NƏZAKƏT MƏMMƏDOVA YARADICILIĞINDA VƏTƏNPƏRVƏRLİK DUYĞULARI
(“Müasir poeziyamızda Qarabağ ağrıları” silsiləsindən)

Nəzakət xanımla ilk görüşümüz Əlyazmalar İnstitutunda keçirilən bir yığıncaqda olub. Sonralar “Xatirə kitabı” redaksiyasında bir neçə dəfə görüşüb söhbətləşmişik. Mənə özünün iki şeir kitabını və haqqında yazılmış kitabları verdi. Elə həmin gün şeir toplularını oxudum. Sadə, səmimi insan təsiri bağışlayan, əsl qadın xarakterinə malik bu xanımın şeirlərini oxuyanda bir qədər çaşdım. Xüsusilə də vətənpərvərlik mövzusunda yazdığı şeirlərdəki siqlət bir qadının qaldıra biləcəyi yükə bənzəmirdi. Elə diqqətimi çəkən və bu yazını yazmağıma səbəb olan da bu oldu. Müəllifin “Qarabağ qoxusu” adlı şeirində bir haray, bir hayqırtı var.

Gözüm arzu dolu körpülər salır
Üzü Qarabağa gedən yollara.
Qəlbimdə sönməyən ümid əl edir
Bizdən ayrı düşüb itən yollara.

Könlüm daşa basır ayrılıqları,
Ruhumdan Qarabağ qoxusu gəlir.
Adını çəkdikcə Mübarizlərin,
Vətən ağrısının yuxusu gəlir.

İllərlə sönmüş ocaqların həsrətini çəkən, qəlbinin odunu yığıb o ocaqları qalamağa, yenidən alışdırmağa gedəcəyi günü gözləyən, Xarı bülbülün ağlar gözünü silməyə Allahdan ümid diləyən, Qarabağ yollarını misra-misra gəzən şair sonda fikrini belə yekunlaşdırır: “Hər vətən övladı qarabağlıdır”. Sona Vəliyeva Nəzakətin “Yurd dediyim bu torpaq” kitabına yazdığı “Ruhun poetik yaddaşı” adlı yazısında şairin Qarabağ ağrı-acısını dindirərək yazır: “Nəzakət xanımın misraları yol olub Şuşadan, Xankəndidən, Xocalıdan, Daşaltıdan keçib, yol alıb Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağdam döyüş meydanlarından keçir, içimizin ağrısına bələnərək ümid-ümid çiçəkləməyə tələsir...”.

İrəvanda gur səsiniz döyünə,
Qarabağda bayrağımız öyünə.
Ayaqyalın gedim o toy-düyünə,
Öpsün Vətən torpağını gözlərim,
Dəysin Vətən torpağına dizlərim.

İllərlə haray çəkib, vətən ağıları yazan, qaçqının, köçkünün yurd dərdini, ataların, anaların oğul dərdini, körpələrin ata dərdini qələmə alan şairin gözləri ağlayır, qəlbi sızlayır. Üst-üsə qalanan dərdlərin dərdini çəkən şair sonda bu dərdləri misralara əkir: “Qayada, daşda da dərdin izi var”, “Yatmış vicdanların qeyrət dərdi var”, “Qanın axıb, bu qan yerdə qalınca, Vətən, bizi bağışlama!”, “Cıdır düzü” deyib könül dağladım”, “Çatlayır nar kimi sinəmdə ürək”, “Ana layla deyir qəbir daşına”, “Sığal çəkib dərd könlünün barına”, Ocağını söndürübsə fələklər, Nə umursan bəxt dediyin çıraqdan”, “Dözməkdən bezmişəm, ruhum ağrıyır”...
Barat Vüsal”Sözdən düşən işıq, yaxud ağrıyan ruh” adlı məqaləsində Nəzakət sözünün işığına bələnib, bu işıqda şairin ağrıyan ruhuna təsəlli verə-verə onun bütün xarakterini açıb göstərir və bir şair kimi bir şair dərdini, bir insan kimi bir insan dərdini, bir vətəndaş kimi bir vətəndaş dərdini açıqlayaraq yazır:
“Nəzakək Göyün Yer dərdini, Yerin Göy dərdini çəkə-çəkə cadar səhraları yağışa, cadar dodaqları neyə həsrət qoymayan şairlərdəndir. Dərdlər içində ən ağır dərdlərdən biri də əlbəttə ki, Yurd həsrətidir, Yurd dərdidir.
Şair dərdlərə laqeyd, biganə qalan, necə deyərlər, şiniyə-şiniyə baxan gözlərin də dərdimiz üstünə dərd gətirdiyinə dözmür...”.

