Söz Abidəsi
Və ya Lənkəran Mərkəzi Xəstəxanasında ilk travmotologiya şöbəsini yaratnmış İlham Qubadov haqqında “Şəfalı Əllər” kitabından əxz etdiklərim

Günlərin birində tanımadığım nömrədən telefonuma zəng gəldi.
- Nuranə müəllimədir, - dedi.
- Tanımadım…
- Doktor Qubadovun qızı. Atam haqqında kitab yazmışam, məsləhətinizə ehtiyacım var…
Cənub bölgəsi tarixən hərb və tibb xadimlərilə məşhur olub. Alim səviyyəli elə həkimlər olub ki, paytaxta can atmayıb, bilik və təcrübəsini yaşadığı rayonun , eləcə də qonşu rayonların əhalisinin sağlamlığına həsr ediblər. Lənkəranın ilk travmotoloq həkimi İlham Qubadov da bu qəbildən olanlar sırasında idi.

Nuranə xanımla görüşdük. Atası haqqında faktlarla zəngin kitabı xoşuma gəldi. İxtisasca bioloq olan Nuranə Qubadovanın xatirələr kitabı yığcam və əhatəlidir. Atasının uşaqlığından tutmuş ömrünün son günlərinədək acılı-şirinli yaşantılarını hərarətli duyğularla qələmə alıb. Nəsil şəcərəsindən söhbət açsa da, nəslin yalnız həkim övladlarından-əmisi Xandadaş Qubadovdan, qardaşı Elşad, bacısı Sevincdən (İndi hər üçü haqq dünyasındadır. Ruhları şad olsun.) bəhs edir. Özü də qısa və yığcam, proloqu, epiloqu olan romanvari xatirələr.
İlham Qubadovun yarım əsrdən artıq həkimlik fəaliyyəti (Biləsuvarda qısamüddətli işini nəzərə almasaq) demək olar ki, Lənkəranla bağlıdır. Travmotoloq deyəndə bu gün də yaşlı və orta nəslin nümayəndələrinin gözləri önünə İlham Qubadov gəlir. Sonra bu işi oğlu Elşad Qubadov davam etdirməli oldu. Təəssüf ki, əcəl Elşad həkimə arzularını reallaşdırmağa macal vermədi, ömrü vaxtsız bitti.

Kitabdan öyrəndim ki, İlham Qubadovun ömür yaşantıları, xüsusilə uşaqlığı acılarla doludur. Dünyaya göz açdığı Lerikin Gədik kəndini Biləsuvarın ilan mələyən çöllərinə köçürürlər. Dağların saf havası, şırıltılı çaylar, diş göynədən bulaqlar, qədim kəhrizlər ömrü boyu yuxularına girirmiş. 12 yaşında dünyasını dəyişmiş qardaşı Bəhruza, eləcə də 8 yaşında dünyaya vida deyən sonbeşik qardaşı Nazimə kömək edə bilməməsi ömrü böyu ürəyini göynədir. Bəlkə, elə bunlara görə həkim olmağa qəti qərar verir?! Özü də uşaq həkimi. Sonra Leninqrada(Sankt-Peterburq) gedib ixtisasını dəyişir, travmotoloq kimi Lənkərana qayıdır. İ.Turner adına Leninqradın Ortopediya və Travmotologiya İnstitunun Klinik Ordinaturasında öyrəndiklərini Lənkəranda tətbiq etməyə başlayır. İlizarov aparatını dünya şöhrətli alim Qavril İlizarovun özündən alır. Lənkəran rayon mərkəzi xəstəxanasında ilk olararaq travmotologiya şöbəsi yaradır.
Bunca belə savadlı, təşəbbüskar həkimlərin elmdən kənarda qalması məni hər zaman düşündürüb. İlham Qubadovun hər əməliyyatı, travmotologiyaya gətirdiyi hər yenilik bir elmi işə bərabərdi. Bunun cavabını Nuranə xanımın kitabından öyrəndim. Oğlu Elşad uşaq yaşlarında ağır xəstəlik keçirir. Atası onu müalicə üçün Moskvaya aparır. İllər boyu yazdığı elmi işini də özüylə götürür. Elmi rəhbəri Moskvada yaşayıb işlədiyindən ona göstərib məsləhət almalı idi. Lakin elmi işini hardasa itirir, tapa bilmir. Daha bu işi davam etdirmir.
Yazılar da insan kimidir. Bir dəfə doğulurlar.

