Özbəkistan şairi Dilorom ABDURƏHMONQIZI

– (Murotova Dilorom Abduraxmonovna) – 1963-cü ildə Özbəkistan Respublikasının Səmərqənd bölgəsində anadan olub. Şair, tərcüməçi, tədqiqatçıdır. Özbəkistan, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Qırğızıstan Şair Yazıçılar İctimai Fondunun üzvü, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun fəxri professorudur.
Daşkənd Politexnik İnstitutunda (indiki TDTU) təhsil alıb. İnşaatçı-mühəndisdir.
Müəllifin “Könül şəfəqləri” (2001), “Hayal sabahı” (2006), “Məhəbbət yağışı” (2012) kimi şeir kitabları, “Nəstərin butası” (2018, rus dilindən), “Kadirlidə – 4 gun” (2023, Azərbaycan dilindən) “Ulduzların pıçıltısı” (2022, rus dilindən), “Huzursuz melodiler” (2022, rus, dilindən), “Sözun xaqani” (2024, Azərbaycan dilindən), “Olduğu kimi” (2024, Azərbaycan dilindən) kimi tərcümə kitabları, araşdırma və elmi araşdırmalarına əsaslanaraq “Özbəkistan doppiləri” (2004), “Doppi tikdim ipakları tilodan... Tyubeteika moya, vyşita zlatom ona... Skulcap mine, embroidered with gold, it...” (2010) – özbək, rus və ingilis dillərində yaradılmış özbək takkeleri – papaqlarının kataloqu, “Qızın qırx sənəti varsa...” (2012), “Ekologiyaya ilk addımlar” (2014), “Ailə münasibətlərinin hüquqi aspektləri” (2014), “Sistematik təhlil: nəzəriyyə və təcrübə məsələləri” (2017) kimi bir sıra tədris-metodiki, elmi və populyar dərs vəsaitləri nəşr edilmişdir.
Anna Axmatova, Marina Svetaeva, Aleksandr Blok, Afanasi Bulqakov, Konstantin Paustovsiy, Aleksandr Kuprin, Qabriela Mistral, İvan Franko kimi dünya ədəbiyyatının məşhur nümayəndələri, Azərbaycan, türk, rus, qazax məşhur yazıçılar, şairlər, Ukrayna, Belarus müasir şairləri , Qırğız şair-yazıçıları öz əsərlərini özbək dilinə çevirmişlər. Tərcümələri bir sıra məcmuələrdə və respublika nəşrlərində çap olunub.
Dilorom Abdurahman qızının əsərləri rus, ingilis, türk, azərbaycan, fars dillərinə tərcümə olunub, xarici nəşrlərdə və beynəlxalq kolleksiyalarda dərc olunub.
Yazıçı “Özbəkistan Respublikasının Müstəqilliyinin 30 illiyi”, “Dünya Istaddatlar Birliyi” – “Dynie Talanttary Odag'y” Abay medalı, Azərbaycanın “Qızıl qələm” ədəbi mükafatı laureatı, bir sıra beynəlxalq ədəbi müsabiqələrin qalibidir.
Ailəsi ilə birlikdə Daşkənddə yaşayır. Uzun illər Özbəkistanın Qadın və Qızlar Komitəsində, Respublikanın “Ailə” elmi-praktik mərkəzində çalışıb. Hazırda Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin iki yüz illik nəşrləri olan “Şərq tyzni” və “Zvezda Vostoka”da məsul katib vəzifəsində çalışır və yaradır.

NƏVAİ HƏZRƏTLƏRİNƏ

Sən əzəldən bu eşqin sirlərini bilənsən,
Şeir kitablarında bu eşqi göstərənsən.
Sənət qələmin ilə sevgi qəsrini tikib
Heyrət dolu tarixdə bizə aşikar edənsən.

Sən sözündə gövhərsən, dür təki bərq vuranım,
Sən cənnət adlı bağda ahular ovlayanım.
Nəva dolu gülüşlə günəş kimi nur saçıb,
Nuş edib eşq şərabın canına bağlayanım.

Zərrədə bütün varlıq, damlada dərya könül,
İzlərinin naxışı qəlblərə tutya könül.
Hikmət içrə üzənim hər nəfəsi ibadət
Söz mülkünün sultanı, piri, sarayı könül.

Söz aləminə bəzək, qüdrəti deyən Pirim,
Sözü əqil-kamaldan ucada görən Pirim.
İnsanı ucalara yuksəldən sözdür, deyib,
Sözü həm şərəf bilib, həm gövhər bilən Pirim.

Mürəkkəbə su damsa, almaz kimi daşırdı,
Mənası yüz cahanı göy tağındam aşırdı,
Eşq Tanrıdan gəlirsə, səsində ahəng-nəva,
Bir Leylanın qanından min bir mələk şaşırdi.

Sən fələyin özünə söz gövhərin saçanım,
Gövhər dükanın tikib, durlə inci açanım.
Köhnə dunya bağrını hikmət ilə doldurub,
Mənalar dənizindən qəvvas olub keçənim.


Sən hikmət bürclərində nur dolu gulustanım,
Bütün dunyanı tutan söz xəzinəm, cahanım
Qiyamətdə bərq vuran özün cövhərfəşanım,
Nəvai fəzlilətli, mənim türküm Turanım.
Özbək dilindən tərcümə etdi:
Faiq BALABƏYLİ

Şeir deyə bildiyim – İlahi həsrət,
Ürəkdə çırpınan ahlar surəti.
Baxışlarda oyaq qəlblər heyrəti
Böyük Nəqqaş çəkən rəngin hikməti.

İlham dediklərim başdan, əzəldən,
Dünyaya yayılan hüsnünün əksi.
Torpağı titrədən İsa nəfəsi,
Məhəmməd gətirən xoş xəbər səsi.
***
Axşam düşər, susar quşlar,
Ağaclar – yuxu tapmışlar.
Axşam çağı dolmuş çaylar
Məcnun söyüd könlün oxşar.

Axşam çağı dolmuş çaylar,
Sakit-sakit daşmaqda gah.
Səslənməkdə, söylənməkdə,
Nağıl sirrin edər agah.

Qular yatar su boyu tən,
Bulaq qaynar yar köksündən.
Tərpənməkdə bomboş qayıq
Aralanmaz heç yerindən.

MƏNİ YADA SALIRSANMI, MƏHƏBBƏTİM?

Ürəyimi yandırmaqda bu gün ahım,
Gözlərinə sıçrayırmı ürək dağım?
Gülab deyib içdiyim o şirin ağum –
Məni yada salırsanmı, məhəbbətim?

İllər ötdü, sevdim səni, darıxaraq,
Uzaqdakı ulduzumçün yandım ancaq.
Həsrətindən gül ətrini qoxlayaraq,
Məni yada salırsanmı, məhəbbətim?

İllər sakit dağıtsa da xəyalını,
Yuxularda gördüm ancaq vüsalını.
Baharlardan alıb gəldim sualını –
Məni yada salırsanmı, məhəbbətim?

Can içində gah ağrısan, gah da dözüm,
Hicranına heyran özüm, düçar özüm.
Ürəyində qalıb bəlkə mənim sözüm,
Məni yada salırsanmı, məhəbbətim?

BAYSUN BAĞLARINDA

Yarpaqsız ağacların
Səbr budağından
Asılıb qalıbdır
Qan dolu ürək kimi
Öz yarını tapmayan
Qızlarımız – almalar.

Səssiz ağacların
Qədir budağında
inciyib qalıbdır
hətta bağrını
güzgüyə tutmayan,
yalqız almalar.

Dilsiz ağacların
Səbr budağında
Diləyi ilə durub
Əhdindən dönməyən.
Sirrini deməyən
Hərgiz almalar

SURXANIMA

Vətən rəngi enib dolar növrağıma,
Dağdan-daşdan cavab tapdım sorağıma.
Ürəkdəki narahatlıq bitər yəqin,
Bahar yeli ola biləm Surxanıma.

Çaylarına həsrət könlüm buza dönər,
Qaranquşlar nəğməsini gəzib enər.
Çəmənlərdə novruzgülü gülüb durar
Bahar yeli ola biləm Surxanıma.

Duru sular çeşmələrin gözü kimi,
Məxmər güllü bənövşənin üzü kimi,
Yeni köçən gəlinin hürr sözü kimi,
Bahar yeli ola biləm Surxanıma.

Ürəkdəki, qəlbə yaxın nəvalarım,
Rəvayətlər nəql eləyən nənələrim.
Köksümdəki genişliklər, səmalarım,
Bahar yeli ola biləm Surxanıma.




***
Kəpənək,
Gəl, birlikdə tikmə tikək,
Ümidin rəngindən kimsə doyubdu?
Gəl, mənim könlümə bir yol sığal çək,
Barmağım ucunu iynə oyubdu.

Kəpənək,
Seçib ver gözəl rəngləri
Naxışlı ürəkdə qəmlər susarmı?
Susub qalmaqdadır dünya rəngləri
Bir gün baş əyərək yoxa çıxarmı?

Kəpənək,
Gəl, birgə axtarıb görək
Dünyada nələrdir oyaq varmaqda?
Narahat dəyişər gecəylə gündüz,
Sübhanlıq ayətlər oyaq durmaqda?

Kəpənək,
Gəl, indi xəyallar quraq,
Dünyanın işindən kimlər doyubdu?
Sonsuz səmalarda könül yandıraq,
Ürəyə can atıb, bir eşq dolubdu.
Kəpənək,
Gəl daha...

***

Əgər beləysə, edək yüksək dualar,
Ev-eşik qızıldan, qızıldan kandar.
Evinə gəlsə də sevənlər, dostlar,
Könlünə münasib könül olmasa,
Sən tamam qəribsən, qəribsən, ürək.

Sərvətin yaraşsa gözəl meydana,
Ad-sanın yayılsa bütün cahana,
Əllərin yetsə də, lap asimana,
Könlünə münasib könül olmasa,
Sən tamam qəribsən, qəribsən, ürək.

Ayağına düşüb, baş əysə qullar,
Nəğməndən məst olub, uysa könüllər,
Səninçün köksündə olsa da güllər,
Könlünə münasib könül olmasa,
Sən tamam qəribsən, qəribsən, ürək.

Yanında can alan, gözəl qələmqaş,
Çəkib versə qızıl kasalarda aş,
Sədası gözəllə olsa da yoldaş
Könlünə münasib könül olmasa,
Sən tamam qəribsən, qəribsən, ürək.

Çəməni xoş görüb, könlüm, bağ dedin,
Üzündə təbəssüm, vaxtım çağ dedin.
Mərdlərin içində köksüm dağ dedin,
Könlünə münasib könül olmasa,
Sən tamam qəribsən, qəribsən, ürək.

SƏN ANANDAN XƏBƏR AL...

Köynək çıxarmasan da, bildin, bürünmüş qalmaz,
Fərqli zamanlar görən, - qismətlilər ac qalmaz.
Sübh azanından baxar, daxmasına girəmməz,
Sən anandan xəbər al, dünyan kiçilib qalmaz.

Aləm dərdin çeynəyib, gəzməkdə bildirmədi.
Ötkəm tutar qəddini, dərdini sezdirmədi.
Gecə-gündüz duada, nalə edər Allaha,
Can içrə min can çəkib, taleyini dilədi.

Bir yol gözü yumulsa, yuxusuna girmisən,
Həsrət öyən baxışın, qabağında durmusan.
Musiqitək səslənər, heç nə girməz könlünə
Get, anandan xəbər ol, sən nə edib gəzirsən?

Günəşi əzizləyər, balama tənsən, - deyə,
Külək ilə danışar, balamtək əsən, - deyə.
Bir bax, ay da, ulduz da xəbər alıb durubdu,
Ya da kimsə dedimi, o, gen ölümdən deyə?