Əliyalın qalan yaralı yurdum,
Boylandı özündən-özünə sarı.
Milli qeyrətimin möhür yeridir
Torpaqda ucalan şəhid məzarı.

Deyən Nəzakətin ağrıları hələ 1988-ci ilin fevralında başlayıb, 1990-cı il yanvarrında dərinləşib, hər rayon alındıqca, yara üstdən yara alan şair qəlbi Allahın verdiyi şair ilhamına üz tutub, şair qələminə sarılıb, misra-misra, şeir-şeir, kitab-kitab yanıb:
“Şəhid qızı” şeirində həm atasız bir körpəyə təsəlli var, həm də ordan şairin atasızlıq dərdi boylanır.

Ağlama, şəhid qızı,
Dərdin mənə tanışdır.
Ürəyim paramparça,
Qəmim naxış-naxışdır.
Ağlama, şəhid qızı,
Mən də ata itirdim;
Atamı itirəndə
Elə sən yaşda idim...

Nəzakətin dərdi illər öncə çiçəkləyib, şair illərlə bu dərdi içində daşıyıb, gizlicə ağlayıb-sızlasa da, yazıb-yaratmağı, ayaq üstdə durmağı bacarıb. Atasız böyüyən, özünü-aldada-aldada təsəlli tapan, ümidin, təsəllinin əlindən tutan şair şəhid qızına da təsəlli verir. Nəzakətin şəhid ağrısını digər şeirlərində də görürük. “Şəhidim” adlı şeirdə qisası alınmayan şəhidlərin ruhunun narahat olduğunu, gerçəklərin yalan olduğunu, gül-çiçəklərin solduğunu, illərdir anaların qara ləçəyini açmadığını, göz yaşlarının sel olduğunu, Vətənə gedən yolların bağlı olduğunu, şəhidlərin ruhu qarşısında xəcalətli olduğumuzu misralayan şair şeiri belə yekunlaşdırı:

Nə qədər ağrın var, ağrınla varam,
Yaramdı köksünün altdakı yaran.
Sən göyddən enəsən, mən burdan duram,
Gələ zəfər günü, gələ, şəhidim.

Hikmət Məlikzadə “Nəzakət Məmmədovanın yaradıcılığında Vətən kodları” adlı kitabında şairin poeziyasını hərtərəfli araşdırmış, şeirləri həm mövzu cəhətdən, həm də bədiilik cəhətdən təhlilə çəkmiş, şairin poetik düşüncələrini, şeirlərdəki obrazları, əsərlərin bədii siqlətini, bədii təsvir və ifadə vasitələrini sitatlar verməklə əyani şəkildə oxucuya çatdırmışdır. Müəllif yazır: “Nəzakət xanım “Yurd dediyim bu torpaq” kitabında mənfi ilə müsbətin çarpışdığı vadilərə, haqqa doğru səmt tapan arzulara boya sürtmək, lirik-ictimai çək-çevirlərində isə poetik ruhunu işığa batırıb oxucu könlünə nur çiləmək israrındadır. Əsas odur ki, o, çılğın fırtınasında da, dəli rüzgarında da hədd gözləyir, duyğularını çağdaş həyatın ən səciyyəvi məqamına yüksəldir”.
Nəzakət xanım həm də gözəl anadır. Üç övlad böyüdüb ərsəyə çatdıran bu xanım həm də zabit anasıdır. Milli duyğulara bələnən, vətənpərvərlik hisslərilə yaşayan, yazıb-yaradan şairin oğlu Ramilə ünvanladığı “Mən zabit anasıyam” adlı şeirdə də analıq hissi ilə yanaşı vətəndaşlıq hissi görürük.

