimi Daşkəndə gedib oxumaq imkanım vardı... Bu nisgil tez-tez qəlbimi didib-dağıdır.
Ozod Şarofiddinov, Matyoqub Qoşconov, Rauf Parfi, Erkin Vohidov, Şavkat Rəhmon, Xurşid Davron, Abdulla Oripov, Həlimə Xudoyberdiyeva... onların Daşkənd ədəbi mühitində necə güclü simalara çevrildiyi göz önündədir.
Sualınıza dönsək: Mən Çortoq rayonundan vilayət mərkəzinə işləməyə gələndə artıq qırx yaşa yaxın idim. Rayon qəzetində çalışaraq yerli səviyyədə jurnalist və şair kimi tanınırdım. Vilayət mərkəzinə isə mənəvi müəllimim, o dövrdə “Xalq irodəsi” qəzetinin baş redaktoru Mahmudjon Parpiyevın dəvəti ilə gəldim.
Özbəkistan Xalq şairi Həbib Sədulla, dramaturq və publisist Abdulla Cabbor, ustad şair Ziyovuddin Mansur, həmçinin ədəbi mühitin sütunlarından biri olan professor Odiljon Nosirov, İsmatullo Abdulla, Əlixon Xəlilbekov, NamDU müəllimləri Mahmudjon Mamurov, Qodirjon Nosirov, xalq artistləri Kamoliddin Rəhimov, Ürinboy Nuralıyev, şairə Dilbar Bonu ilə tanış oldum. Onların məhəbbət və diqqətindən bəhrələndim. Təhsil fədailəri Nazimjon Qozokov, Həbibullo Ubaydullayev, Dilşoda Dadajanovalardan ruhlandım. Xüsusilə “Özbəkistan səsi” qəzetinin vilayət müxbiri kimi qazandığım uğurlarda Namanganın ədəbi mühitinin rolu böyük oldu. Özbəkistanın Əməkdar jurnalistləri – Farhod Yolchiev, Gulomjon Akbarov və tanınmış yazıçı-jurnalist Rüstamjon Ummatovun təsiri ilə peşəkar məsuliyyət və şəxsiyyətimi formalaşdırmağa çalışdım.
“Qoşa çayın nəğmələri” və “Mühabbətdən ərzim var” adlı poetik toplularım sayəsində oxucu diqqətini qazandım və Yazıçılar İttifaqının üzvü oldum.
- Jurnalist kimi sözə olan məsuliyyət sizdə hansı meyarlar əsasında formalaşdı?
— İnkarolunmaz bir qənaətim var: Ədəbiyyat – söz sənətidirsə, jurnalistika – söz siyasətidir! Jurnalist kimi müxtəlif janrlarda materiallar hazırlayarkən sözə münasibət mənim üçün həmişə ön sıradadır. Çünki hər bir sözün məna çaları, məntiqi işarəsi var. Təəssüf ki, jurnalistikada sözə məsuliyyət məsələsi bir qədər zəifləyib. Bəzən bədii üslubla rəsmi üslubun fərqləndirilməməsi də diqqəti cəlb edir. Əksər jurnalistlər bir qəlibdə yazmağa vərdiş ediblər. Reportaj, lövhə, felyeton kimi janrlar demək olar ki, mətbuat səhifələrindən silinib. Bu isə həqiqətən üzücüdür. Kompüter texnologiyalarının imkanlarından yalnız xəbər və xronika üçün istifadə edilir. Bu isə söz xəzinəsini yoxsullaşdırır və özbək dilinin imkanlarını daraldır.
Dilin şirinliyi, sözün yersizliyi isə qrammatikanın pozulmasına da səbəb olur. Lüğətlərlə işləmək, hər sözün mənşəyini, kökünü, məntiqi mənasını, sinonim və omonimlərini, hal və şəkilçilərini düzgün işlətmək vacibdir. Məncə, qrammatikanı dərindən bilmək, sözə olan məsuliyyəti unutmaqdan qoruyur.
-Publisistika ilə poeziya arasında bir mənəvi bağ varmı?
- Publisistika – poeziyanın mənəvi qidasıdır.
Şeir, bəli, hissin və duyğunun məhsuludur, amma publisistik pafosla yoğrularsa, oxucuya daha təsirli çatır. Mübəmmalıqdan aydınlığa keçmək, həqiqəti duymaq üçün publisistikanı mütəmadi oxumaq, düşünmək, hiss etmək lazımdır. Məncə, ancaq bu yolla canlı söz yaratmaq mümkündür. Bu isə artıq böyük bir mövzudur.