Kənddən gələnlər ilə, çörək verib göndərir,
Deyir - narahat olma, anan yaxşı, sağ gəzir.
Bu sözlərə inanma, nadan olma, yola düş,
Vida üçün dünyanı möhkəm tutub, gözləyir.

Qəlbdən keçdi əndişə, zəng eləyib çəkdin ah,
İnanma, simlər yalan, dünya yalan, ol agah!
Ölü ömr ağacından tutub durubdu, tələs,
Payızda budaqlarda qalmayır bircə yarpaq...

...qalmayır bircə yarpaq...


ƏZIZ ANAM

Qamətini qaldırıb gəz,
Əyilib qalma sən ağac sayağı.
Deyib “tənbeh” edir atam anamı,
Qamətimizi düzəldərdik belədə bizlər.

Anam qarı yerin üstündə idi.
Yerdə durardı
Təndir
Ocaq
Qazan
Süfrə
Biz isə göylərdəydik, göylərdən.


İllər ötdü, sanki
Çaylardan tez.
Əziz anamın qəddi bükülüb qaldı.
bizim qəddimiz dik
Ondan uzaqda
Yerdən bir dayaq tapıb söykəniş aldı...
***
Səmamda bir rahatlıq əridi,
Qışdan qovulan qar kimi.
Mən isə qoruyub qəlbi,
Darıxmaqdayam -
Yar kimi -
Gözlərimdə yanıb yatar həsrət,
Dünya kimi dünyasından keçə bilməyən
Könül kimi, ruh bədəni tərk etməyən.
Yuxum kimi
Yuxularımdan çıxammayan
Könlümə gəlib çatmayan.
Ya da
Səma kimi -
Gözlərimə baxmaqdadır
Batinimə yatan
Əzizim,
De, ya gözlərin
Göylərdə gizlənibmi?
... onda mən bu dünyaya nə üçün gəldim?

***
Mən bir yarpaq,
Su üzünə düşüb qalan
Və axıb gedən
Sonuncu mənzilə
Bu qədər tez axar çay.
Su boyuna gəlməzmi sevgilim...

***
Gecə -
Gözübağlı getməkdədir
Məcnun sevdası,
Onun qaragöz ilgəyində
Eşqin ruhu aldanıb qalan.
Günlər isə
Sanki zindana salınmış
Məhkumun ilk məhəbbəti –
Axşam çağı qanayar hicran...

Özbək dilindən tərcümə etdi:
Şahməmməd DAĞLAROĞLU



* * *
Hazanrez –
bahçelerde sarışın hayal,
Ey, hayal gücünün
bakışgahi, bak,
Şafak eyvaninda kuşlar zikriyle
Altın ipek gibi
dalgalanır bağ.

Sarhoş hayal gibi
nemli dallarda,
Asılı duruyor mehküm yapraklar.
Eski anılarda her an titriyor,
Dertli hazan ile en son sorular.

Niye?
Neden geldin?
Neden gidiyorsun?!
Gözlerin gözlerim şehrinden alip,
Ben nasıl kalıram
bakışlarımı,
Can gibi bakışın koynundan yolup.

Sensiz bir çöl gibi kuruyan varlık,
Hicranin suratin taşır yüreğe.
Sevdalim, yaşamak
ruhlar yolundan,
atilip,
atilip,
uzanır göke.

Gökyüzü doluyor binlerce sırla,
Arzulu göz gibi giryan yıldızlar.
Fısıltılı,
hışırtılı düşür yapraklar,

Hazanrez – bağlarda basılır izler.

* * *
Ne garip ben
sonsuz bir aşkın,
Yollarında üzgün
duaibadam,
Safran rengli özgür arzularimin,
Şehiri içinde semeri kadam.

Ah, benim özlemlerim
yıkanmış Sema,
Sen neden ağladın,
kimin gözüsün?
Yağmurlar yağdı mı Semerkantta da?
Ve ya aşk Kaysinin hangi sözüsün,
neden ağladın

Yapmamiş günahından utanip,
Ömürü bir başdan kim gözlemekte?
Sen beni semaya kaybetme asla,
Gökler de sevdimi,
yanıyorum sessizce,
Uçmak istiyoruç turnalar gibi,
Muhabbet ülkesin güneylerine...

AKŞAM ŞARKISI

Ruh iç çekiyor
akşam karışık şafaklar ile.
Duygular gizemli,
sesler gizemli,
uyanış gizemli.
Kader ve kaygının arasında
gönül yarım,
ay yarım,
ay gibi yetim.
Dört yanımı kucaklıyor,
özlemin bir aziz,
hüzünlü renki.
Ne büyük bir zevk duymakta gönül,
gizemli dertlerin içinde dertli
a, Tanrım?!
Burda ne vasıf ki,
kalpe dökülür,
ruh ise susamış mülakatina.
Beş büyük değişiklik eşiğinde,
Akşam kaykılıyor
öz eski seltenetine.
Göksel gizemli bağ sallanıyorken,
gönüle melekler geliyor.
Akşamın sesini dinliyorum, kalbe
sanki ilahi ayetler sızıyor.

İBADET
Dünya, açik kalan eski koynundan,
Bakan o bakışlar kalbim içiyor.
Gizli konuşmalar, kalb derinliğinde,
Pişmanlıklar ise gizli geçiyor.

Ömür geçermiş o kervan peşinden,
Yoldan yanılanlar ağliyor hala.
Müslime yıldızlar sahir gök üzre
Ayetleri tekrar sözlüyor hala.

Hayat ağacını salliyor sanki,
Dehr dünyasına yabancı ruhun.
Kalbinde dünyavi tozleri varsa,
Sıs gibi yayılmaz keder-enduhun.

Bir günde beş büyük değişmek döğrü,
Katılıp dünyanın ibadetine.
Ruhdan ışık isteyip kalbini çağır,
Rabbimin verdiği mülakatina.

* * *
Sevdalim, biri az yaralmış dünya,
Öz aşkına kendi sarılmış dünya,
Ya cehalette lenetlenmiş dünya,
Günlerim dünya gibi geçiyor hemen.

Ömür mü gönülden uzakda geçen,
Gönül mü ömürden ayrı su içen,
Ben peki, o sensiz günden vazgeçen,
Hayat mı uykuda geciyor hemen?

Dünyan tuzağına düşmez semaler,
Kaderi sıçrayan Mama Hevvaler,
Kanımda dolaşır gizli nevaler,
Melayikler sessiz gülüyor hemen.

Günlerim Sen gibi geçiyor hemen...

* * *
Doluşan ve safran renkli ağaçlık,
Mehrem — Güz koynuna basar çağında.
Kokuna bağlanan — tutsak ağaçlar,
Soyuna başliyor güz kucağında.

Yağmuru hissetip teşne koynunda,
Islak öpüclerden ağaçlar sarhoş.
Hazanın dansına düşer yarı çıplak,
Onları bekliyor uzun kış — düş...


* * *

Arzular kanadı
yayık kuş muydu,
Bulup,
kaybettiğim gizli düş muydu,
Gönülün endami güzel aşkmiydi,
Bir garip ömür olsa,
geçiyor.

Sevdalim,
teselli verme, şaka yapma hiç,
Kaderin giysisi neden çok ağir,
Dünyanın göleti bunca
kıpkırmızı,
Gögsümde bir şeyler mi yanıyor.

Bu yollar acısı hoş mu veya ağır,
Kirpiğe dizilmiş çiğlar çok çıplak,
Benden uzak durma hiç zaman,
Gönülden bir şeyler mi geçiyor.

Sevgilim,
kalp razım sana söyleyim,
Bakışındaki gizli şarkıya geri döneyim,
Acı dolu fısıltına katılayım,
Gözünde ne arzu yanıyor,
Gökler yüreğimde sınıyor...

Mütercim: Rahmet Babacan

83 il əvvəl başlayan tarix - Türkçülük Günü

3 may türk milliyyətçiliyi və ümumilikdə Türk dünyası üçün əlamətdar bir gündür – Türkçülük Günür.
Bu günün tarixçəsi 83 il əvvələ gedib çıxır.
Dünyadakı türklərin hər il qeyd etdiyi 3 May Türkçülük Gününə gətirən proseslər 1942-ci ildən başlayıb.
Həmin dövrdə Türkiyənin baş naziri milli düşüncə sahibi Şükrü Saraçoğlu olsa da, dövlət məmurları arasında kommunistlərin də sayı az deyildi. Təhsil naziri Hasan Ali Yücel kommunist olduğunu açıq söyləyir, bu siyasi görüş daşıyıcılarını orta və ali təhsil ocaqlarına yerləşdirirdi.
Ölkədə kommunizm ideologiyasının yayılması, milli düşüncənin sıxışdırılması millətçi aydınları narahat etməyə başlamışdı. Dövrün böyük fikir adamlarından Nihal Atsız və digər aydınlar prosesin dayanması üçün addımlar atılmasını vacib sayır, “Bozkurt”, “Orhun”, “Çınaraltı” dərgilərində kommunizmin iç üzünü açan yazılar dərc edirdilər.
Türk ziyalılarının Sovet İttifaqının timsalında kommunizmin türk iqrinin məhvinə yönəlik ideologiya olduğunu bildirən məqalələri kommunistlərə qoşulan xeyli gənci bu yoldan çəkindirdi. Ancaq kommunistlər təşkilatlanmaqda davam edir və sürətlə çoxalırdılar. Həmin günlərdə Nihal Atsız Şükrü Saraçoğluna Açıq Məktub yazır. Məqalə “Orhun” dərgisinin 1944-cü il mart sayında dərc edilir. Məktubda təhsil naziri Hasan Ali Yücelin əmri ilə məktəblərdə, universitetlərdə kommunizmi təbliğ edən çap məhsullarının yayıldığı, bunun üçün ianə toplandığı bildirilir. Onun bu məsələdə ən yaxın silahdaşının Sebahattin Ali olduğu göstərilir.
Yazılanlar təhsil naziri üçün ciddi problemə çevrilir. Nazir Yücel və “Ulus” qəzetinin baş redaktoru Falih Rıfkı Atayın təşfiqi ilə Sabahattin Ali Nihal Atsızı məhkəməyə verir.
1944-cü il aprelin 26-da başlanan məhkəmə prosesi elə böyük marağa səbəb olur ki, insanların çoxluğundan hakimlər salona girməkdə çətinlik çəkirlər. Məhkəməni davam etdirmək mümkün olmadığı üçün proses mayın 3-nədək təxirə salınır.
Məhkəmə başlayan saatlarda milliyyətçi gənclik Ankarada böyük etiraz yürüş-mitinqi keçirir, türkçülüyə dava açanların cəzalandırılmasını tələb edirlər. Hökumət mitinqi dağıdır, 165 tələbə həbs edilərək Ankara zindanlarına salınır, onlara ağır işgəncələr verilir. Bu olay Türkiyə tarixinə kommunizm əleyhinə ən böyük mitinq kimi keçir.
Mayın 3-də məhkəmə Nihal Atsızı da həbs edir. O, hücrələrinə bir nəfərin güclə sığa biləcəyi və buna görə də “tabutluq” adlandırılan həbsxanaya göndərilir.
llər sonra Atsız həmin günlər haqqında yazırdı:
“3 May türkçülüyün tarixində bir dönüş nöqtəsidir. O zamana qədər yalnız duyğu və düşüncə olan, ədəbi və elmi sərhədləri çox da aşmayan türkçülük birdən-birə geniş bir hərəkata çevrildi.
3 may türkçülərin günü olsa da, ona bir bayram deyə bilməyəcəyik. Çünki illərlə sürəcək böyük iztirabımız həmin gündən başladı. Ona bir matəm demək də qəbul edilməz. Çünki həmin gün bizə bu qədər sıxıntı arasında böyük bir imtahan vermək, ürəkləri ilə ürəksizləri ər meydanında sınaqdan çıxarmaq, yaxşı ilə yamanı ayırmaq fürsəti verdi. Türkçülər, kütləvi və ya fərdi olaraq 3 Mayı anaq və ucaldaq”.
1945-ci ilin 29 martına qədər davam edən məhkəmə prosesində Türkiyə siyasətinin 23 önəmli şəxsi haqqında “vətənə xəyanət” maddəsi ilə həbs qərarı çıxarılır. Zeki Velidi Togan, Alparslan Türkeş, Nihal Atsız, Reha Oğuz Türkkan, Cihat Savaş Fer, Nurullah Barıman, Fethi Tevetoğlu, Nejdet Sançar, Cebbar Şenel və Cemal Oğuz Öcal kimi milli düşüncəli insanlar həbsxanalarda ağır işgəncələr görür.
Ancaq məhkəmə müddəti bununla başa çatmır. Məhkumların hüquqlarını qoruyan vəkillər onların azad edilməsi üçün üst məhkəmələrə müraciət edir. 1947-ci il martın 31-də məhkumlar bəraət alır.
Türkçülük Gününü ilk dəfə 3 May məhkumları cəza evində keçirib. 1954-cü ildən isə Nihal Atsızın istəyi ilə hər il həmin gün Türklük Günü kimi qeyd olunmağa başlayıb.
Alparslan Türkeş Milliyyətçi Hərəkat Partiyasını qurandan bu günə qədər 3 May daha geniş qeyd olunur.
Türklük Günü Azərbaycanda da populyardır. 1992-ci ilin məhz bu günündə Bakıya gələn rəsmi nümayəndə heyətinin tərkibində olan əfsanəvi lider Alparslan Türkeş Azadlıq meydanında bir milyona yaxın insan qarşısında Əbülfəz Elçibəylə bərabər çıxış etmiş, bərabər olaraq türkçilərin özəl işarəti hesab olunan Bozqurd işarəti ilə toplananları salamlamışdılar.

