Milli həmrəylikdən milli qurtuluşa

Milli həmrəylikdən milli qurtuluşaMüasir Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli və gərgin dövrlərindən biri olan 1993-cü ilin iyun hadisələrinə təkcə lokal olaraq Gəncədə baş vermiş hadisə kimi deyil, regional siyasi kontekstdə baxmaq lazımdır.
Müstəqilliyin əldə olunması ilə siyasi idarəetmə yeni yanaşma tələb etməyə başlamış, amma hakimiyyətdə olanlar bunu edə bilmədiyi üçün ölkədə hakimiyyət böhranı yaranmışdı. Bir tərəfdə öz hakimiyyətini qoruyub saxlamaq istəyən "köhnələr" - Ayaz Mütəllibov və komandası, digər tərəfdə isə nəyin bahasına olursa-olsun, hakimiyyəti ələ almağa çalışan "cəbhəçilər" bu böhranın daha da dərinləşməsi üçün öz "töhfələrini" verməkdə idilər.

Zaman keçdikcə qütbləşmə və qarşıdurma kəskinləşirdi. Xocalı faciəsi, Şuşa və Laçının işğalı məhz bu qarşıdurmanın nəticəsi oldu. Nəhayət, 1992-ci ilin mayında "cəbhəçi bəylər" hakimiyyəti ələ keçirdilər. Bu naşı komandanın hakimiyyətdə olduğu qısa müddətdə nələr baş verdiyi barədə geniş yazmağa ehtiyac yoxdur. Amma onu qeyd etmək lazımdır ki, "bəylər" vəziyyəti o həddə gətirib çıxardılar ki, 1993-cü ildə Azərbaycan dövlətinin taleyi sual altına düşdü. Gəncədə qiyam baş verdi, qardaş qırğını törədildi. Gəncə hadisələri şəxsi maraqlarını dövlətçilik mənafeyindən üstün tutan AXC-Müsavat iqtidarının xəyanəti idi.

Xalq bu vəziyyətdə bütün siyasi qüvvələrdən imtina edərək, ümidini böyük şəxsiyyət, Ümummilli Lider Heydər Əliyevə bağladı. Mövcud vəziyyəti idarə edə bilməyən, geosiyasi məsələlərdən baş çıxarmayan "bəylər" də öz həyatlarının təhlükədə olduğunu anlayaraq, məcburiyyət qarşısında qalıb üzlərini Naxçıvana tutdular. Xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdan Ümummilli Lider vəziyyəti ustalıqla təhlil edərək, böhrandan çıxış yollarını müəyyənləşdirdi.
Zaman keçdikcə Heydər Əliyev fenomeni tarixi gerçəkliklər fonunda daha da qabarıq şəkildə üzə çıxır. İyun hadisələri Azərbaycan tarixinin həm dönüş nöqtəsi, həm də milli qurtuluşa gedən yoldur. Bu hadisələr zamanı əsas missiyanı həyata keçirən Heydər Əliyevin ən gərgin emosional durumda soyuqqanlılıqla ən vacib tarixi qərarlar qəbul etməsi, xalqın bütövlüyünü təmin etməsi hər siyasi liderə xas olmayan səciyyəvi cəhətdir.

Gəlin həmin tarixi şəraitə bir daha nəzər salaq. Heydər Əliyev fenomeni ilə üzləşmək istəməyən rəqibləri onu siyasi səhnədən uzaqlaşdırmağa çalışırdılar. Bu çirkin ənənə SSRİ rəhbəri M.Qorbaçov tərəfindən həyata keçirilməyə başlamışdı və ümid edirdi ki, o, bu təcridetmə siyasəti ilə böyük dövlət adamını siyasi meydandan uzaqlaşdırmağa nail olacaq. M.Qorbaçova yaxın olan erməni lobbisi Heydər Əliyevin sovetlər birliyinin rəhbərliyindən getməsi ilə Azərbaycana qarşı iddialarını həyata keçirmək istəyirdi. Belə də oldu. Heydər Əliyevin Siyasi Bürodan istefasından 20 gün sonra akademik Aqanbekyan Fransada Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi ilə bağlı ilk fikrini geniş ictimaiyyətə bildirdi.

O hadisələri Heydər Əliyev ürək ağrısı ilə izləyirdi. Həmin dövrdə Azərbaycana rəhbərlik edən Ə.Vəzirov isə Azərbaycanda "Əliyevşina" adı ilə Heydər Əliyevə qarşı kampaniya aparırdı. Müti qul kimi SSRİ rəhbərliyinin tapşırıqlarını həyata keçirən Azərbaycan rəhbərliyi milli azadlıq hərəkatına qarşı çıxır, xalqın azadlıq istəyini hərbi yolla boğmağa çalışan SSRİ rəhbərliyini müdafiə edirdi. Nəticədə 20 Yanvar hadisələri kimi faciə yaşandı. Bu faciə Heydər Əliyevi siyasi səhnəyə qayıtmağa məcbur etdi. O, Moskvada Azərbaycan nümayəndəliyində keçirdiyi mətbuat konfransında həyatını riskə ataraq 20 Yanvar faciəsinə görə SSRİ rəhbərliyini ittiham etdi.

Bundan sonra Heydər Əliyev Azərbaycana qayıtmaq qərarına gəldi. Lakin Heydər Əliyevin Azərbaycana gələrək siyasi həyata qoşulması Ayaz Mütəllibovu narahat edirdi. O, bütün cidd-cəhdlə Heydər Əliyevin Azərbaycana gəlməsinin qarşısını almağa çalışırdı. Hətta bu niyyətini gerçəkləşdirmək üçün terror etməkdən belə çəkinmədi. Heydər Əliyevin Azərbaycana gəlməsi üçün çalışan dəyərli ziyalı Əjdər Xanbabayevin terrora məruz qalması Heydər Əliyevin gəlişinin qarşısını almağa hesablanmışdı. Bu da mümkün olmadıqda A.Mütəllibov Heydər Əliyevin Bakıdan uzaqlaşdırılması məsələsini özü üçün taktiki manevr kimi qiymətləndirərək Ulu Öndərin paytaxtda qalmasına mane oldu. Ancaq xırda hisslərlə yaşayan bu adamlar böyük şəxsiyyətlərin böyüklüyünü anlayacaq idraka malik deyildilər. A.Mütəllibov Heydər Əliyevi siyasi səhnədən tamamilə uzaqlaşdrımaq məqsədilə 26 iyun 1991-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkiləri haqqında qanun qəbul etdirdi. Qanun sırf Heydər Əliyevin prezident seçkisinə qatılmasının qarşısını almağa hesablanmışdı. Qanunun 1-ci maddəsində deyilir: "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının o vətəndaşı seçilə bilər ki, yaşı 35-dən aşağı və 65-dən yuxarı olmasın, beş il Azərbaycan Respublikasında daimi yaşamış olsun və bu qanuna müvafiq surətdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərində iştirak etmək hüququna malik olsun".

Təəssüf ki, demokratik şüarla siyasi həyata qatılan hərəkat iştirakçıları A.Mütəllibovun bu çirkin oyunundan öz xeyirlərinə yararlanmağa çalışdılar. Beləliklə, Heydər Əliyevə qarşı yönəlmiş təcridetmə siyasəti "uğurlu" taktiki manevr kimi bir-birinə zidd olan bütün siyasi qüvvələrin yeganə istinadgahına çevrildi. Onu da qeyd etməliyik ki, adıçəkilən hər iki şəxs - Ə.Vəzirov və A.Mütəllibov gənc yaşlarında Heydər Əliyev tərəfindən vəzifə pillələrində irəli çəkilmiş şəxslər idi. Onlar Heydər Əliyevin onların həyatında oynadığı həlledici rolu şükranlıq hissi ilə qiymətləndirmək əvəzinə keçici vəzifəpərəstliklərinin qurbanı oldular. Siyasi karyeralarının gələcəyini M.Qorbaçovun, Heydər Əliyevin təbirincə desək, ikiüzlü siyasətində tapdılar. Nəticədə antimilli ünsürə çevrildilər. Azərbaycan xalqı tərəfindən etimadlarını itirdilər.

Lakin siyasi dialektik qanunauyğunluq Heydər Əliyev fenomenini bu cür ucuz manevrlərlə gizlətməyin mümkün olmadığını sübut etdi. Dahi Səməd Vurğunun təbiri ilə desək,

"Günəşi örtsə də qara buludlar,
Yenə Günəş adlı bir qüdrəti var!"

1992-ci ildə AXC-Müsavat cütlüyü hakimiyyətə gəldi, bir il ərzində səriştəsizliklərini sübut etdikdən sonra ölkədə yaranmış xaos və vətəndaş qarşıdurmasının qarşısının alınması üçün yeganə yolun Heydər Əliyevdən keçdiyini anladı. "Azərbaycan xalqının 95 faizi bizim əleyhimizə getsə belə biz öz siyasətimizi davam etdirəcəyik" söyləyən siyasi uğursuzlar çıxılmaz duruma düşdülər. Bu həmin dövr idi ki, Azərbaycan xalqı və o cümlədən milli vətənpərvər gənclik müstəqilliyimizin qorunmasının yalnız böyük Heydər Əliyevdən keçdiyini gün kimi anlayırdı.

Heydər Əliyev 15 iyun 1993-cü ildə Milli Məclisdəki çıxışında bu hadisələri belə xarakterizə etmişdir: "1991-ci ilin fevral ayında bu salonda, bu tribunadan çıxış edərkən demişdim. Mən Azərbaycana xalqımla bir yerdə olmaq və xalqımın bu ağır günündə ona kömək olmaq üçün respublikaya qayıtmışam. Onda məni qəbul etmədilər. Ondan sonra da dəfələrlə demişəm. Mən heç bir vəzifə tutmaq iddiasında deyiləm. Bu gün də deyirəm. Bu dəqiqə burdan çıxıb gedə bilərəm. Ancaq bəzi adamların heç bir iş görmədən zalda oturub bu ağır vəziyyətdə məsələni mürəkkəbləşdirməsi məni hiddətləndirir. Mən heç kəsə heç bir qarantiya vermirəm, mən özümü peyğəmbər hesab etmirəm. Fəqət bu ağır vəziyyətdən çıxmaq üçün, vətəndaş kimi, Ali Sovetin deputatı kimi, Ali Sovetin Sədrinin müavini kimi, əgər etimad göstərsəniz, baxmayaraq ki, mən bunu istəmirəm, Ali Sovetin Sədri kimi fəaliyyət göstərməyə hazıram. Mən bu yola ancaq xalqın ağır vəziyyətdən çıxmasında müəyyən fəaliyyət göstərmək üçün gedirəm, başqa məqsədim yoxdur. Burda danışan adamların bəziləri ancaq məqsəd üçün bura gəliblər. Ona görə də mən heç kəsə heç bir qarantiya vermirəm. Ancaq hesab edirəm ki, Azərbaycan xalqı müdrik xalqdır. Millətimizdə böyük potensial var, hamını birləşdirib bu vəziyyətdən çıxmaq olar".

