16-06-2025, 06:59
DİRİLİ QURBANİ YARADICILIĞNDA
QARABAĞ VƏ ŞƏRQİ ZƏNGƏZUR ŞİVƏLƏRİ
Dirili Qurbani XV-XVI əsrlərdə yaşayıb yaratmış Azərbaycan aşıq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi olub, ozan-aşıq keçidində bu sənətin banisidir. Onun şeirlərində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dialekt və şivələrin izlərinə rast gəlinir. Bu, əsasən fonetik, leksik və qrammatik xüsusiyyətlərdə özünü göstərir. Konkret desək, Qurbaninin əsərlərində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dialektlərinə aid bəzi fonetik xüsusiyyətlər müşahidə edilir. Əminliklə deyə bilərik ki, Dirili Qurbaninin şeirlərində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dialektlərinin təsiri açıq-aşkar hiss olunur. Onun yaradıcılığında rastlaşdığımız fonetik, leksik və qrammatik xüsusiyyətlər həmin bölgələrin dil xüsusiyyətlərini əks etdirir. Şeirlərindəki şivə elementləri aşıq ədəbiyyatında xalq dilinin necə qorunduğunu və inkişaf etdiyini göstərən dəyərli nümunələrdir. Tədqiqatlarda Qurbaninin poeziyasına Qarabağ mühitində bir sıra şivə xüsusiyyətlərinin əlavə olunduğu qeyd edilir. “Nobat gəldi mana yetdi. Günüz səbrü qəralımı, gecə yuxum kəsən dilbər! Vəzir sana qarğayıram. Mana ola etibarın istərəm və s”. Bunların bir qismi dastançı aşıqların şivə xüsusyyətindən irəli gələ bilməsi fikirlərinin olduğu qeyd olunmalıdır. Professor Qəzənfər Kazımova (1996) görə, “Qapına gəlmişəm, sayılam, sayıl. Haq verən paylara olmuşam qayıl – kimi misralarda sayıl, qayıl sözləri müəllif tərəfindən sail, qail şəklində yazılmış və tələffüz edilmiş, sonralar aşıqlar tərəfindən lorulaşdırılmışdır. Şairin qoşma və gəraylılarında bu gün canlı danışıq dilində özünü geniş şəkildə göstərən, tarixi tələffüzün nəticəsi kimi formalaşmış –dır şəxs şəkilçisinin qısa forması (-dı) və mənsubiyyət şəkilçili sözün təsirlik hal şəkilçisiz formalaşma halları işlək formalar kimi diqqəti cəlb edir. Adətdi dərəllər yaz bənövşəni, Ayrılıqmı çəkib, boynu əyridi? Mənim dərdim ara tez-tez, haq diləyin yetirməsin və s. Bülbül ayrılığı sitəmdi gülə, Gülabatın naxış süsən sünbülə... (Kazımov, 1996)
Dirili Qurbaninin şeirlərində bəzi sözlər məhz Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dialektlərinə məxsusdur:
“dağaşanı” – sərt, inadkar
“heş” – heç
“dədə” – ata mənasında deyil, həm də böyük, ağsaqqal anlamında işlənir.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzur şivələrində “dır” şəkilçisi “dı”, “du”, “dü” formasında işlənir:
“yaxşıdır”əvəzinə “yaxşıdı”, “düzdür” əvəzinə “düzdü” və s.
Bəzi tədqiqatlarda Qurbaninin ədəbi dilində Qaradağ şivəsinə aid söz və ifadələrin olduğunu da qeyd etmək lazımdır. Onun şeirləri sadə xalq danışığına əsaslandığı üçün burada müxtəlif bölgə şivələrinin təsiri olduğunu da unutmamalıyıq. Qaradağ şivələri də bura daxildir. Xüsusən aşıq üslübunda işlədilən qoşma və gəraylılar bu təsirin ən çox nəzərə çarpdığı yanrladır. Yalnız Şimali Azərbaycanda deyil, həm də Güney Azərbaycanda, xüsusən Qaradağ bölgəsində geniş yayılmış dialektik ifadələr Qarabağ və Şərqi Anadolu bölgələrinin ləhcə və şivə züsusiyyətləri ilə yanaşı, Güney Azərbaycan, xüsusən də Qaradağ şivələrinin izlərinə də rast gəlinir. Aşıq-şairin əlimizdə olan bəzi əsərləri əsasında apardığımız araşdırmalar maraqlı məluamatlar ortaya qoyur. “Dolana–dolana” (s.37) şeirində NOBAT (növbə)
Nobat gəldi mana yetdi
Saqi dolana-dolana.