Törə - Türk Anayasası.
Tenqriçiliklə dinlərin fərqi.
Dünyanın gəlişmiş xalqlarından geri qalmağımıın səbəbi-düşüncəmizin geriçi olmasıdır. Düşüncəmiz niyə geridir? Çünki, düşüncəmizi körpəlikdən ta bu günəcən, VII əsrdə, savadsız ərəb Məhəmmədin qondardığı, bizi də əsarətinə almış geriçi Ərəb İslam Dini formalaşdırır, baxmayaraq ki, biz artıq XXI əsrdə yaşayırıq...
Dünya xalqlarının öncülləri artıq 236 ildir ki, uydurma Xristian Dini qaydalarıyla yox, gəlişmiş dünyəvi qanunlar əsasında yaşayırlar, uğurları da göz qabağındadır.
VII əsrdə, aramsız davam edən ərəb işğalları-Qaba Gücü sonucunda, 199 il Ərəb İslam Dini-Yumçaq Gücü qaydalarına ardıcıl zorlanan türklər isə, çoxlu cəhdlərə baxmayaraq, gömüldükləri bu geriçi, cahil islam düşüncəsindən sonadək qurtula bilməmişlər...
Türklər, ərəb işğallarına qədər panteist tək Tanrıçı inancında olsalar da öz birliklərini, dövlətlərini özəl dünyəvi gələnəkdən qaynaqlanan düşüncəyə əsaslanan 33 bəndlik Törə-Anayasa-Əsas Qanun-Konstitusiya əsasında idarə etmişlər. Türklər bu Törə əsasında “25 min illik dövlətçilik tarixlərində 25 İmperiya, 152 Dövlət, 9 Mixtar Respublika, 5 Muxtar Vilayət yaratmışlar.” (f.d.Aydın Qasımlı). Türklərin Tanrıçı inancı, öz aydınları-Şamanlarla ötürülən, Türk ulusunun ilk birlik qurumu, sosial özəyi olan Ailəyə, Dövlətə, dövlətin ideoloji əsası olan Dövlətçilik düşüncəsinə, Ulusun zamana uyğun yaşamına xidmət etmişdir. Ərəblərin kimi İslam dini funksionerlərinin dələduzluq şəbəkəsi kimi formalaşmamışdır.
Ərəblərdə inanc - özlərinin qayırdığı simvolik, panteist bütlərə, VII əsrdən isə zorakı Ərəb İslam dini uydurmasına olmuşdur. Ərəb Xilafətində inanc - İslama xidmət etmək adı altında başqa inancda olanların malını yağmalamağı, onları öldürməyi, kölə etməyi, əsarətini, cariyə qadınları zorlamağı halal sayılmışdır. Göründüyü kimi ərəblər İslamı hakimiyyətə gedən yolda idarə üsulu, alət kimi kullanmışlar, indi də kullanırlar. Ona görə də Məhəmməd başda olmaqla İslamla zorla düşüncəsi qandallananların hamısı tabeçilikdə olanlara, kasıblara əslində olmayan “O dünya keflərini” nisyə vəd edib şirnikləndirməklə aldatsalar da, özləri real yaşamlarında nağdı keflərindən qalmamışlar, elə indi də qalmırlar...
Ərəb işğalçıları türkləri ərəb ümmətçiliyində asan əridə bilmək, ərəbləşdirmək üçün Türkün və başqa xalqların bütün ələ keçən gələnəklərini, mədəni irsini-Yumşaq Gücünü məhv etməyə çalışmış, ərəbləşdirmişlər.
Ərəb işğalınadək, türk toplumunun yaşam əsası kimi qüvvədə olan Türk Törəsini oxuduqca heyran olmaya bilmirsən, sanki 1948-ci aralıq-dekabr ayının 10-da, BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən qəbul edilmiş, 30 maddəlik, Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin, VIII əsrdəki, təbii seçmə əsasında formalaşmış Türk Ulu Babası, daha arı-saf təməl prinsipləri ilə tanış olursan, sadəcə sonuncu, kapitalizmin sosial münasibətləri çərçivəsində olan insan hüquqlarını qoruyur.
Əziz oxucu, indi mən səni çox qısa şərhlərlə bu Törə ilə tanış edəcəm, oxu və düşün, mötərizələrdəkilər şərhçinindir. Beləliklə, FB-də 27.02.2024, yaydı dostum Rovshan Kebirli, Erdal Çakmakci-"Türk atalarımız taşa kazıyıp yazmışlar” Bilge Kağan Yasası: En eski Türk Anayasası “Töre”:
1. Tengri (yaratan) Tektir.(Bu, türklərin bilgisizlikdən irəli gələn, başqa dinlər kimi şəbəkələnməmiş, dələduzluğa çevrilməmiş, yaradan haqda bəsit, sübutsuz, panteist inanclarıdır, dünya görüşüdür.)
2. Her kim ki, Tengri'den kut (türk inancına görə bədəni canlandıran müqəddəs enerji, qüvvə) almak dilerse, başkasına yakarmasın (yalvarmasın).
3. Bir İl (El), bir Kağan (Xaqan), bir Tengri...(Özünü qorumanın Birlik formulu)
4. Bir kına iki kılıç girmez. Bir hatun iki er alamaz ve bir budunda (tayfa, ulus, xalq, millət) iki töre olmaz. Töre tektir. Töre kesin (yegin, qəti, birdibli) ve keskindir. Kim ki, töreye uya kutlanır (uğurlanır, xoşbəxt olur, bir yerə toplanır). Kim ki, töreye kıya katlanır (sınır, ad sanını itirir).
5. Kimse töreden üstün değildir. Dirlik ve birlik için töre budur.
6. Bir çoban sürüsünden, bir er ailesinden, bir Kağan budunundan sorulur.(Özünü, toplumu ayaqda tutmaq, gəlişdirmək, qiymətləndirmək üçün sorğulama formulu)
7. Her er eşine, atına, pusatına (silahına, büsatına-ad, sanına,nüfuzuna) sahip çıkacak. (öz varlığını, soyunu, birliyini qoruma tapşırığı)
8. Ana, babaya ve ataya sayğı, tazim duyulacak. (Ailə özəyinin, qurluşunun, soyun, sosiallaşmanın iç qorunma qaydası)
9. Hısmına (soybağı, soy ağacı, qan bağı, qohum-əqrabasına) sarılacak, komşusunu gözetecek. (Tayfanın iç qorunma, sosiallaşma qaydası)
10. Er kişi yalan söylemeyecek. (Düzlüyün-bütün əyriləri kəsən formulası)
11. Mal çalan, mülk çalan misliyle ödeyecek. Hesabı ya malıyla ya canıyla sorulacak. (Sosial ədalət formulu)
12. Kim ki, bir ırza (namus, ismət, iffət, şərəf) toxunsa, canından olacak.
13. Her kim olursa olsun haksız, aldatıcı iş tutarsa hesabı hemen sorulacak. (Qanun şahdır, şah qanun deyil, prinsipi)
14. Savaşdan beri duran ya da kaçan tamuya (tamaq-cehennem) uçacak (Düşmə, ədalətsizliyə qarşı mübarizənin formulası).
15. Aman dileyene kılıç üşürülmeyecek (çəkilməyəcək), sığınana arka dönülmeyecek. (Savaşın Humanist törəsi, sivil qaydası)
16. Baş kaldıranın başı alınacak, hak isteyenin hakkı veriləcek.(İç düzəni qoruma, şikayətlərə düzgün baxılması törəsi, qaydası)
17. Kimse kimseye üstünlük taslamayacak (mənəmlik etməyəcək, lovğalanmayacaq). Ne ak etin karadan, ne karanın kızıldan, ne kızılın sarıdan farkı olmayacak. (Qanun qarşısında bərabərlik, sosial bərabərlik, ədalət törəsi - hüququ)
18. Kin ve gururdan uzak olunacak.(Mənəvi təmizlik, arı-saflıq qaydası)
19. Mazluma merhamet, zalime azap duyulacak (sosial ədalət hüququ).
20. Zayıfa, yaralıya, çocuğa ve kadına el kaldırılmayacak. (Humanizm)
21. Kızı isteyen Kağan da olsa, bey de olsa, kız istediğine verilecek.(Qadın şəxsiyyətinə sayğı, insan hüququ, gender bərabərliyi)
22.Gereksiz yere ağaç kesmeyeceksin, suyu kirletmeyeceksin.(Canlıların, həyatımızın əsasını-Ekoloji tarazlığı qoruma prinsipi)
23. Bilmeyip de bildim demeyeceksin, bilene danışacaksın.(Sosial ədalətin prosesual təmini mexanizmi.)
24. Bugünün işini yarına bırakmayacaksın.(Çalışma, yaşam prinsipi)
25. Kusur görmeyecek, kusur aramayacaksın (Yalandan, əsassız qüsur axtarmayacaqsan).
26. Güçlüyken affet, zayıfken sabret. (Humanizm, gərəkli dözüm prinsipi)
27. Yazgına asi olma. (Humanizm, zəifi qoruma prinsipi)
28. Yaptığın iyiliği unut, yapılan iyiliği unutma. (Ərdəmlik, alicənablıq, kişilik, obyektivlik prinsipi)
29. Herkes adaletle iş görecek.(“Ədalət mülkün təməlidir” M.K.Atatürk)
30. Her ne edersen et, yargılanacağını her daim akılda tut.(Cavabdehlik, məsuliyyətli olma, kimsənin qanundan qaça bilməyəcəyi prinsipi)
31. Milletine yaban (yabançı, vəhşi, yırtıcı) kalma (olma). İpeğin iyisine, sözün güzeline kanma (aldanma), onlara boyanma (bulaşma) (Öyüd).
32. Kağan odur ki, adaleti üstün tutsun, töreyi yaşatsın. Töre yok olursa, İl (El) yok olur, İl (El) olmazsa, budun (xalq) kul olur. (Sosial qoruyucu prinsiplər)
33. Ey Türk Oğuz beyleri, ey milletim işitin! "Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız (qara, qarabuğdayı, əsmər) yer delinmedikçe senin İlini (Elini) ve töreni kim bozabilir?"
(#BilgeKağanYazıtı – 730.#OrhunIrmağı yakınları, #Ötügen-#Moğolistan)
“Daha (hələ) İslamiyet Türk toplumuna gelmeden Türk'ün tek tanrı inancı ve töresi...”
“Bu Yazıt, Bilge Kağanın ölümünden (734) bir yıl sonra (735), kendi oğlu olan Tenqri Kağan tarafından diktirilmişdir. Bu yazıtta da konuşan, Kül Tigin yazıtında olduğu gibi Bilge Kağandır. Moğolustanda Orhon irmağı yakınlarında bulunmakdadır. Bilge Kağan Yazıtı ile Kül Tigin Yazıtı arasındakı uzaklık bir kilometredir. Göktürk yazısı ile yazılmıştır. Bazı bölümleri Kül Tigin Yazıtından aktarılmıştır. Ondan farklı olarak Kül Tiginin ölümünden sonrakı olayları da anlatmıştır. Kül Tiginin kitabelerinin çevresinde Bilge Kağanın mezarının etrafında da balballar vardır. Bunları Yolluq Tigin yazmıştır. Bilge Kağan Yazıtının yüksekligi 3.80 metrdir. Bilge Kağan Yazıtının kopyası Türkiye Gazi Universitesindedir.”(Vikipedya)
Türk Törəsinin inanc tərəfi keçilən bir düşüncə, siyasi nəzəriyyə tarixidir, dünyəvi tərəfi isə, uydurma olmadığından gərəklidir, bu gün də yaşadılmalıdır, çünki çağımızla uzlaşır. Göründüyü kimi Türk Törəsi 1295 il qabaq yazılmasına baxmayaraq azca fərqlə bu gün də sosial dəyərini saxlayır və anlaşılandır. Sevindirici haldır ki, bu abidələrin olduğu yerlərə ərəb vəhşilərinin əli çatmamışdır. İndi görün ərəblər işğal etdikləri yerlərdə nə qədər maddi və mədəniyyət abidələrimizi məhv etmişlər...
Tenqri-qədim türklərdə məna yüküycə bütün canlılara həyat verən enerji, qüdrət, güc anlamındadır. Tenqri-dünyəvi düşüncəyə, yəni varlığın fiziki çəkmə və itələmə xassəsinə, xarakterinə, maqnit qüvvəsinə, qravitasiya, əksliklərin vəhdəti, başqa sözlə varlığı oluşdurma şərtlərinə çox yaxın anlamdadır. Bu baxımdan Tenqri-dinlərin uydurduğu, əslində olmayan Budda, İsanın Allahın oğlu olması , Allah (Ay Tanrısı Əl-İlah) və sair cəfəngiyyatlardan uzaq, reallığa yaxın olduğu qədər fərqli anlamdadır.
Tenqri-tenqriçilik-panteist, yəni doğaya, təbiətə münasibətdən irəli gələn, güman edilən düşüncədir. Tenqri-tenqriçilik-panteist düşüncə, Homo Sapiens adlı canlı-insan növünün yaranışından, onun dış, xarici qüvvələr qarşısında gücsüzlüyündən irəli gələn ziyançəkmə, qorxu faktorundan qurtulmaq ümidi və yaşamaq istəyindən doğur, oluşur. Bəzi panteist düşüncə - doğanın güman edilən ziyanından, təhlükəsindən “qorunmaq”, onları özünə qarşı “zərərsiz etmək”, “neytrallaşdırmaq” üçün nəinki heyvanları, hətta insanları qurban-“rüşvət” verir, özlərinin uydurduqları ayinləri icra etməklə özlərinə arxayınlıq imitasiya edir, özlərini toxtatmağa çalışırlar. Ancaq, Tenqriçilikdə qurbanvermə ayinləri məlum deyil.
Tenqri-tenqriçilik-başqa sözlə, açunun-dünyanın materialist düşüncə əsasında qavranmasının, öyrənilməsinin yanlış da olsa ən ilkin, ibtidai formasıdır desək, yəqin səhv etmərik. Bu baxış içərikcə, yəni mahiyyətcə bilgi verə bilməsə də real görünəndən, faktlardan, təcrübədən irəli gələnləri yanaşı düzərkən fərqləri görməklə, gücsüzlükdən, əlacsızlıqdan, çıxılmazlıqdan çıxış yolunu– fikrən təbiət qüvvələrinə tapınmada görür, qəbul edir. Bu panteist baxışında qəsdən uydurma, yalan yoxdur, qorxudan, əlacsızlıqdan tapınma, səmimi-vicdanlı yanılma, güman var, yəni qavramda adamın ağlı bundan artığını kəsmir... ona görə də bu baxış sonuc etibarilə yanlış olsa da, lakin keçilən düşüncə sürəci, prosesi, yolu səmimi, vicdanlı yanılma olduğundan bilimə, elmi düşüncəyə gedən dünyəvi yolun ilkin aşaması, mərhələsi kimi qiymətləndirilə bilər. Başqa sözlə, adam “bilmir ki, bilmir, (elə bilir ki, bilir...X.Ə.)”(Nəsrəddin Tusi,1201-1274).
Dövləti olmayan bu günkü qəbilələrin, tayfaların, xalqların təsirli, dağıdıcı təbiət qüvvələrinə münasibəti, düşüncəsi də eynən buna oxşar səviyyədədir. Bu olay, məsələ “Siyasi nəzəriyyələr tarixi” fənnində daha ətraflı öyrədilir.
Dinlərdə isə bunun əksidir. Çünki, dinlərdə iddialarına məntiqi sübut gətirilmədən, bilərəkdən, qəsdən yalan uydurulur, yalan danışılır, uyğun faktlar saxtalaşdırılır, öz dələduzluq marağına, niyyətinə uyğun təhrif edilir. Dinlər - uydurulduqları vaxtdan aldatdığı başqaları üzərində üstünlük əldə etmə xarakterli vasitədir, maşadır. Dinlər, ona uyanların, aldananların hesabına parazitcəsinə maddi və mənəvi gəlir əldə edən dələduzların şəbəkələnmiş, kriminal birliyidir.
Topluma xeyirliliyi, faydalı iş əmsallığı baxımından Tenqriçilik, dinlərlə müqaisədə daha az ziyanlıdır. Məsələn, Tenqriçiliyə, dinlərdəki kimi kriminal birlik demək olmaz, çünki onun daşıyıcıları,funksionerləri sayılan şamanlar (təkcə Türküstanda 12 min tenqriçi-şamanı ərəb Küteybə öldürmüşdür), baxış sistemi-tenqriçilik-şamanizm başqasının hesabına yaşayan parazitlər kimi təşkilatlanaraq dələduzluq şəbəkəsinə, mütəşəkkil kriminal dəstəyə, kriminal dövlətə, kriminal imperiyaya çevrilməmişdir. Əksinə, bunlar xüsusi qabiliyyətli bireylər-fərdlər-şəxslər şəklində, ayrılıqda fəaliyyət göstərmiş, Türk ağıl böyüklərimizin davamçıları, təbliğatçıları kimi soyun, tayfanın, xalqın, dövlətin birlik İdeologiyasını, Törəsini yaratmış, formalaşdırmış, qorumuş, yaymaqla yaşatmışlar.
Məsələn, Törədə, Tenqriçilikdə başqa dinlərdə, xüsusilə də Ərəbin İslam Dinində olduğu kimi - fərqli inancda olanları öldürmək, yandırmaq, işgəncə vermək, kütləvi qırmaq, kölə etmək, zorlamaq, ailəyə əsgər soxmaqla zorlamaq, cariyə etmək, ələ keçirilən düşmən malını, əmlakını, canını qənimət kimi halal saymaqla, alıb, satmaq, insan alveri üçün kölə bazarları yaratmaq kimi insanlığa, ləyaqətə, savaş qaydalarına sığışmayan vəhşiliklər, barbarlıq yoxdur. “Türk millətinin döyüşdə məğlub edib, məğlubiyyətini etiraf edən döyüşçülərin belə, mülkiyyət hüququnu tanıyıb ona əməl etməsi türk millətinin hüquq, humanizm, ədalət anlayışı və mədəni səviyyəsi indiyədək mövcud olmuş və mövcud olan bütün millətlərdən fərqini ortaya qoyur.” (f.d.Arif Rəhimli)
Xaqan titulu hamıdan bacarıqlı, birləşdirici olmaqla, bir növ Tenqrinin yerdəki real insan obrazı kimidir.
Yazdıqlarımın düzgünlüyünü bilmək üçün ərəbin Quranı ilə, türkün 33 bəndlik Törəsini oxumaq yetərlidir.
Tarixdən bildiyimiz kimi Bilgə Kağanın Törədəki 33-cü Tapşırmasını, VII əsrdə, zəifləmiş Türk ulusunu yenən Ərəb İslam Orduları və Ərəb İslam Dini-Yumşaq Gücü pozmuşdur. Məntiqlə, özəl dünyəvi düzənimizi qaytarmaq, bilimə, dünyəviliyə, inkişafa, mədəniyyətə, başqa sözlə özümüzə dönmək üçün hər cür dindən, o cümlədən Ərəb İslam Dinindən, onun geriçi düşüncəsindən, yaşam tərzindən imtina edilməli, bilimə-elmə sarılmalıdır. Əziz oxucu indi seçim özünündür...

