Sovet rejimi haqq aşığını niyə qətlə yetirdi?

Tarixin müxtəlif dönəmlərində o cümlədən 20-ci əsrdə repressiya və terror aktlarına daha çox xalqın intellektual mülkiyyət sahibləri məruz qalıb.
Bu proses 1937-ci ildə sürətlə davam edib. Biz araşdırmalarımız və Azərbaycan Respublikası QHT-yə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi ilə həyata keçirdiyimiz Sosial Rifah və Tədqiqatlar İctimai Birliyinin “Zəfər tariximizin çağrışları, Vətəndaş Cəmiyyətinin hədəfləri” layihəsi çərçivəsində Azərbaycanın çox tanınmış simaları ilə bağlı maraqlı faktlarla rastlaşdıq. XX əsrin çox tanınmış simalarından biri, saz-söz sənətini zirvələrə qaldıran insandan söhbət açırıq.
Aşıq Mirzə Bilal Mustafa oğlu Mikayılov 1872-ci il mart ayının 12-də Şamaxı qəzasında Qəşəd kəndində anadan olmuşdur. Mənbələrdə göstərilir ki, o, ilk təhsilini Molla Xasının məktəbində, sonra isə Şamaxıda böyük maarifçi Seyid Əzim Şirvaninin məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. Burada o, ərəb-fars dillərini kamil öyrənmiş, klassik poeziyaya dərindən bələd olmuşdur. Şamaxı ədəbi mühiti – "Beytül-səfa" və mesenant Mahmud Ağa Əhməd Ağa oğlunun musiqi-şeir məclisi onu sənət dünyasına bağlamışdır. Mahmud Ağa məclisində Əngəxaranlı Aşıq İbrahimlə tanışlığı onun aşıq sənətinə məhəbbətini coşdurmuşdur. Ustadının məsləhəti ilə o, muğamlarımızın sirlərini isə dövrünün nəhəng muğam ustadı Mirzə Məhəmməd Həsəndən mükəmməl şəkildə mənimsəyib, el məclislərinə ayaq açır. O, qırx ilə yaxın Şirvanda bu sənəti yaşatmış və onlarla davamçılar yetişdirmişdir.

Aşıq Mirzə Bilal böyük nüfuz sahibi olmaqla bərabər Xalq Cümhuriyyəti dövründə (1918-1920) Şamaxı qəzasının əmniyyət müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Onun repressiya qurbanı olmasının səbəblərindən biri də məhz budur. Aşıq Mirzə Bilalın repressiya olunmasının digər əsas səbəbi isə onun, yaradıcılığında və aşıqlıq fəaliyyətində sovet rejimininin qoyduğu qadağalara riayət edə bilməməsi olmuşdur. 1928-ci ildə Bakıda Azərbaycan aşıqlarının birinci qurultayının nümayəndəsi olmuş və qurultayda bütün aşıqlar adından çıxış etmişdir.
Şirvanlı Aşıq Mirzə Bilal 1937-ci il iyun ayının 17-də həbs edilmiş, həmin ilin noyabr ayının 26-dan 27-nə keçən gecə xalq düşməni adı altında güllələnmişdir. Aşıq Mirzə Bilalın külliyyatı yəni, şeir və dastanlarının böyük bir hissəsi, NKVD tərəfindən əmlakı müsadirə olunaraq məhv edilmişdir.
Uzun illər keçdikdən sonra SSRİ Ali Məhkəməsinin cinayət işləri üzrə məhkəmə kollegiyası 12 oktyabr 1955-ci ildə Mikayılov Bilal Mustafa oğlunun işinə yenidən baxaraq onun haqqında olan Azərbaycan SSR XDİK üçlüyünün 10 noyabr 1937-ci il tarixli qərarını ləğv etdi. Azərbaycan Respublikası prokurorluğunun 28 oktyabr 1993-cü il tarixli qərarı ilə Bilal Mustafa oğlu yenidən bəraət almışdır.
Mirzə Bilal aşıq sənətini məna və məzmunca yeni inkişaf mərhələsinə yüksəltmiş, zəngin musiqi xəzinəsi olan Şirvan aşıq məktəbinin əsasını qoymuş, "Şirvan Aşıqlarının Atası" titulunu qazanmış nəhəng bir sima olmuşdur.
1937-ci ildə totalitar rejim olan sovet repressiyasının qurbanı olmuş aşıq haqqında uzun müddət danışmaq yasaq olunmuşdu.
Aşıq Mirzə Bilalla bağlı musiqi tədqiqatçısı, qocaman xanəndə Ağakərim Nafizin fikirləri belə oldu: “Seyid Əzimin məktəbini uğurla başa vuran Bilal dostları arasında Mirzə Bilal adı ilə tanınır. O, ustadı Seyid Əzimdən ərəb və fars dillərini öyrənir, eləcə də klassik poeziyaya dərindən bələd olur. Ona aşıqlıq sənətində ustadlıq edən Aşıq İbrahim olur. Ustadı Aşıq Bilalda aşıqlıq sənəti ilə bərabər xanəndəlik qabiliyyətini gördükdən sonra Şirvanın məşhur xanəndəsi Mirzə Məhəmməd Həsəndən muğam sənətinin sirlərini öyrənməyi tövsiyə edir. O, hər iki ustadından dərs alaraq həm bənzərsiz aşıq, həm də 35 ildən artıq məşhur xanəndə kimi bütün Qafqazda şöhrət qazanır. Aşıq Mirzə Bilalın sənət dostları və şagirdləri çox olub. Aşıq Abbas Söhbətov və digərləri onun sənətini uğurla davam etdirirlər”.

Onu da qeyd edək ki, Mirzə Bilal 1918-ci ildə ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirdiyi soyqırım zamanı Şamaxı qəzasının Qəşəd kəndində əhalinin xilası üçün çalışıb, kəndin könülləri ilə birlikdə xeyli insanı təhlükəsiz məkanlara çatdırıb. 1918-ci il soyqırımları zamanı kənd ermənilər tərəfindən yandırılıb, əhalinin bir hissəsi isə qətlə yetirilib. Onu da qeyd edək ki, Mirzə Bilal Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Şamaxı İcraiyyə Komitəsinə üzv seçilib, 6-7 kəndə nümayəndə təyin edilib.
Faktlar var ki, Aşıq Mirzə Bilal totalitar sovet rejiminə, həmin quruluşun yaratdığı kolxozlaşma sisteminə ironiya ilə baxırmış. Hətta onun yaradıcılığında da bu məqamlar özünü göstərib. Ehtimal olunur ki, bu amillər böyük ustadın sovet cəza sisteminə düçar olmasının səbəblərdən biri ola bilərdi.

Araşdırma qrupu

Aşıq Əkbər -90

İllərin səltənətindən adlayıb bugünümüzə gəlib çatmış Aşıq poeziyasından söhbət açarkən ilk olaraq Aşıq Qurbani yada düşür, sonra da bu sırada Aşıq Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Sarı Aşıq, Molla Cuma, Aşıq Valeh, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Aşıq Hüseyn Bozalqanlı, Aşıq Şəmşir, Aşıq Əmrah Gülməmmədov, Aşıq Hüseyn Saraçlı, Aşıq Kamandar Əfəndiyev, Aşıq Şakir, Aşıq Pənah, Aşıq Bəylər, Aşıq Mikayıl Azaflı, Aşıq İmran Həsənov və Aşıq Əkbər Cəfərov da yer tutr. Bu ustad aşıqlar uzaq-yaxın tariximizin sənət fədailəridir – hər birinin özünəməxsus sənət yolu, öz yaradıcılıq dəsti-xətti olub...
Təbii ki, Aşıq sənətinin ucalıqlarından bəhs edərkən Tovuz Aşıq məktəbinin görkəmli davamçısı, saz-söz sənətinin ölməz dühası Aşıq Əkbər Cəfərovun zəngin yaradıcılığından söhbət açmaya bilmirsən. Əslində, məqsədimiz bu günlərdə 90 illik yubileyi olacaq, yaddaşımızda artıq bir məktəbə çevrilmiş Əkbər Cəfərov - böyük sənəti ilə daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Məqsədimiz misilsiz ozan haqda söhbət açmaq, onun yaradıcılığı barədə yazı yazmaq, dəyərli sənətini bir daha Aşıq poeziyasını sevənlərə təqdim etməkdir.
Məlum olduğu kimi, görkəmli saz, söz ustası Aşıq Əkbər Cəfərovun 90 illik yubileyi ilə əlaqədar hazırlıq işləri gedir. Bu mövzuda bir neçə dəfə Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı ilə görüşüb söhbət etdik. Məhərrəm müəllim söhbət əsnasında bildirdi ki, Aşıq Əkbərin 90 illik yubileyi həm boya-başa çatdığı Tovuz rayonunda, həm də Bakı şəhərində çox yüksək səviyyədə qeyd olunacaq. Bu günlərdə Şəmkirdə yaşayan bir dostumdan eşitdim ki, Tovuzda Aşıq Əkbər Cəfərovun 90 illik yubileyi münasibətilə hazırlıq işləri görülür...
Aşıq Əkbər Cəfərov yaradıcı aşıqdır. Onun həm ifaçılıq bacarığı, həm də yaradıcı ruhu aşıq sənətinə misilsiz töhfədir. Onun kimi bir ozan haqqında istəkli oxucularımıza məlumat verməyi özümə borc bilirəm.
Aşıq Əkbər Cəfərov 1933-cü ildə Tovuz rayonunun Bozalqanlı kəndində Zərbəli kişinin ocağında dünyaya gəlmişdi. Erkən yaşlarından el-obanın toy şənliklərində aşıqlara qulaq asmış, məşhur zurnaçı Lələni, balabançı İbrahimi, dəfçi Mikayılı dinləmiş, onların ifaçılığına vurulmuş və onlardan çox şey əxz etmişdir. Beləliklə, balaca Əkbər ilk sənət ruhunu yastı balaban çalmaqla başlamışdır. Balabanın qəlbinə yatan sehrli sədaları onu Aşıq sənətinin ecazkar dünyasına yaxınlaşdırmışdır. Sonra ustad aşıqların yanında şəyirdliyə başlamışdır. Aşıq Əkbərin ilk ustadı Aşıq Hüseyn Bozalqanlının bacısı oğlu Aşıq Qədir İsmayılov olmuşdur.
Əkbəri el şənliklərində aşıq formasında görən insanlar - Ayə, bu, bizim balabançı Əkbərdi ki... - deyirmişlər. Aşıq Mirzə Bayramov, Aşıq Yusif Yusifov, Aşıq Mikayıl Azaflı kimi ustadlar gənc Əkbərə öz xeyir-dualarını veriblər. Ustadı Aşıq Qədir İsmayılov isə ömürünün sonuna qədər Aşıq Əkbər Cəfərovdan ayrılmayıb.
Mən Azərbaycan aşıq sənətinə kifayət qədər bələd olan bir insan kimi, Aşıq Əkbərin sənətə gəlib, bu meydanda necə “at oynatdığına”, hörmət-izzətlə qarşılanıb, hər ifasından sonra sürəkli alqışlarla qarşılanmasına dəfələrlə şahid olmuşam. Aşıq Əkbərin el şənliklərində, toyda-nişanda ifa zamanı vurduğu zəngulələr, oxuduğu müxtəlif havacatları yerli-yerində ifa etməsi hələ də onun pərəstişkarlarının yaddaşından silinməyib.
Aşıq Əkbərin anası Gədəbəy rayonunun Şınıx mahalının Hacılar kəndindəndir. Əkbərin Şınıx mahalına olan sevgisi "Şınıxa gəlsin" qoşmasında da özünü aşkar büruzə verir:

...Əkbər də çox görüb cavan yaşında,
Kəklik ötür hər xınalı daşında.
Kimin meyli varsa, bulaq başında
Çiyələk dərməyə Şınıxa gəlsin.