Kitabdan əxz etdiyim ən ağrılı və sevindirici məqamlardan biri anadangəlmə qüsuru olan və bu qüsura görə heç vaxt ayaqqabı geyinə bilməyən bir qadının ayağını sağaltmasıdır. Bu əməliyyat 1968-ci ildə baş tutub. Təsadüfən rastlaşdığı bir qadının ayağındakı qüsur cavan həkimin diqqətini çəkir və qadına onun ayağındakı qüsuru sağaltmaq istədiyini bildirir. Qadın isə ayaqlarının bərpa olunacağına ümidsiz olduğundan imtina edir. Lakin xeyli tərəddüddən sonra həkimin yanına gəlib əməliyyata razı olduğunu bildirir. Bilik və bacarığına güvənən həkim əməliyyata hazırlaşır. Təbii ki, səhiyyə, texniki avadanlıqlar bugünkü səviyyədə deyildi. Belə bir dövrdə hər bir əməliyyat risk və cəsarət tələb edirdi... Əməliyyat uğurla bitir və gözlənilən nəticə əldə olunur. Gips açılanda gözlərinə inanmayan qadın sevincindən hönkürərək ağlayır. Həkim isə - indi gəlirəm - deyib çıxır. Bir qədər sonra əlində içində ayaqqabı olan qutu ilə xəstəsinin yanına qayıdır. Ömründə ilk dəfə geyinəcəyi ayaqqabını görən qadın yenə sevincindən ağlıyır. Həkim şəfa verdiyi xəstəsinə ayaqqabını da özü hədiyyə edir. Təmənnasız sağaltdığı xəstə üçün bundan artıq nə etmək olardı?! Ömründə ayaqqabı geyinməyən qadını sağaldıb onu cəmiyyət üçün normal vəziyyətə gətirən həkim üçün öz əllərinin zəhmətindən böyük hansı mükafat ola bilərdi?!
Ayağının qüsuru aradan götürülən qadın əmək fəaliyyətinə də başlayır, ailə həyatı da qurur.

Bir qədər sonra oxşar əməliyyat qonşu millətin nümayəndəsinin üzərində də aparılır və bu əməliyyat da İlham Qubadovu daha çox tanıdır və sevdirir.
Doktor İlham Qubadovun adını və soyadını ağlım kəsəndən eşitmişəm. Həkim kimi heç zaman qəbulunda olmamışam. Şəxsi tanışlığımız isə çox sonralar olub. Ötən əsrin doxsanıncı illərinin əvvəli idi. Respublikada akademik Böyükkişi Ağayevin rəhbərliyilə “Şəfqət və Mərhəmət” fondu yaradılmışdı. Cənub şöbəsinə İlham Qubadov təyin olunmuşdu. Həmin dövrdə “Lənkəran” qəzetində işləyirdim. 22 min tirajla çıxan qəzet ən oxunaqlı mətbu orqanlardan olaraq əl-əl gəzirdi. Həftəlik iş planı tutanda yeni yaranan fondun Cənub bölgəsi barəsində müsahibə yazmaq istədiyimi bildirdim. Unudulmaz redaktorumuz Şəkər Aslan təklifimi bəyəndi və müsahibəni həftənin planına saldı.
İlham Qubadovla zəngləşdik. Ertəsi gün redaksiyaya gəldi. Gördüyü işlərlə tanış oldum. Qısa müddətdə xeyli iş gördüyünün şahidi oldum. Suallara keçdim. Suallarımdan biri belə idi: “Lənkəranda 4 nəfər I qrup əlili olan ailə var. O ailə üçün nə etmisiniz?” Doktor belə bir ailədən xəbərsiz olduğunu bildirdi və həmin ailəyə gedib şəxsən tanış olmaq qərarına gəldi. Biz onlara birgə getməyi planlaşdırdıq. O zaman şəhər sovetinin sədri işləyən rəhmətlik Mirmehdi Əliyevi və polis rəisi Yusif Əliyevi də dəvət edib, əlillər ailəsinə getdik. Xəstəliklərilə uzun illər mübarizə aparan, lakin nəticəsiz qalanda bu dərdlə barışmalı olan, son dərəcə qürurlu görünən ailənin həyat tərzilə maraqlandıq. Məlum oldu ki, ailənin mənzil şəraiti nəinki əlillər üçün, heç normal insanlar üçün də yararlı deyil. Doktor Qubadovla birgə onları səbrlə dinlədik, bütün qayğı və problemlərilə maraqlandıq. Deyərdim ki, elə həmin görüşdən ailənin taleyinə sanki günəş doğdu. Ailənin illər uzunu ağrılı yaşantılarını, çabalarını əks etdirən “Ötən günlərimi qaytaraydılar” başlıqlı yazım böyük əks-səda doğurdu. Yazı mərkəzi mətbuatda da dərc olundu. Əlaqədar təşkilatların illərlə yatan vicdanı sanki oyandı. Belə ki, təzə ev tikdirmək üçün onlara əlavə torpaq sahəsi ayrıldı, yaşadıqları ev təmir olundu. Onları gəzdirən maşın üçün hər ay pulsuz benzin verildi, ərzaq talonları 4 dəfə artırıldı və s. Həmin ailənin sağ qalan üzvləri bu gün də doktor Qubadovun ruhuna dualar oxuyurlar.
Belə ailələrin sayı yüzlərlədir.
Fond yarananda ölkədə hərc-mərclik dövrü idi. Doktor Qubadovun dilinin əzbəri olan Bəxtiyar Vahabzadənin bu misraları sanki yerinə düşürdü:

Qorxuram dünyada bir zaman gələ,
İnsanlar yaşaya, insanlıq ölə.