(Məmməd)Xan ƏZİZXANLI,
keçmiş prokuror, əmək veteranı.
09.04.2025.

Türkiyənin ticarət nazirinin müavini Qarabağda

Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidmətinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən məlumata görə, Türkiyə Respublikasının ticarət nazirinin müavini Mustafa Tuzcu və onun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti öncə Xocalı rayonunda olub, burada aparılan tikinti-quruculuq işləri ilə maraqlanıblar. Onlara şəhərdə aparılan işlər barədə geniş məlumat verilib. Sonra qonaqlar Xankəndində Qarabağ Universiteti ilə tanış olublar. Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalkı rayonlarında Prezidentin Xüsusi nümayəndəliyinin əməkdaşları onlara burda təhsil alan tələbələrin sayı barədə, görülmüş və görüləcək işlər haqqında məlumat veriblər. Qonaqlar Xankəndi şəhəri Zəfər medyanında da olub və burada aparılan tikinti- quruculuq işləri, yeni layihələrlə maraqlanıblar. Nümayəndə heyətini qarşılayan Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəsinin müavini Səbuhi Qəhrəmanov qonaqlara bildirib ki, işğaldan dərhal sonra Xankəndi şəhərində geniş tikinti quruculuq işlərinə start verilib. Türkiyə Ticarət Nazirinin müavini Mustafa Tuzcu da bildirib ki, Türkiyə işğaldan azad edilən torpaqların bərpasında iştirak edəcək.”Bizim şirkətlərimizin Qarabağa verəcəyi dəstək təkcə ticari-iqtisadi fəaliyyətlərdən ibarət deyil, bu bizim üçün həmdə bir məsuliyyətdir. Biz qardaş dövlət və millət olaraq əlimizdən gələni edəcəyik.”

"MILLƏTLƏR ƏDƏBIYYATINI KƏRPIC-KƏRPIC INŞA EDIR"

Bugünkü qonağımız tanınmış Alban şairi, yazıçı, tərcüməçi, ədəbiyyat tənqidçisi və jurnalist, "Kryefjala" dərgisinin redaktoru Rifat Ismilidir.
Söhbətimiz ədəbiyyat, yaradıcılıq, poeziya oxu mədəniyyəti, şəxsi baxışlar və həyat yolları barədə oldu.