Şınıx camaatını, bu mahalı yaxından tanıdığı üçün sakinlər Aşıq Əkbər Cəfərova xüsusi rəğbət bəsləyir və onun əvəzsiz səsinin vurğununa çevrilirlər. Beləliklə, Aşıq Əkbər, Aşıq Əlxan və balabançı Müseyib üçlüyü bu mahalda düzənlənən toyların yaraşığı olur.
Aşıq Əkbər həm respublika daxilində, həm də kənarda keçirilən müxtəlif festivallarda fəal iştirak etmiş, Azərbaycanın Aşıq sənətinə uğurlar qazandırmışdır. O, 1956-cı ildə Azərbaycanda keçirilən I Ümumittifaq Xalq Yaradıcılığı Festivalında qızıl medala və I dərəcəli laureat adına layiq görülür. 1957-ci ildə Moskvada keçirilən VI Ümumdünya festivalına dəvət alır və qızıl medalla təltif olunur. Festivalda qazandığı uğura görə 1967-ci ildə ona Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə "Azərbaycan SSR-in Əməkdar Mədəniyyət İşçisi" fəxri adı verilir.
Aşıq Əkbər Cəfərov 1975-ci ildə I Ümumittifaq Folklor Festivalının laureatı, 1977-1979-cu illərdə gənc aşıqlar festivalının laureatı, 1984-cü ildə Polşada keçirilən XI Beynəlxalq Folklor Festivalının laureatı, 1987-ci ildə Almaniyada keçirilən Aşıqlar Festivalının qalibi olur. Qazandığı dörd qızıl medalı da bu uğurların sırasına daxil etmək olar.
Bir neçə gün əvvəl Azərbaycan televiziyasının "Mədəniyyət" kanalında Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri Məhərrəm Qasımlının növbəti verilişi Aşıq Əkbər Cəfərovun 90 illik yubileyinə həsr edilmişdi. Verilişə Əkbərsayağı oxuyan orta və gənc nəslin aşıqları dəvət olunmuşdu. Tamaşa etdikcə bəlli oldu ki, onlar çox yüksək səviyyədə Aşıq Əkbərin yolunu mənimsəyiblər və təbliğ edirlər. Həmin verilişdə Məhərrəm müəllim çox doğru olaraq qeyd etdi ki, Aşıq Əkbərə el arasında "Zilxan" təxəllüsü verilmişdi, o, nadir aşıqlardan idi ki, hər üç (zil, bəm, orta) köklərdə həm çalır, həm də oxuyurdu...
Aşıq Əkbər Cəfərov dediyimiz kimi, həm də yaradıcı aşıq idi. O, Aşıq şeirinin bütün janrlarında qələmini sınamışdır. Onun yazdığı qoşma, gəraylı, təcnis, divani, müxəmməs aşıqların dilinin əzbəridir. Bu da Aşıq Əkbər Cəfərovun Aşıq sənətinin bütün incəliklərinə bələd olduğunu təsdiqləyir.

Gözümü açanda, ağlım kəsəndə,
Yurdumuz uçurdu qəmi, - dedilər.
Doğuldum Kür üstə, seyr etdim Kürü,
- Suyun üzündədir gəmi, - dedilər.

Sancıldım yurduma, göstərdim, bitdim,
Boy atdım, böyüdüm, məclisə getdim.
Mən sazı özümə havadar etdim,
- Asıq, bizə çal "Kərəmi", - dedilər.

Qarşıladım neçə-neçə yazları,
Yaş ötdükcə təzələdim sazları.
Dünən əmi dediyimin qızları,
Bu gün mənə - "Əkbər əmi", - dedilər.

Və yaxud başqa bir qoşmasında ustad Aşıq yazır:

Saz sənəti eşqim təki təmizdi,
Hərbə-zorba qıfılbəndlə əkizdi,
Deyən olsa "Misri", "Cəngi" qəlizdi,
Bu meydanda sən Əkbəri nişan ver.

Aşıq Əkbərin zəngin yaradıcılığı onun ərsəyə gətirdiyi "İşıqlı tellər" və "Saz danışanda" kitabları öz əksini tapmışdır.
Aşıq Əkbər Zərbalı oğlu Cəfərov 24 avqust 1990-cı ildə - 57 yaşında bu fani dünyaya “əlvida” deyib ulu Tanrının dərgahına qovuşdu. Yaradıcılığının coşub-daşan, bulaq kimi çağlayan vədəsində dünyadan köç etdi. Amma böyük bir irs qoyub getdi. O, öz səsinin sədaları altında - "Laylamı sən çalarsan, ay Mirzə dayı" avazının müşayiəti ilə Bozalqanlı kənd qəbiristanlığında ustadı Aşıq Qədir İsmayılovun yanında torpağa tapşırıldı.
Allah rəhmət etsin, ruhu şad olsun!
Unutmamalıyıq ki, Azərbaycan Aşıq sənətini zənginləşdirən ozan, yaradıcı – şair aşıqlardan idi Aşıq Əkbər. Onun bir neçə Azərbaycan filmində obrazlaşdırılması sənət üçün örnək addımdır və nə yaxşı ki, o filmlərdə Aşıq Əkbərin şaqraq-məftunedici səsi bu gün də pərvaz edir.
Dövlətimizə minnətdaram ki, görkəmli saz-söz fədaisi, ustad ozan Aşıq Əkbərin 90 illik yubileyinin keçirilməsi ilə əlaqədar sərəncam imzalayıb. Bu, olduqca təqdir olunası haldır və Aşıq Əkbərin fonunda bütün Aşıq sənətinə verilən misilsiz dəyərdir.
Bəli, hələ bundan neçə əsr sonra da Aşıq Əkbər yaradıcılığı, Aşıq Əkbər səsi könülləri fəth edəcək. Buna şübhəm yoxdur...

Hüseyn İsaoğlu (Məmmədov),
AYB və AJB-nin üzvü.

ƏLLİ YAŞIN İŞIĞINDA

Araz Yaquboğlu ilə “Dədə Ələsgər – 200” whatsApp qrupunda tanış oldum və Aşıq Ələsgərin anadan olmasının 200 illiyinə həsr olunmuş “Gülüstan” sarayında keçirilən tədbirdə üzbəüz görüşdük, bir masa ətrafında əyləşdik. Görünüşü, danışığı, duruşu-oturuşu ilə mənə çox xoş təsir bağışladı. Sanki bu sadə, səmimi insanı uzun illərdir ki, tanıyırdım. Dağ adamlarına məxsus arıq, ancaq sağlam və uca boyu, boyuna uyğun mütənasib bədən quruluşu, tutamlı əlləri ilk baxışdan diqqətimi çəkdi. Açıq, geniş alnı, bədəninin ümumi simmetriyasını tamamlayan iri, qırışsız, mülayim çöhrəsi, hiyləgərlikdən kənar, uzaqlara dikilən xəyallı gözləri bu şəxsin zahiri görünüşünü, portret cizgilərini tamamlayırdı. Sifətinə baxan kimi, səsini eşidən kimi insanın daxilən də saf, sadə olduğunu, bu saflıqla, sadəliklə bərabər, həm də dolğun, zəngin olduğunu yəqin etdim. Belə insanlar yaşayır, işləyir, yaradırlar, ancaq nəyinsə aludəsi, kiminsə buyruqçusu olmurlar, təbiətən təmənnasız olurlar. Keyti dağı, Çalmalı dağı kimi əzəmətli, bir sifətli, bir görünüşlü insanlarla ünsiyyət, münasibət heç vaxt ziyan gətirməz. Dostluqları da mərdanə olar, düşmənlikləri də.
Araz bəylə aramızda ilk andan yaranan isti münasibətlər davam etməyə başladı. Mənim Aşıq Ələsgər haqqında yazdığım bir yazını “goyce.az” saytında çap elətdirdi. Müəyyən məsələləri dəqiqləşdirmək, müəyyən məlumatları öyrənmək üçün ona nə vaxt müraciət etdimsə, “yox” demədi, işinin azlığına, çoxluğuna baxmadan müraciətimə canıyananlıqla cavab verdi.
“Dədə Ələsgər Ədəbi Məclisi”nin üzvü Maksim Sarıqayanın vəfatının bir illiyi ərəfəsində onun şeirlərini toplayıb “Göyçə həsrətli bir ömür” (“Elm və təhsil”, 2023) adı altında nəşr etdirdilər. Kitaba “Gec tapıb, tez itirdiyim dostum” adlı bir ön söz yazdım. Etiraf edim ki, kənddə yaşadığımdan, əlimdə müasir yazı avadanlıqları olmadığından Araz müəllim mənimlə bərabər, bəlkə də məndən ikiqat artıq əziyyət çəkdi.
Göyçə ədəbi mühiti ilə bağlı müəyyən kitabların, o cümlədən Şair Məmmədhüseynin, şair Sərraf Şiruyənin kitablarını mənə göndərməsini Araz bəydən verilən ən dəyərli hədiyyə hesab edirəm.

Araz Yaquboğlunu bir qədər də yaxından tanımaq marağı mənə onun əsərləri ilə daha dərindən tanış olmağa vadar etdi. Öyrəndim ki, Araz Yaqub oğlu Hacıyev 1973-cü il avqust ayının 1-də Bərdə rayonunun Yeni Daşkənd kəndində anadan olmuşdur. Orta məktəbi həmin kənddə bitirmiş, ali təhsilini Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri İnstitutunda almışdır. İxtisasca dəqiq elm sahəsinin mütəxəssisi olsa da, təbiət, xarakter, ruh etibarilə humanitar sahəyə daha çox həvəs göstərmiş, şeirlər, publisistik məqalələr yazmış, saz-söz sənətinə aid tədqiqatlar aparmışdır. Ona qədər kitabın müəllifi, “Qızıl qələm” media mükafatçısıdır. Deməli, istər-istəməz belə bir qənaət hasil olur ki, Araz bəyin ədəbi aləmə meyl və marağı onun canından, qanından, mənsub olduğu ailənin genindən irəli gəlir. O, Bərdə rayonunda doğulub boya-başa çatsa da, əslən Göyçə mahalının Daşkənd kəndindəndir. Gözünü həyata açandan, ağlı kəsən bir gündən Göyçə ilə bağlı söz-söhbətləri, əfsanələri, rəvayətləri, dastan və hekayətləri dinləyib. Göyçə həsrətli bayatılarla yuxudan oyanıb, Göyçə qoxulu laylalarla yuxuya gedib. Öz fikri, öz əqidəsi formalaşanda, öz düşüncələrini araya-ərsəyə gətirəndə görüb ki, onun ürəyi də, beyni də, dili də Göyçədən danışır, Göyçə deyib, Göyçə eşidir. Beləcə əlinə qələm alır, gördüklərini, eşitdiklərini, tələsmədən, aramla kağıza köçürür.
Araz bəyin əmisi şair Sərraf Şiruyənin yazdığı bir qoşmasını bir zamanlar məlahətli səsi, gözəl ifa tərzi olan Məhəbbət Kazımov oxuyur, oxuduqca mənalı sözlər xoş avaz qarışıq ürəklərə sərin su səpirdi:

Ayırmaz elimdən kin-küdrət məni,
Mən el balasıyam, elə bağlıyam.
İncitməz hər giley, hər qeybət məni,
Qırılmaz kəmərə, belə bağlıyam.