-Şairlər hər zaman cəmiyyətin "vicdanı" olublar.
Bu anlayışın bugünkü mənası necə dəyişib?
-Şairlər – cəmiyyətin vicdanı, ayıq səsi, canlı nəfəsidirlər. Bu həqiqət qarşısında bu gün susmaqdan başqa söz tapmırsan, insan. Çünki bu gün plagiatlıq bir çox gənc qələm sahibləri üçün artıq qəbahət sayılmır.
Bu gün şairlərdən çox “şairciklər” meydana çıxıb. Beşinci sinif şagirdinin altı poetik kitabı çap olunub. O kitablarla tanış olanda insanın içində narahatlıq doğurur. Bəzən müsabiqə və yarışların şərtlərində “Kitabı çap olunubmu?” sualı yer alır. Bu da kitab üçün süni tələbat, təqib və yarış yaradır. “Kitab” anlayışının ucuzlaşdırılması, kiminsə şeirlərini düzəltdirib, hətta başqasına yazdırıb, pul qarşılığında “şair”, “yazıçı” adını qazanmaq cəhdləri, nəticə etibarilə kitab anlayışına olan münasibəti zədələyir.
- Gənc yaradıcılar üçün ən çox məsləhətiniz nədir: oxumaq, yazmaq, ya da öyrənmək?
- Mən gənc yaradıcılar üçün ən çox “çox yazmağı” məsləhət görürəm.
Çox yazmaq təbii olaraq çox oxumağa səbəb olur. Məncə, bəzən gənclər xalq ağız ədəbiyyatından uzaqlaşırlar, halbuki bu sahə yaradıcı fikrin qaynaq mənbəyidir. Folklorda incə bənzətmələr, müxtəlif sifətlər, bəzən kədərli, bəzən qürurlu, bəzən musiqili, bəzən dərin ritmi duymaq mümkündür. İnsan psixologiyasını nəzərə alaraq danışan fəlsəfi müşahidələr, həyati hadisələrin sirləri- bunların çoxu xalq ağız yaradıcılığının parlaq nümunələrindən gəlir.
Mən “Alpomış” dastanını, “Məlikə‑i ayyor” kimi əsərləri oxumağı tövsiyə edirəm - bu kitablar yaradıcı gənclərin estetik zövqünü zənginləşdirir, ruhuna yeni melodiyalar bəxş edir.
- Yaradıcılıq prosesində daxili psixoloji vəziyyətiniz necə dəyişir? Stress və ruh düşkünlüyü ilə necə mübarizə aparırsınız?
- Bəzən müasir insanlarda stress və ruh düşüklüyü geniş görünür.
Təəssüf ki, həssaslıq bəzən bu cür hisslərin yaranmasına səbəb olur. Mən özümü stressdən və ruh düşkünlüyündən yazmaqla xilas edirəm. Yazmaq mənim üçün bir ruh sığınağıdır. Gözlənilən və gözlənilməyən zərbələrdən qorunmaq üçün yazıya sarılıram.
Nədənsə təsirlənə‑təsirlənə fikrimdə yaranan sətirlər varsa onları kağıza köçürürəm. Yaradıcı anlar mənim üçün “yalnızlıq içində yalnız qalan” ləzzətli, ilahi anlardır.


-Namangan ədəbiyyatının özəllikləri və Özbək ədəbiyyatındakı yeri haqqındakı fikirləriniz?
-Namangan- güllər şəhəridir. Dağlıq ərazidə doğulan insan dağa xas sərtlik, bağda yetişən isə bağın yumşaqlığını daşıyır. Bu təsir mistik səslənsə də, məkan şərtləri ruhumuzun formasını müəyyən edir. Namanganlılarda zəriflik, azad ruh, gözəlliyə məftun olmaq hissi var. Bu xüsusiyyətlər onların yaradıcı üslubunda da görünür. Namangan ədəbiyyatı özbək ədəbiyyatında incə təsvirlər, sükunət, estetik ləzzət, parlaq obrazlarla tanınır.
- Beynəlxalq miqyasda Özbək ədəbiyyatının mövqeyi və tanıdılması barədə nə deyə bilərsiniz?