Heydər Əliyevin bu tarixi çıxışı tarixçilər tərəfindən ciddi tədqiq edilməlidir. Məsələlərə təkcə siyasi-hüquqi kontekstdən deyil, həmçinin tarixə baxış bucağından baxmaq lazımdır. Yaxın keçmişimizdə baş verən bu hadisələri, təəssüflə qeyd etməliyəm ki, başqa cür yozaraq Heydər Əliyevin fəaliyyətinə kölgə salmaq və həqiqəti təhrif etmək istəyən konyunkturaya meyilli qüvvələr su bulandırmaqla məşğul idilər. Heydər Əliyev bu çıxışında xalqın müxtəlif təbəqələrindən ona olan müraciətləri qeyd etməklə bərabər, Azərbaycan prezidenti başda olmaqla, bütün rəhbərliyin onunla danışıqlar apararaq, təkidli xahişi ilə Bakıya dəvət etdiklərini onların üzünə deyir. Sonradan "Heydər Əliyev hakimiyyətə can atırdı" ifadələrinin müəlliflərinin heç biri Heydər Əliyevin fikirlərinə qarşı söz deməyə cürət etmədilər.

Heydər Əliyev Azərbaycan siyasi həyatında ən parlaq siyasi nümunələrin müəllifidir, bu, onun nitqində öz əksini bariz şəkildə tapmışdır. Ulu Öndər bütün çıxışlarında sistematik olaraq Azərbaycan xalqını tarixi varisliyə, Azərbaycanın istiqlalına və müstəqilliyinə, ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsinə, milli birliyə, həmrəyliyə və demokratik dəyərlərə və qanunun aliliyinə ehtiramla yanaşmağa çağırmışdır.
1993-cü il iyunun 15-də Heydər Əliyev Milli Məclisdə dövlətçiliyimizin gələcəyini təmin edən daha bir tarixi çıxış edir. Bu çıxış onun həmin auditoriyada olan əvvəlki çıxışlarının məntiqi davamı idi.

7 mart 1991-ci il tarixdə Heydər Əliyevin Ali Sovetdə çıxışı zamanı milli birlik və həmrəyliklə bağlı fikirlərinə diqqət edək. O deyir: "Azərbaycan xalqının birliyi yeni, demokratik, heç kəsdən asılı olmayan dövlət qurulması yolu ilə təmin oluna bilər. Doğrudur, bu yolda çətinliklər də az olmayacaqdır. Fəqət, nəyin bahasına olursa-olsun, biz buna nail olmalıyıq. Biz bu yola düşməsək, bunu gələcək nəsillər edəcək. Və onlar, tarix bizi bağışlamayacaq. İndi hər bir namuslu, qeyrətli azərbaycanlı gərək öz şəxsi mənafelərini, imtiyazlarını unutsun, xalqın aqibəti, bu günü və azad gələcəyi haqqında düşünsün. Xalqın müqəddəratı hər şeydən üstün olmalıdır. Azərbaycan xalqı birləşməli, öz müqəddəs doğma torpağını göz bəbəyi kimi qorumalıdır. Azərbaycan Respublikası iqtisadi və siyasi müstəqillik yolu ilə getməli, tam istiqlaliyyət uğrunda mübarizə aparmalıdır. Xalq deputatlarını, bütün Azərbaycan xalqını bu yola dəvət edirəm və əmin edirəm ki, mən bu yoldan dönməyəcəyəm".

Heydər Əliyev bütün çıxışlarında Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qorunmasını əsas vəzifəsi hesab etdiyini vurğulayır. Ulu Öndər vəziyyətin gərgin, emosional olmasına baxmayaraq, 15 iyun 1993-cü ildə Milli Məclisdəki çıxışında soyuqqanlı və müdrikcəsinə ən mühüm zəruri məsələlərə toxunmağı vacib hesab edir. Heydər Əliyev tarixi məsuliyyət məsələsinə toxunaraq bildirir: "Mənə bu gün böyük etimad göstərdiyinə görə Milli Məclisin üzvlərinə, Azərbaycanın Ali Sovetinə minnətdarlığımı bildirirəm və sizi əmin edirəm ki, bütün imkanlardan istifadə edib bu böyük vəzifəni, ağır bir yükü aparmağa çalışacağam və bu vəzifənin ləyaqətlə yerinə yetirilməsinə səy edəcəyəm. Bildirmək istəyirəm ki, Azərbaycan Respublikasının bugünkü ağır, mürəkkəb və gərgin vəziyyətini tam məsuliyyətlə dərk edirəm. Bu vəzifəni üzərimə götürərək öz məsuliyyətimi anlayıram və bunların hamısını rəhbər tutaraq əlimdən gələni edəcəyəm".

Tarixi varislik kontekstində müstəqilliyə münasibət

Heydər Əliyevin tarixi varislik və dövlət müstəqilliyi ilə bağlı bu fikirləri müdriklik və cəsarət nümunəsidir: "Ali Sovetin Sədri kimi Azərbaycan xalqının tarixi nailiyyəti olan Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini qorumağı, möhkəmləndirməyi, inkişaf etdirməyi özüm üçün ən əsas vəzifələrdən biri hesab edirəm. Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi 1918-ci ildə yaranmış ilk Azərbaycan Demokratik Respublikasının ənənələri əsasında, müasir tələblərlə, dünyada gedən proseslərlə bağlı olaraq təmin olunmalıdır. Bu sahədə mən daim çalışacağam və heç kəsin şübhəsi olmasın ki, ömrümün bundan sonrakı hissəsini harada olursa-olsun, yalnız və yalnız Azərbaycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi inkişaf etməsinə həsr edəcəyəm. Bununla əlaqədar olaraq bildirmək istəyirəm ki, mənim fikrimcə, Azərbaycan Respublikası bundan sonra onun başına nə gəlirsə-gəlsin, müstəqilliyini itirməyəcək, yenidən heç bir dövlətin tərkibinə daxil olmayacaq, heç bir başqa dövlətin əsarəti altına düşməyəcək. Keçmiş Sovetlər İttifaqının bərpa olunması, Azərbaycan Respublikasının da ora daxil olması ehtimalı haqqında bəzi şayiələr, fikirlər gəzir. Bunlar xülyadır. Mən bu fikirləri rədd edirəm və bütün Azərbaycan vətəndaşlarını bu fikirləri rədd etməyə dəvət edirəm. Respublikanın qarşısında çox böyük və ağır vəzifələr durur. Müstəqilliyi, suverenliyi təmin etmək üçün Azərbaycan Respublikasının Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş torpaqları geriyə qaytarılmalıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü təmin olunmalıdır, müharibə qurtarmalıdır, sülh yaranmalıdır".

Göründüyü kimi, Heydər Əliyev dövlət müstəqilliyinin qorunması və ərazi bütövlüyünün təmin olunmasını Azərbaycanın əsas strateji hədəfi kimi göstərir. Heydər Əliyevin başqa bir fikrinə diqqət yetirək: "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi ən əsas məsələdir. Müstəqil Azərbaycanda demokratiya inkişaf etdirilməlidir. Siyasi plüralizmə geniş yol verilməlidir.

Azərbaycan Respublikasında Konstitusiyanın pozulmasına, qanun pozulmasına yol verilməməlidir. Dövlət quruculuğu və cəmiyyətin formalaşması məhz demokratik prinsiplər əsasında olmalıdır. Siyasətdə və iqtisadiyyatda sərbəstlik, hürriyyət, insan azadlığı, insan haqlarının qorunması və sərbəst iqtisadiyyat, bazar iqtisadiyyatı prinsipləri bərqərar olmalıdır. Yəni bizim respublikamız bir sənə bundan öncə başladığı yola davam etməlidir. Bu, düzgün yoldur, doğru yoldur, bu yolla bizim respublika daha qətiyyətlə getməlidir. Əmin olmalısınız ki, mən bu yola həmişə sadiq olacağam".
Heydər Əliyev bu tarixi çıxışında da əvvəlki nitqlərindəki konsepsiyaya sadiq qalaraq Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini xalqımız üçün bir nömrəli məsələ hesab edir. Siyasi plüralizm, qanunun aliliyi, demokratik dəyərlərə hörmət, insan haqlarının təmin olunmasının önəmini vurğulayır.

Xarici siyasət prioritetlərinin müəyyən edilməsi

İyun hadisələrinin gərginliyi fonunda Heydər Əliyevin ali kürsüdən çıxış edərək Azərbaycanın yaxın və uzaq tarixi üçün çox mühüm istiqamətləri müəyyən etməsinə heyrət etməyə bilmirsən. Xarici siyasət kursunu müəyyən edərkən Heydər Əliyev müstəqillik kursunun qorunmasını çox vacib sayaraq vurğulayır: "Xarici siyasət sahəsində keçən bir il müddətində çox iş görülüb. Ancaq görüləsi işlər daha da çoxdur. Güman edirəm ki, Azərbaycan Respublikası demokratik dövlət kimi bütün dövlətlərlə bərabərhüquqlu münasibətlər yaratmalıdır. Hansı dövlətin daxili quruluşu, daxili siyasəti hansı istiqamətlə getməsindən asılı olmayaraq, biz normal münasibətlər yaratmalıyıq. Birinci növbədə, bizim yaxın qonşularımızla lazımi mədəni, iqtisadi, dövlət münasibətləri yaradılmalıdır".