-Ədəbiyyata marağınız nə vaxt başladı? Gəncliyinizdə hansı kitabları oxudunuz və sizi hansı yazıçılar ilhamlandırdı?
-Oxumağa olan marağımın necə başladığını dəqiq demək çətindir, çünki çox vaxt keçib və zaman keçdikcə insan öz şəxsi mifini həqiqətdən kənarda qurmağa başlayır. İnsanlar əvvəlcə əhəmiyyətsiz olan şeylərə sonradan yeni mənalar verirlər, amma bu şeylər sonradan əsas əhəmiyyət kəsb edir və insanın zehni aləmində yer tuturlar. Mənim oxumağa olan marağım əlifba hərflərini öyrəndiyim zaman başladı və çox keçmədi ki, insanlar mənim haqqında "Bax, bu çox kitab oxuyan balaca oğlan" deməyə başladılar. O dövrdə oxuduğum ilk kitabları dəqiq xatırlamıram, amma məktəb oxu kitablarının yanında, mən həm də Albaniya nağılları, Hans Kristian Andersenin nağılları, Brüder Grimmin nağılları, Mark Tven və başqalarını oxudum. Sonra böyüdükcə, çox gənc yaşlarımda oxuduğum Cek Londonun kitabları məni ilhamlandırdı. Mən həmçinin Tomas Hardy-nin "Tess of the d'Urbervilles" romanını və "Montezumanın Qızı" adlı romanı da oxudum. Ailəmdə oxumağa meyilli insanlar var idi, onların otağında kiçik bir kitab küncü var idi, mən də onların ardınca oxuyardım. O dövr oxuduqlarım mənim yaddaşımda həyati bir oazis kimi qalıb.
-Kitab oxuma ilə yaradıcı düşüncə arasındakı əlaqə barədə fikriniz nədir? Oxucuların şairlər və yazıçılar üçün rolu haqqında nə düşünürsünüz?
-Oxuma və yaradıcı düşüncə bir sənətkar və ya yazıçı üçün paralel gedir; onlar eyni prosesin bir hissəsidir. Heç bir yaradıcı oxucusuz tamamlanmış deyil və əksinə, yaxşı və diqqətli oxucu olmadan uğurlu və təsirli yaradıcı düşüncə ilə təcrübə keçmək mümkün deyil. Mənim üçün oxuma, sehrli bir dünyanın arxasında gizli olan bir qapı kimidir, bu dünyaya hər kəs daxil ola bilməz.
Yalnız həssas və azad ruhlar bu dünyaya səyahət edə bilər. Oxumaqla biz özümüzü zənginləşdiririk və daxili bir filtrasiya prosesi baş verir, bu təkcə həyat üçün vacib oksigenin daxil olması və zəhərli maddələrin atılması kimidir.
-Bir şair və yazıçı olaraq cəmiyyətə qarşı öz məsuliyyətinizi necə hiss edirsiniz?
-İnsan cəmiyyətində hər bir insan özünə və öz vətəninə qarşı məsuliyyət daşıyır, lakin yaradıcı insan daha böyük məsuliyyət daşıyır, çünki o, ictimai şəxsiyyətdir və kütlələrə birbaşa təsir edir. Bir yaradıcı, adi insanlardan daha çox məlumatlı olduğuna görə, həm də öz xalqının müstəqilliyini, insan haqlarını, sülh və harmoniya kimi dəyərləri qorumaq üçün ikili məsuliyyət daşıyır. Mən bunu öz məsuliyyətim hesab edirəm və sənətimlə insan haqlarının, qadınların, uşaqların və ehtiyacı olanların müdafiəsi üçün güclü bir səs olmağa çalışıram.
-Şairlər və yazıçılar cəmiyyəti necə dəyişə bilər? Onların sosial məsuliyyəti barədə nə deyə bilərsiniz?
-Yazıçılar icraedici gücə malik deyillər; bu, hökumətlərə aiddir.
Lakin yazıçılar, insan ruhunun təsir edənləri olaraq, dünyanı dəyişə bilərlər, köhnə və ya dayanmış zehinləri yeni, insan dəyərləri xidmətinə yönəldərək.
Ədəbiyyat əsərləri və müxtəlif müzakirələr vasitəsilə hər bir yazıcı işıq üzü görən çıraq olmalıdır. Yazıçı hər bir insana daha yaxşı bir həyat inamını aşılamağa çalışmalıdır. Eyni zamanda, yaşadığı cəmiyyətin pis vərdişlərini və neqativ cəhətlərini vurğulamalı və tənqid etməlidir.
-Şairlər və yazıçılar üçün ən vacib məqsədlər nədir?
-Yazıçı, öz təbiətinə görə, ideallara sahibdir və bu ideallar ona cəsarət, qətiyyət və ilham verir. Doğulandan bütün həyat boyu, sənətkar insan həyatını diqqətlə müşahidə edən, gələcəyi proqnozlaşdıran və həmişə öz yaşadığı cəmiyyətdən bir addım öndə gedən bir insandır. Yazıçıya xas olan fəlsəfə insanı və vətəni sevməkdir. Lakin bundan əlavə, onlar həm də naməlum olanı, görünməyəni və ali olanı axtaran insandır -insan təcrübəsinin digər tərəfində olanı. Yazıçı iki güzgü arasında yaşayır - yer üzünü və göyü və hər ikisinə məxsusdur.
Onlar üçün hər şey önəmlidir; hətta bir yarpağın düşməsi və ya bir quşun uçması onları dərindən düşündürə bilər.
- Bu günki yaradıcı insanlarda nə çatışmır, onlar üçün ən böyük çətinliklər nədir?
-Məncə, bu günkü yaradıcı insanlar keçmişdəki yaradıcı insanlarla müqayisədə heç nə itirməyiblər. Sadəcə olaraq, əlverişsiz dövrlər gəlib və onların əksəriyyəti yeni reallığa uyğunlaşmağı öyrənməlidir. Bəlkə də yazıçılara daha böyük məsuliyyət düşür ki, daha yaxşı yazsınlar. Bu, özünü tənqid etməklə başlayır və reallığı olduğu kimi görməklə, nəfsani və kiçik bir yanaşma ilə deyil, obyektiv bir şəkildə.
- Hazırkı oxuma mədəniyyətini necə qiymətləndirirsiniz?
-Bu gün oxuma mədəniyyəti azalmaqdadır, bunun bir hissəsi yeni texnologiyaların kitablar və oxuma ilə mübarizə aparmasıdır. Keçmişdə insanlar daha çox oxumağa meyilli idilər, amma bu o demək deyil ki, əvvəllər insanlar daha çox oxuyurdu – həmişə kitablarla maraqlanmayanlar olub – lakin daha az medianın diqqəti olduğu üçün insanlar əvvəlki dövrlərdə kitablara daha çox vaxt ayırırdılar.
Buna baxmayaraq, oxumaq həmişə dünyaya açıq olan, nəcib ruhlar üçün bir vərdiş olub.
- Albaniya ədəbiyyatı ilə digər millətlərin ədəbiyyatı arasında əlaqə necədir?
-Bütün millətlər öz ədəbiyyatlarını kərpic-kərpic inşa edirlər və zaman keçdikcə onu keçilməz bir qala halına gətirirlər. Biz albanlar da eyni şeyi etməyə çalışırıq. Bir vaxtlar izolyasiya olmuşduq, amma indi sərbəst yaşayırıq, başqalarına qoşulmağa, əməkdaşlıq etməyə və müsbət nəticələr əldə etməyə imkanımız var.
Biz digər ədəbiyyatlara çox açıq insanlarıq, bəlkə də bəzən lazım olduğundan daha çox.
-Bugün Albaniya ədəbiyyatı necə inkişaf edir?
-Müasir Albaniya ədəbiyyatı inkişaf edir və getdikcə digər mədəniyyətlərlə inteqrasiya yolunda irəliləyir, onlardan ən yaxşılarını alır. Hər hansı bir yenidənqurma prosesində olduğu kimi, çatışmazlıqlar var, amma bu anlaşılandır.
Hər şey mükəmməl ola bilməz. Lakin ümumilikdə vəziyyət müsbətdir və Albaniya yazıçıları özlərinə çox tələbkardırlar.
-Azərbaycanla ədəbi əlaqələr qurmaq üçün hansı planlarınız var?
-Mənim Özbəkistanda çox oxunaqlı jurnallarda tərcümə edilib çap olunmaq şansım oldu. Həmçinin, Türkiyədə də çap olundum. Azərbaycanda da ədəbi əlaqələrimin olmasını istəyirəm. Xalqlarımız arasında ünsiyyət və dostluq körpüsü yaratmaq arzusundayam. Mən inanıram ki, hər bir yazıçı bu arzuyla yaşayır.
-Yaradıcı icma daxilində dostluq və əməkdaşlığın əhəmiyyəti nədir? Digər yazıçılarla əməkdaşlıq yolu ilə hansı nəticələrə nail oldunuz?
-Mənim üçün və şəxsiyyətim və yaradıcı olaraq inkişafım üçün digər yaradıcılarla əməkdaşlıq çox önəmlidir. Əməkdaşlıq vasitəsilə biz biliklərimizi genişləndirir, yaradıcı və mənəvi stimullar əlavə edir və sevinc və ilham vəziyyətinə çatırıq. Gənc yaradıcı olduğum zaman, tanınmış yaradıcılarla apardığım söhbətlər mənə qanad verdi. Onların sözləri mənə güvən və inam verdi, yazmağa olan arzum və istəklərim daha da gücləndi. Mən başqa yaradıcılarla çox açığam və gənc yazıçılara kömək edirəm.
Onların əsərlərinin nəzərdən keçirilməsində, tövsiyə və redaktə edilməsi, həmçinin əsərlərinin çap olunmasında kömək edirəm, bu məqsədlə "Gjurmë Penash" və "Kryefjala" jurnallarımda onları dərc edirəm. Əsərlərinin müxtəlif dillərdə nəşr olunması qlobal ədəbiyyat və mədəniyyətin inkişafına necə töhfə verir?
-Son vaxtlar, mənim əsərlərim dünyada bir çox dillərə uğurla tərcümə olunub və paylanıb. Mən qiymətləndirildiyimi hiss edirəm və görünür ki, nəhayət, illərlə çəkdiyim zəhmət mükafatlandırılır.
-Gələcəkdə yeni əsərlər yaratmaq üçün necə hazırlaşırsınız?
-Mənim yaradıcılığım bir çox istiqamətlərdə irəliləyir, çünki mən hər zaman axtarışdayam. Müxtəlif janrlarda işləyirəm - məsələn, romanlar və hekayələr, amma həm də esse və ədəbiyyat tənqidi yazıram, poeziyanı unutmadan. Son illərdə uşaqlar üçün ədəbiyyatla məşğul olmuşam və bir neçə kitab nəşr etmişəm. Bundan əlavə, iki jurnal çap etməklə məşğulam, burada bir çox Albaniya və beynəlxalq yaradıcıların əsərləri yer alır. Bu il də nəşrlərlə dolu olacaq və yaradıcı məmnuniyyətlərlə zəngin olacaq.
-Həqiqi sənət və ədəbiyyatın diqqətini itirdiyi bir dövrdə yazıçılar bu dəyişikliklərə necə uyğunlaşmalıdırlar?
-Bəlkə çətin dövrlər gəlsə də, yazıçının sənəti heç vaxt yox olmayacaq. Ruhlarımızı idarə edən qüvvə mövcud olduqca, yazı hər zaman bizim ən dərin hisslərimizin bir əksinə və həqiqətə doğru bir bələdçi olacaqdır. Kitablar və yazı həmişə özünə tərəfdar tapacaq, özlərini qurban verən insanlar tərəfindən irəliləyəcək və gələcək nəsillər üçün bir miras olaraq qalacaq. Bu anın içində diqqət yaradıcı insanın bütövlüyünə, özünə qarşı məsuliyyətə və yüksək keyfiyyət tələblərinə cavab verən yaradıcı düşüncəyə yönəlməlidir.
Bu yolla itirilmiş oxucu geri qaytarıla bilər və oxucu ilə yaradıcı arasında möhkəm bir əlaqə qurula bilər-bu, hər bir ədəbi əsər üçün əsas olan bir əlaqədir.