Bu şeir Araz üçün yazılmayıb, ancaq bu şeir sanki Arazın boyuna biçilib. Arazın doğma dədə-baba yurdu Daşkəndə, ulu Göyçə mahalına “qırılmaz kəmərlə” bağlı olduğu şübhəsizdir. O, öz şeirləri, publisistikası, araşdırmaları ilə həqiqətən “elə bağlı bir el balası”, el oğlu olduğunu sübut etmişdir.
2023-cü ili Araz Yaquboğlu üçün uğurlu illərdən biri hesab etmək olar. Onun bu il nəşr olunmuş “Daşkənddən Yeni Daşkəndə” adlı sanballı tədqiqat əsəri uzun illərin gərgin zəhmətinin uğurlu bəhrəsi hesab edilməlidir. Göyçə mahalının ən qədim kəndlərindən biri olan Daşkənd kəndindən 1953-cü ildə əhalinin deportasiya olunması, onların Bərdə rayonu ərazisində boş bir sahədə min bir əzab-əziyyətlə məskunlaşması, hər şeyi sıfırdan başlayaraq yeni abad bir kənd yaratmaları, o kəndə də Göyçədəki kəndlərinin adını vermələri – bir sözlə, yeni bir həyata qəhrəmancasına başlamaları bu kitabda öz əksini tapmışdır. Bir kəndin insanlarının iqtisadi, maddi həyat məsələlərindən tutmuş onların nəsil, kök şəcərəsinə, mənəvi həyat tərzinə – folkloruna, söz-sənət dünyasına qədər hər şeyi əhatə edən bir kitab ərsəyə gətirmək əslində böyük bir elmi kollektivin görə biləcəyi işlər olmalıydı. Ancaq bu qədər ağır, məsuliyyətli bir işin öhdəsindən Araz Yaquboğlu təkcə gələ bilmişdir. “Halal olsun”, “eşq olsun!” – deyə bilərik.
2023-cü il avqust ayının 1-də Göygöl rayon Poçt şöbəsinin işçisi iş otağıma bir balaca bağlama gətirdi. Bağlamanı açdım, içindəki kitabı görəndə gözüm-könlüm açıldı. Vəfalı dost, sədaqətli qardaş hesab etdiyim Araz Yaquboğlu özünün yenicə çapdan çıxmış kitabının bir nüsxəsini mənə göndərmişdi: “Sazın-sözün sorağında”. Kitabı vərəqlədim, bütünlüklə oxuyub haqqında bir məqalə yazmaq qərarına gəldim. Göygöl Rayon Mərkəzi Kitabxanasında keçirilən “Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü” tədbirinə getdim. Axşamüstü bir təsadüf nəticəsində öyrəndim ki, bu gün Araz bəyin doğum günüdür, həm də nə az, nə çox, düz əlli yaşının tamam olduğu gündür. Sevindim, zəng edib təbrik etdim, eyni zamanda düşündüm: Həyatda təsadüfi hesab etdiyimiz şeylər çox olur. Bəlkə, həyatda təsadüfi heç nə yoxdur. Hər bir təsadüfi hesab etdiyimiz işin, hadisənin kökündə, məğzində bir zərurət var: Araz Yaquboğlunun ad günü ilə əlifba günümüzün, Azərbaycan dili günümüzün üst-üstə düşdüyü kimi, eyni günə təsadüf etdiyi kimi. Öz imkan və qabiliyyəti daxilində ana dilinin keşiyində dayanan, onun “sazının-sözünün sorağında” olan bir şəxsin ad günü ilə “Azərbaycan dili günü”nün üst-üstə düşməsində bir təsadüfiliklə bərabər bir zərurət də var.
Onu da qeyd etməliyik ki, Araz Yaquboğlunun “Sazın-sözün sorağında” kitabında müəllifin müxtəlif vaxtlarda yazdığı elmi, publisistik, xatirə yazıları cəmlənmişdir. Bu yazıların, məqalələrin böyük bir qismi Göyçə aşıq mühitinin nümayəndələrinə, bir qismi isə el şairlərinə həsr olunmuşdur. Kitabın üçüncü bölməsi isə “Xatirələr işığında” adlanır. Hər üç bölmədə çap olunan məqalələr sadə, aydın, axıcı bir dildə yazılmışdır. Geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulan bu kitabın maraqla qarşılanacağına inanırıq.
Daşkənd kəndi sınaqlı ocaqlar, ağır seyidlər yurdudur. Seyid Bayram ocağına etiqad, inam bəsləyən insanların sayı minlərlədir. Daşkənd kəndi Aşıq Hacı kimi dastanlarımızı yaşadan, gələcək nəsillərə ötürən ustad sənətkarlar yurdudur. Daşkənd kəndi Şair Məmmədhüseyn, Həsən Xəyallı, Sərraf Şiruyə, Aqil İman kimi söz adamlarının Vətənidir. Bu insanların haqqında yazmaqla, onların xatirəsini yaşatmaqla Araz Yaquboğlu özünə də, öz ömrünə də bir əbədiyaşarlıq haqqı qazandırıb.

ARAZA ÇATAR

Ey el üçün ölən kəfən, gorsuzlar,
Bizim ürək, sizin kəfən, gor sızlar.
Yamanca çoxalıb arsız, gorsuzlar,
Namus aza çatar, ar aza çatar.

Bilən də var: nədir əzəl, son – axır,
Kimin damarından halal qan axır.
Çox şair, aşıqlar haqqına, axır,
Araz keçmişləri arasa, çatar.

Salman, Ağan qılınc çəkdi bir əlli,
Qoy səni tutmasın Tanrı birəlli.
Əllisi üstünə gəlsin bir əlli,
Nə xoş arzum varsa, Araza çatar.

ARAZA BAXAR

Bir-birindən gözəl o üz, bu üzü,
Tanrı verib Kürə, Araza baxar.
Qanı bir, canı bir həsrət qardaşlar,
O üzdən, bu üzdən Araza baxar.

Qüssə-qəm içində keçdi ömür, yaş,
Ürəyim od oldu, ayaqlarım yaş.
Mənim gözlərimdən axar qanlı yaş,
Bulanar, lillənər, Araz ab axar.

Olsa da evində pul, gəvə, xalı,
Nadan ürəklərə salıbdı xalı.
Çox adam namusdan, şərəfdən xali,
Qeyrət aza baxar, ar aza baxar.

Salman düz əməli, düz ünü seçmək,
Yurdun dağ-dərəsin, düzünü seçmək.
Sazı-sözü bilib, düzünü seçmək,
Daşkəndli Hacıyev Araza baxar.
(Bu gün Yaquboğlu Araza baxar)
02.08.2023

P.S. Mənim 50 yaşım tamam olanda “Əlli yaşın kölgəsində” adlı bir lirik poema yazmışdım. İndi Araz bəyin 50 yaşına həsr etdiyim bu yazını həmin adla təqdim etmək istədim. Ancaq sonra gördüm ki, xeyr, Araz bəy 50 yaşın kölgəsində dincəlmir, 50 yaşın işığında yazır, yaradır. Daha bir 50 də yaşamasını arzu edirəm.

Salman Qaralar (Balakişiyev),
Şair, publisist

Yusif Bəhramoğlunun dünyasını dəyişməsindən 12 il ötür

Yusif Bəhramoğlu mənim qardaşımdır. Yaşca məndən kiçik olduğundan elə bilirdim məni son mənzilə Yusif yola salacaq, haqqımda xatirələri Yusif yazacaq...
7 günlük mərasim başa catdı. Gedib-gələnlərin sayı azaldı. Ümid qaldı xatirələrə… Darıxdırıcı gecələrin birində ciyərparası (sözün həqiqi mənasında) Aytənindən şeirlərinin qalıb-qalmadığını soruşdum. "Necə qalmayıb? Özü də bir sandıq" deyəndə elə pərt oldum ki... Elə bilirdim, yalnız dəvət olunduğu məclislər üçün yazır. Hər bir istedadlı gəncin üzünə açıq olan "Söz" jurnalında cəmi dörd dəfə, hər dəfə bir şeir olmaqla şəkilsiz-filansız dərc olunmuşdu. Şeirləri Aytən vermişdi. Sergey Yesenindən "Mənim bir sonuncu əyləncəm qalıb" başlıqlı tərcüməsini isə özü. Elə-belə oxumağım üçün. Bitkin tərcümə olduğu üçün "Söz"də dərc elədim.
Oxunası güclə mümkün olan saralmış vərəqlər. Bəziləri səliqəli, bəziləri səliqəsiz. Bitmiş şeirlər də var, bitməmişlər də. Həyatda ömrü bitib. Bu vərəqlərdə, dəftərçələrdə isə diridir, üzüntülü gecələri davam edir. Lap səsini də eşidirəm:
Gəlib gördüm yamanlığın,
Yamanlığın şeytanlığın,
Gəlişimin peşmanlşğın
Bildim ağlaya-ağlaya.
Ürəyimdə var hövsələ,
Mən gəlmişəm gülə-gülə.
Bu dünyaya gəldim belə
Gəldim ağlaya-ağlaya.
Ürəyimi açdım yelə,
İstəyir dünya sökülə.
Məni basdır gülə-gülə,
Öldür ağlaya-ağlaya
Yəqin ki bu şeirləri oxuysnlar istedadlı bir insanın ömrünün qısalığına, itkisinə təəssüflənəcək, onu qocalda bilməyəcək qoca dünyada həmişə cavan - 43 yaşında qalacağına heyfslənəcəklər.
Şeirlərində sevincdən çox, məruz qaldıqları sıralanıb. Ona məhz bu sarsıntılar, bu göynərtilər, bu yaşantılar doğma olub. Ürəyinin vadar etdiyi ağrı-acılı duyğular onu belə yazmağa məcbur edib:
Ümid elədim sabaha,
Şeytan çəkir hey günaha.
Əlimi açdım Allaha
O da əlimdən gizlənir.
Öz içində məni olan, lakin mənəm-mənəmliyi olmayan bir şəxsin qələmindən çıxan şeirlərdir yazdıqları. Fələk yazdıqlarının sevincini yaşamağı çox görüb ona. Şeirləri dəfə-dəfə oxuyuram. Bir qismi Füzuliyanə, bir qismi Sabiranə. Bir az böyük çıxsa da, deyərdim ki, bütövlükdə Yusifanə.
Qəmxarım qəm, qılma qəm kəm, qəm kifayətdir mənə,
Qəm mənim qəmsizlİyimdən qəmli qiymətdir mənə.
Açığı, bu beyti oxuyanda bi az şübhəli qaldım. Düşündüm, bəlkə Füzulidən götürüb təxmis yazacaq.
İstedadına və savadına inandığım şair Ağamir Cavada zəng vurdum. Dedi, arxayın ol, Yusifin öz fikirləridir.
Aparası deyiləm mən özümlə,
Acı-acı axar şirin sözümdən.
Damcı-damcı düşüb gedər gözümdən
Həyat belə, dövran belə, gün belə.
Şeirlərində ölüm haqqında düşüncələr özünə yer alsa da, dilində zarafatları əskik olmazdı. Zarafatları qəzəllərində özünə daha çox yer alıb.
Bizləri işlədərək pul yerinə vəd verilir,
Yığmışıq vəd yerinə xeyli qənimət, ay Hacı.
Yaxşı ki, verdiyiniz maaş badımcana çatır,
Görürük şükür ola hərdən yuxuda ət, ay Hacı.
•••
Çoxlar qocalanda demə ağsaqqal olurlar,
Yusif kimi bir kimsə cavankən pir olmadı.
Yusif hər zaman elə mövzulardan yazıb ki, onların " sandıq ədəbiyyatı" olmaq qorxusu yoxdur. Bütün şeirlərində sabaha inam var, işıqlı bir ümid var. Bu fikirləri şeirlərə baxandan sonra Xalq şairi Fikrət Qoca da söylədi, "Ulduz" jurnalında poeziya şöbəsinin müdiri Fərqanə Mehdiyeva da. Hər ikisinin ruhu şad olsun. Fikrət Qoca yazırdı ki, Yusif Bəhramoğlunun əlyazmaları qarşımdadır: qoşmalar, qəzəllər, sərbəst şeirlər.Bəzisi tam şeirlərdir, bəzisi də öz ömrü kimi yarımçıq qalıb. Ömür-gün yoldaşı Aytən xanıma deyirmiş ki, qocalanda yenidən bu şeirlərə qayıdacağam, işləyjib cap etdirəcəyəm. Amma sən saydığını say, gör fələk nə sayır. 43 yaşında eləcə cavan qaldı. Onun zamanı dayandı.
Fərqanə xanım yazır: "Yusif Bəhramoğlu gənc yaşlarından yaradıcılıqla məşğul olub. Amma şeirlərini heç yerə təqdim etməyib. Bunu özü istəməyib. "Özüm üçün yazıram. Qismət olsa, qocalanda dərc elətdirərəm", deyib. Şeirlərini oxudum. Hər misrasında yarımçıq qalmış bir taleyin izlərini gördüm:
Başım üstə bir azğın əjdahadı,
Bu torpaq da nə azğın iştahada.
Həyat mənə ölümdən də bahadı,
Ölüm kimi heç nə ucuz görünməz.
Və yaxud:
İncimə, bəlkə mən gedəsi oldum,
Mən gedim, sonra sən ağla dalımca.
Üzünə, gözünə təbəssüm çilə,
Nə qədər burdayam saxla doyunca.
Neyləyək ki, Yusif Bəhramoğlu qocala bilmədi. Cavan getsə də, həyatda iz qoydu”.
Ruhun şad, məzarın nurlu olsun, qsardaşım mənim, sirdaşım mənim.