- Özbək ədəbiyyatını beynəlxalq səviyyədə tanıtmaq üçün bir sıra əhəmiyyətli layihələr var. “1000 kitab”, “Vikipediya” kimi təşəbbüslər özbək dilinin zənginliyini göstərməkdədir. Kərim Bəhriyev tərəfindən hazırlanmış “Dünya poeziyası antologiyası” üç cildlik kitabdır və 5 qitədən 144 ölkənin 500-dən çox şairinin əsərlərini özbək dilində təqdim edir - bu doğrudan da sevindirici uğurdur.
11 dildən özbəkçəyə tərcümə edilmiş bu şeirlər xalqlar arasında dostluğu və sülhü möhkəmləndirməkdə vacib rol oynayır. Mən Ibrohim Gafurov, Xurşid Davron, Güzal Begim, Gülnoz Möminovanın tərcümə uğurlarından dərin qürur duyuram.
- Jurnalist kimi sözün gücü və məsuliyyətə yanaşmanız, milli jurnalistikanın bu günkü çağırışları nədir?
- Sözün gücü və məsuliyyəti məni həmişə düşündürür.
Yaxın zamanda Özbəkistan Jurnalistlər Birliyi, Namangan və Sirdaryo şöbələri ilə birgə “Çodak konfransı” keçirdik. Mövzu: Milli kontent və süni intellekt texnologiyaları idi. Milli jurnalistika üçün məlumat texnologiyalarını bilmək, milli kontent yaratma bacarığını inkişaf etdirmək və süni intellekt sahəsində təbliğatı gücləndirmək indi vacib zərurətdir.
Süni intellekt -ikiüzlü qılıncdır: əgər biz onu özümüz yaratmasaq, başqalarının platformasına bağlı qalacağıq və o, bizi nəzarət altına ala bilər. İnternet trafiqimiz, fikirlərimiz, hətta üz və səsimiz izlənə bilər. Buna görə milli təhlükəsizlik yalnız hərbi gücdən deyil: rəqəmsal müstəqillik və alqoritmik suverenlik də müzakirə olunmalıdır.
Süni intellekt platforması olmayan dövlət digər dövlətlərin AI-sı tərəfindən idarə oluna bilər. Bu səbəbdən AI həm iqtisadi, həm də milli müdafiə vasitəsidir.
-Maarifləndirici işlər üçün media və jurnalistika sahəsində hansı yenilikləri təklif edirsiniz?

-Maarifləndirmə üçün daha çox matbuat nəşrlərinə dönüşü prioritet sayıram. İnternet jurnalistikası inkişaf etsin, əlbəttə -onu təqdir edirəm. Lakin qəzet və jurnalların gündəlik istehlaka qayıdışı, oxucuların kağız mətbuata yenidən maraq göstərməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Əgər oxucu qəzet‑jurnal oxumağa qayıtsa, kitabxana yenidən gündəmə gələcək. Maarifçiliyin yüksəlməsində məhz qəzet‑nəşrlərə münasibəti yeniləmək -ən təsirli və dayanıqlı yol ola bilər.


Söhbətləşdi: Cahangir NAMAZOV,
"Butov Azərbaycan” qəzetinin Özbəkistan təmsilçisi.
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.

15.07.2025
+99455 522-36-15

TRT-nin VERİLİŞİ ANTİ-TÜRK AKTIDIR

.Güneyli-Quzeyli Azərbaycan türkləri son dövrlərdə dünya türklərinin milli azadlıq mayakı olan Türkiyəmizin beynəlxalq müstəvidə söz sahibinə çevrilməsini böyük ümid və ruh yüksəkliyi ilə izləməkdədir. Xüsusilə erməni-rus alyansının son 30 ildə işğal edib, xarabalığa çevirdiyi Qarabağ torpaqlarından çıxarılmasında haqlı olaraq daim, dövrümüzün ikinci Atatürkü adlandırdığımız sayın Rəcəb Tayyıp Ərdoğanın şəxsində Türkiyəmizin mühüm rolu olduğunu nəzərə alaraq, beynəlxalq prosseslərin ən azı Güney Azərbaycanımızın torpaqlarının və onun 45 milyon civarında olan Azərbaycan və 5 milyon civarında olan türkmənlərin bütövlükdə, 63 milyon Qacar yurdu türklərinin doğma milli torpaqları ilə birgə şovinist fars faşizminin 100 (yüz) ildən bəri davam edən əsarətindən qurtarılması ilə yanaşı, Türkiyə, Bütöv Azərbaycan, Bütöv Türkmənistan. Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Quzey Kipr türklərinin torpaqları ilə birlikdə cəmiyyətlərinin də bütövləşərək vahid iqtisadi, hərbi, siyasi cəhətdən dünyada söz sahibinə çevriləcəyinə ümidlərimiz son dərəcədə artıb. Bunu, dünənə qədər de-yure rus imperiyasından 34 il bundan qabaq ayrılmış 5 türk respublikası rəhbərlərinin davranışlarında, onların de-fakto, bu əsarətdən qurtara bilmədiyi aydın göründüyü halda, hazırda bu ölkə rəhbərlərinin müstəqil davranışı, qərarları onların artıq türk milli birliyi ideyası altında Türkiyəmiz ətrafında birləşməyə yönəldiyini göstərir. Məhz bu amil 100 ildən bəri şovinist fars molla faşizminin daim qətliamlara, assimilyasiyaya, hər cür fəlakətə məruz qoyduğu türk Qacar yurdunda öz milli ərazilərində yaşayan 63 milyon civarında türkün tezliklə milli azadlığa qovuşacağını düşünməyə real əsas verir.
