Üfüqi sual

"Gözlərimdən yuxu qaçmış, məni boğmaqda xəyal,
Düşünən beynimi sarmış yenə bir qəmli sual..."

(M.F.Axundzadə)

Varlıq... Bu kəlmənin altında düşünə bildiyimiz və bilmədiyimiz hesabsız mövcudiyyatlar toplanıb. Gördüyümüz və təsəvvür etdiyimiz; görmədiyimiz və sandığımız; duyduğumuz və hətta duyğumuza yönəltməyə çalışdığımız (varlıq qüdrətlidir)... Və bu "varlıq" dediyimiz əslən vahid anlayış olub, ancaq ötən yaranışlarda zaman-zaman fərqli libaslara bürünüb, fərqli adlar alaraq, müxtəlif anlamlar daşımağa başlayıb.
Beləliklə, sivilizasiyalar dəyişdikcə özündən (hüceyrəsindən) xəbərsizləşməyə doğru yuvarlanan... adına həm də "insan övladı" deyilən bu möcüzə varlıq sanki özü ilə təhtəlşüuri mücadiləyə başlamalı olub. Təbiətin ayrılmaz hissəsi olan bu Yaramış zatən tam-tamına elə bu təbiətin səbəb və nəticəsi olaraq da hələ fidankən hər cür himayə altına alınmış təbiət bəsləntisi və səhranın hər cür təbii ərköyünlüyünə duruş gətirmək məcburiyyətində qalan Qədərə uğramış qurban kimi 2 cəbhəyə ayrılmalı olub. İndi diqqət edək: Bağ-bostanda qulluq ilə ərsəyə gələn təbiət neməti xəfif, köməyə ehtiyaclı, daim qulluq istəyən olsa da, uyumlu və bəhrəlidir. Üstəlik, ətraf da ondan bəhrələndiyindən canayatımlı, gözəl, diqqətəşəyandır. Səhranın sazağına, susuzluğuna, ilgisizliyinə sinə gərən Yaranmış -- digər nemət isə möhkəm, dözümlü olsa da, bəhrəsiz və görünüşsüzdür. Əcaba, kimdir müqəssir? Qulluq altında böyüyən nemətin daxili gücü göründüyü qədərilə bəhrə verməyə meyllənib. Digər, əks mühitin Yaranmışının isə potensialı daxili və xarici mücadilələrə xərcləndiyindən, nəticədə bəhrəsizliyə uğrayıb. Əlbəttə, Yaradan hər bir Qədərin, taleyin mayasına bir hikmət verib təbii. Amma...ancaq...lakin... Yaranmış da daim özünü ifadə etməyə, gündüzlər Günəşin üzünə gülümsəməyə, gecələr Aya səcdə etməyə, bununla da Yaradanını xoşnud etməyə ehtiyaclıdır axı. Vəziyyət isə elə gətirib ki, necə deyərlər, bağdakı bu halı heç xatırlamır, dağdakı isə acılardan yorğun düşmüş kökünün budaqlarına axıtdığı sızıltıdan doğan məyusluğu səbəbilə gülümsəməyi çoxdaaaaaan unudub.
Dörd yol ayrıcında oturub bu halı seyr edən Qərib Yolçu isə titrək, codlaşmış dodaqları arasında sıxdığı müştüyünə dərin bir qullab vuraraq pərişan düşüncələrə dalıb: "Kimdir müqəssir? Təbiətmi? Qədərmi? Ya Yaranmışın ilkin rüşeymlərimi?"