Sevda Əlibəyli

“Malibo”nun “Qəzər”i

"Malibo" MMC Tikinti şirkəti aldatdığı müştəriləri necə şantaj edir?
Əziz oxucular, bu yaxınlarda Aslanova Narxanım adında müəllimə al qan içində redaksiyamıza üz tutub. Məlum olub ki “Malibo” MMC adlanan “Tikinti şirkəti”nin rəhbərləri vətəndaşı o qədər süründürməçiliyə, get gələ salıb aldadıblar ki, axırda canından bezərək özünə qəsd etmək qərarına gəlib.
Məsələnin təfərrüatına varanda hiss olunur ki, adamları rahatlıqla aldatmaq üçün əvvəlcə vətəndaşla ədəb ərkanlı, qanunauyğun müqavilə bağlayırlar. “Malibo” MMC ilə Narxanım Aslanovanın arasında bağlanan kimi:
18 iyun 2018- ci il Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 25 fevral 2016 və Bakı Şəhər Nəsimi Rayon İcra Hakimiyyəti başçısının 280 saylı tarixli, 86 saylı 03 noyabr 2017-ci il tarixli sərəncamını əsas tutaraq, bir tərəfdən öz nizamnaməsinə əsasən fəaliyyət göstərən "Malibo" “Tikinti şirkəti” adlandırılacaqdır və digər tərəfdən "Əmlak mülkiyyətçisi"adlandırılacaq Bakı şəhəri, Nəsimi rayonu, R.Rza 101 ünvanında yerləşən yaşayış sahəsinin mülkiyyətçisi Aslanova Narxanım Şami qızı bir yerdə "Tərəflər"adlandırılacaqlar, aşagıdakı şərtlərlə bu müqaviləni bagladılar.
1.1."Tərəflər" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 25 fevral 2016-cı il tarixli, 86 saylı Qərarının 1.3. maddəsinin tələblərinin və bu Müqavilənin icrası ilə əlaqədar olaraq aşağıda göstərilən məzmunda üzərlərinə öhdəlik götürürlər:
1.1.1."Əmlak mülkiyyətçisi" bu müqaviləyə əsasən öz mülkiyyətində olan Bakı şəhəri, Nəsimi rayonu, Rəsul Rza küçəsi 101 ünvanında yerləşən 15,0 kv.m.(faktiki sahə 35,3 kv.metr) ibarət yaşayış sahəsini sökülmək üçün "Malibo" MMC-yə təhvil verməyi, bu Müqavilə ilə şərtləndirilmiş müddətdə və qaydada "Tikinti şirkəti" tərəfindən həmin ərazidə yeni inşa ediləcək çoxmənzilli hündürmərtəbəli yaşayış evində onun üçün nəzərdə tutulmuş mənzili qəbul etməyi öhdəsinə götürür.
1.1.1.1 "Tikinti şirkəti" söküləcək mənzilin 35,3 kv.metr olan hissəsinə nəzərdə tutulmuş 20% əlavə edilərək 42,4 kv.metr təşkil edir.
1.1.1.2 "Tikinti şirkəti" tərəfindən "Əmlak istifadəçisi"-nə 27,6 kv.metr hədiyyə olunur.
1.1.2."Tikinti şirkəti" Bakı şəhəri, Nəsimi rayonu, Rəsul Rza küçəsi 101 ünvanında yerləşən "Əmlak mülkiyyətçisi"-nin mülkiyyətində olan yaşayış sahəsinin sökülməsini və həmin ərazidə yeni çoxmənzilli, hündürmərtəbəli yaşayış binasının tikintisini həyata keçirərək inşa etdiyi binada 70,0 kv.metr, təmirli mənzili "Əmlak mülkiyyətçisi"-nin mülkiyyətinə verməyi öhdəsinə götürür.
1.2."Tikinti şirkəti" inşa edəcəyi çoxmənzilli, hündürmərtəbəli yaşayış binasının tikintisi başa çatdırana və " Əmlak mülkiyyətçisi"- ni təmirli mənzil ilə təmin edən günədək onun müvəqqəti yaşayışını təmin etmək məqsədi ilə "Əmlak mülkiyyətçisi"- nə kompensasiya şəklində aylıq 500 (beş yüz) manat məbləğində kirayə haqqını əvvəlcədən ilk ödəniş gününə istinad edilməklə üç ayda1(bir) dəfə ödəyir. "Əmlak mülkiyyətçisi"-nin kommunal borcları oldugu halda "Tikinti şirkəti" həmin məbləğləri ona veriləsi kirayə haqqlarından tutaraq ödənişlərini təmin edəcəkdir.
Müqavilənin şərtlərinə baxdıqda çox humanist görünür. Hətta “Malibo” qarşı tərəfə hədiyyə vəd edir. Bəs əslində vəziyyət necədir? N. Aslanova niyə canına qəsd edir? Gəlin özündən eşidək:
"Əmlak mülkiyyətçisi "olaraq Nəsimi rayonu Rəsul Rza küçəsi 101 də olam mənzilim bütün əşyalarımla birlikdə sökülərək, yerlə- yeksan olunmuşdur. Beləliklə onlar mənim mülkiyyətçi hüququmu ilk işə başlayan gündən pozmuşdular. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına görə Mülkiyyət toxunulmazdır və hər cür qəsdlərdən qorunur. Qeyri- qanuni müdaxilələrdən qorunmasına dövlət tərəfindən təminat verilir. Mülkiyyətçi özgənin qanunsuz sahibliyindən öz əmlakını geri tələb edə bilər. Lakin"Malibo” MMC-şirkəti vətəndaşların hüquqlarını pozaraq onları aldadır. Mənə gəlincə isə son dəfə müqavilədə göstərilmiş 70 kv.metr sahəsi olacaq evimin yerini öyrənmək üçün 05.07.2023- cü il tarixində S.Əsgərova 97 ünvanında yerləşən “Malibo” MMC şirkətinin ofisinə getdim ki, mənə məxsus olan mənzilin yerini göstərsinlər. Mən dəfələrlə mənzilimin yerini onlardan şoruşduqca mənə həmin binada veriləcəyini deyərək aldadıblar. Çünki mənim mənzilimin yeri yüksək qiymətə olduğu üçün kənar şəxslərə satılır, mənə isə həmin binada yer vermirlər.
Müqavilədə 24 ay müddətinə tikintisinin başa çatdırılması nəzərdə tutulan binanın tikintisi 5 ildir davam edir.
Həmin bu “Malibo” şirkətinin ofisində oturan Namiq adlı şəxsin özbaşınalıqlarını, qanunsuzluqlarını gördükdə 37 il iş təcrübəsi olan bir müəllim kimi, onların qarşısında çarəsiz qalıb ölümü seçərək özümə qəsd etmək qərarına gəldim. Damarlarımı kəsdiyim üçün təcili tibbi yardım çağırıldı. 1 saylı Şəhər Klinik Xəstəxanasına çatdırıldım. Qoluma 20 tikiş qoyuldu. 21- ci polis bölməsindən polis əməkdaşları çağırıldı, sabahı günü Nəsimi rayon prokurorluğuna çağırılaraq hadisənin necə baş verdiyini danışdım. Lakin nə mənim pozulan hüququm bərpa olundu, nə də hüquq pozanlar cəzalandırıldı.
Öz adamları olan Namiq adlı şəxs vətəndaşların hüquqlarını kobudcasına pozaraq onları aşağılayır. Mənə və övladlarıma hədə qorxu gələrək şantaj edir. İş yerlərimizə böhtan dolu məktublar yazaraq əmlakımızdan imtina etməyə təhrik edir. Mən yol ilə gedərkən çox qorxu hissi keçirirəm ki, onlar mənim və övladlarımın həyatına son qoya bilərlər. Çünki bunlar özlərini qoçu kimi aparırlar. Hər kəsə müxtəlif vasitələrlə təsir edirlər. Əgər mənim və ailəmin başına bir hadisə gələrsə bilinsin ki, səbəbkarı yuxarıda adı çəkilən "Malibo" şirkətinin sahibi, keçmiş millət vəkili olan Əsabil və onun qardaşı Vüqar Qasımovlardır.
Şikayətlə bağlı əməkdaşımız “Malibo”nun ofisində Mamiqlə görüşüb. Həqiqətən vətəndaşın müqavilədə nəzərdə tutulan hüququnun pozulduğunun və əməkdaşımızı da aldatmağa cəhd etdiklərinin şahidi olub.
Əminik ki, aidiyatı olan dövlət orqanları vətəndaş Narxanım Aslanovanın pozulmuş əmlak hüququnun bərpasına yardımçı olacaq, vətəndaşlara qarşı haqsızlıq edənlər öz yerlərini biləcəklər.