Lakin, türk düşmənləri də sakit oturmayıb. Son illərdə Türkiyənin Kreml və Qərbin, o cümlədən Tehranın yaradaraq maliyyələşdirib, silahlandırıb, illərlə Türkiyəni daxildən parçalamaq üçün istifadə ediyi kürd quldur dəstələrini məğlub edərək ölkənin sərhəddlərindən belə uzaqlaşdırması ilə barışa bilmir. Bir-biri ilə iki düşmən cəbhəyə bölünmüş iri düşmən gücləri türk dövlətlərini inkişafdan, inteqrasiya edərək bütövləşmə prossesindən ayırıb. Onları toplumlar şəklində saxlayaraq yağmalamaq, assimilyasiyaya məruz qoymaqla türk milləti və dövlətini yer üzündən silmək istəyirlər.
1915-ci ilin 24 Aprel tarixində Rusiya Türk dövlətini ermənilər vasitəsilə hərbi çevriliş edərək erməni dövlətinə çevirə bilməsə də 1925-ci ildə ingilislər Qacar türk dövlətini hərbi çevriliş vasitəsilə fars dövlətinə çevirə bildilər. 100 (yüz) ildən bəri daim ölkənin əsil sahibi olan türklərə bir ovuc farsların divan tutması və bu gün də fahişələr erkəklərini daim dəyişdiyi kimi, ağalarını öz maraqlarına uyğun olaraq daim dəyişən fars faşizmi dünyada türkün ən qatı, əbədi barışmaz düşməni olduqlarını bu gün də nümayiş etdirirlər. Tarixi prosses və hadisələrə nəzər saldıqda türkün alicənablığından, başqa millətlərin varlığına həddsiz hörmət və həssaslığından sui-istifadə edərək türk millətinin bütövlükdə bu günkü fəlakətli hala gətirildiyi göz qabağındadır.
Hələ XIX əsrdə Karl Marks yazırdı ki, – «Bu gün Osmanlını Türk dövləti adlandırmaq çox çətindir». Həm də o çox haqlı idi. Çünki, hələ Sutan Səlim Xəlifə adını daşımaq xatirinə Ərəbistandan 2 min ərəb ailəsini gətirib Osmanlı ərazisində yerləşdirərək, onlara yaşamaq üçün türklərdən daha yaxşı şərait yaratmışdı. Dövlətin dilini ərəb, fars dilləri etməklə doğma türk dili aşağılanaraq qeyri-rəsmi dil statusuna malik olmuş, İstanbul fəth edildikdən sonra, yunanların it yerinə qoymadığı ermənini İstambulun həndəvərinə qoymadığı halda, 3 Osmanlı Sultanı əyalətlərdən erməniləri yığıb gətirərək qədim, möhtəşəm arxitektura nümunələri olan monastırları ermənilərə vermişdi.