Türkiyə ilə münasibətlərə böyük önəm verən Heydər Əliyev bildirir ki, Türkiyə Cümhuriyyəti ilə olan əlaqələr, şübhəsiz ki, respublikanın əhalisi tərəfindən bəyənilir. Ulu Öndər deyir: "Qonşu İran İslam Respublikası ilə bizim münasibətlərimiz yaxşılaşdırılmalıdır, inkişaf etdirilməlidir. Rusiya çox böyük dövlətdir, bizim şimalda olan qonşumuzdur. Şübhəsiz ki, Rusiya ilə Azərbaycan arasında müstəqil prinsiplər əsasında münasibətlər bundan sonra daha da yaxşı, daha da geniş, səmərəli olmalıdır. Keçmiş Sovetlər İttifaqına daxil olan, indi müstəqil dövlət olan bütün dövlətlərlə - Ukrayna, Belarus, Gürcüstan, Orta Asiya dövlətləri, Qazaxıstan, Pribaltika dövlətləri, Moldova ilə biz daha geniş qarşılıqlı əlaqələr yaratmalıyıq. Bizim üçün bu çox lazımdır. Çünki bu dövlətlərlə bizim iqtisadi əlaqələrimiz, mədəni əlaqələrimiz, insani əlaqələrimiz uzun illər, yüzilliklərlə çox yaxın olub".

Göründüyü kimi, Heydər Əliyev türkdilli xalqlarla münasibətlərə xüsusi önəm verir. Bu isə onun gələcəkdə Türk Dövlətləri Birliyinin qurulması ilə bağlı fəaliyyətinin təsadüfi olmadığını sübut edir.
Heydər Əliyev xarici siyasət prioritetlərini müəyyən edərək bildirir: "Şübhə etmirəm ki, məhz belə siyasət Azərbaycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi formalaşmasına və inkişaf etməsinə kömək edəcəkdir. Azərbaycan Respublikası artıq ümumi dünya miqyasına çıxıbdır. Azərbaycan Respublikasına Amerika Birləşmiş Ştatları tərəfindən son zamanlar müsbət münasibətlər hamımızı sevindirir və güman edirəm ki, bu münasibətlər daha da genişlənib inkişaf etdirilməlidir. Bütün Avropa ölkələri ilə bizim əlaqələrimiz genişlənməlidir. Xüsusən İngiltərə, Fransa, Almaniya və başqa Avropa ölkələri ilə. Bütün müsəlman ölkələri ilə, ərəb ölkələri ilə, türkdilli ölkələrlə bizim əlaqələrimiz daha da sürətlə inkişaf etməlidir".

Həmrəyliyə çağırış

Heydər Əliyev həmin gərgin dövrdə Azərbaycan xalqını birləşdirə biləcək yeganə şəxsiyyət idi. Məhz onun çağırışı ilə milli birlik yarana bilərdi. Heydər Əliyevin siyasi opponentləri belə artıq bunu dərk edirdi. Heydər Əliyevin həmin anda emosional və təsirli çıxışı Azərbaycan xalqına məlhəm kimi gəldi. Xalqın gözlədiyi müdrik ağsaqqal xalqı birliyə, bütövlüyə çağıraraq deyirdi: "Mən burada Milli Məclisin iclasında, bu tribunadan üzümü bütün Azərbaycan vətəndaşlarına tuturam, bizim qardaşlarımıza, bacılarımıza, övladlarımıza tuturam və müraciət edirəm və bildirirəm ki, bizim respublika indi ağır vəziyyətdədir. Bizim ən böyük çətinliyimiz, bir də deyirəm, işğal olunan torpaqlarımızı geri qaytarıb Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, suverenliyini təmin etməkdən ibarətdir. Ona görə bütün daxili iğtişaşlar, daxili didişmələr kənara qoyulmalıdır. Mən müraciət edirəm bütün Azərbaycan xalqına, mən Gəncə əhalisinə, Azərbaycan Respublikasının deputatı Surət Hüseynova müraciət edirəm, onun silahdaşlarına müraciət edirəm və onların hamısını müdrikliyə, insani münasibətlərə dəvət edirəm. Bizim respublikamızın indi buna çox böyük ehtiyacı var və onlar da bilməlidir, bütün xalq da bilməlidir ki, indi biz hamımız bir olmalıyıq.

Azərbaycanın bu faciəli dövründə biz böyük fəlakət qarşısındayıq. Bu dövrdə bütün qüvvələr birləşməlidir, bütün siyasi partiyalar, bütün siyasi qurumlar, bütün siyasi və ya ictimai təşkilatlar, bütün insanlar hamısı birləşməlidir. Hamı kin-küdurəti kənara qoymalıdır, hamımız birləşib Azərbaycanı bu ağır vəziyyətdən çıxarmalıyıq. Güman edirəm ki, Gəncə əhalisi, Gəncənin ətrafındakı rayonlarda yaşayan insanlar mənim bu səsimi eşidəcəklər, buna səs verəcəklər. Surət Hüseynov mənim bu səsimi eşidəcək, özünü müdrik aparacaq və biz bu bəladan tamamilə qurtula biləcəyik. Mən sizin hamınızı da bu sahədə fəaliyyət göstərməyə, birləşməyə dəvət edirəm".

Xırda hisslərə qapılmayan böyük lider

Uzun müddət Heydər Əliyevə qarşı qarayaxma kanpaniyası aparmış şəxslər onun qayıdışından təlaş keçirdilər. Heydər Əliyev isə onlara böyük olmağı öyrədərək demişdir: "Mən rica edirəm, kiçik hissiyyatı kənara qoymaq lazımdır, xırda dedi-qodunu kənara qoymaq lazımdır, bunların vaxtı gələr. Kimin kiminlə nə haqq-hesabı var, sonra edər. İndi bunun vaxtı deyil. Bununla əlaqədar olaraq bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm. Bəzi dairələrdə mənim haqqımda belə söhbətlər gedir ki, Heydər Əliyev əgər yenidən Azərbaycanda bir vəzifəyə gələrsə, kimdənsə qisas alacaq. Kimsə onun əleyhinə vaxtilə olub, yaxud kimsə ona pis münasibət göstərib, ona qarşı pis münasibət göstərəcək. Mən sizin qarşınızda tam məsuliyyətlə deyirəm və bütün Azərbaycan xalqına elan edirəm ki, ümumiyyətlə, mənim təbiətimdə qisasçılıq hissiyyatı yoxdur. Bunu sadəcə olaraq ayrı-ayrı adamlar süni surətdə yaradıblar və görsənir ki, bir mənə ləkə vurmaq üçün yox, ümumiyyətlə, bizi parçalamaq üçün. Sizə söz verirəm ki, heç vaxt qisasçılıq hissiyyatına qapılmayacağam. Əgər kimsə, nə vaxtsa mənə qarşı düzgün münasibət bəsləməyibsə, nəsə edibsə, inanın ki, mən onların hamısını çoxdan bağışlamışam. Mən özümü o hisslərin səviyyəsinə heç vaxt salmamışam və salmayacağam. Ona görə yox ki, siz mənə indi etimad göstərdiniz, mən belə bir vəzifəyə gəldim. Yox. Mən sadəcə bir vətəndaş kimi də heç vaxt heç kəslə ədavət aparmaq, qısas almaq, yaxud da ki, kiməsə pislik etmək istəməmişəm və istəməyəcəyəm. Ancaq vəzifə çərçivəsində, şübhəsiz ki, biz hamımız nizam- intizama tabe olmalıyıq, biz hamımız qanuna tabe olmalıyıq, biz hamımız qanuna riayət etməliyik, qanunun aliliyini təmin etməliyik və bu yolla şübhəsiz ki, mən öz əqidəmdən dönməyəcəyəm".

Müstəqilliyimizi gözlənilən təhlükələrdən qoruyan Ulu Öndərin siyasətini davam etdirən Prezident İlham Əliyev varislik ənənələrinə sadiqliyini əməli ilə təsdiqləyir. Qətiyyətli Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev 44 gün davam edən Vətən müharibəsində qazanılan zəfərimizin müjdəsini Ulu Öndər Heydər Əliyevə, bütün dünya azərbaycanlılarına qürurla çatdırdı: "2020-ci ilin 8 noyabrı tarixdə əbədi qalacaq. O gün mənə, bax, bu meydandan Şuşanın azadlığı ilə bağlı hərbi raport veriləndən sonra, bu binanın üstünə bayrağımız qaldırılandan sonra atamın məzarını ziyarət etdim və ürəyimdə dedim ki, "Tapşırıq yerinə yetirildi. Məruzə edir Ali Baş Komandan İlham Əliyev!" Ondan sonra Şəhidlər xiyabanını ziyarət etdim, şəhidlərimizin ruhu qarşısında baş əydim, ürəyimdə dedim ki, qanınız yerdə qalmadı".

Hazırda Ulu Öndərin azad görmək istədiyi Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dirçəlir. Azərbaycan-Ermənistan sərhədində sərhəd-buraxılış məntəqəsini yaratmaqla, orada Azərbaycan bayrağını qaldırmaqla müstəqilliyimizin sarsılmazlığını, ərazi bütövlüyümüzün bərpasının əbədiliyini dünyaya bəyan edən Prezident İlham Əliyev dövlət başçısı kimi xalqın etimadını doğruldur, varislik missiyasını ləyaqətlə davam etdirir.

Sadiq QURBANOV,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədri

Tələbələr akademik Rasim Əliquliyevlə görüşüblər

“XXI Əsr Təhsil Mərkəzi” İctimai Birliyinin Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “Təhsilalanlar arasında ictimai fəallığın dəstəklənməsi” layihəsi çərçivəsində tələbələrin ölkənin tanınmış ziyalıları, elm və ictimai-siyasi xadimləri ilə görüşləri davam edir.
Bu dəfə Bakı Slavyan Universitetinin İngilis dili və ədəbiyyatı ixtisası üzrə birinci kurs tələbəsi Rəvan Məmmədli və Bakı Slavyan Universiteti Təhsil fakültəsinin Məktəbəqədər təhsil ixtisasının birinci kurs tələbəsi Xədicə Əmirova AMEA-nın vitse-prezidenti, İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun baş direktoru, akademik Rasim Əliquliyevlə görüşüblər.