“Bütöv Azərbaycan” qəzeti
28 iyul 2023

Ekoloji fəal və tədqiqatçı:
Proqnozlara görə, Urmiya gölü yayın sonuna qədər tamamilə quruyacaq
İranda ekoloji məsələlər üzrə tədqiqatçı Maşallah Rəzmi bildirib ki, proqnozlara görə, Urmiya gölü yayın sonuna qədər tamamilə quruyacaq.
Mənbə: https://www.aa.com.tr/fa/2949203 ایران/فعال-و-پژوهشگر-محیط-زیست-طبق-پیش-بینی-ها-دریاچه-ارومیه-تا-آخر-تابستان-کاملا-خشک-می-شود/
İstanbul/Anadolu xəbər agentliyi

İranda etnik və ekoloji məsələlər üzrə tədqiqatçı Maşallah Rəzmi Anadolu xəbər agentliyinə müsahibəsində Urmiya gölünün kritik vəziyyətinə toxunaraq bildirib ki, proqnozlara görə bu göl son nəfəsini verəcək və bu yayın sonuna qədər tamamilə quruyacaq.
O, Urmiya gölündə təbii halda 33 milyard kubmetr suyun olduğunu və dünyada ikinci duzlu su gölü hesab edildiyini bildirərək demişdir ki, bu göl hazırda tamamilə quruyur və içindəki su təxminən bir milyard kubmetrə qədər azalmışdır.
Onun sözlərinə görə, Urmiya gölünün bərpasına nəzarət edən Şərif Texnologiya Universitetinin dərc etdiyi son araşdırmaya əsasən, Urmiya gölü son 60 ildə ən aşağı səviyyədədir və təcili tədbirlər görülməsə, bu yayın sonuna qədər tamamilə quruması gözlənilir.
M.Rəzmi Urmiya gölünün qurumasının əsas səbəbi kimi Urmiya gölünə axan çaylar üzərində 40 böyük bəndin tikilməsini göstərib və qeyd edib ki, bu bəndlər 20 il əvvəl gölə gedən 22 çayın üzərində tikilib və beləliklə də suyun gölə daxil olmasının qarşısı alınıb. Həm də əhalini ərzaq məhsulu ilə təmin etmək bəhanəsi ilə gölün su hövzəsində əkin sahəsini ikiqat artırıblar və gölün ətrafında minlərlə dərin su quysu qazıblar.
Ətraf mühit məsələlərinin tədqiqatçısı M.Rəzmi ötən illərdə insanların etirazı ilə bağlı bəzi bəndlərin tikintisinin dayandırıldığını bildirib və eyni zamanda əlavə edərək deyib: Amma indi Urmiya gölü tamamilə quruduğundan, İranın energetika naziri “Nazlı Çay” və “Bərandüz Çay” üzərində yeni bəndlərin tikintisinə icazə verib.
O, 2016-cı ildə ictimai rəyin təzyiqi ilə İran hakimiyyətinin Şərif Texnologiya Universitetinin nəzarəti altında “Urmiya Gölünün Bərpası Qərargahı” yaratdığını bildirərək dedi: “Bu gölün on il ərzində əvvəlki ekoloji səviyyəsinə çatması və bərpası nəzərdə tutulurdu. Lakin əməli addımlar atmaq əvəzinə bərpa qərargahı yüzlərlə konfrans və komitələr təşkil etdi. Qərargahın yaradılmasından 7 il sonra göl indi son nəfəsini verir. Əslində bütün bu reklam və təbliğatlara baxmayaraq, göldə heç bir canlanma baş verməyib və kiçik Zab çayının suyu da gölə çatmayıb. Gölün bərpasına ayrılan böyük büdcələr də yeyilib”.

Urmiya gölünün tamamilə quruması ilə göl ətrafında 15 milyon insanın həyatının ciddi təhlükə altına düşəcəyini vurğulayan Rəzmi əlavə etmişdir: “Küləklər və duz fırtınaları 500 km radiusda bütün bölgədə həyat imkanlarını məhv edəcək və ölkənin ətraf mühitin mühafizəsi təşkilatının keçmiş rəsmisinin sözlərinə görə, yaxın gələcəkdə 3 milyonluq Təbriz şəhərində yaşayış mümkün olmayacaq.”
Göldən yayılan duzların hazırkı vəziyyəti ilə bağlı ekoloji tədqiqatçı deyib:
“Bu barədə çox araşdırma aparılmayıb, lakin duzlar indi kristal şəklində ətraf ərazilərə yayılıb və zamanla toz halına gətiriləcək. Bundan sonra tufanlar, tornadolar o duzları asanlıqla Tehrana və Kərəcə yayacaq və dediyim kimi, indiki tendensiyanın davam etməsi ilə İranın paytaxtında sağ qalmaq çox çətin olacaq. Hazırda Urmiya gölünün ətrafındakı 40 kənd bu məsələyə görə boşaldılıb və orada artıq əkinçilik etmək imkanı yoxdur. Bu proses xüsusilə kristal duzların toz halına salınması ilə getdikcə daha böyük radiusa çatacaq və ehtimal ki, beş-on il davam edəcək, ətraf mühit və həmin radiusdakı ərazilərin sakinləri üçün çox təhlükəli vəziyyət yaranacaq.”
O, Urmiya gölünün bərpası ilə bağlı təcili həll yolları haqqında təklifləırini də verib:
“Bu regional ekoloji fəlakətin qarşısını almaq üçün İran hakimiyyəti, beynəlxalq qurumlar, o cümlədən BMT-nin Ətraf Mühit Departamenti ən qısa zamanda ciddi və təcili tədbirlər görməlidir. Bəndlərin arxasındakı su dərhal buraxılmalı və bütün çaylardan gölə su təmin edilməlidir. Həmçinin yeni bəndlərin, eləcə də Nazlı çay və Barandüz çay bəndlərinin tikintisinin davam etdirilməsinin qarşısı alınmalıdır”.

ANAM HAQQINDA

Həyatda sevincini, dərdini böldüyün ən doğma insanının ANAnın əbədiyyətə qovuşmasının kədərini yaşamaq ağırdı. Ana insanın sığındığı ən məlhəm ünvandı... Yoxdur onun sevgisinin qarşılığı, əvəzi. Sonsuz kədərimi və nisgilimi bu sətirlərə tökməklə özüm-özümə təskinlik verirəm. Anam haqqında...!
Anam Zeynəb Əli qızı Vəkilova 1941-ci ildə Arpa çaıyının sahilində yerləşən Şərur rayonunun Danzik kəndində dünyaya göz açıb. 1948/1955-ci illərdə Danzik kənd orta məktıbini bitirib. Həmin dövrlərdə 7 illik orta təhsili başa vuran şəxslər orta məktəbdə müəllim kimi fəaliyyət göstərirdilər. Atası Əli Qurbanəli oğlu Hüseynov zəngin folklor daşıyıcısı olan Nağılbazlar soyundandır. Anam özü də folklor daşıyıcısı idi. Çoxlu bayatılar, atalar sözləri bilirdi söylədiyi bayatılar Naxçıvan folkloru antalogiyasına daxil edilib. Kəndin dəyirmanını işlətdyi üçün atasına Dəyirmançı Əli, pəhləvanlıq etdiyi üçün isə Pəhləvan Əli də deyirmişlər. Anası Nargilə Şərur-Dərələyəz mahalının Amağu kəndindəndir. Anası Nargilə xanımın bütün nəsli mart soyqırımının qurbanı olmuşdur. Anam Nargilə nənəmin nisgilini belə dilə gətirirdi: “Elə bir gün olmazdı ki, anam gözləri önündə nizəyə taxılan qardaşları Yusif və Abuzər dayılarımı yada salıb ağlamasın, anamın gözlərinin güldüyünü heç vaxt görmədim, anamın göz yaşları kədər çeşməsi idi, ömrü boyu bir gözü ilə qardaşı Yusifə o biri gözü ilə qardaşı Abuzərə yas tutdu. Ermənilərdən bu qisas alınmayınca bizim də gözlərimiz gülməməlidir!”
Nargilə nənəmin şahidi olduğu Amağu kəndində baş verən soyqırımı anamın yaddaşında daşlaşmışdı. Anam Zeynəb Vəkilova baş vermiş soyqırımı haqqında Nargilə nənəmin şahidliyi ilə milli faciəmizin təfərrüatları haqqında söyləyirdi:
“Silahsız kənd camaatını tələyə salıb tutan ermənilər mülki əhalini bir yerə yığıb günlərlə ac-susuz saxlayırlarmış. Anası Fatimənin döşlərindən süd əmən 3 yaşlı Abuzəri erməni zorla anasının əlindən alıb əvvəlcə nizəyə taxmış sonra isə anasının və görpə Nargilənin gözləri önündə divara çırpmışdır. 3 yaşlı körpə Abuzərin qanı anası Fatimənin və hələ ətrafda olub bitənləri anlamaqda çətinlik çəkən körpə Nargilənin üzünə sıçramışdır. Qardaşı Yusifin faciəsi də Nargiləyə və anası Fatiməyə eyni həyəcanları yaşatmışdır. Onların artıq susuzluqdan ürəkləri parçalanırdı. Nargilənin anası Fatimə qardaşın Yusifin əlindən, tut xəlvətcə bulaqdan su içib gəlin söylədi. Nargilə qorxa-qorxa qardaşının əlindən tutub həyəcanla o tərəf bu tərəfə baxaraq yaxınlıqda heç kimin görmədiyini fikirləşib Yusiflə birlikdə bulağa tərəf getdi. Bulağa çatmağa az qalmışdı ki, ermənilər uzaqdan Nargilə ilə Yusifin bulağa tərəf gəldiklərini gördülər. Atı bulağın başına sürən ermənilər Nargilə və Yusifin bulaqdan su içməyinə imkan vermədilər. Nargilə qorxusundan əsirlərin saxlandığı yerə tərəf qaçmağa başlayanda ermənilər Yusifi göyə tullayıb nizəyə taxdılar. Nargilə qaça-qaça anası Fatiməgilin əsir saxlandığı yerə yaxınlaşdı. Ermənilər Yusifi nizəyə taxdıqdan sonra atı Nargilənin dalınca sürdülər. Nargilə anası Fatiməyə tərəf getsə ələ keçəcəyini hiss edib yerdə olan meyyitlərin arasına uzandı. Ermənilər gəlib meyitlərə çatdılar və kiminsə sağ qala biləcəyini yaxud bulaqdan qaçan uşağın meyitlərin arasında olacağı ehtimalını yoxlamaq üçün yerdəki meyitləri bir-bir nizələməyə başladılar. Növbə Nargiləyə çatdı nizə ilə Nargiləni də vurdular. Nargilə qorxusundan heç bir reyaksiya vermədi və ermənilər onu da ölmüş bildilər. Beləliklə erməni nizəsinin izlərini bir ömür bədənində, qardaşları Yusif və Abuzərin ölümünü isə gözlərində daşıyan Nargilə nənəm sağ qaldı!”.
Anam bu hadisələrə heç vaxt şəxsi ailə faciəsi kimi baxmırdı. O, bu hadisələri milli faciəmiz hesab edirdi. Anam mükəmməl qadın idi. Böyük düşünürdü. Birinci Qarabağ savaşı başlayanda oğlanlarına üzünü tutub dedi:
“Gedin vətəninizi qoruyun!” Bu həmin dövr idi ki, Azərbaycan müstəqilliyini yenicə bərpa etmişdi. Ordumuz formalaşmamışdı. Müharibəyə getmək risk tələb edirdi. Çox adamlar müxtəlif üsullarla müharibədən yayınmağa, hətta rüşvət verib yalançı xəstəlik sənədləri çalışırdılar. Təəssüf ki bu bizim yaşadığımız acı gerçəkliklərdi. Böyük qürür hissi ilə söyləyirəm ki, anam Zeynəb xanım belə bir şəraitdə canından əziz bildiyi öz doğma balalarını müharibəyə səslədi. Bunu ancaq böyük düşünən mükəmməl Azərbaycan qadını edə bilərdi. Böyük qardaşım Əhməd Sabunçu Batalyonunun tərkibində Ağdamın Güllücə kəndində ağır döyüşlərdə iştirak edəndə anam Bərdədə İmirli kəndində əraziyə yaxın olduğu üçün atışma səsləri açıq-aydın gəlirdi. Həmin gecə anamın həyəcandan dodaqları parçalanmışdı. Uzun illər sonra maraq üçün anamdan soruşdum ki, əgər bilsədin ki, oğlanların şəhid olacaq razı olardınmı müharibəyə getsinlər? Gözləri doldu, dedi,- razı olardım. Sonra isə üzünü mənə tutub dedi ki, bəs o şəhid olan oğulların anaları ana deyil? Vətəni qorumaq hamının borcudur.
Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, ailəmizin iki üzvü qardaşlarımız Əhməd və Mobil Qarabağ nüharibəsinin veteranıdır. Onu da qeyd etməliyəm ki, hər ikisi də müharibəyə könüllü qatılıb. Onların hər ikisinin fikiri də anamın müharibə çağrışı ilə səsləşirdi. Sonralar mənə də Allah nəsib etdi Füzuli-Cəbrayıl istiqamətində 1998-ci ildə (Lələ Təpə) döyüş bölgəsində xidmət etdim. Anam yenə də eyni ürəklə bizi vətənimizi sevməyə və qorumağa səsləyirdi.
Mükəmməl qadın idi anam. Çox da səbrli. Bir dəfə bir qadının sözündən incimişdi. Düz otuz il sonra həmin qadına bir xatırlatma etmişdi. Yadındadır mənə belə demişdin “arzuların” öz timsalında çiçək açdı.
Bayatıları çox sevirdi. Atası Əli babamdan yaddaşına həkk etdiyi bu bayatını böyük nisgillə söyləyirdi. Həm də babama ittihaf edirdi bu bayatını. Əli babamın yaşantılarını bu bayatıda hiss edirdi.
Fələyəm başdan mən,
Yemərəm hər aşdan mən.
Nə atam var, nə anam,
Yaranmışam daşdan mən.

