Rəqəmsal dövrdə statistikanın əhəmiyyəti və gələcək rolu

Ümumdünya Statistika Günü hər 5 ildən bir, oktyabrın 20-də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının təşəbbüsü ilə qeyd olunur. Bu günün əsas məqsədi statistikanın cəmiyyət və dövlət həyatındakı rolunu göstərmək, statistik savadlılığı artırmaq və düzgün məlumatların əhəmiyyətini vurğulamaqdır. "Keyfiyyətli Məlumat – Keyfiyyətli Qərarlar" şüarı da bu günün əsas mesajını ifadə edir.
Statistika qədim zamanlardan dövlətlərin idarə olunmasında, əhali siyahıyaalınmasında və iqtisadi göstəricilərin təhlilində istifadə olunub. Keçmişdə əsasən kənd təsərrüfatı məhsuldarlığı, əhali sayı və resurs bölgüsü kimi sahələrdə statistik məlumatlar önəmli idi. Bu məlumatların köməyi ilə dövlətlər qərar qəbul edir, iqtisadi və sosial planlamalar aparırdılar. Azərbaycanda da XIX əsrdən etibarən statistik fəaliyyətlər inkişaf etməyə başlamış, sonrakı dövrlərdə isə Dövlət Statistika Komitəsi rəsmi məlumatların toplanmasında və yayılmasında mühüm rol oynamışdır.
Rəqəmsal dövrdə isə statistikanın rolu daha da böyüyüb. İndi hər bir insan gündəlik fəaliyyətində çoxlu məlumat yaradır.
İnternet, sosial şəbəkələr, mobil tətbiqlər və müxtəlif elektron xidmətlər böyük həcmdə informasiya toplayır. Bu məlumatlar “Big Data” adlanır və süni intellekt vasitəsilə təhlil edilir. Müasir dövrdə hökumətlər, şirkətlər və elm sahələri bu məlumatlardan istifadə edərək daha dəqiq qərarlar qəbul edirlər. Məsələn, iri beynəlxalq şirkətlər müştərilərin davranışlarını izləyərək bazar araşdırması aparır və yeni məhsullarını bu nəticələrə əsaslanaraq istehsal edirlər.
Statistikanın əhəmiyyəti təkcə iqtisadi sahə ilə məhdudlaşmır. Pandemiya dövründə biz gördük ki, xəstəliyin yayılma sürətini izləmək, yoluxma hallarını hesablamaq və təhlükəsizlik tədbirlərini planlaşdırmaq üçün statistik göstəricilər çox vacibdir. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə də statistik məlumatlar olmadan mümkün deyil. Temperatur artımı, təbii
fəlakətlərin tezliyi, dəniz səviyyəsinin qalxması və digər göstəricilər planetin gələcəyini proqnozlaşdırmaq üçün əsas rol oynayır. Elm adamları iqlim modellərini məhz statistik təhlillərə əsaslanaraq qururlar. Bununla yanaşı, statistika sosial məsələlərin həllində də önəmlidir. Gender bərabərliyi, təhsil imkanları, işsizlik və yoxsulluq kimi problemlərin araşdırılması statistik məlumatlarla həyata keçirilir. Bu göstəricilər dövlətlərin sosial siyasətini düzgün planlaşdırmasına imkan verir. Məsələn, əhalinin yaş strukturu təhlil edilərək pensiya sisteminin gələcəkdə necə dəyişdirilməli olduğu müəyyən edilə bilər. Lakin rəqəmsal dövrdə statistika ilə bağlı problemlər də mövcuddur. İlk növbədə, məlumatların məxfiliyinin qorunması çox
önəmlidir. İnsanların şəxsi məlumatlarının icazəsiz istifadəsi etibarsızlıq yaradır. Bundan başqa, saxta və ya yanlış statistik məlumatların yayılması ictimaiyyətə mənfi təsir göstərə bilər. Sosial şəbəkələrdə və mediada bəzən yanlış statistik rəqəmlər paylaşılır ki, bu da ictimai rəyin çaşdırılmasına səbəb olur. Ona görə də statistikanın etibarlılığı, dəqiqliyi və şəffaflığı həmişə ön planda olmalıdır.
Gələcəyə baxdıqda, statistikanın süni intellekt və avtomatlaşdırılmış sistemlərlə birləşərək daha geniş imkanlar açacağı aydındır. Smart şəhərlər, rəqəmsal hökumət idarəçiliyi və yeni iqtisadi modellər statistik analizlərə əsaslanacaq.
Azərbaycanda da “Rəqəmsal Hökumət” layihələri və “Açıq Məlumat Portalları” bu istiqamətdə mühüm addımlardır. Gələcəkdə həm elm, həm biznes, həm də dövlət idarəçiliyi statistikanın verdiyi imkanlardan daha geniş istifadə edəcək.
Nəticə olaraq, rəqəmsal dövrdə statistikanın rolu misilsizdir. Bu gün biz yalnız düzgün statistik məlumatlara əsaslanaraq daha təhlükəsiz, davamlı və inkişaf etmiş bir gələcək qura bilərik. Statistika həm dövlət, həm cəmiyyət, həm də fərdlər üçün mühüm bələdçidir. Unutmayaq ki, "Keyfiyyətli Məlumat – Keyfiyyətli Qərarlar" prinsipi gələcəyimizin açarıdır.
Sahib SÜLEYMANOV,
Cəbrayıl Rayon Statistika İdarəsinin rəisi