“Qadın - Ana və Yaranışdır”

Fəridə Mirişova: "Qadınlara qarşı zorakılıq, məişət müstəvisində hüquqlarının pozulması hələ də aktualdır”
Aprelin 26-da Azərbaycan Respublikası Qeyri Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi və “İz” Mədəniyyətin İnkişafına Dəstək İctimai Birliyinin “Qadın - Ana və Yaranışdır” adlı layihəsinin yekununa dair mətbuat konfransı keçirilib. Konfransı giriş sözü ilə açan layihə rəhbəri Fəridə Mirişova mətbuat nümayəndələrini salamlayaraq bildirib ki, istər regionlarda, istərsə də Bakı şəhərində layihə çərçivəsində keçirilən tədbirlər zamanı çox maraqlı nəticələr əldə edilib və mətbuat konfransının məqsədi bu təəssüratları geniş ictimaiyyətə çatdırmaqdır:
“İlk olaraq layihənin uğurla yekunlaşdığını bildirmək istəyirəm və qeyd edim ki, hazırda layihə çərçivəsində görülən işlər təhlil olunur və layihənin yekunlarına dair hesabatların hazırlığı ərəfəsindəyik”.

Fəridə Mirişova layihənin əsas prinsiplərinə aydınlıq gətirərək qeyd edib ki, məqsəd məişət zorakılığı və qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin səbəb və nəticələrini araşdırmaq, bu problemlərə milli -mənəvi dəyərlər əsasında çözüm yolu tapmaq və audiovizual vasitələrin köməyi ilə nümunəvi ailə modelini müəyyənləşdirməkdir. Layihə rəhbəri bildirib ki, məişət zorakılığının, qadınlarla bağlı diskriminasiyanın qarşısını almaq, bərabərhüquqlu cəmiyyət yaratmaq günün tələbidir:
"Təəssüflər olsun ki, qadınlara qarşı zorakılıq, məişət müstəvisində hüquqlarının pozulması hələ də aktualdır. Bu problemin aradan qaldırılması üçün layihə və tədbirlərin keçirilməsinə ehtiyac var. Bu problem xüsusən regionlarda daha geniş yayılıb. Ona görə, layihəmiz Salyan və Neftçala rayonlarında yaşayan qadınları, o cümlədən Bakı şəhərinin Sabunçu rayonunu əhatə edirdi”.

Fəridə Mirişovanın sözlərinə görə, QHT layihə çərçivəsində ailə anlayışı, milli -mənəvi dəyərlər sistemində ailə münasibətlərinin tənzimlənməsi əvvəlcədən keçirilmiş sorğulara uyğun olaraq hədəf qruplarını narahat edən problemlər üzərindən müzakirə edilib. Mövzulara uyğun ədəbi əsərlərin müzakirəsi, teatr tamaşalarına, bədii və sənədli filmlərə birgə baxış və təəssüratların paylaşması nəzərdə tutulmuşdu. Layihə üç ay müddətində icra edılib.
Layihənin təlimçi- psixoloqu Vüsalə Əmiraslanova Salyan -Neftçala və Bakıda yaşayan xanımlarla keçirilən təlimlər zamanı psixoloji testlərin və ümumi psixoloji söhbətlərin əhəmiyyətindən bəhs edib.

Tədbirdə iştirak edən hüquqşünas Sayad Cavadzadə, Azərbaycan Nyu-York Assosiyasının("ANA") yaradıcısı Zəminə Mirhadıyeva, əməkdar jurnalist, hüquq müdafiəçisi Azər Həsrət, “Yazarlar" jurnalının İctimaiyyətlə Əlaqələr üzrə meneceri, AJB-nin üzvü Nəzakət Eminqızı, jurnalist Xətayə Sahabbin, Milli Kino birliyinin əməkdaşı Kəmalə Musazadə, Güney Azərbaycandan olan tərcüməçi Məsumə Şükürzadeh, DAMM-nın l vitse prezidenti Ruhiyyə Poladova layihə ilə bağlı fikirlərini bölüşüblər.
Layihə rəhbəri və təlimçi psixoloq media nümayəndələrinin suallarını cavablandırdıqdan sonra xatirə şəkli çəkdirildi.

Bakı şəhəri Yasamal rayonu 167 nömrəli tam orta məktəbdə "Narkomaniya ümumbəşəri bəladır" mövzusunda tədbir keçirilib.

Şəhidlərimizin əziz xatirəsinə bir dəqiqəlik sükutla başlayan tədbirdə Yasamal rayon Polis İdarəsindən Polkovnik Orxan Mansurzadə, Polkovnik- leytenant Nəbi Nəcəfov, Yasamal Rayon İcra Hakimiyyətinin nümayəndəsi Rasim Əliyev, "Miqrasiya Sahəsinin İnkişafı" İctimai Birliyinin Sədri Vidadi Fətullayev, məktəb rəhbərliyi və yuxarı sinif şagirdləri iştirak edib. Çıxış edənlər, dövlətimizin vətəndaşların və xüsusilə də gənc nəslin sağlam inkişafına göstərdiyi qayğı,Daxili İşlər Nazirliyi və Narkomanlığa və Narkotik Vasitələrin Qanunsuz Dövriyyəsinə Qarşı Mübarizə üzrə Dövlət Komissiyasının(NMDK) İşçi Qrupu tərəfindən həyata keçirilən mübarizə və profilaktik tədbirlər,qanunvericilikdə edilmiş yeni dəyişikliklər, narkomaniya və onun törətdiyi fəsadlar, həmçinin narkomaniya ilə mübarizə sahəsində 2019-2024-cü illəri əhatə edən Dövlət Proqramı,102 və 802 qısa çağrı nömrələri barədə ətraflı məlumat verdilər.
Narkomaniya ilə mübarizədə təkcə hüquq-mühafizə orqanlarının deyil, cəmiyyətin bütün üzvlərinin birlikdə iştirakının vacibliyinin qeyd edildiyi tədbirin sonunda maarifləndirici materiallar paylandı və şagirdləri maraqlandıran suallar cavablandırıldı.

Fidan İbrahimli yazır: "Ailə dəyərləri milli-mənəvi aspektdə"

Nikah ərəb sözüdür, farsca ona kəbin deyirlər. Kəbin və izdivac sözləri evlənmənin qanuni şəkilə salınmasıdır. Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 10-cu maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında nikah yaşı 18-dən çox olması müəyyən edilmişdir. Qadını nikaha məcbur edən zaman cinayət məsuliyyətinin müəyyən edilməsi müşahidə olunur. Erkən izdivac daha çox Asiya və Afrika ölkələrində geniş yayılsa da, Avropa ölkələrində də rast gəlmək mümkündür.
Erkən nikah mövzunun aktual problemə çevrilməsinin əsas səbəbləri nələrdir? Gəlin bunları araşdıraq.
Birincisi yazılmamış qanunlardır. El arasında "Tez ailə quran və tez yuxudan duran qazanar" bununla yanaşı ,”qarımış qız" kimi yanlış deyimlərin hələ də işlək olması aktual problemdir. Bəzi valideynlər qızlarını zorakılıqdan qorumaq məqsədi güdərək erkən nikaha vadar edir. Bu, ikinci səbəb kimi qiymətləndirilə bilər. Onlar düşünürlər ki, bu yolla övladlarını şiddətdən, zorakılıqdan qoruyurlar. Amma çox zaman əksinə olur. 18 yaşına çatmadan ailə quran qızlar daha çox şiddət qurbanı olurlar.
Üçüncü səbəb ailədə maddi-sosial vəziyyətin aşağı olmasıdır. Belə ailələr düşünürlər ki, evlilik övladlarına xoşbəxtlik gətirəcək. Bu şəkildə erkən evliliyə vadar edilən qızların seçimi olmur. Seçim haqqı və geniş perspektivlər ailənin əlində olur.
Bəs erkən nikahın fəsadları nələrdir?

Təəsüflər olsun ki, fiziki və psixoloji cəhətdən hazır olmadan nikahlarda ən çox rastlanan hal, erkən hamiləlikdir. Bu ölüm riskini artırır. Reproduktiv sağlamlıq və xroniki xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Erkən nikaha daxil olan qızların təhsili çox hallarda yarımçıq qalır, cəmiyyətdən təcrid olunur və evdar qadın kimi formalaşır. Qərarı özlərinin deyil, ailələrin verdiyi evlilikdə, zaman keçdikcə tərəflər arasında olan anlaşmazlıq, çox zaman cütlüklərin arasında ciddi problemlər yaradır. Şiddət halı qaçılmaz olur. Zaman keçdikcə öz halından, həyatından şikayətlənən gənc qadın ailənin yükünü daşıya bilmədiyinə görə, həyat yoldaşından dəstək görmədiyi və ailəyə baxmadığı üçün çarəni boşanmaqda görür. Həyat yoldaşından fiziki, psixoloji şiddət görüb, boşana bilməyən qadınlar çox təəssüf ki, çarəni intiharda axtarırlar.
İntihar hallarının sayının artmasının bir səbəbi də bunlardı. Erkən nikahların qarşısını almaq üçün maarifləndirmə tədbirləri aparılsa da nəticə çox da ürək açan olmur. Evdəki mühit valideynlərdən asılı olduğu üçün, məktəblərdə və ya fərqli digər mühitlərdə aparılan maarifləndirmə istənilən nəticəni vermir. Erkən nikahlar nəinki qanun pozuntusu, həm də psixoloji şikəstliyə səbəb olur. Bütün bunları yaradan əsas amil savadsızlıq və cəhalətdir.
Fikrimcə, mental dəyərləri unutmamaq şərti ilə, ailə içində yaşından, cinsiyyətindən asılı olmayaraq, hər kəsin hüquq və bərabərlikləri nəzərə alınmalıdır. Bir çox ailələrdə qadınlara, qızlara söz haqqı verilmir. Öz haqqını bilməyən, müdafiə etməyən ana qızını yalnız mütiliyə öyrədə bilər. Unutmayaq ki, oğulu da, qızı da tərbiyə edən ailədir, bünövrə elə ailədə qoyulur.

Fidan İbrahimli,
BDU Jurnalistika fakültəsinin tələbəsi

Əziz müəllimim təbrik edirəm!

Qadındır hər evin yanan çırağı,
Hər güclü kişinin arxa dayağı,
Qadınsız həyatın yoxdur marağı,
Qadınlar bayramınız mübarək olsun!
Əziz müəllimim Aynur Hüseynova, sizi 8 mart Beynəlxalq qadınlar bayramı münasibətilə təbrik edirəm. Mən Avtandil çox şadam ki, sizin kimi savadlı, dürüst, mərhəmətli və cəfakeş bir müəllimin şagirdiyəm. Çox sağ olun!
Hər zaman şagirdlərinizə dəstək olduğunuz üçün minnətdarlığımı bildirirəm.