Bir də bizdən incik qalanda bu bayatını söyləyirdi.

Bala dadı, bal dadı,
Bala adamı aldadır.
Şirini şirin olur,
Acısı da bal dadır.

Doğulub böyüdüyü Şərur torpaqlarını Arpa çayını müqəddəs sayırdı. Ötən il Naxçıvandan Asabu-Kəfdən, Arpa çayından və Batabatdan anama su gətirmişdim. Anam bu sulara Zəm-Zəm kimi baxırdı. Arpa çayının suyu bulanıq idi, ona görə dedim ana Batabatla , Asabu-Kəfdən gətrdiyim suyu iç Arpa çayının suyunda isə əlini yuyarsan.Bir neçə gündən sonra dedi ki, Arpa çayının bulannıq suyunu da içdim qoy məni öldürəcəksə Arpa çayının suyu öldürsün....
İndi artıq anam xatirələrdən və məzar daşından bizə baxır.... Bir də ölümünə həsr etdiyim bu bayatıdan.

Sevincimi kədərimi böldüyüm,
Ağlayanda ağladığım, gül deyəndə güldüyüm,
Ana səni yoxlamağa gəlmişəm
Gül üzünü qoxlamağa gəlmişəm.

Səməd VƏKİLOV

ŞUŞADAN QAYITMIŞAM!..

Görən, bu sözləri yazan mənəmmi?! Yaşımdan, həyatı anlayandan həsrətində olduğum bir məkana qovuşdum. Qaçqın şuşalıların həsrəti 30 il çəkdisə, mənimki 60 il oldu. Hisslərimi, duyğulaımı yazıya almağa hələ acizəm. Bu hisslərin izahı, izharı yoxdur. Yazı-pozu adamları mənim halımı yaxşı dərk edərlər. Elə sevgilər var ki, sözlə əks olunmur. Mən bir ŞUŞA sevdalısı olaraq həmin haldayam. Təkcə onu deyirəm ki, Şuşadan heyrət içində qayıtmışam. Azərbaycan əsgərinin cəngavərliyinə heyrət içində...

O zirvəsi buludlara dəyən dağlarda, sıldırım qayalarda, dərin dərələrdə düşmənə qalib gələn Azərbaycan əsgərinin şücaətinə heyrətlənirəm. Dünyanın mətbuat nümayəndələrini heyrətdə qoyan - bir çiynində yaralı döyüşçü, bir çiynində avtomat tutan əsgərin şücaəti ağlasığmazdır. Məzarın əbədi nurludur, şəhid əsgər, ömrün uzun olsun, qazi balalarımız, döyüşən balalarımız. Vətən eşqi gənc yaşlarınızda bütün eşqlərinizə üstün gəldi.
Var ol, Ali Baş Komandan, "Sən azadsan, Şuşa!" dediyin şəhərə bizi qovuşdurduğuza görə ömürlük Sizə borcluyuq. Yüz yaşayın Mehiban xanım - dünyamızın sülh məramlı səfiri. Məni ata-baba yurdum ŞUŞAYA qovuşmaqda təşkilatçı olan Heydər Əliyev Fondu, Mədəniyyət Nazirliyi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi sizə də minnətdaram.
Adına "Vaqif Poeziya Günləri" keçirilən Molla Pənah, ruhun şad olsun! Şuşa heyrətimi zaman-zaman yazıb izləyicilərimlə bölüşəcəyəm.
Gələn görüşlərədək!

Sevda Əlibəyli

Bitməyən dərs...
(...Məzunların müəllimlərlə görüşü)

65 illik ömrümüzün yarıdan çoxunu yurddan aralı, qürbətlərdə odsuz-ocaqsız, bir-birimizdən ayrı keçirdik. Uşaq vaxtı nə qədər çox dalaşırdıqsa, böyüdükcə bir-birimiz üçün o qədər çox darıxdıq. Qarı düşmən bizə burnumuzu göynədən qəriblikdən xilas yolu saxlamadı. 1988-ci ildən sonra ümumilikdə ellərimiz pərən-pərən salındı. Bu dərd yükün şələlənib hərəmiz dünyanın bir ucuna üz tutduq. İllərlə bir-birimizdən xəbər tuta bilmədik. Sən demə sıralarımız yavaş-yavaş seyrəlirmiş. Bəzilərinin heç ölümündən xəbərimiz olmayıb. Ömrümüzün ahıl çağlarında -Gığı kənd orta məktəbindən məzunluğumuzun 48-ci ildönümü münasibətilə görüşmək istədik. Təəssüf ki, bu görüşə əzizlərimizdən Söhbət Mətiyev, Zahid Kərimov, Əyyub Balakişiyev, İmamverdi Orucov, Adil Azadəliyev, Xavər Həmzəyeva, Zahid Quliyev, Elenora Mahmudova, İslah Mahmudov, Mirim Əsədov, Südabə və Tamella Niftalıyeva əmiqızları gələ bilmədilər. Çünki ruhları göylərə çəkilib, xaraba kəndlərimizin viranələrini dolaşırdı. Yeniyetməlik illərimizin yadigarlarından bizə acılı-şirinli xatirələr qaldı:
Əzizim, dərdə sarı,
Dərd çəkər dərdə sarı.
Qürbətdə dərd əlindən,
Sinəm oldu dərd hasarı... (T.Z)

Bu görüş üçün özəl bir gün seçilmişdi- 28 may Azərbaycan Dövlətinin Müstəqilliyi günü. Zəngəzur mahalının Qafan bölgəsindəki Gığı kənd orta məktəbinin 1975-ci il məzunlarının 2023-cü ilə təsadüf edən görüşünün qonaqları da özəl idi. Əslində biz sinif yoldaşlarımızın bir qismi ilə martın 26-da Masazır qəsəbəsindəki “Qədim Naxçıvan” Ailəvi İstirahət Mərkəzində görüşmüşdük. Elə orda da növbəti dəfə müəllimlərimizin işığına yığışmağı qərara almışdıq.
Qəribədir ki, həmişə müəllimlərin sinif otağına geç girməsini arzulayan qoca “məktəbli”lər bu dəfə müəllimlərin gəlişini həsrətlə gözləyirdilər. Kimisi yola baxır, kimisi yaxınlaşan maşının qabağına qaçır, kimisi də bu duyğulu anları kameranın lent yaddaşına alırdı. Sucəddin müəllim məkana hamıdan qabaq gəlmişdi. Ürəyi çox yuxalmışdı. Heç kimdən dərs soruşmadı, heç gecikənləri tənbehləmədi də. Hər kəsi illərlə həsrətini çəkdiyi balası kimi bağrına basdı. Müəllimimiz 48 illik ayrılıqdan sonra bizi öpdü, biz də elə 48 il əvvəlki kimi uşaqlaşdıq...
Beləcə ömrümüzün ən yaddaqalan bir gününü yaşadıq... Yuxarıda adları qeyd olunan mərhum sinif yoldaşlarımızın xatirəsini sayğı duruşu ilə yad elədik. Dünyasını dəyişən müəllimlərimizin ruhları qarşısında, görüşümüzə gələn müəllimlərimizin- Sucəddin Məmmədovun, Mübariz Vəliyevin və Tofiq Hüseynovun şəxsiyyətləri qarşısında baş əydik.
Beləcə görüşün təşkilatçısı Sərvər Azadəliyev hər kəsə xoş gəldin deyib, Sucəddin müəllimdən məclisimizi axara salmağı xahiş etdi.

Sucəddin Məmmədov: Xoş gördük hamınızı! Aradan keçən illər ərzində çox şey dəyişib. Çöldə dayanmışdıq, gələnlərinizin bəzilərini çətinliklə tanıdım. Bunların hamısı deportasiyanın, ayrılığın yaddaşımızda buraxdığı izlərdir. Halbuki tanıya bilmədiyim “uşaq”ların hamısının adları mənim siyahımda var. Dediyim siyahıda ali məktəbə qəbul olan 1803 şagirdimin adı yazılıb. O cümlədən aranızda əyləşənlərin hamısının.
Mən arzu edirəm ki, belə görüşlər davamlı olsun. Çünki belə görüşlərin, ünsiyyətlərin davamlılığı insanlar arasında səmimiyyətin artmasına, mehribançılığın yaranmasına səbəb olur. Sizi görəndə mən 1973, 74, 75-ci illəri xatırladım. O vaxt sinif otaqlarına sığmayan, qanı qaynar yeniyetmələr idiniz. Amma indi hərəniz bir peşə sahibisiniz, bir süfrə arxasındayıq, artıq bəzilərinizlə iş yoldaşı olmuşuq. Yəni müəllim şagird münasibətləri fərqli çalar alıb. O vaxtkı mühit başqaydı, abu-hava isə bambaşqaydı. Bilirsiniz insanlar arasında səmimiyyətin azalması insanlığın yox olması ilə nəticələnir. Səmimiyyət varsa, demək hər şey var...
Bu arada Sucəddin müəllim öz müəllimlərini də xatırladı. Muxtar Baxşəliyevi rəhmətlə andı. Dedi ki, Muxtar Baxşəliyev həm mənim müəllimim olub, həm xeyirxahım olub, həm də ixtisas seçimimə vasitəçi olub. Beləki böyük qızı Nüşabə ailə həyatı quranda cəbr, həndəsə, fizika kitabları ata evində qalmışdı. Muxtar müəllimin mənə verdiyi həmin kitablar ali məktəbə qəbul olmağımda çox köməyimə çatdı. Gəlin fürsətdən istifadə edib aramızdakı tək bacımız, həm də Muxtar müəllimimin yadigarı İradə xanımı dinləyək:

İradə Baxşəliyeva: İnanın ki, bu görüşü çox həsrətlə gözləyirdim. Biz bu yaxınlarda bir WotshApp qrupu yaratmışıq. O qrupdakı sinif yoldaşlarımızın hamısının səsini eşitmək üçün ürəyim əsir. Uşaqlarımdan qabaq sinif yoldaşlarımın səsini dinləyirəm. Sinif yoldaşımız Muxtarın səsinə həmişə azı 3-4 dəfə qulaq asıram. Hər dəfə də gözlərim dolur. Çünki Muxtarın həm adı mənə doğmadır, atamın adını daşıyır, həm də elə danışıq forması mənə atamı xatırladır. Sizinlə hərəmiz bir kənddən gəlirdik, amma Sucəddin müəllimlə eyni kənddənik. Kartof əkini yerlərimiz yan-yana idi. Anası Əsmər xala həmişə kartof yığımı vaxtı bizi yanına çağırıb, böyük ağacın qanadları altında süfrə salardı, qonşuları qonaq edərdi. Bir də bizim çoxlu gilas ağacımız vardı. Atam ağacın birini Bakıda yaşayan əmilərim, birini də şagirdləri Sucəddin müəllim, Mübarək, Feruz, Oktay və Arif üçün ayırmışdı.
İradə xanım qonşuluq münasibətindən tutmuş kənd toylarına, müəllimlərimizin şagirdlərinə göstərdiyi diqqət və qayğıya qədər hamısını xatırladı...