Türk insanları, onların dili, mədəniyyəti, yad düşmən millətlərin ayaqları altına atıldığından 1915-ci illərdə xristian ölkələri Osmanlı üzərinə xaç yüyürüşü təşkil etdikləri zaman Osmanlıda hərbi qüvvələrin idarəçiliyi almanların əlində, orduda 29 erməni generalı, o cümlədən tayqulaq Andronik, diplomatik korpusda çoxsaylı ermənilər 7 Səfir, 11 Baş Konsul var idi. 22 nazir erməni idi. Ölkə daxilində ədalət mühakiməsi ərəbin islam ideologiyasına əsaslanırdı. Fransız yazıçısı Rone dediyi kimi, – «Osmanlıda bütün millətlərə yer var, o cümlədən türklərə də». Tarix boyu türklərin qanadının altına alıb qoruduğu, himayə edib ocağının, süfrəsinin başında oturtduğu ermənilər təkcə XX əsrdə Türkiyədə 4 milyon, Türküstanda 6 milyon, Güneyli-Quzeyli Azərbaycanda 2,5 milyondan çox türk insanını qətlə yetirmişlər. Son yüz ildə Güney Azərbaycanda farslar 2 milyon 200 min civarında, Türkiyədə təkcə PKK Öcalan dövründə 35 min civarında türk insanını qətlə yetirmişlər.
İranın baş Ayətulasından tutmuş yala hürən Amolisinə qədər Quzey Azərbaycan Respublikasının ərazisi olan türk milli torpaqlarını, Qacar yurdunun bütün türklərini iranlı olaraq adlandırması faktiki olaraq Quzey Azərbaycan Dövlətini dövlət kimi tanımaq istəmədiyini sübut edir. Düşmənlərimizin bu qəbillərdən olan hiyləgər, ikibaşlı və üstüörtülü, sadə insanların mahiyyətini dərk edə bilməyəcəyi belə ifadələrlə öz murdar niyyətlərini təbliğ etməsinə Türk dövlətlərinin nümayəndələri sərt cavab verməli, ziyalılarımız belə ifadələrin mahiyyətini açıqlamalı, kütləvi informasiya vasitələrimiz düşmənin belə məkrli təbliğatının məzmun və mahiyyətini daim işıqlandıraraq xalqımızı maarifləndirməklə düşmənin mənhus təbliğatı qarşısına daim keçilməz sədd çəkməlidir.
Bu gün nəinki dünya türklərinin, hətta Türk Dövlətləri Təşkilatı üzvləri olan dövlətlərin arasında ən əhəmiyyətli və ilk növbədə reallaşdırılmalı olan iqtisadi, hərbi sahələrdəki intensiv inteqrasiya qarşısında ən azından bir neçə ciddi maneələr durur. Hətta böyüklü, kiçikli türk düşmənlərinin bu prosesə gizli-aşkar maneələr törətməsini bir kənara qoysaq belə, bu prosesə türk dövlətləri başçılarının şəxsi mənafe və ambisiyaları, ümumtürk ədəbi dilinin mövcud olmaması və türkləri min ildən çox dövrdən bəri ideoloji cəhətdən parçalayıb, hətta türk dövlət və toplumlarının bir-birinə düşmən münasibəti belə sərgiləməsinə səbəb olan din amilinin də mövcudluğudur.
Məsələn, son günlərdə Fələstin-İsrail, İran-İsrail hərbi toqquşmasını Türkiyə cəmiyyətindəki insnaların əksəriyyəti dini nöqteyi nəzərdən dəyərləndirərək, bu məsələni milli maraqları, daha dəqiq desək Fələstin ərəblərinin və əslində müsəlman olmayıb, müsəlman çuluna bürünmüş islam dininin düşmənləri olan şovinist fars molla faşizminin Azərbaycana, Türkiyəyə və ümumilikdə türk millətinə qarşı daim açıq sərgilədiyi barışmaz qatı düşmənçiliyinə adekvat münasibət sərgiləyən Azərbaycan dövləti və vətəndaşlarına qarşı Türkiyədə neqativ münasibət, çıxışlar sərgiləndi. Məhz belə anormal proseslərin nəticəsidir ki, 10 iyul 2025-ci ildə Türkiyənin ən böyük və nüfuzlu media vasitəsi olan TRT-nin TRT kürd kanalında Güney Azərbaycanın Urmu vilayətinin videogörüntülərin müşayiəti ilə Kürdüstan ərazisi kimi qələmə verildi. Bu, ortaya bir çox əsaslı suallar qoyur. Həm də bu olayın PKK-nın rəsmən silahı yerə qoyması barədə elan edilməsindən dərhal sonra baş verməsi bir çox məsələlərdən xəbər verir. İlk növbədə Türkiyə dövləti PKK-nın uzun illər ölkə daxilində törətdiyi qanlı cinayətlərindən sonra kürd silahlılarının ölkə daxilindən çıxarmaqla yanaşı, qonşu Suriyada ABŞ-ın öz himayəsində olan kürd silahlılarından, İraqdakı kimi «Kürdüstan» dövləti yaradaraq Türkiyənin ətrafında «Anakonda kəməri»