ANA DİLİ

Ayla Təbrizli məşhur fransız romançısı, dramaturqu və çoxsaylı hekayələr müəllifi Alfons Dodenin (1840-1897) “Son dərs” adlı hekayəsini Azərbaycan dilinə tərcümə edib. Əski Azərbaycan əlifbasında (Azərbaycan dilində ərəb qrafikası ilə) yazılmış həmin hekayənin mətnini latın əlifbasına çevirib, onu dostlarımın və əziz oxucularımın diqqətinə təqdim edirəm. Qeyd etməliyəm ki, Ayla Təbrizli hekayəni həm ixtisarla və həm də bugünkü Cənubi Azərbaycanın milli-mədəni mühitinə uyğun bir tərzdə tərcümə edib.
Bu hekayənin məzmunu diqqətimi çox cəlb etdi və mənə Azərbaycan tarixində yaxın keçmişdə baş vermiş bir hadisəni xatırlatdı və onunla Alfons Dudenin “Son dərs” adlı hekayəsi arasında olan oxşarlığı və tale birliyini gördüyümdən tariximizdə baş vermiş həmin hadisə barədə qısa arayışı da dostlarıma və oxucularıma öncə təqdim etmək istədim ki, ana dilinin insanların milli kimliyinin və mənliyinin, milli varlığının və milli şüurunun formalaşmasında oynadığı rolu və gərəkliliyi daha aydın göstərə bilim:
“1945-ci il dekabrın 12-dən 1946-cı il dekabrın 12-nə kimi İranda Cənubi Azərbaycanda Seyid Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi altında yaradılmış və fəaliyət göstərmiş Azərbaycan Milli Hökməti (AMH) tərəfindən bu milli rayonda maarif və mədəniyyət sahəsində bir sıra demokratik islahatlar həyata keçirildi: hər şeydən əvvəl AMH-in 1946-cı il 6 yanvar tarixli qərarına əsasən Azərbaycan dili bu əyalətin rəsmi dili elan edildi və bu dildə 3800 savadsızlığı ləğvetmə krsu açıldı, kədlərdə 3000-dən yuxarı, şəhərlərdə isə 500-ə yaxın ibtidai və orta məktəb yaradıldı, xalqtəsərrüfatının müxtəlif sahələri üçün kadrlar hazırlayan kurslar və texnikumlar təşkil edildi. Təbrizdə Universitet yaradıldı. Azərbaycan dilində 50-yə qədər müxtəlif adda qəzet və jurnallar, dərsliklər, bədii ədəbiyyat əsərləri nəşr edilməyə başladı, kinoteatrlar tikildi, radiostansiya və radio komitəsi yaradıldı, Milli qəhrəmanlara – Səttarxana və Bağırxana heykəllər ucaldıldı. AMH 64 milyon tümənlik büdcədən 15,6 faizini təkcə Azərbaycan maarifinin inkişafı üçün ayırdı. Azərbaycan milli-demokratik hərəkatının yatırılmasından sonra maarif və mədəniyyət sahəsində qəbul edilmiş və müvəffəqiyyətlə həyata keçirilmiş bütün qərar və qanunlar ləğv edildi, yenidən və çox sərt qaydada Azəbaycan dilindən istifadə dairəsi məhdudlaşdırıldı, ana dilində çıxmış kitablar yandırıldı, Təbriz Universiteti və teatrı bağlandı, milli dildə radio verilişləri və film nümayişi qadağan edildi. Fars dilini rəsmi dil və hətta ünsiyyət vasitəsi kimi yaymaq siyasətinə yenidən başlanıldı”.

Səməd Bayramzadə.

ALFONS DODE: “SON DƏRS”

O gün mədrəsəyə yubanmışdım. Ona görə qorxurdum, müəllimin qəzəbinə gələm, xüsusilə də dil bilgisi dərsini soruşacaqdı. Mən də bir kəlmə bu dərsdən öyrənə bilməmişdim. Könlümdən keçdi, dərsi, mədrəsəni kənara qoyub baş götürüb bağ-bağata gedəm. Hava xoş idi. Quşlar meşədə oxurdular. Bu gözəlliklər mənim fikrimi dərsdən çox məşğul eləmişdi. Amma bu fikirlərin qabağında dayanıb mədrəsənin yolunu tutdum. Kəndxudanın evinin yanından keçəndə camaatı gördüm ki, orda dayanıb bir elanı oxuyurdular. İki il olardı ki, kənddə hər nə kədərli xəbər gəlirdi burdan yayılırdı. Ona görə orda dayanmadım, öz-özümə dedim, “görəsən, yenə nə yuxu görüblər bizlərə?”
Yolumu tutub əcələ ilə özümü mədrəsəyə yetirdim. Məmuli( adi) günlər dərsin başlanğıcında elə qışqır-bağır salardılar ki, hay-küyləri küçəni götürərdi, uca səs ilə dərsi təkrar eləyib hay salardılar. Müəllim də əlində olan hər zamankı zopayla mizə vurub deyərdi: “səssiz olun”. O gün də bu fikirlə gözləyirdim, şagirdlərin hay-küyü içində dərs otağına girib kimsə mənim yubanmağımı bilmədən gedib yerimdə oturam. Amma mənim fikirlərimin əksinə, o gün elə bir səssizlik vardı ki, elə bil şagirdlərin heç biri mədrəsədə deyil. Pəncərədən dərs otağına baxdım, şagirdlər öz yerlərində oturmuşdular, müəllim də əlindəki qorxunc zopayla dərs otağında dolanırdı. Gərək qapını açıb o ağır sükut içində içəri girəydim. Bəllidir ki, bu işdən nə qədər qorxub və utanırdım, amma başqa bir yol yox idi, çarəsiz dərs otağına daxil oldum, amma müəllim məhəbbətli bir baxışla mənə baxıb, mehribanlıqla dedi:
“Tez ol, yerində otur. Az qalırdı, dərsi sənsiz başlayaq”. Tez yerimdə oturdum, bir az keçəndən sonrakı qorxum azaldı və rahatladım. Təzə bildim ki, müəllim hər günkü köhnə paltarların yerinə ödül verilən və nazir gələn günlərə məxsus paltarlarını geyibdir və dərs otağında rəsmi günlərə aid olan bir cov (atmosfer) var, amma mənim üçün təəccüb gətirən məsələ bu idi ki, dərs otağının axırında həmişə boş olan nimkətlərindəki (dərs partalarındakı) yerlərdə kəndin kişilərindən bir çoxu oturmuşdular. Onların arasında kəndxuda və məktub gətirən və bir çox tanınmış insanlar vardılar ki, hamısı qəmli görünürdülər. Bir yaşlı kişi əski bir əlifba kitabını dizləri üstündə açıb, qalın gözlüyün arxasından hərflərinə baxırdı. O anda mən ki gördüklərimə heyran qalmışdım, müəllimi gördüm ki, yerində oturdu, həmin məhəbbətli, amma qəmli səsilə ki, mənimlə danışmışdı, dedi:
“Övladlar! Bu son dəfədir ki, mən sizə dərs deyirəm. Düşmən hökm eləyib ki, bu bölgələrdə onların dilindən sonra başqa bir dildə dərs deyilməsin, yeni müəllim sabah gələcək və bu sizin öz ana dilinizdə olan son dərsdir ki, öyrənirsiz. Sizdən xahiş edirəm ki, mənim dərsimə diqqətlə qulaq asasınız. Bu sözlər məni çox pərişan elədi, bəlli oldu ki, kəndxudanın evinin divarındakı elanda yazılmışdı:
“Bundan sonra kəndin uşaqlarına öz ana dillərinin öyrənilməsi yasaq elan olunur”.