Müəllimimiz Mübariz Vəliyev 28 May Respublika Günü münasibətilə müəllim yoldaşlarını və şagirdlərini təbrik etdi. Ünvanımıza bütün şagirdlərin öz müəllimindən eşitmək istədiyi ən xoş sözləri söylədi. Bizlərlə qürur duyduğunu bildirdi. Hamıya uzun ömür, sağlamlıq arzuladı. Bir də arzu etdi ki, bayrağımız həmişə yüksəklərdə dalğalansın. Onun şagirdləri olaraq dost, yoldaş və vətəndaş kimi bir-birimizin üzünə, gözünə dik baxa bilək.
Uşaq həkimi Ələmşah Əliyev, Şikarı müəllim Nəcəfov, Nəbi müəllim, mühəndis Ramiz Tahirov, Vahid həkim Umudov, Firudin, Kərəm Ağalarov və başqaları ayrı-ayrılıqda müəllimlərimizə olan sevgilərindən danışdılar. Məktəb illərinin xatirələri çözələndi...
Tamxil Ziyəddinoğlu bildirdi ki, insan həyatında 3 yaradılmış var ki, onlara münasibət ömür boyu dəyişmir. Birinci valideyndir ki, övlad onun qabağında 1 yaşında da uşaqdır, 100 yaşında da. İkincisi və daha müqəddəsi müəllimdir ki, şagirdi 7 yaşında da 77-sində də müəlliminin qarşısında şagirddir və hərtətəfli cavabdehdir. Müəllimlərim bağışlasın, ölüncə dəyişməyən üçüncü hiss isə valideynlik hissidir.
Tamxil Ziyəddinoğlu müəllimlərinin onun həyatında, ixtisas seçimində oynadığı rolu ibtidai sinifdən başlamış ali məktəbə qədər təhlil etdi. Müəllim sevgisi ilə fənn sevgisi arasında qırılmaz bağ olduğunu bildirdi. Qeyd etdi ki, ibtidai sinif müəllimim Əlayət Bayramov olub:
Yazmağı mənə Əlayət müəllim öyrətdi. Bizim sinfin bütün şagirdləri, necə oxumasından asılı olmayaraq, gözəl xətlə yazırdı. Çünki müəllimimiz fərq qoymadan hamımıza, özü kimi, yaxşı yazmağı öyrədirdi. İbtidai təhsil vaxtı mərhum Möhbalı Bəndəliyev hesab-riyaziyyat dərsi keçirdi. Bizi yarışdırır daha yaxşı oxumağa həvəsləndirirdi. Riyaziyyatı sevə-sevə öyrənib, yaxşı oxuyurdum. 1970-ci ildə sevimli müəllimim kənddən köçüb getdi. Sanki özü ilə bərabər riyaziyyata olan sevgimi də apardı. Texniki fənlərə marağım azaldı, həvəssiz oxumağa başladım. Kəndimizdə orta məktəb olmadığından 9-10-cu siniflərə Gığı kəndinə getdik. Orda məktəbə yenicə təyinat almış gənc, yaraşıqlı, ciddi görkəmi olan Sucəddin Məmmədovun şövqlə tədris etdiyi Fizika fənnini eyni şövqlə öyrənib, yaxşı hazırlaşırdım. Amma bu dəfə də bəxtim gətirmədi. Aradan üç ay keçmişdi, sevimli müəllimim Sovet Ordusu sıralarında xidmətə getdi. Fizikaya “qonan quşumu”da onun gedişi uçurdu.
Beləcə müəllimlərim dəyişdikcə ovqatım da, dünyaya baxışım da dəyişdi. Orta təhsil illərimin son ruhdaşı ədəbiyyat müəllimimiz mərhum İdris Piriyev bir gün mənə dedi ki, əgər yaxşı oxusan baban Əbdürrəhimin nağılını sənə danışacam...
Rüblük, illik 5 yazdı, amma nağılı danışmadı. İmtahandan 5 alarsan danışaram,-dedi. Beləcə məni ovuda-ovuda jurnalist elədi. Fəqət 1937-ci illərin repressiya qurbanı babamın nağılını danışmağa ömrü vəfa etmədi...

...O illər bambaşqaydı. 15, 16, 17 yaşlar arası. Yeniyetməlikdən gəncliyə keçid dövrü, ömrün ən qaynar çağı. Qonşu kəndlərdən qəşəng qızlar, çılğın-çılğın yaraşıqlı oğlanlar bir mərkəzə- Gığı kənd orta məktəbinə axışırdı. Bəzən od çıxan, şimşək çaxan baxışlardan ürəklərə eşq atəşi düşürdü. Kimisi səadətini burda tapırdı, kimisi bir ömür daşıyacağı könül yarası alırdı, kimisinnin də qismətinə sevdasını ürəyinə gömmək düşürdü. Beləcə hərə öz taleyinə düşəni götürüb ömür yoluna davam edirdi.
Budur, 48 ildən sonra yollarımız yenə kəsişib. Amma hərənin bir umudla gəldiyi bu yollar o yollar deyil. Nə Çayarasında haçalanan dağ yolları var, nə Həçətinin sıldırım qayaları, nə də Gülxacın köhlənyoran yoxuşları. Nə Pəyhanda işıq yanır, nə Pürülüdə tüstü çıxır, nə də Qazangöldə kef məclisi, çal-çağır var. Bu dəfə hərə öz öləzimiş arzularının qanadıyla yurd həsrətini körükləyir...
Xatirələrini bölüşən Xürrəm Bədəlov 28 may günü Türkiyədə prezident seçkilərinin ikinci turunun keçirildiyini xatırladaraq, Türk Dünyasının lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğana müqəddəs Turan yolçuluğunda uğur dilədi. Bəlkə bu yol bizim də kəndlərimizdən keçər deyə,- öz şeirini oxudu:
Allah mənə qanad verə,
Göydə uçan quş olaydım.
Uçub gedib o yerlərə,
Bir anlığa tuş olaydım.

Getmə, dayan, a boz duman,
Dağlar yada düşüb yaman.
Əgər keçsəniz Qafandan,
Mən də sizə qoşulaydım.

Gəzəydim o dağ dərəni,
Görəydim bəndi, bərəni.
Toplayanda göy tərəni,
Toz torpağa bulaşaydım...

Muxtar İsmayılov əvvəlcə bütün sinuf yoldaşlarımız adından müəllimlərimizin qarşısında baş əydi. Sonra yaddaşına həkk elədiklərini bölüşdü, hətta bir az da irəli gedib müəllimlərimizi xarakterizə elədi. Dedi,- Tofiq müəllim xasiyyətcə bir az mülayim idi. Ancaq Sucəddin müəllim, sizin zəhminiz bu gün də mənim gözümün qabağındadır. Bizim heç birimiz sinifdə hansısa qeyri-normal hərəkət edə bilməzdik. Hər adamın həyatda bir idealı olur. Mənim idealım sizsiniz. Oturuşunuz, duruşunuz, bir müəllim kimi, şagirdləriniz qarşısında davranışınız, dediyiniz dərs, tələb elədiyiniz cavab və s. Gığı kənd klubunda Üzeyir bəyin “O olmasın, bu olsun” operettasını səhnələşdirmişdiniz. Tarda ifa edirdiniz, Kərəm də qəşəng zəngulə vururdu.
Muxtar o vaxtlar müəllimlərindən soruşa bilmədiklərini fürsət tapmışkən burda soruşdu. Amma deyim ki, soruşduqlarının fizikaya heç bir dəxli yox idi. Yəqinki elə o vaxtlarda bu emosianal gəncin fikri dərsdə yox, dağda-daşda, bir gözü müəllimlərdə, biri pəncərədən keçənlərdə, qulağı zəng səsində olub...
Görüşə yekun vuran Tofiq müəllim erməni faşizminin xalqımıza, milli-mədəni irsimizə, mənəvi dəyərlərimizə vurduğu yaralardan, onların xisləti ucbatından sevimli şagirdlərindən ayrı düşməsindən təəssüflə söhbət açdı. Sucəddin müəllimlə deportasiyadan sonra da eyni kollektivdə çalışmasından danışdı...

...Arada yenə uşaq zarafatları, bir-birinə söz atmalar başladı. Müəllimlərimizin gözündən iraq düşən kimi qoca “uşaqlar” bir-birinin paxırın açdı. Bilmədiyimiz, unutduğumuz o qədər hadisələr yada düşdü ki, o illərə, o günlərə, elə o yerlərə qayıtmaq istədik.
Görüş təəssüratlarımı, 2004-cü ildə yazdığım və ilk dəfə sonradan quda olan sinif yoldaşlarım Əlisahiblə Tərgül xanımın övladlarının toyunda səsləndirdiyim “Özüm gələcəyəm, Qafanım mənim!” şeirilə yekunlaşdırıram:

Qafanım mənim!

Dözə bilməm sən yağıda qalınca,
Gözlə, ordum döyüş əmri alınca.
Azərbaycan əsgərinin dalınca,
Özüm gələcəyəm, Qafanım mənim!

İlanbaşlı yağıları əzməyə,
Əsir düşmüş oymaqları gəzməyə,
Lalələri, nərgizləri üzməyə,
Özüm gələcəyəm, Qafanım mənim!

Köç gözləyir bir gün geri dönməyə,
Gədiklərdən bulaq üstə enməyə,
Yorğa köhlənləri yenə minməyə,
Özüm gələcəyəm, Qafanım mənim!

Laçında düşmənin kəfənin biçib,
Mehridə atlanıb, Gorusdan keçib,
Orda qan içənin qanından içib,
Özüm gələcəyəm, Qafanım mənim!

Əl uzatdı qol boynuna salmağa,
Dədəm dözəmmədi sənsiz qalmağa,
Oğul böyüdürəm qisas almağa,
Özüm gələcəyəm, Qafanım mənim!

Çevirib düşmənin taxtı-tacını,
Siləcəm köksündən ağrı-acını,
Ziyarət etməyə Acıbacını.
Özüm gələcəyəm, Qafanım mənim!

Tamxil deyər, ormanlara baxmağa,
Qartal kimi qayalara çıxmağa,
Al bayrağı başın üstə taxmağa,
Özüm gələcəyəm, Qafanım mənim!