Söhbətləşdi: Cahangir NAMAZOV,
“Bütöv Azərbaycan ”ın
Özbəkistan təmsilçisi.

GƏNCLƏR ÜÇÜN YENİ TƏŞƏBBÜSLƏR VƏ PERSPEKTİVLİ İSTİQAMƏTLƏR

Hörmətli Prezidentimiz Şavkat Mirziyoyevin gənclərlə görüşü və verdiyi açıqlamalar Özbəkistanda gənclərə yönəlmiş dövlət siyasətinin yeni mərhələyə yüksəldiyini göstərir. Prezidentimiz çıxışlarında gəncləri “Xalqımızın, Vətənimizin qızıl fondu” adlandırdı. Bu yanaşma gəncləri yalnız dövlətin gələcəyi kimi deyil, həm də indiki inkişafın birbaşa iştirakçıları kimi qəbul etmək baxımından fərqlənir. Bu kontekstdə, təhsil və elm sahəsində islahatların davam etdirilməsi, gənclərin sahibkarlığa cəlb olunması və onların sosial fəallığının artırılması dövlətin strateji məqsədlərindən biri kimi vurğulandı.
Prezidentimiz məktəb və ali təhsil müəssisələrində aparılan islahatlara diqqət çəkərək, aşağıdakıları qeyd etdi:
• Ali təhsildə yerlərin sayı 3 dəfə artırılıb və əhatə dairəsi 42 faizə çatıb.
• “El-yurt umidi” fondu vasitəsilə gənclərin xarici universitetlərdə təhsil alması üçün şərait yaradılır.
• Gənclər Agentliyi xaricdə təhsil alan tələbələrlə mütəmadi işləyəcək.
• Prezident məktəbinin qlobal müsabiqədə qalib gəlməsi Özbəkistanın təhsil sisteminin beynəlxalq aləmdə tanındığının sübutu kimi göstərildi.
Bu islahatlar gənclərin təhsil alma imkanlarını genişləndirməklə yanaşı, onların Vətənə qayıdaraq cəmiyyətin inkişafına töhfə verməsini təmin etməyə yönəlib.
Prezidentimiz gənclərin məşğulluq məsələsinə xüsusi diqqət yetirərək, hər il 600 mindən çox gəncin əmək bazarına daxil olduğunu və bu göstəricinin 2030-cu ilə qədər 1 milyon nəfərə çatacağını bildirdi. İşsizliyin azaldılması və gənc sahibkarların dəstəklənməsi üçün bir sıra təşəbbüslər irəli sürüldü. Belə ki, gənclərin sahibkarlıq fəaliyyətini inkişaf etdirməsi üçün 100 milyon dollarlıq fond yaradılacaq və 2,5 milyard so‘ma qədər güzəştli kreditlər ayrılacaq. Startap layihələr üçün isə 2 milyard so‘ma qədər investisiya qoyulacaq. Ali təhsil müəssisələrinin məzunlarının məşğulluğunu təmin etmək üçün yeni sistem yaradılacaq. Bu təşəbbüslər gənclərin sahibkarlığa cəlb olunmasını və onların innovativ ideyalarının real iqtisadiyyata tətbiqini təmin edəcək.
Prezident gənclərin ictimai həyatda fəallığını artırmaq məqsədilə 5 il əvvəl yaradılmış “Gənclər Parlamenti” təcrübəsinə diqqət çəkdi. Bu sistemin artıq öz effektivliyini göstərdiyi və onun çərçivəsində 250 gəncin yerli məclislərə, 2 nəfərin isə Ali Məclis deputatlığına seçildiyi vurğulandı. Bu, gənclərin siyasi proseslərdə fəal iştirak etməsi üçün yeni imkanlar açır.
Prezident gənclərin elmi və mədəni sahələrdə qazandığı uğurları da qeyd etdi:
• Elmi dərəcəyə malik gənclərin sayı 2 dəfə artaraq 4 357 nəfərə çatıb.
• “Gənc oxucu” müsabiqəsində iştirakçıların sayı 6 dəfə artaraq 3 milyon nəfərə çatıb.
• “MÜTALİƏ” layihəsi sayəsində 1 milyon gənc oxucu auditoriyası formalaşıb.
Bu göstəricilər gənclərin elm və mütaliəyə marağının artdığını və dövlət tərəfindən bu proseslərin dəstəkləndiyini nümayiş etdirir.
Prezidentimizin gənclərlə dialoqu göstərdi ki, Özbəkistan gəncləri yalnız gələcəyin nəsli deyil, həm də bugünkü inkişafın əsas hərəkətverici qüvvəsidir. Gənclərin təhsil alma imkanlarının genişləndirilməsi, onların sahibkarlıq fəaliyyəti üçün şəraitin yaradılması, siyasi proseslərdə iştiraklarının təmin edilməsi, eləcə də elm və mədəniyyət sahəsindəki fəallığının artırılması üzrə kompleks yanaşma mövcuddur. Bununla yanaşı, gənclərin məşğulluğu, təhsilin keyfiyyəti və innovasiyaların dəstəklənməsi sahəsində aparılan islahatların nəticələrini gələcək illərdə daha dərindən təhlil etmək və onların real təsirini öyrənmək vacibdir. Dövlət tərəfindən yaradılan imkanlardan səmərəli istifadə edilməsi isə gənclərin öz iradəsi, məqsədyönlülüyü və məsuliyyətindən asılıdır.
Şəxsi təcrübəmə əsaslanaraq bildirirəm ki, mən də “Liderliyə doğru” adlı müxtəlif layihə və forumlar həyata keçirərək gənclərin inkişafına töhfə verməyə çalışıram. İndiyədək 700-dən çox tələbənin inkişafına kömək etmişəm. 50-yə yaxın tələbəyə “İlin tələbəsi” və müxtəlif dövlət təqaüdləri üçün sənədlərin hazırlanmasında dəstək vermişəm. Onlardan 15 nəfəri “İlin tələbəsi” müsabiqəsində yüksək yerlər tutmuş, 13 nəfəri isə dövlət təqaüdünə layiq görülmüşdür. Hazırda Buxara Dövlət Pedaqoji İnstitutunun bütün fakültələrində dövlət təqaüdlərinə müraciət yolları və uğura nail olmaq üçün maarifləndirmə işləri aparırıq. Bundan əlavə, Türkiyənin “Günce” nəşriyyatı, ABŞ-ın Amazon KDP, Lulu nəşriyyatları, Avropanın Globe Edit və Just Fiction nəşriyyatları vasitəsilə gənclərin məqalə və antologiyalarını çap etdirmişik. Bu, özbək tələbələrinin beynəlxalq arenaya çıxışını təmin edib. Dünyanın müxtəlif qitələrində fəaliyyət göstərən qəzet və jurnallarda məqalələrim dərc olunub. Hazırda The Seoul Times qəzetinin Özbəkistandakı müxbiri kimi fəaliyyət göstərirəm və özbək tələbələrinin yaradıcılığını beynəlxalq səviyyəyə çıxarmağa çalışıram.
Türkiyənin Edebiyat Defteri platformasında “Özbek Yazarları” bloqunu idarə edərək, özbək yazarlarının şeirlərini təbliğ edirəm. Bundan başqa, türk və özbək yaradıcılarının görüşlərini təşkil edirik. Məsələn, Türkiyəli şair və yazıçı, “Türk ədəbiyyatının inciləri” 100 cildlik toplusunun 53-cü cildinin müəlliflərindən biri olan Coşkun Karabulut ilə Buxara gənclərinin Zoom vasitəsilə yaradıcılıq dialoqunu təşkil etdik.
Bütün bunlar Prezidentimizin biz gənclərə yaratdığı geniş imkanların nəticəsidir. Yeni Özbəkistanın qızıl fondu, şübhəsiz ki, biz – gənclərik!

Şoxijahon Urunov
Buxara Dövlət Pedaqoji İnstitutunun 4-cü kurs tələbəsi

TARIXI-MEMARLIQ ABIDƏLƏRI ILƏ ZƏNGIN BUXARA

BUXARA – QƏDIM VƏ TARIXI-MEMARLIQ ABIDƏLƏRI ILƏ ZƏNGIN OLAN GÖZƏL ŞƏHƏRLƏRDƏN BIRIDIR


Buxara dünyanın ən qədim və zəngin tarixi-mədəni irsə malik şəhərlərindən biridir. 1997-ci ildə şəhərin 2500 illik yubileyi beynəlxalq səviyyədə qeyd olunmuşdur. Buxara adı ilk dəfə IX əsr tarixçisi Nərşəxi tərəfindən qeyd edilmişdir. Bir çox tarixçi və dilçi alimlərin fikrincə, “Buxara” sözü sanskrit dilindəki “vixara” sözündən yaranmışdır və “qalа” mənasını ifadə edir. Qədim dövrlərdə şəhər “Nümicqat” və “Faxira” adları ilə də tanınmışdır. Buxara erkən orta əsrlərdən etibarən sənətkarlıq və ticarət mərkəzlərindən biri olmuşdur. Burada istehsal olunan məhsullar Asiya və Avropa ölkələrinə ixrac edilirdi. Ərəb işğalı dövründə şəhər “Madinat at-Tüccar” (“Tacarlar şəhəri”) və ya “Madinat as-Sufriya” (“Mis şəhəri”) kimi tanınırdı. 1996-cı ildə UNESCO Buxaranı dünya mədəni irsinə daxil edilmiş şəhərlər siyahısına əlavə etmiş və qoruma altına aldığını elan etmişdir.