Şükür, sənin yanında alnım açıqdır, Vətən,
Bir cəsur, bir qəhrıəman oğul böyütmüşəm mən.
Bir qarış torpaq üçün canını fəda edən,
Bayrağına, himninə, şərəfinə and içən
Zabit anasıyam mən!

Düşmən oyaq olduğu üçün rahat yuxu yatmadığını, içində intiqam hissinin çoşub-çağladığını qeyd edən şair sonda oğluna müraciət edərək “Səni Vətənə verdim, Sən Vətənin oğlusan” deyir.
Nəzakət Məmmədovanın Xocalı faciəsinin 25 illiyinə həsr etdiyi, vətənpərvərlik duyğularının zirvəsi olan poeması elə “Şəhid zirvəsi” adlanır. Şəhidlik zirvəsini ən uca məqam hesab edən müəllif bu poemada xalqımızın qarabağ ağrılarını poetik obrazlarla qələmə almışdır. Əsərin proloqunda “Elə bil səngər tək qazılıb sinəm”, “Ruhu Qan ağlayır Molla Pənahın”, “Böyük Pənah xanın ruhu göynəyir”, “Həsrətdən üşüyür Bülbülün səsi” deyən şair Şuşa, Laçın nisgilinin millətin köksündə dağ olduğunu qeyd edərək fikrini belə yekunlaşdırır:

Boylanır yaddaşın binələrindən
Bir ovuc bayatı, bir yarpaq ağrı.
Vətən ağrısını duymayan ömrü
Heç vədə isitməz Vətən torpağı.
Poemada müəllifin Qarabağ ağrıları, Xocalı harayı, vətənpərvərlik duyğuları, ürək çırpıntıları poetik boyalarla öz ifadəsini tapmışdır. Burada maraqlı obrazlar diqqəti çəkir: “Didərgin naləsi yurd yerlərində Matəm bayrağı tək dalğalanırdı”, “Qana bələnmişdi şirin arzular, Ümid çəkilmişdi dara saçından”, “Qisməti elə bil gəlmişdi qara Vətənin ömründən keçən yolların”, “oğullar yazırdı ürək qanıyla Tarixə millətin hesabatını”, “Hönkürə-hönkürə axırdı sular, Yolların üzündən kədər yağırdı”, “Barıt tüstüsündə, mərmi odunda Göz yaşı içirdi körpə arzular”, “Xəyanətkəsmişdi bəndi, bərəni, Hünər körpə kimi iməkləyirdi”.
Poemanın V hissəsi və epiloqunu oxuyanda adama elə gəlir ki, müəllif bu hissələri “Zəfər günü”ndən sonra yazmışdır:

Vətənin ağrılı, çətin anında
Ömrün qapısından çıxdı şəhidim.
Əsgər hünərini, əsgər andını
Düşmənə güllə tək sıxdı şəhidim.

Hünər qanad açdı onun ruhunda,
Dilləndi qanında bir ulu “Cəngi”.
Əsgər qeyrətindən həvəslənərək,
Üçrəngli bayrağın açıldı rəngi.

Eləcə də müxtəlif məqamlara diqqət edəndə poemanın sonunda müəllif sanki zəfər himni çalır: “Bir vətən oğlunun döyüşçü ömrü Açdı qapısını ölümsüzlüyün”, “Ölməzlik nəğməsi hopub ömrünə Torpağı Vətənə döndərənlərin”, “Qürurla söyləyir şəhid anası: Ey müqəddəs Vətən, başın sağ olsun”, “Baxıb hünərinə öyünür vətən, Zəfər ünvanısan, Vətən əsgəri”, “Oğlun heykəlləşib yurd yaddaşında, Sil göz yaşlarını, şəhid anası”, “Şəhid ucalığı düşüb baxtına, Ana layla deyir şəhid oğluna”, “Oğlunun yetdiyi Şəhid zirvəsi Ananın yeganə təsəllisidir”...
Nəzakət xanıma yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq...

Sona XƏYAL