Bəli, bu mənim öz dilimdə olan son dərs idi. Məcbur idim daha onu başa düşmədən o azca öyrəndiklərimə qənaət eləyim. Nə qədər təəssüf eləyirdim ki, ondan öncələr ömrümü boşuna keçirdib, mədrəsə yerinə zamanımı bağlarda, çöllərdə oynamaqla başa vermişdim. O kitablar ki, bu ana qədər mənim üçün çətin və ağır gəlirdi, dil bilgisi və tarix dərsləri ki, bu zamana qədər zorla hazırıydım onlara baxam, indi mənim üçün əski dostlar hökmündə idilər ki, onlardan ayrılmaq məni çox kədərləndirirdi. Müəllimə görə də belə fikir eləyirdim, bu fikir ki, sabah o bizi tərk eləyib və bir daha onu görə bilməyəcəyik, bütün o acı tənbihləri və yediyim zopa zərbələrini, xatirələri ürəyimin səhifəsindən silirdi. Məlum oldu ki, müəllim bu son dərs günü üçün rəsmi paltarını geyib və ona görə də kəndin yaşlı və möhtərəm kişilərindən bir çoxu dərs otağının sonunda oturmuşlar. Sanki təəssüf eləyirdilər ki, bundan öncə mədrəsəyə gələ bilməmişdilər, ona görə də bu gün müəllimin dərsində hazır olmuşlar ki, onun 40 il çəkdiyi zəhmətlərdən təşəkkür eləsinlər.
Bu fikirlərdə batmışdım ki, gördüm mənim adım oxundu. Gərək durub dərsə cavab verəydim. Razı idim ki, bütün varlığımı verəm ta o çətinlikdə dil bilgisi dərsini uca səs ilə, kitaba baxmadan oxuya biləm, amma ilk anda çarəsiz qalıb cavab verə bilmədim, hətta cəsarətim olmadı ki, baş qovzayıb müəllimin gözünə baxım. Bu arada müəllimin səsini eşitdim ki, məhəbbətlə dedi:
“Otur övlad, səni qınamıram, sən özün yetərli qədər tənbih olmusan. Görürsən ki, nə baş verib, insan həmişə özünə deyir, dərs öyrənməyə zaman çoxdur, amma bax, gör ki, nə hadisələr mümkündür üz verə. Nə yazıq, bizim bədbəxtçiliyimiz budur ki, həmişə öyrənməyi bir ayrı günə saxlayırıq. İndi bu insanlar ki, zorla bizə müsəllət olublar, haqlıdırlar ki, bizi qınayıb desinlər: “Siz necə iddia eləyirsiniz ki, azad və bağımsız bir millətsiniz”. Amma, övlad, bu işdə təkcə cən yox, hamımızın günahı var. Atalar və analar sizi yetişdirib, bilgiləndirmənizdə o cür ki, gərək çalışmayıblar və bilməyiblər ki, sizi bir iş dalısıyca göndərsinlər ki, onlar üçün bir az daha pul gətirəsiz. Mən özüm məgər günahkar deyiləm, məgər dəfələrcə sizi dərs öyrənmək yerinə öz bağımda ağacları suvarmaqla məşğul eləməmişəm və evə getməyə həvəslənən günlərdə sizə icazə vermişəm ki, öz işlərinizin dalısıyca gedəsiz.
Müəllim çoxlu mövzularda danışandan sonra sözü milli və ana dilinə gətirib dedi:
“ Bizim dilimiz dünyanın şirin və gözəl dillərindən biridir və biz gərək bu dili öz aramızda qoruyub və heç bir zaman onu unutmayaq. Çünki, əgər bir el, biganə əlinə düşüb və məğlub ola, o zamanacan ki, öz dilini qoruyub saxlaya, dustaqda olan bir insan kimidir ki, öz zindanının açarı əlindədir”.
Sonra kitabı əlinə alıb dil bilgisi dərsinin birini oxudu, təəccüb eləyirdim ki, dərsi necə rahat düşünürdüm, hər nə ki, deyirdi nəzərimə asan gəlirdi, fikir eləyirəm qabaqca bu dərsə o qədər əlaqə ilə qulaq verməmişəm və müəllim də belə diqqətli və hövsələli dərs deməmişdi. Guya bu yaxşı insan istəyirdi bizimlə vidalaşmadan dərsi sona çatdırsın və bütün bilgilərini bizimlə paylaşsın, dərs sona çatdı və yazma növbəti yetişdi. Müəllim bizə yeni baş yazılar seçmişdi ki, onların içində Vətən, atalar sözü, ana dili” gözə dəyirdi. Bu baş yazılar ki, bizim mizlərin guşəsindən asılırdı, elə görünürdü, sanki dərs otağının dörd guşəsində bizim milli bayrağımız dalğalanırdı. Tərif etmək olmaz ki, hamı şagirdlər necə səssiz məşq eləməkdə çalışırdılar, o sükut və səssizlikdə kağıza çəkilən qələmlərin səsindən başqa bir səs gəlmirdi. Mədrəsə damında quşlar yavaş və səssiz oxuyurdular və mən onların nəğmələrinə qulaq verə-verə öz-özümə fikirləşirdim ki, bunları da məcbur edə biləcəklər ki, nəğmələrini biganə dilində oxusunlar? Bəzən də baxışımı məşq səhifəsindən götürürdüm, müəllimi görürdüm ki, yerində hərəkətsiz durub, donmuş və heyran baxışlarla ətrafına baxır, elə bil istəyirdi onun evitək sayılan mədrəsəni bütün əşyaları ilə ürəyinə yazıb saxlasın. Fikir eləyin, 40 il tamam olardı ki, bu evdə yaşayıb, bu mədrəsədə dərs demişdi. Təkcə dəyişiklik ki, bu müddətdə üz vermişdi, bu idi ki, miz və nimkətlər zamanın əsərində çürüyüb, rəngi atmışdı və balaca fidan (ağac) ki, ilk dəfə gələndə bağda əkmişdi. Nə ürək yandıran və çətin dərd idi, bu kişi indi gərək bu əşyaları buraxıb və fəqət mədrəsəni yox, bəlkə Vətən torpağını da tərk eləyirdi. Bununla belə o qədər güclü və soyuqqanlı idi ki, dərsin son saatını da başa çatdırdı. Yazı bölümünü qurtarandan sonra tarix dərsi dedi və şagirdlər uca səslə təkrar elədilər. Dərs otağının sonunda oturan yaşlı kişi ki, kitabı dizi üstündə açmışdı və qalın gözlüyün arxasından baxırdı, uşaqlarla səs-səsə vermişdi, onlarla bərabər dərsi təkrar eləyirdi. Səsi o qədər şövqlü idi ki, bizi də həyəcanlandırırdı və gülmək halında bizi ağlamaq tuturdu.
Nə yazıq ki, bu son gün xatirəsi ömür boyu mənim ürəyimdə qalacaqdır. Zaman sona çatdı və günorta yetişdi, o anda biganə əsgərlərinin şeypur səsi ki, məşq eləməkdən gəlirdilər, küçədə yayıldı, müəllim rəngi atmış halda yerindən qalxdı, o günədək o qədər böyük və əzəmətli görməmişdim onu. Müəllim dedi:
“Dostlar, mən..., mən...”, amma qəmli səsi boğazında boğuldu. Sözünü tamamlaya bilmədi, bir parça gəç götürüb, dərd və həyəcandan titrəyən əli ilə taxtada aydın xətt ilə yazdı: “Yaşasın Vətən!” O zaman durduğu yerdə başını divara dayadı və bunsuz ki, daha ayrı bir söz desin, əli ilə bizə işarə elədi, qurtardı, gedin Tanrı sizi qorusun!

Fransızcadan ixtisarlarla Azərbaycan dilinə çevirəni: Ayla Təbrizli

ANA DİLİMİZ GÜVƏNC YERİMİZDİR
21 FEVRAL BEYNƏLXALQ ANA DİLİ GÜNÜDÜR.