Qədim Buxara tarixçilər və səyyahlar tərəfindən “şeir və əfsanələr şəhəri” adlandırılmışdır. Bu qədim şəhərin hər küçəsi, xiyabanı, meydanı və abidələri keçmişin izlərini yaşadır. Uca minarələr, tarixi məkanlar və qədim əşyalar insan zəkasının möhtəşəmliyini əks etdirir. Şərq və Qərbdə Buxara “açıq səma altında muzey, möhtəşəm tarixin parlaq aynası” kimi tanınır. Qədim Buxaranın Ərk qalasında yalnız hökmdarlar deyil, həm də böyük alimlər, şairlər və filosoflar yaşamış və qiymətli irs qoymuşlar. Buxara mədəniyyətinin ən parlaq dövrlərində burada Rudəki, Firdovsi, Əbu Əli İbn Sina, Fərabi, Ömər Xəyyam kimi dahilər fəaliyyət göstərmişdir. İbn Sina Buxara haqqında belə yazırdı: "...Bu yerin kitabxanasında elə kitablar tapdım ki, onları nə əvvəllər, nə də sonralar heç bir yerdə görmədim. Onları oxuduqca mənə dünyanın sirrləri açıldı..."
Arxeoloji qazıntılar nəticəsində alimlər bu qədim şəhərin eramızdan əvvəl bölgənin iqtisadi və mədəni həyatında mühüm rol oynadığı qənaətinə gəlmişlər. Tarixi mənbələrə görə, Buxara Çin ilə Roma arasındakı Böyük İpək Yolunun ən vacib kəsişmə nöqtələrindən biri olmuşdur. VIII əsrdə ərəb işğalı nəticəsində Buxarada İslam dini yayılmış və şəhər zaman keçdikcə mühüm dini mərkəzə çevrilmişdir. Buxara o dövrdən etibarən “Buxarayi-Şərif” (“Müqəddəs Buxara”) kimi tanınmağa başlamışdır. Buxara təkcə tarixi və dini baxımdan deyil, həm də siyasi-iqtisadi, mədəni-humanitar və diplomatik əlaqələri ilə də seçilən qədim şəhərlərdən biridir. Özbəkistan müstəqillik əldə etdikdən sonra, ata-babalarımızın mirasını qorumaq və inkişaf etdirmək üçün böyük səylər göstərilmişdir. Ölkədə İmam Buxari, İmam Tirmizi, Bahauddin Nəqşbənd, İmam Maturidi, Burhanəddin Mərğənani kimi böyük alimlərin adları yenidən canlandırılmış və onların irsinin öyrənilməsinə xüsusi diqqət ayrılmışdır. Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin diqqəti nəticəsində tarixi və dini abidələrin bərpası istiqamətində geniş miqyaslı işlər aparılmışdır. Dövlət başçısı Buxara bölgəsinə səfərlərindən birinə Bahauddin Nəqşbəndin məqbərəsini ziyarət etməklə başlamışdır. Burada müqəddəs yerlərin abadlaşdırılması və ziyarətçilər üçün daha əlverişli şərait yaradılması istiqamətində göstərişlər verilmişdir.
Özbəkistan bu gün turizmin inkişafına böyük önəm verir və əcnəbi turistləri Buxara, Səmərqənd və Xivə kimi tarixi şəhərlərə cəlb etmək üçün geniş tədbirlər həyata keçirir. 2019-2025-ci illər üçün turizmin inkişafı konsepsiyası qəbul edilmiş və bu çərçivədə elektron vizaların verilməsi və viza rejiminin sadələşdirilməsi kimi addımlar atılmışdır. Buxaranın tarixi hissəsində böyük abadlıq işləri aparılmaqdadır. Burada qədim sənətkarlıq məhəlləsi yaradılacaq, Poyi Kalan və Mir Ərəb mədrəsələri bərpa ediləcək, şəhərin bəzi küçələri genişləndirilərək turistlər üçün gəzinti zonalarına çevriləcəkdir.
Buxara təkcə tarixi və dini abidələri ilə deyil, həm də zəngin mədəni irsi və inkişaf etmiş turizm infrastrukturu ilə dünya miqyasında diqqət çəkən bir şəhərdir. Qədim şəhər bu gün də özünün əzəmətini qoruyaraq, keçmişi və gələcəyi birləşdirən mədəniyyət mərkəzi kimi fəaliyyətini davam etdirir.

Azərbaycanda 20 mart nədən Novruz bayramı günü sayılır?

Türküstan - Orta Asiyadan Balkanlara, İran, Qafqazdan Pakistana qədər milyonlarla insan əsrlər boyu martın 21-ni təzə təqvim ilinin başlanğıcı - rəsmi təqvimin ilk günü (yəni 1 yanvar kimi) kimi bayram edib, hər zaman sevinclə, coşqu ilə qarşılayıb.
2009-cu ildə Novruz bayramı UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına daxil edilib. BMT Baş Assambleyasının 2010-cu ildə keçirilən 64-cü sessiyasında martın 21-i “Beynəlxalq Novruz Günü” elan olunub.
https://azertag.az/xeber/21_mart___beynelxalq_novruz_gunudur-3472699
Novruz bayramı Türkmənistan, Qırğızıstan, Türkiyə, Qazaxıstan, Özbəkistan, Gürcüstan, Əfqanıstan, İraq, İran və digər yaxın, uzaq ölkələrdə məhz martın 21-22-də qeyd edilir.
https://www.yenisafak.com/nevruz-bayrami-bugun-21-mart-mu-nevruz-nedir-ne-zaman-ve-kimler-kutlar-2025-nevruz-bayrami-hakkinda-bilgiler-h-4686537
Saytlarda, sosial mediada qonşu, dost türk, islam ölkələrində 21 martda Novruzun toy-bayran əhavli-ruhiyyəsi ilə qarşılanması barədə xəbərlər yayılır.
https://azertag.az/xeber/gurcustanin_dovlet_ve_hokumet_baschilari_marneulide_novruz_senliyinde_istirak_edibler-3473139
Bizim əziz Vətənimizdə isə 20 mart “Azərbaycanda Novruz bayramıdır”
https://azertag.az/xeber/azerbaycanda_novruz_bayramidir-3471999 20.03.2025 [08:00].
“2025-ci il martın 20, 21, 22, 23, 24-ü Novruz bayramıdır”.
https://nk.gov.az/az/azerbaycan/bayramlar.
İstinad olunan əsaslandırma isə budur: “Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) Fizika fakültəsinin Astrofizika kafedrasından AZƏRTAC-a bildirilib ki, yaz fəsli Azərbaycana martın 20-si saat 13:01-də daxil olub. Bu zaman gecə ilə gündüz bərabərləşir, Günəş ekliptika (Günəşin illik zahiri hərəkət yolu) üzrə hərəkət edərək, ekvatoru kəsməklə Cənub yarımkürəsindən Şimal yarımkürəsinə keçir. Beləliklə, həmin andan Şimal yarımkürəsində astronomik yaz, Cənub yarımkürəsində isə payız fəsli başlayır. Yaz fəslinin uzunluğu 92 gün 17 saat 40 dəqiqə 46 saniyə olacaq”.
https://azertag.az/xeber/azerbaycana_yaz_fesli_qedem_qoydu-3472015
On illərdir Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi Ramazan fətvası ilə necə ki Ramazan bayramını 1 milyard müsəlmanın qeyd etdiyi eyni gündən dala-qabağa çəkib Azərbaycanda çaşqınlıq yaratdığı kimi, AMEA-nın Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası da Novruz gününü saat, saniyə, metr, santimetrlə hesablayıb gətirib salır 18, 19, 20 marta, daha düşünmürlər ki, bu ölçüb biçmənin nəticələri ancaq bir qrup astrofizik üçün maraqlı ola bilər, və təbii ki, həmin cihazlardan digər ölkələrdə də var və orada heç kimin xəyalına da gəlməz ki belə absurd elmi “fətva” verələr: “martın 20-si saat 13:01-də gecə ilə gündüz bərabərləşir...”.
Bu “elmi” yanaşmalar nəticəsində uzun illərdir Novruz bayramı münasibətilə paytaxtımızda ən yüksək səviyyədə keçirilən ümumxalq şənlikləri də heç zaman təzə ilin qismətinə düşməyib, köhnə ilin - 18, 19, 20 martın ayağına yazılıb.
https://azertag.az/xeber/prezident_ilham_eliyev_martin_19_da_novruz_bayrami_munasibetile_bakida_kechirilen_umumxalq_senliyinde_istirak_etmisdir-11037
Unuduruq ki, Ramazan, Qurban bayramı, Həcc ziyarəti kimi hər təqvim ilində günü dəyişən dini bayramlardan fərqli olaraq, Novruz min illərdir sabit, konkret, dəqiq, dünyanın mühüm bir hissəsində rəsmən qəbul və təsbit olunan gündür - 21 martdır. İnsanlara çox sayda acı sorunlar yaşadan qarlı, şaxtalı soyuq qışın sona yetməsini, baharın gəlişini – sanki ölünün yenidən dirilməsi kimi donmuş təbiətin və insan ruhunun da oyanmasını, təzələnməsini qədim dövrlərdən çox sayda xalq bayram kimi içdən gələn mərasimlərlə cani-könüldən qutlayıb, hələ türksoylular üçün bu bayrama sevgidən yaranan Ergenekon - Ərgənəqon dastanı kimi mifik təvayətləri, müqəddəsləşdirmələri də nəzərə alsaq görərik ki Novruzu islam dini ilə birləşdirmək cəhdləri əsassızdır. Eləcə də Novruzdan əvvəlki 4 çərşənbə ilə bağlı elmi əsası olmayan ərəb-fars düşüncəsindən qaynaqlanan uydurmalar, bir çox ayinlər də sonradan tər-təmiz Novruz qutlamalarına, adət-ənənələrimizə pərçim edilib və artqıq suveren Azərbaycanın humanitar siyasətinə rəhbərlik edənlər bu kimi məsələlərə diqqət yetirməlidir.
https://report.az/elm-ve-tehsil-xeberleri/meherrem-qasimli-tarixen-od-su-kulek-torpaq-cersenbeleri-adlari-olmayib/
Bu gün 21 martdır, telefon kontaktlarımda, feysbukda olan dost-tanışların hamısından artıq təbrik mesajları almışam, təbrik etməyə kimsə qalmayıb. Yaxın-uzaq türk, müsəlman ölkələri Novruzu – təzə ilin ilk 21 mart gününü təmtəraqla qeyd edir. Can Azərbaycanımız isə dünya türklərini, Türk Dilli Dövlətlər Təşkilatını, müsəlman ölkələrini birləşdirən bu birlik, bərabərlik bayramını, min illərin içindən süzülüb gələn bu əziz Novruz günümüzü də ümümtürk, bir milyard insanı birləşdirən islam nəhrindən ayırırıq, təzə ilimizi köhnə ildə kutlama vərdişimizdən ayrıla bilmirik, M.Ə.Sabir demişkən, hər işimiz belədir: “Çırmanarıq keçməyə çay gəlməmiş, Başlayırıq qızmağa yay gəlməmiş...”
Bu sətirlərin müəllifi ötən illərdə də bu barədə yazmışdı və sadə həqiqət cəmiyyətin düşünər qismində anlayışla qarşılanmışdı.
https://zengezur.com/index.php/kh-b-rl-r/250-21-mart-beyn-lkhalzh-novruz-zhunudur-bayram-n-z-mubar-k
Bu il də təzə - yeni günümüzü artıq köhnənin gözünə vurub rahatlanmışıq, hələ 7-8 gün də tv ekranlarından dadı-duzu çıxarılan şit verilişlərə baxa-baxa də şəkərbura, paxlava, boyat aşla baş-başa qalacağıq...
İnanırıq ki, növbəti il hökumətimiz bu yanlışlığı düzəldəcək, 21 martın - Novruzun halal haqqını özünə qaytaracaqdır. Qüsurumuzu bağışla, NOVRUZ!
Quzey, Güney Azərbaycanımızın və Dünya Türklərinin 21 mart Novruz bayramı - əziz günü mübarək!

Hacı Nərimanoğlu,
tarix üzrə fəlsəfə doktoru

Könül Quliyeva: "Türkmən QHT-ləri ilə əməkdaşlıqlar Azərbaycan xalqına fayda verəcək"

"Uşaqların Gələcəyi Naminə" İctimai Birliyinin sədri Könül Quliyeva QHT.az-a açıqlamasında Azərbaycan xalqını ilaxır çərşənbə münasibətilə təbrik edib, həmçinin Türkman İrsi Vətəndaş Cəmiyyətlərinin Həmrəylik Forumunun yüksək səviyyədə təşkil edildiyini vurğulayıb:
"Tədbirdə millət vəkilləri, İraqın deputatı, həmçinin İraq, Suriyadan və Türkiyədən gələn vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri çıxış edərək, gələcəkdə birgə əməkdaşlıq üçün təkliflər irəli sürdülər. Forum çərçivəsində iki panel müzakirə edildi, hər bir paneldə maraqlı çıxışlar səsləndi. Lakin diqqətimi daha çox, gələn qonaqların vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərinin Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərinə etdikləri səfərlərin təəssüratları cəlb etdi. Xocalı, Xankəndi, Şuşa və Füzuli kimi tarixi yerləri ziyarət edən qonaqlar, bu ərazilərdən aldıqları təəssüratları bölüşdü və bu mənim üçün duyğusal bir an oldu".
Könül Quliyeva, bu əməkdaşlıqların Azərbaycan xalqına fayda verəcək uzunmüddətli təsir göstərəcəyini qeyd edib:
"Tədbirdə Türkman irsinin zənginliyi, Azərbaycan xalqının mədəniyyəti, mənəvi sərvətləri və poeziyasının mükəmməl nümunələri geniş şəkildə müzakirə olundu. Eyni zamanda, Türkmənlərin Qarabağa səfəri zamanı avtobusda kərkük şərqilərinin ifa etməsi iştirakçılarda böyük təsir yaratdı. Forumun sonunda, QHT-lərin nümayəndələri arasında yaxın əlaqələrin qurulmasına da şərait yaradıldı. İstanbuldan gələn Kərküklü qonaq Ali Yağmuroğlu ilə görüş planlaşdırılır. Bu görüşlər sayəsində Türkmən QHT-ləri ilə yerli QHT-lər arasında əməkdaşlıq əlaqələri qurulub və yeni təşəbbüslər formalaşdırılıb. Türkiyə, İraq və Suriyadan gələn Türkman QHT-ləri ilə qurulan əlaqələr, gələcəkdə birgə layihələr və təşəbbüslərlə zənginləşəcək".
Pərvanə Fərhadqızı

ŞEİR BÜTÜN DÖVRLƏRİN ƏBƏDİ MÖVZUSUDUR

Həmsöhbətimiz Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin üzvü Sənubər Mehmandır.