Tamxil ZİYƏDDİNOĞLU
Gığı məktəbinin 1975-ci il məzunu
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
23 iyun 2023

ELMİN ZƏRRAFI, SÖZÜN SƏRRAFI

Əvvəlcə gözəl ziyalı olan professor Zərraf Şirinovla necə tanış olmagımızdan başlayım. Deməli, bu yaxınlarda bir balaca nasazlamışdım. Cərrahi müdaxilə ehtimalı vardı. Bacıoğlum Yaşar dedi ki, Bakıda bu sahənin böyük mütəxəssisi var, özü də çox səmimi insandır, gəl, ona gənəşək, görək, nə deyəcək.
Professorun görüşünə gedəsi oldum. Dəqiq peşəkar müayinələrdən və bir-iki dərmandan sonra əməliyyata ehtiyac olmadığı qənaətinə gəldi.
Onun elmi və peşəkar uğurları fərəh doğurur. Tibb elmləri doktorudur. Akademik M.A.Topçubaşov adina Elmi Cərrahiyyə Mərkəzinin qaraciyər, öd yolları və mədəaltı vəz xəstəliklərinin cərrahlığı şöbəsinin baş elmi işçidir. 170-dən artıq çap edilmiş elmi məqalələri var. Üç monoqrafiyanın müəllifidir. Rusiya Federasiyası Patent İdarəsi tərəfindən səmərələşdirici işinə görə 3 patent alıb. Onun namizədlik və doktorluq işi mədə və onikibarmaq bağırsağın xorasının cərrahiyyəsi mövzusundadır. Düz 14 il bu şöbəyə rəhbərlik edib. Bu sferada müddət 2500-dən çox cərrahiyyə əməliyyatı olub, həmçinin öd kisəsində həm açıq, həm də laporaskopik əməliyyatlar həyata keçirir. Ümumiyyətlə, hesabında 5000-dən artıq uğurlu əməliyyat təcrübəsi var. Moskva, Ankara, İstanbul, Manhaym şəhərlərində ixtisasartırma kursu keçib.
Zərraf həkim nurlu bir kişidir. Peşəsinə, pasientlərinə münasibəti ilə el arasında yaranmış xoşagəlməz "cərrah-qəssab" qoşalaşdırmasını bilmərrə rədd edən, halallıga, mənəvi dəyərlərə tapınan bu şəfqət sahibi həm də şairmiş, çoxlu ortaq dostlarımız da varmış. Bir-birimizə kitab bağışladıq və beləliklə, loğman timsallı qənimət insanla ülfət bagladım.
O, ilahi təyinatına görə həkimdir. Amma ilham pərisi onu rahat buraxmayıb şeir yazmağa vadar edir ki, bunu da beyindəki bilik enerjisinin ürəkdəki estetika selinə proyeksiyası saymaq olar. Belə bir tanrı lütfü heç də hər kəsin qismətinə düşmür. Gərək o qədər pak duyğulu və səmimi olasan ki, qüsullanıbsanmış kimi, ələ qələm alıb da şeir yazmağa ürək eləyəsən. Konsiliumların, qəbulların, pasientlərlə ixtilatların, cərrahi əməliyyatların, təlim kurslarının, beynəlxalq konfransların, elmi araşdırmaların, tibbi yeniliklərə dair mütaliələrin, sosial qaygıların arasından vaxt "ogurlayıb", necə deyərlər, iki daşın arasında könül sazını şeirə kökləyə, gah zildə, gah da bəmdə çala biləsən. İnamla deyim ki, onda bu cəsarət və hünər var.
Həkim resept yazır, şair-şeir. Məncə, şeir də elə reseptdir. Durulmagın, arınmağın, ürəkdən kini-küdurəti atıb onu gərəksiz yükdən xilas etməyin, emosional rahatlıq tapmagın, hissi, duygunu coşdurmagın resepti. Belə də demək olar: şeir həm reseptdir, həm də dərman, iksir. Deməli, Zərraf Şirinov həkim və şair kimi ikili standartla deyil, şəfa və poeziya bagrıbadaşlıgında yaşayıb çalışmalar yapır.
Onun daşıdığı Zərraf adı, mənim ekspromt yozumuma görə, zər sərrafı anlamındadır. Bu adın sahibi sözün qumsal səhrasında zər kəlmələri, ziba deyimləri tapıb, seçib götürə biləndir.
Bir neçə günə həkim-şairin iki kitabını oxudum...
“Gorumuza sarı gedək” və “Vətən torpağı Kəlbəcər” adlı kitabları ilə tanışlıqdan gördüm ki, onun həssas qəlbinin çırpıntıları poeziyaya əməlli-başlı köklənib. Bəzi şeirlərini maşında, təyyarədə bədahətən deməsi, dostları ilə deyişmələri şair Zərrafın Aşıq Ələsgər, Dədə Şəmşir kimi sələflərinin söz bulağından su içdiyini, şifahi xalq yaradıcılığı örnəklərinə dərindən bələd olduğunu göstərir.
Vaxtilə Hüseyn qağa yazmışdı:
Hüseyn Arif, bu nə sirr –
Vədə ötür, vaxt tələsir.
Könlümə köç, külək əsir,
Çöldə soyuq dəyər sənə.
Bu misralarsa Zərraf Təhməzoğluya məxsusdur:
Bilirsənmi neyləmişəm,
Gəncliyimi əyləmişəm.
Sevgini dəfn eyləmişəm
Qəbir könlümə-könlümə,
Gəl, gir könlümə-könlümə!
Hərənin öz yanaşması. Zərraf həkimin axıcı misraları da bulaq suyu kimi çağlar, göz yaşı kimi duru duyğulardan soraq verir.
Vətən müharibəsinin “Zəfər yürüşü”ndən əvvəlki illlərə təsadüf edən əksər şeirlərindən göründüyü kimi, Zərrafı dərd dilləndirib, yurd həsrəti yandırıb, soydaşlarımızın xain qonşularımızdan çəkdikləri halbahal edib.
…Kəlbəcərin işğalı zamanı rayonun 60 minlik əhalisi köməksiz şəkildə mühasirədə qalmışdı. Yeganə qurtuluş yolu qarlı Murovdağ silsiləsi idi. Rayon əhalisi uşaqları, qoca və xəstələri necə xilas etmək yolunu bilmirdi. Bu faciədə erməni faşistləri bir neçə yüz nəfəri öldürüblər, bir neçə yüzünü əsir götürüblər. Rayonu talan edib, yandırıblar. Faşistlərin törətdiyi Ağdaban faciəsi təcavüzün ən qanlı səhifələrindən olub. Kəlbəcərin işğalı zamanı onlar 2-ci dəfə Ağdabanı oda qalayıb, viranəyə döndəriblər. Qızlar əsir düşməmək üçün əl-ələ tutaraq özlərini qayadan atıblar. Zərraf Təhməzoğlu o hadisəni ürəyinin qanı ilə yazıb:
Bağlandı keçidlər, quruldu tələ,
Qorudu namusun verib əl-ələ.
Atıldı dərəyə, qərq oldu selə,
Neçə Nigar, Həcər müsibət oldu.
Erməni qəsbkarları bir gecədə bir kəndi yer üzündən siliblər. Bu zaman rayonun Başlıbel kəndində də misilsiz vəhşiliyə rəvac verilib. Doğma torpaqlarını tərk etməyən 62 nəfər dağlara sığınıb. Lakin onlar cəmi 17 gün gizlində qala biliblər. Aprelin 18-də erməni quldurları qadın, uşaq və yaşlıların gizləndiyi yeri aşkarlayıb. Bu insanlar cəmi 2 ov tüfəngi və əhalini qoruyan əsgərlərdə olan bir neçə avtomat silahla düşmənə müqavimət göstəriblər. Başlıbelin işğalı zamanı 27 nəfər güllələnib. Terrorçular II Dünya müharibəsi veteranı Hüseyn Hüseynovu diri-diri yandırıblar. Kənd sakini, ruhi xəstə Qənaət Ağayevi işgəncə ilə qətlə yetiriblər. 19 nəfər kənd sakini (qadın, uşaq və qoca) isə girov götürülüb. Düşmən gülləsindən canını qurtara bilən 30 nəfər yenidən dağlara çəkilib və daha 113 gün mühasirə həyatı yaşayıb. Mühasirədən çıxaraq dörd sutka piyada yol qət edən 29 nəfər iyulun 22-də Daşkəsən ərazisinə keçə bilib. Amma bir nəfər - I və II Dünya Müharibəsi iştirakçısı Ələsgər Ələsgərov doğma yurdu tərk etməyərək Başlıbeldə qalıb, haqqında hər hansı məlumat yoxdur... Şair qəlbli vətənpərvər ziyalı bütün bunlara necə biganə qala bilərdi?!
Zərraf ana yurda möhtac dünyada,
Yaşamarıq almasaq bac, dünyada.
Mən ünlü türk şarkıçısı Esat Kabaklının “Vatanına göz dikeni ez, oğlum” mahnısını Sumqayıtda onun öz ifasında dinləyəndə ağlamışdım. Eyni hissləri Zərraf Təhməzoğlunun hərbi xidmətə yollanan oğlu Cavanşirə yazdığı şeirini oxuyanda da yaşadım:
Vuruş, Vətən var olsun!
Millət bəxtiyar olsun!
Allah sənə yar olsun!
Get sağ-salamat, oğlum!
Özü demişkən, “gözləri nəmin yurd yeri”, “xəyalları boş bir arxac, düyün düşmüş əriş-arğac, sevdası qurumuş ağac” olan şair elə hey qisasa çağırıb. Bir şeirində:
Qalx, şirinim, şəkərim, noğulum, qalx,
Qalx, atam, qardaşım, yavrum, oğlum, qalx!
-deyib. Başqa bir şeirində isə xəbərdarlıq edib:
Belə getsə, bizdən Vətən daşınır,
Vətən bağışlamaz vətəndaşını.
Amma hələ 2020-nin 27 sentyabrı gəlib çatmamışdı.
Yetər boyun əydik hər zillət üçün,
Tanrı bir yol açsın bu millət üçün!
Zərraf şərbət içib şəhadət üçün,
Sonunda beş arşın ağım var mənim.

Nəhayət, o gün gəldi. Şəhidlər verdik, qazilərimiz oldu. Düşmənin gözünü ovduq, əzəli yurd yerlərimizdən iti qovan kimi qovduq. Nəhayət, Şuşaya, Kəlbəcərə Azərbaycan bayrağı sancıldı. Və Zərraf Təhməzoğlu da “Şükür, qucaq açan Murovumuz var!” – deyərək Kəlbəcərə gedə bildi, el-obanı təbrik edə bildi:
Vətən deyib üstündə çox əsmişik,
Hazırlanıb döyüşə tələsmişik.
Şuşada yağının başın əzmişik,
Alınıb qisasım-qanım, Kəlbəcər,
Gəlirəm, qurbandı canım, Kəlbəcər!

Çox çəkmişik haqsızlığın cəbrini,
Dünya sınayırdı türkün səbrini.
Tapaq, öpək babaların qəbrini,
İlk beşiyim, son məkanım Kəlbəcər,
Gəlirəm, qurbandı canım, Kəlbəcər!
Zərraf Təhməzoğluya gözaydınlığı verməkdən şərəf duyuram. “Qarabağ qaziləri” İctimai Birliyi artıq bir neçə ildir ki, tibb sahəsində şəhid ailələrinə, Qarabağ əlillərinə, müharibə iştirakçılarına göstərdiyi diqqət və qayğıya görə fərqlənən insanları fəxri diplomla təltif edir. Bizim professor da həmin mükafata layiq görülüb. Cavabında deyib ki, göstərdiyi bu xidmət onun peşə borcudur və bundan sonra da Azərbaycan torpaqları uğrunda gedən döyüşlərdə şəhid olanların alilələrinə, əlillərə, müharibə veteranlarının müalicəsinə diqqətlə yanaşacaq.
Qayıdım Zərraf Təhməzoğlunun şeurlərinə. Deyim ki, onun şeirləri təbii olduğu üçün heç də həmişə cilalı-sığallı olmur. Oxunaqlı və axıcı bayatıları, rübailəri, müxəmməsləri, təcnisləri çoxdur. Amma bəzi şeirləri nəlbəkidə göyərdilən səməni, dibçəkdə bəslənən gül kimi qəlibə salınmayıb, dağın, çölün, çəmənin təbii gülləri timsalındadır. Bir növ də filiz, külçə halındadır, amma qızıl külçəsi halında. Bu, həm də onun şairlik iddiasında olmamasından irəli gəlir. Sadəcə duyğularını isti-isti qələmə alıb eləcə də saxlayır.
Qədim bir əfsanəyə görə, Loğman ölümsüzlük iksirinin formulunu kəşf edərək əlinə yazır, amma yağış yağanda formul silinib gedir. Bizim Logman – Zərraf Təhməzoğlu isə yazdıqlarından kitab bagladıgı üçün elə bir qorxusu yoxdur.
Bu dünyada yaxşılıqlar qalacaq, bir də kitablar...
Əli NƏCƏFXANLI,
AYB üzvü, Əməkdar jurnalist
"Bütöv Azərbaycan" qəzeti
23 iyun 2023