Ana dili ana südüdür. Ana dilinin dadını-duzunu duymaq üçün, zənnimizcə, təhsilin, hansı peşənin sahibi olmağın fərqi yoxdur. Yüz illər boyu folklor incilərimizi – şifahi söz yatırımızı yaradan baba və nənələrimiz ən həssas, ən mahir ədəbiyyatçılarımız, dilçilərimiz olublar. Dil mənəvi sərvətimizdir, xalqı, milləti tanıdan əvəzsiz xəzinəmizdir. Min illərdən bəridir ki, el-obamıza, xalqımıza xidmət edir, ünsiyyətimizi yaradır, nəsillər arasında varislik körpüsüdür. Dilin keşiyində durmaq üçün ilk növbədə onu sevmək gərəkdir. Onu sevənlərin isə, hər şeydən öncə, mənəvi haqları olmalıdır. Dilə sevgidən başqa heç nə ummaq olmaz. Axı bu bizim ana dilimizdir, ruhumuzun tərcümanıdır. Dil uğrunda, onun yaşaması uğrunda çarpışmaq isə heç nə ilə əvəzedilməz xoşbəxtlikdir, fədakarlıqdır.
Dili göz bəbəyi kimi qorumaq gərəkdir. Dili qorumaq üçün gərək onun incəliklərinə bələd olasan. “Dövlət dili haqqında” qanunda deyilir ki, dilə qarşı açıq ya gizli formada təxribat aparmaq olmaz. Hərdən bəziləri fikirləşirlər ki, dilimizdir də, danışırıq. Bizə söyləyirlər ki, dünyada daha çox yayılmış dillər var. Ancaq bunu deyənlər ana dilimizin doğmalığını, zənginliyini dərindən dərk etmirlər, bəlkə də duymurlar. Dili sevmək vətənpərvərlik, yurdsevərlik tələb edir. Belə düşünməyənlər yalnız Vətənə sevgisi olmayanlar ola bilərlər. Elə xalqlar var ki, onların özünüifadəsi, mənəvi sərvətləri o qədər də zəngin deyil, kasıbdır. Hər şeydən əvvəl, bu həmin xalqların dillərinin qüdrətindən çox-çox asılıdır. Dilimizin qüdrəti, yenilməz gücü çox böyükdür. Bu, xüsusən şifahi xalq ədəbiyyatında əsrarəngiz ifadəsini tapıb. Zəngin xalqların həm təfəkkürü, həm də ki şifahi ədəbiyyatı təsəvvürəgəlməz dərinliyi ilə seçilir. Xalqımızın folkloru hədsiz dərəcədə geniş və əhatəlidir. Hələ bundan sonra çap ediləsi cild-cild dastanlarımız, nağıllarımız, bayatılarımız var. Şifahi ədəbiyyatımızın səviyyəsi dilimizin zənginliyinə ən böyük sübutdur. Dilimiz hədsiz dərəcədə zərifdir. Geniş imkanlara malikdir, asan anlaşılır, tələffüz zamanı problemlər yaranmır. Bir cəhəti də nəzərə çatdırım ki, dil təfəkkürlə bağlı olan məsələdir. Əgər bir xalqın təfəkkürü zəngindirsə, deməli, onun dili də zəngindir. Feillər, ümumən, türk dillərində çox zəngindir. Bu da bir növ hərəkətlə bağlıdır. Türk xalqları həmişə hərəkətdə olublar. Türklər həmişə böyük əraziləri fəth ediblər. Türk dillərinin zənginliyi, hər şeydən əvvəl, türklərin dünyagörüşünün zənginliyi ilə də bağlıdır. Dilin zənginliyi həm də xalqın müşahidə qabiliyyətinin zənginliyi deməkdir. Ən ustad yazıçının əsəri ona görə oxucular tərəfindən qəbul edilir ki, onun müşahidə qabiliyyəti hədsiz zəngin olur, Dilimizin ruhunda qətiyyətlilik var. Tarixin müəyyən dövrlərində ərəb, fars dilləri ana yurdumuzda hökmran dillər olublar. Adətən, imkanlı adamlar, hakimiyyətdə olan təbəqələr başqa dilləri öyrənməyə daha çox meyl ediblər. “Quran”ın ərəb dilində olması tədrisin də ərəbcə olmasına rəvac verib. Orta əsrlərdə ana dilimizdə məktəblər, universitetlər olmayıb. Dini təhsilə ərəb və fars dillərində üstünlük verilib. Azərbaycanın tanınmış şairləri, alimləri, eləcə də türk dünyasının ünlü şəxsiyyətləri əsrlərlə ərəb-fars dillərində yazmağa məcbur olublar, qismən də Azərbaycan dilində əsərlər yaradıblar. Əslində onların başqa çarələri də yox idi. Azərbaycanda ərəb xilafətinin hakimiyyətinə son qoyulandan sonra ana dilində yazmaq ənənəsi genişlənməyə başladı.
Güney Azərbaycanda dövlət səviyyəsində dilimiz qəbul edilmədiyinə, ana dilimizdə məktəblər olmadığına görə burada daha çox şifahi ədəbiyyatımız inkişaf edib. Həmçinin aşıq sənəti Güneydə çox intişar tapıb. Güneydə yaşayan şairlərimiz ana dilində də yazıb-yaratmışlar. Xalq öz dilini daim qoruyur, ölməyə qoymur. Şəhriyarın “Heydər babaya salam” poeması ana dilimizin bizə soraqlarını çatdıran ən gözəl ədəbi abidələrdən biridir. Şəhriyar yaşlaşandan sonra dərk etdi ki, o yalnız ana dili ilə bir olduqda güclü ola bilər. Adətən, insan yaşlı dövründə Vətənə, yurda və dilinə daha çox bağlanır. Şəhriyar dərk edəndə ki, o, ana dilində möhtəşəm bir əsər yazmaq qüdrətinə malikdir; O zaman “Heydər babaya salam” poeması onun milli ruhunun izharı oldu. Tarix boyunca təəssüf ki, xalqımız birgə inkişafdan ayrı düşüb. Dilimiz də bu səbəbdən çox əzablar yaşayıb. Quzey Azərbaycanda rus və Avropa sözləri, Güney Azərbaycana isə fars sözlərinin təsiri güclü oldu. Bəlkə də dünyada ayrılıq sarıdan xalqımız qədər başı bəlalar çəkən bizim kimi başqa birxalq yoxdur. Bu gün Güney Azərbaycanda ana dilində məktəblər yoxdur. Ancaq İranda yaşayan çox az sayda ermənilərin məktəbləri, qəzetləri var. Güneydə ana dilimiz hər cür təhdidlərə məruz qalır. Xalqımızın dili orada məişət dili səviyyəsinə endirilib. Dilə qarşı laqeydlik ola bilməz. Əgər ana dilimizin keşiyində durmasaq, o zaman buradakı xaricilərdən dilimizə istənilən səviyyədə hörmət ummağa özümüzdə haqq tapmayacağıq.
Təəssüf ki, balalarını ingilis dilini, rus dilini bilmək yönündə oxudanlara bu gün Azərbaycanın bir çox ziyalılarının içərisində də rast gəlinir. Onlar dil öyrənməkdən söhbət düşəndə bunu balaları üçün “çörək ağacı” kimi, vəzifə pillələrində ucalmaq xatirinə bilərəkdən məqsədli şəkildə edirlər. Belələrinə cavabımız o olmalıdır ki, ilk növbədə ana dilimizi övladlarımıza öyrətməliyik, ona daha çox sayğı göstərməliyik, balalarımıza dilimizi cani-dildən sevdirməliyik. Bu məqsədlə də radio-televiziya kanalları ana dilimizdə daha çox millilikdən soraq verən verilişlər hazırlamalı, dilimizin hər mənada, hər səviyyədə başqa dillərdən üstünlüyünü göstərməlidirlər.
Bu gün dilimizdəki bəzi sözlərin yerinə ehtiyac olmadan xüsusilə rus, fars və ərəb sözlərinin işlənilməsi adət şəklini alıb. Son vaxtlar yarıazərbaycanca-rusca, eləcə də ingiliscə danışmaq dəb şəklini alıb: “Vaxtilə – ötən əsrin əvvəllərində Azərbaycan ziyalıları dilimizi bu sayaq şikəst edənlərə qarşı mübarizə aparırdılar. Şəhriyar “Türkün dili” adlı məşhur şeirini yazmışdı. Xəlil Rzanın “Laylam mənim, nərəm mənim”, “Mənim dilim” şeirləri hamının yadındadır. Həyata gözümü açandan, dünyanı anlayandan ana dilimi sevmişəm. Ana dilimiz həmişə məni sehirləyib, ovsunlayıb. Ağlım kəsəndən babamın, nənəmin, atamın, anamın doğma söhbətlərinə qulaq asmışam, onları böyük bir sevgiylə dinləmişəm. Bu söhbətlər çox zaman özüm də bilmədən ruhuma-qanıma keçib. Onların dilindən eşitdiyim şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri indi də yadımdan çıxmır. Bu o deməkdir ki, xalq ədəbiyyatının hikməti çox böyükdür. Dilimizdəki intonasiya zənginlikləri həmişə məni heyran edib. Uşaqlıqdan çalışmışam ki, savadlı danışam, yazam, nitqimi dilin normalarına uyğun şəkildə quram. Orta məktəbi qurtaran il ali məktəbə daxil olmuşam. Qarşıma qoyduğum məqsədə doğru addım-addım yol getmişəm. Elmin pillələrində addımlaya-addımlaya mənəvi yükün məsuliyyətini daha dərindən duymuşam, anlamışam. Bilmişəm ki, çiynimdə çox ağır bir yük var, bunun məsuliyyətini daim uca tutmuşam. Həyatımda doğru yol göstərən insanlar olub. Onları həmişə böyük bir sayğıyla xatırlayıram: ilk öncə atam-anama, daha sonra orta məktəb müəllimlərimə, elmin sirlərinin açarını mənə verən akademik Məmmədağa Şirəliyevə, akademik Ağamusa Axundova (allah onlara cənnət versin), habelə başqa həmkarlarıma sayğım böyükdür.
Sözümün sonunda demək istərdim ki, ona dilinizin norması pozulsa, dilə qarşı açıq, ya gizli hücum olsa, əsl alim ona qarşı biganə qalıb, reaksiyasız, sakitcə durub baxa bilməz. Baxırsan ki, biri dilində qəliz ərəb-fars sözləri işlədir, o biri yeri gəldi-gəlmədi Avropa sözləri, bir başqası isə rus sözləri işlədir. Bu danışılanlardan həftəbecər bir şey alınır. Mənliyini dərk etməyən adamdan ömründə tələb etmək olmaz ki, sən niyə bu dili korlayırsan? Yəni insan özünü şərəfli bir millətin nümayəndəsi kimi düşünmürsə, ona həmin sözü deməyin mənası nədir?

İSMAYIL MƏMMƏDLİ,

AMEA Nəsimi adına Dilçilik
İnstitutunun “Tətbiqi dilçilik” şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor
Azərbaycan Prezidenti Yanında
Dövlət Dil Komissiyasının üzvü