yaratmasına imkan vermədi. Bu «kəmərin» mərkəzi qovşağını Güney Azərbaycan ərazilərində kürdəlri yerləşdirərək formalaşdırmaqla məşğul olan İranın və Rusiyanın özünü də Suriyadan çıxardıqdan sonra, ilk baxışda kürdlərin reallığı dərk edərək, bu ölkələrin oyuncağı olmadan və türkiyə vətəndaşı olaraq rahat yaşayacaqlarını düşünmək olardı. Lakin tarix boyu baş verən proses və hadisələri əks etdirən faktlar bunun belə olmayacağını təsdiqlədi…
İrili-xırdalı türk düşmənlərinin bu gün Türkiyə və digər türk dövlətlərinə qarşı nümayiş etdirdiyi düşmənçiliyi məntiqlə dünya gücləri olan türk düşmənlərinin Türkiyə daxilində bundan sonra da erməni, kürd kartından aktiv istifadə edəcəyini göstərdi. Başqa cür ola da bilməzdi. TRT-nin Güney Azərbaycan türk milli ərazisinin önəmli tarixi, strateji bir hissəsi olan Urmunun, Makunun, Xoyun, Sulduzun kürd milli əraziləri kimi qələmə verməsi bunun ilk sübutu oldu.
Bu, Türkiyə türklərinin də daşıyıcısı olduğu klassik (Peyğəmbər və sünnəyə əsaslanan) islama barışmaz, qatı düşmən olmaqla bərabər şovinist fars molla faşizminin milli ideologiyası, şiəlik əsasında qurulmuş fars dövlətinin əsarətində olan 63 milyonluq türk millətinin həm milli ərazisi, həm də ən böyük türk toplumu olan, Güney Azərbaycan torpaqlarının «Kürdüstan» kimi qələmə verilməsi, ilk növbədə dünyada Türkiyədən sonra ikinci ən böyük türk toplumu olub, artıq tarixdə özünü doğrultmuş sünnü-şiə düşüncəsi əsasında iki türk toplumunu bir-birinə yadlaşdıran, qanlı, faciəli Çaldıran döyüşünün başqa səpkidə həyata keçirilməsidir. Yəni, ərəb islamının daşıyıcıları olan Türkiyə türklərinin şüurunda türk millətinə heç bir aidiyyatı olmayan şiə torpaqlarının kürdləşdirilməsinə biganəlik sindromunun yaradılması cəhdidir. Eyni zamanda 1925-ci ildə Qərbin çevriliş yolu ilə Qacar türk yurdunda hakimiyyəti ələ keçirən fars faşizminin 1930-cu ildə bu ərazini üç Hind-Avropa dil qrupundan biri olan farsdilli qrupun adı ilə İran, yəni, farsdillilərin yaşadığı yer, adlandırmaqla hamıda bu ərazinin fars milli ərazisi olması haqqında saxta təsəvvürün formalaşdırılmasının davamıdır. Bu isə təkcə Güney Azərbaycanda türklərin təklənərək, əridilib yox edilməsi olmayıb, Tehran rejiminin müstəqil Quzey Azərbaycan türk dövlətinin ərazilərinə saxta iddiasını süni surətdə əsaslandırmaq üçün hava və su kimi vazkeçməzdir.
Tehran rejiminin maliyyələşdirib Güney Azərbaycan türklərinə qarşı kürd separatçılarının əli ilə həyata keçirdiyi bu ideoloji terror aktı həm də Türkiyə dövlətinin buna görə, silahı yerə qoymuş PKK-çılara sərt reaksiya verməsinə nail olaraq bu prossesi pozmaq niyyəti güdür. Ancaq yaddan çıxarırlar ki, min ildən bəri farsların, bütün qəbillərindən olan fahişəliklərini, 200 ildən bəri, ermənilərin, 100 ildən bəri farsların hiyləgərliyinin, qorxaqlığının, cinayətkarlığının dəfələrlə şahidi olan türkləri aldadaraq daha, dini nağıllarının, nə Anaid məbədindən miras qalmış gözəlçələrinin, nə də ki, şirin dil vasitəsilə türkü türkə düşmən edə bilməyəcək. Çünki, Bakı-Təbriz-Ankara qatarı, Türküstanla birgə artıq TURANA doğru yol alıb.