Söhbətimiz ustad-şagird ənənələri, Azərbaycan və özbək şeiriyyatı, təsəvvüf ədəbiyyatı, şair ilə şəxsiyyət arasındakı baxışlar haqqındadır.
- Şeirlərinizdə Mövlanə Rumi, Əhməd Yəsəvi, Baburəhim Maşrab kimi böyük ustadlarımızın işıqlı nəfəsi hiss olunur. Belə bir şans hər şairə nəsib olmur. Bu böyük və ilahi istedad yükünü daşımaq çətin deyilmi?
-Şeir bütün dövrlərin əbədi mövzusudur, niyə də olmasın...
Sualınız çox yerindədir-əslində, Sözün yükü çox ağırdır, çünki bu yük Sözün özü qədər qədim və qiymətlidir. Amma, müdrik xalqımızda:
"Allah yerin dağlarına baxıb qış göndərir" — deyə müdrik bir atalar sözü var. Böyük Yaradanımız söz demək cəsarətini və bacarığını verirsə, onu daşımaq üçün də güc verir. Bundan əlavə, bu dünyada məsuliyyət gözləri ilə baxsan, ən asan işin belə olmadığına rast gələ bilərsən, insan hər zaman, hər hansı bir halda da olsa insan olaraq qalmağın özü nə qədər çətin və əziyyətlidir! Amma insan hər zaman səbr və mətanət ilə özünü, özünün həqiqi qiymətini anlamağa çalışır.
-Ozod Şarofiddinov, Nəcmiddin Komilov kimi böyük ədəbiyyatşünaslar sizə öz yolunuzu tapmaqda necə kömək etdilər?
-20-ci əsr özbək ədəbiyyatının zirvələri olmuş-Özbəkistanın Qəhrəmanı Ozod Şarofiddinov, filologiya elmləri doktoru, professor Nəcmiddin Komilov haqqında danışmaq istəsək, onların nə qədər böyük Ustad, ensiklopedik bilik və yüksək təfəkkür sahibləri olduğunu söyləsək, bir suala cavab olaraq kitab yazmaq belə yetərli olmaz. Bu böyük ustadlarım ən əvvəl insanlıq elminin zirvələri idilər.
Kim ki, bu ruhani söhbətlərdən faydalanıbsa, şübhəsiz ki, ruhu işıqlanmış və təfəkkürü parlaq olmuşdur, bunlar arasında mən də bu uca varlıqların nəzərinə layiq görülməyimdən məmnun olaraq, bu sevgidən təəccüblənərək, özləri çağırmasalar belə getmişəm.
Doğrusu, deməliyəm ki, hər ikisi də mənim haqqımda özlərinin sevgi və etimad dolu məqalələri ilə-Özbəkistanın Qəhrəmanı Ozod Şarofiddinov müəllimi "Dünya Ədəbiyyatı" jurnalında, filologiya elmləri doktoru, professor Nəcmiddin Komilov müəllimi "Gülüstan" jurnalında yazıblar-amma mən hər ikisinin qarşısına getməkdən çox çəkinmiş və getməyə utanmışam, bu səbəbdən bu böyük ustadlarımdan dualar, səmimi sevgilər və gözəl bir yol arzuları ilə yazılmış ön sözlər mənim üçün miras qalmışdır.
Amma, aramızdakı bu ruhani münasibətlərdə heç bir dünya görüşü qarışmamışdır, yəni mən onların vəzifələrindən və ya mövqelərindən heç bir şəkildə maraqlanmadım, ya da şəxsi problemlərimi, məsələn, təhsil haqqını ödəyə bilmədiyim halda məktəbi tərk etməyim barədə onlara danışmadım.
Düzünü desəm, onların bu vəziyyəti hiss etmələrindən qorxmuşdum.
Mənim üçün onlar ədəbiyyatın, biliklərin yüksək səmasında yaşayırdılar və mən onların o yüksək səma üzərində qalmasını, yerin kiçik qayğılarına qarışmamalarını istəyirdim. Bəlkə də, bu düzgün deyildi, bunu bilmirəm, çünki o vaxtlar çox gənc idim, həmçinin "qanla girən canla çıxar"- dedikləri kimi mən hələ də o cür təvazökar və utancaq idim. Şeirlərimdəki azad və sərbəst ruh və insanı təbiətimdəki təvazökarlıq mənim üçün çox çətindir.
İlk sualın dəqiq cavabı burada ortaya çıxdı.
-Sizə görə təsəvvüfün tərifi nədir? Təsəvvüf şeirləri yazmaq prosesi zamanı hansı mənəvi halı hiss edirsiniz?
-Təsəvvüf əslində ruhun şeiridir. Onun içində ruh belə poetik yüksəlişlərdə yer və dünyadakı kiçik kədərləri rədd edir. Təsəvvüfün tərifi ilə yaşamaq, əslində bütün ömrü şairanə bir əhval-ruhiyyə ilə yaşamaqdır.
-Hər bir şairin, yazıçının ruhunun şairləri olur. Sizin ruhunuzu şairləri kimlərdir?
-Mən özbək ədəbiyyatının demək olar ki, bütün klassik şairlərini və Şərq ədəbiyyatının, Azərbaycan ədəbiyyatının böyük klassikləri Məhəmməd Füzulinin, fars-tacik ədəbiyyatından Hafiz Şirazi, Bədrəddin Hilolinin qəzəllərini, bu günün ən yüksək Ruhiyyə səviyyəsində yüksək məqamlar yazan bütün şairləri diqqətlə oxuyuram. Bundan əlavə, Qərb ədəbiyyatından Jorj Sand, Xulio Kortasar, Emili Dikinsonun və Yaponiya şairi İsakova Takubokunun heykəlləri, klassik və müasir yapon şairlərini, Yasunari Kawabata'nın nazik təbiət tərənnümlərini, ispaniyalı şair Federico Garcia Lorcanın cazibədar heyrətlərini sevirəm. Həmçinin, Azərbaycanın müasir şairi Ramiz Rövşən və Səməd Vurğunun gözəl tərcümələrini də axtarıb oxuyuram.
-Şair və şəxsiyyət kimi həyatınızdakı ən vacib qərarlar nə olub?
-Hər bir insanın öz həyat prinsipləri olmalıdır! Mənə görə prinsipi, qətiyyətli xarakteri və müəyyən sərhədləri olmayan insanın heç vaxt öz mənəvi kimliyi olmaz. Məni hər zaman tarazlıqda saxlayan qüvvə bu inamdır!
-Yaradıcı və şəxsiyyət kimi həqiqəti axtarmaq, söz və mənanı dəqiq göstərmək sizin üçün nə qədər vacibdir?
-Məhz bu sualınıza beşinci sualda özüm bilmədən cavab vermişəm (!!!)
İlahi, yüksək inamı və qətiyyətli prinsipi olmayan yaradıcı insanın mənəvi kimliyi olmaz, çünki mənəvi kimlik olmadığı halda, o yaradıcı özü-özlüyündə itir.
Söz və mənası mənim üçün can və bədən kimi bütöv bir anlayışdır!
-“Bəzi şeylər kitablardan öyrənilmir. Onları ustaddan öyrənmək lazımdır," deyilir. Buna münasibətiniz necədir?
-Doğrudan da elədir -kitablardan öyrənilməyən, yalnız görməklə və yaşamaqla başa düşülən acı həyat həqiqətləri var.
-Əmir Qobus deyir ki: "Yüksək dərəcələrə yalnız başdan keçirilən çətinliklərlə nail olunur." Sizə görə, şair və şəxsiyyət üçün yüksək dərəcə nədir?
-Mənim fikrimcə, həqiqətən Şair və Şəxsiyyət olmaq üçün ən yüksək dərəcə, hər hansı bir vəziyyətdə də özünün sadə bir insan olduğunu və ona verilən bütün mükafatların Allahın neməti olduğunu unutmamaqdır!
Yəni ən yüksək dərəcə bu təvazökarlıqdır!
-Yaxşı şair, yazıçı olmaq üçün şəhərə meyllənmək nə qədər doğrudur?
-Bir zarafatlı aksioma var, böyük istedadlar kənddə doğulur, şəhərdə ölürlər...Demək istəyirəm ki, mərkəzin öz cazibəsi var, burada bütün istedadlar cəm olmuş və bu baxımdan bir növ yaradıcı mühitin qaynadığı yer yaradıcıları çəkən xüsusiyyətə malikdir.
-Mitskoviç deyir: "Bütün gün yaxşı yaşamaq, kitab yazmaqdan daha çətindir." Sizə görə, biz yaxşı insan olaraq yaşamağı və yaxşı kitablar yazmağı nə qədər bacarırıq?
-Bu suala ümumi cavab vermək mümkün deyil, çünki yaxşı insan olaraq yaşamaq çox özünəməxsus bir prosesdir. Bir vaxtın özündə kimisi çox yüksək bir həyat yaşarkən, onun yanındakı biri də ən aşağılıq və axmaqlığın ən ucuna çıxa bilər.
-Azərbaycan ədəbiyyatına marağınız varmı?
-Azərbaycan ədəbiyyatı mənim üçün hələ bir sirli dəniz, açılmamış xəzinə kimidir. Azərbaycan klassik şairləri Məhəmməd Füzuli, İmaməddin Nəsimi və Bilal Nəzimi çox oxumuşam, xüsusilə Füzulinin otuzdan çox qəzəlini əzbər bilirəm, müasir Azərbaycan ədəbiyyatının zəhmətli nümayəndəsi Yusuf Samad oğlunun: "Qətl günü" romanını (Usman Qoçxor tərcüməsində) oxuyaraq çox təsirlənmişəm. Səməd Vurğundan gözəl tərcümələrini də axtarıb oxuyuram, Ramiz Rövşənin şeirlərini sevirəm, ən böyük arzum onları orijinalda oxumaqdır!
-Sizcə, Azərbaycan və özbək ədəbiyyatı arasında hansı ümumi xüsusiyyətlər var? Bu iki xalqın ədəbiyyatı bir-birinə necə təsir edir?
-Bu iki xalqın kökü birdir, bizim Azərbaycanla dinimiz ortaqdır, ədəbiyyatımız ortaqdır, buna görə ədəbiyyatımız da ruhən bir-birini tamamlayan əkiz ədəbiyyatlardır.
Söhbətləşdi:
Cahangir NAMAZOV,
"Butov Azərbaycan” qəzetinin
Özbəkistan təmsilçisi.