AAK – yaxından və uzaqdan


Elektron poçtuma gələn bildirişləri nəzərdən keçirərkən uzun illərdən bəri imzasına sayğı ilə yanaşdığım bir folklorşünas tanışımın “AzadMedia.az” saytının 03.02.2023-cü il tarixində yayımladığı və manşetə çıxardığı “Ali Attestasiya Komissiyasının sədri Famil Mustafayev elmi adların satışı ilə məşğuldur” adlı yazısını qeydsiz-şərhsiz paylaşdığına təsadüf etdim. Şübhəsiz ki, yazını mənə ünvanlayarkən tanışım dörd ildən çox AAK-ın rəsmi şəxslərindən olduğumu nəzərə alaraq bu mövzuda mövqeyimin açıq sərgilən-məsinin təmənnasındaydı.
Son illər Ali Attestasiya Komissiyasının və onun sədri, professor Famil Mustafayevin ünvanına bəzi mətbuat orqanlarında, saytlarda, sosial şəbəkələrdə yalan, şər dolu çoxsaylı yazılara, böhtan kampaniyasına, qərəzli hücumlara, basqılara təəssüf ki, tez-tez rast gəlinir. Səbəbləri haqqında düşünəndə ilk növbədə sədrin həyata keçirdiyi əsaslı islahatların (Təəssüf ki, AAK əleyhinə çirkab atan şərşünaslar həmişə islahatlar sözünü dırnaq arasında yazırlar-A.R.), mənfi meyillərə qarşı barışmazlığın, dürüstlüyün, şəffaflığın əks platpormasında dayanan zümrələrdə qıcıq doğurması göz önünə gəlir.
Qıcıqdoğuran məqamlardan bəziləri barədə söz açmaq yerinə düşərdi:
1. AAK Rəyasət Heyətinin qərarı ilə 2013-cü ilin yanvar ayından elmlər doktoru elmi dərəcə iddiaçılarından beynəlxalq xülasələndirmə və indeksləmə sistemlərinə daxil olan dövrü elmi nəşrlərdə bir məqalə nəşr etdirmək tələb olunurdu. Doktorant və dissertantlar arasında əvvəllər “Thomsonreuters” adlanan “Web of Science” beynəlxalq sisteminə daxil olan elmi jurnallardan birində məqalə dərc etdirmək hər iddiaçıya nəsib olmurdu. Bakıda fəaliyyət göstərən bəzi mətbəələrdə yüksək vəsait müqabilində “Web of Science”a daxil olan bəzi jurnalların saxta nüsxələrini gizli “nəşr” edirdilər. Belə saxta jurnallar hesabına yəqin ki, 2018-ci ilin sentyabr ayına qədər elmlər doktoru elmi dərəcəsi alanlar da az olmamışdır...
2018-ci ilin sentyabr ayının əvvəllərindən Komissiyaya professor Famil Mustafayev rəhbər təyin edildikdən sonra AAK-ın şöbələri nüfuzlu beynəlxalq bazalara giriş üçün proqramlarla təmin edildi. Saxta jurnalları müəyyən etmək, elmi məqalənin beynəlxalq sistemdə indeksləşdirildiyini görmək asanlaşdı. Komissiya 2018-ci ilin sonlarından başlayaraq “saxta jurnal” mafiyasının fəaliyyətini “zərərsizləşdirməyə” nail olsa da, qarayaxan¬larının həyasız hücumlarından xilas ola bilmədi. Hətta ən yüksək qurumlara AAK-dan şikayətlər edilir, elmlər doktoru iddiaçısının mövzusu üzrə beynəlxalq sistemə daxil olan jurnalda məqalə nəşr etdirməyi əhəmiyyətsiz, gərəksiz tələb adlandırırdılar. Komissiya rəsmilərinin qəbulunda olan iddiaçılar bir nüsxə saxta jurnala 2-3 min manat verdiklərini hiddətlə, bəzən də ürək ağrısı ilə bildirirdilər… “Saxta jurnal” mafiyasını müdafiə edən bəzi yüksək çinli məmurların xahişləri və ya tapşırıqları nəzərə alınmadığı təqdirdə böhtançıların dairəsinin süni surətdə genişləndirilməsi gözlənilən idi.
2. Dövlət qulluğunda çalışanların (elmi-pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olanlar istisna təşkil edir) Prezident Administrasiyası səviyyəsində elmi dərəcə və elmi ad verilməsi məqsədəuyğun hesab edilməsə də prof. F.Mustafayevin təyinatına qədər AAK-da istisnalar olmuşdur. Dövlət qulluğu sistemində elmi dərəcə və elmi ad iddiaçıları kifayət qədər çox olmasa da onlar geniş səlahiyyətlərə malik təzyiq və təsir resursları olan xüsusi şəbəkələrə malik idi. Onların sırasında güc və icra strukturlarının, məhkəmə və prokurorluq orqanlarının nümayəndələri az deyildi. Müxtəlif vaxtlarda dövlət qulluqçuları tərəfindən AAK məhkəmələrə verilsə də yekun qərarlarla razılaşmayan bəziləri narazılıqlarını sosial şəbəkə müstəvisində birbaşa və ya dolayısı ilə davam etdirməkdən çəkinməmişdilər. Sədrin konkret məsələlərdə prinsipial mövqeyi, yaratdığı şəffaf mühit, yuxarıdan və “aşağıdan” xüsusi “xahişlərə” dirəniş göstərməsi elmi ictimaiyyətə açıqlanmayan, eyni zamanda dəyərləndirməyə layiq xüsusiyyətlərin¬dəndir. Bu mövzuda iki epizodu təqdim etmək istərdim:
Birinci epizod: Administrasiya rəhbəri R. Mehdiyevin köməkçisi Universitetlərdən birinin vəsatəti ilə dosentlik sənədlərini AAK-a gətirmişdi. İşlə tanış olduqdan sonra dövlət qulluqçusu olduğu üçün sənədləri qəbul edə bilməyəcəyimi söylədim. Narahat oldu və dedi, bəlkə Ramiz müəllim sizin sədrə zəng etsin, tapşırsın?! “Bu, sizin öz işinizdir” – dedim və Ramiz müəllimin xırda bir iş üçün AAK-a zəng edəcəyinə isə inanmadım. Amma düşündüyümün əksinə oldu, həmin gün Administrasiya rəhbəri sədrə zəng etmişdi… Nəticə isə ondan ibarət oldu ki, köməkçi dövlət qulluğundan azad edildikdən bir müddət sonra onun dosentlik işinə Komissiyada baxılmışdır.
İkinci epizod: Administrasiyanın şöbə müdirinin xanımı (belə təqdimat qüsurlu olsa da…) elmlər doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün müdafiə ərəfəsində idi. AAK-dan iddiaçıya bildirildi ki, dövlət qulluğundan azad edildikdən sonra dissertasiyasını müdafiə edə bilər. Düşünürdük ki, xanım ikincidən imtina edəcək, əksinə oldu. O elmi seçdi. Prezidentin sərəncamı ilə onun dövlət qulluğuna xitam verildi.
… Nümunələrin sayını artırmaq da olar… Həqiqət isə ondan ibarətdir ki, AAK sədrinin prinsipial vətəndaş mövqeyi, qanunvericiliyə sadiqliyi, mənəvi saflığa güvənli işgüzar kollektivə rəhbərlik etməsi kimlərisə çox ciddi narahat edir. Rahatsızlığın bariz əlamətlərindən biri də “AzadMedia.az” saytının 03.02.2023-cü il tarixində yayımladığı “Ali Attestasiya Komissiyasının sədri Famil Mustafayev elmi adların satışı ilə məşğuldur” adlı yazısıdır. Özünü “Araşdırmaçı-jurnalist” adlandıran S.Feyruzovun beş abzaslıq yazısı ilə tanışlıqdan belə qənaətə gəlmək olur ki, müəllif “elmi ad” ilə “elmi dərəcə”nin fərqi barədə adi təcəvvürə malik deyil, amma Komissiyanın fəaliyyətini öz səviyyəsində “dəyər”ləndirməyə cəhd edir. Sitat böyük olsa da onu zədələmədən təqdim etmək məcburiyyətindəyəm:
“Ali Attestasiya Komissiyasının sədri Famil Mustafayev elmi adların satışı ilə məşğuldur. Azadmedia az xəbər verir ki, bu barədə jurnalist Samir Feyruzov yazır. Araşdırmaçı-jurnalist qeyd edir ki, elmi adların satılması prosesində dövlət qəzetlərinin baş redaktorları və müxtəlif alimlər də iştirak edirlər. Bu şəxlsərin özləri də saxta yollarla alimlik dərəcəsi alıblar.
Hazırda elmi dərəcə almaq istəyən gənc alimlərdən 20 min manat rüşvət tələb olunur.
2022-ci ildə 432 nəfərə fəlsəfə doktoru, 84 nəfərə elmlər doktoru dərəcəsi verilib. 246 nəfərə elmi dərəcə verilməsindən imtina edilib.
Məsələ bundadır ki, elmi dərəcə verilməsindən imtina edilən 246 nəfərdən 20-30 min manat rüşvət istəyirlər.
Belə çıxır ki, keçən il elmi ad alan 516 nəfərin içərisində xeyli sayda adam rüşvət müqabilində buna nail olub. Çox yox, bu şəxslərin yarısının rüşvətlə elmi dərəcə aldığını düşünsək, bu o deməkdir ki, 2022-ci ildə elmi adların verilməsinə görə AAK-na 5 milyon 160 min manat rüşvət daxil olub.
F.Mustafayev elmi adların verilməsi satışını Komissiyanın Ekspert Şurasının üzvləri vasitəsilə həyata keçirir.
Sən demə, F.Mustafayev həm də varlı ailələrin, məmurların övladlarının cehizlik məsələlərinin həllində də yaxından işitak edir. Belə ki, qızına cehizlik hədiyyə etmək istəyən şəxslər Ali Attestasiya Komissi¬yasına rüşvət verib alimlik diplomu alırlar.”
Bax belə… Bu yazısı ilə S.Feyruzovun jurnalistlik təhsili alması haqqında da oxucuda əsaslı şübhə yaradır. Əgər o həqiqətən jurnalistlik təhsilinə yiyələnmiş olsaydı qərəzçilik ambisiyasını kənara qoyub həqiqətə xidmət edərdi, qələmə almaq istədiyi mövzu üzərində ciddi araşdırma aparardı. AAK-ın 17.01.2023-cü il tarixli Facebook səhifəsində verilmiş cədvələ “araşdırmaçı-jurnalist” təmkini ilə yanaşması doğru olardı. “Elmi dərəcə verilməsindən imtina edilən 246 nəfərdən” heç olmasa 2-3 nəfəri ilə görüşüb onlardan “20-30 min manat rüşvət istəyirlər”in konkret kim olduğunu, harada işlədiyini müəyyənləşdirərdi və bu gün də böhtandan, iftiradan yoğrulmuş qərəzli yazısına görə acınacaqlı duruma düşməzdi. Prof.F.Mustafayev Respublikamızda təmiz işləyən ləyaqətli, yüksəkçinli məmurlarımızdan biridir. O Komissiyaya rəhbər təyin ediləndən bəri minlərlə insana diplom və attestat vermiş və təqdimat mərasimlərində bildirmişdir: “Komissiyada gördüyünüz isti münasibəti, diqqəti, mənəvi saflığı sizə müraciət edənlərə qaytarın. Cəmiyyətimizdə qoy mənəvi iqlim daha da saflaşsın, çöhrələrdən təbəssüm əskik olmasın.”
AAK-ın Facebook səhifəsində elmi dərəcəyə və elmi ada görə yüzlərlə diplom və attestat alan iddiaçıların sevinc dolu müsahibələri yer alıb. Bu ürəkaçan faktlara necə göz yumub Komissiyaya çirkab yağdırmaq olar?
Ötən ilin on ayı ərzində AAK Kollegiyasının üzvü kimi elmi dərəcə alanlarla yanaşı 246 nəfərin elmi dərəcə verilməsindən imtina edilməsi təklifinə mən də səs vermişəm. Səbəblər sırasında dissertasiya işinin elmi-nəzəri səviyyəsinin əsasnamənin tələblərinə cavab verməməsi, işin digər şəxslər tərəfindən yazılması, plagiatlıqdan istifadə edilməsi, prosedur pozuntusu və s. qanunazidd məsələlər yer almışdır.
S.Feyruzovun obyektivlikdən, dəqiqlikdən uzaq, “elmi adların satılması prosesində dövlət qəzetlərinin baş redaktorları və müxtəlif alimlər də iştirak edirlər”, “qızına cehizlik hədiyyə etmək istəyən şəxslər Ali Attestasiya Komissiyasına rüşvət verib alimlik diplomu alırlar” kimi absurt düşüncələri elm yolunu seçən istedadlı gənc doktorantlarda mənəvi travma, inamsızlıq sindromu yarada bilər və müəllifin bu yazısı ictimai qınağa layiqdir.
P.S. Azərbaycan Mətbuat Şurasına. Ali Attestasiya Komissiyasının işgüzar nüfuzuna xələl gətirdiyinə görə Samir Feyruzovun “jurnalistlik” fəaliyyətinin araşdırılması və dəyərləndirilməsi məsələsini nəzərdən keçirməyinizi Sizdən xahiş edirəm.

Asif Rüstəmli
Filologiya elmləri doktoru, professor.

11 və 21 Yanvar tarixlərində 32 nömrəli tam orta məktəbin sevimli iki müəlliminin doğum günüdür. Özəl gün münasibətilə hər iki müəllim- Selvina Mirzəyeva və Gülxumarə Aşurbəyovanı

həmin məktəbin 7c sinif rəhbəri Minarə Şahsuvarlı, müəllim kollektivi, 7c valideyinləri, şagirdlər:Muradov İsmayıl, Abdullazadə İbrahim, Əliyev Avtandil, Nasırlı Rəna, Nəsrullayev Zeyd, Adbullayev Yusif, Əliyev Əli, İsmayıllı Əli, Babayeva Əminə, Məmmədli Murad, Xanlarova Zümrüd, Hüseynzadə Nuray, İslamova Xədicə, Namazov Elton, Əliyeva Nəzrin, Balayeva Nigar, İsmayılzadə Südabə müəllimlərimizi səmimi qəlbdən təbrik edir, işlərində müvəffəqiyyətlər arzu edirlər.
Doğum gününüz mübarək əziz müəllimlər!