Bir növ həmin dövr gəlmişdi. Hərə öz hayında idi. Fond vaxtında yaranmışdı.
Sonralar, fondun fəaliyyət göstərmədiyi illərdə doktor Qubadovla rastlaşanda və ya zəngləşəndə həmin xeyirxahlıq yadımıza düşür və məmnunluq duyurduq.
70 illik yubileyində şair-publisist Ağamir Cavad “Söz” jurnalı üçün bir yazı da yazdı. Yazıda İlham Qubadovun həkimlik fəaliyyətilə yanaşı mərhəmətli işləri də əksini tapmışdı. Sözə, sənətə həssas olduğundan dost-tanışları ona şeirlər də həsr ediblər. Biz də cərrah şair Mirsalam Müasirin ona həsr etdiyi qəzəlini dərc elədik.
2004-cü ilin 29 Yanvarında Lənkəranda beşmərtəbəli binanın çökməsi yəqin ki, çoxlarının yadındadır. Dağıntı altında xeyli insan tələfatı ilə yanaşı ağır zədə alanlar da oldu. Ölkə Prezidenti İlham Əliyev cənabları Səhiyyə naziri və digər əlaqədar nümayəndələr ilə Lənkərana gəlib, dünyasını dəyişənlərin yaxınlarına başsağlığı verdi, sağ qalanların vəziyyətilə maraqlandı. Yaralıları Bakı xəstəxanalarına çatdırmağı tapşırdı. Lakin həkimlərin iş üsulu Prezidenti və əlaqədar təşkilatların nümayəndələrini razı saldığına görə yaralıların Lənkəranda müalicə almaları məsləhət görülür. Həkim İlham və Elşad Qubadovlara xüsusi təşəkkür bildirir.
Qeyd edək ki, Elşad Qubadov elmi işində professor Y.Əmiraslanov tərəfindən təklif olunan “İlik kanalının sümük-plastik trepanasiyası” metoduna əsaslanıb və bu metodu təkmilləşdirməklə respublikada ilk dəfə olaraq trepanasiya oyuğunun formasını dəyişdirmiş və təhlükəsiz osteotomiya üçün alətdən (iskənə) istifadə etmişdi. O, 2005-ci ildən etibarən “Bud sümüyünün xroniki esteomielitinin cərrahı müalicəsi” mövzusunda elmi-tədqiqat işi aparmış və 2009-cu ildə tibb elmləri üzrə fəlsəfə doktoru olmuşdu. Azərbaycan Travmatoloq-Ortopedlər Assosiasiyasının Prezidenti, Amerika Ortopedik Cərrahiyyə Akademiyasının üzvü, tibb elmləri doktoru, professor Çingiz Əlizadənin rəhbərliyi altında apardığı bu tədqiqat işi öz aktuallığı ilə onun qeyd etdiyi bütün çətinliklərin aradan qaldırılmasına köməklik etmişdi. Elşad Qubadovun travmatologiya və ortopediya sahələri üzrə apardığı elmi araşdırmaları haqqında çoxlu elmi məqalələri və tezisləri vaxtaşırı yerli və xarici mətbuatda dərc olunurdu.

Elşad Qubadovun həyata keçirəsi arzu və planları çox idi. Həkimlik fəaliyyəti kimi elmi işləri də yarımçıq qaldı.
Yenə Nuranə xanımın kitabına qayıdıram. Nuranə xanım bilir ki, kitab nəsildən-nəsilə ötürülən əmanətdir, dünyada sözdən qiymətli heç nə yoxdur. Yazdıqlarında atasının şəfqətli əlləri görünür, nurlu siması canlanır. Doktor Qubadov bizə hələ çox yaxındır. Onu bizdən 7 illik zaman məsafəsi ayırır. Müəllif onu tanıyanlara, həyata qaytardıqlarına müraciət etsəydi, mübaliğə olmasın, hər biri bir kitablıq söz deyərdi. Lakin öz düşüncələrinə və o dövrün mətbuatına əsaslanıb. Qatı kəsilmiş qəzet-jurnal səhifələrində də atasının nurlu siması canlanır, şəfqətli əlləri görünür.
İlham Qubadovun bir həkim, bir ziyalı, bir xeyirxah insan olaraq yeri hər zaman ürəklərdə, ucalarda olacaq.
Hacı İlham Qubadovun ruhu şad olsun, məzarı nurla dolsun. Sözlə əbədiləşən ömrü mübarək!

Sevda Əlibəyli,
“Söz” jurnalının baş redaktoru