“Pərim gəlsin” (s.40) şeirində YALAV (alov),
Əyninə geyib qırmızı,
Yalav kimi yanır üzü...
Yenə orada, “Dilbər” şeirində SƏBRÜ-QƏRALIMI (səbrü-qərarimi),
İtirmişəm maralımı,
Bir sinəsi yaralımı,
Günüz səbrü qəralımı,
Gecə yuxum kəsən dilbər.
“Qızların” (s.50) şeirində ADNA AXŞAMI (cümə axşamı, 4-cü gün). BƏLGƏ qoymaq (nişan qoyma, nişanlamaq).
Adna axşamında bəlgə qoyasız,
Kəsilə qovğası, qalı qızların.
“Gedirəm” (s.53) şeirində CƏLAY-VƏTƏN (vətəndən ayri düşmək, dərbədər olmaq)
Nə müdətdi cəlay-vətən olmuşam,
Baş götürüb Gəncə deyib gedirəm.
“Deyərsən” (s.56) şeirində XAYIN (xain)
Aralıqdan haq götürsün xayını,
Xain olan haqdan almaz payını.
“Bu qızın” (s.58, 59) şeirində LALA (lalə)
Ləblər mirvarıdı, incidir dəndan,
Al yanağı əlvan lala bu qızın.
“Gətiri” (s.59) şeirində İRƏNGİN (rəngin) və LALA (lalə)
Başına döndüyüm vəfalı dilbər,
İrəngin dağlardan lala gətiri.
“Saqinin” (s.59) şeirində QARA BAĞRIM (qara çiyərim) və ÇATILI (çatılmaq, bir-birinə sarılmaq mənasında)
Ay ilə gün bir-birinə çatılı,
Sevdiciyim yağnan bala qatılı,
Doğram-doğram olub közə tutulu,
Qara bağrım bıçağında saqinin.
“Ras gəldim” şeirində (s.60) RAS (rast gəlmək, rastlaşmaq)
Pərinin bağında seyran eylədin,
Almalı, heyvalı yaza ras gəldim.
“Ayrı” (s.78) şeirində KİMSƏNƏM (bir kimsəm)
Sənin elin, günün, qardaşların var,
Mənim kimsənəm yox, yar, səndən ayrı.
“Mənim” (s.76) şeirində MƏTAH, MATAH (qiymətli, əziz)
Sərim təvəlladır, üzüm payəndaz,
Yoxdur bundan qeyri bir mətah mənim.
“Dönübdü” (s.77) şeirində BƏDƏSİL (əsli olmayan)
Bədəsilin eşidən tək sözlərin,
Yəqin etdim, ömrüm zayə dönübdü.
“Dolanım” (s.83) şeirində ARIX (arıq)
Qarı nənə, sən bir arıx dəvəsən.
Qanqal gərək, xırda-xırda gəvə sən
“İmdi” (s.84) şeirində UMSUX (umsuq, ümidin boşa çıxması )
Umsux etdin məni, qoydun avara,
Dedim bir şir, aslandır imdi.
“Mənim” (s.90) şeirində İRƏNG (rəng)
Ha elədim, əlim yara yetmədi,
Günbəgün irəngim saralar mənim!
“Dedim” şeirində (s.94) TUŞUNDA (tuşu, yönü, tərəfində, üzbəüz mənasında)
Oturmuşdum Təktüklünün başında,
Ocaq qırağında, pirin tuşunda.
Yara üz (s.98) şeirində NAGÜMAN (gümanı çatmayan, ümidsiz)
Nagümanam mən bur dərddən sağalam,
Təbib birdi, dərd min birdi, yara yüz.
“Ay əsər indi” (s.99) şeirində ZAİL (zay olmaq) LƏMYESİR
Ağlım zail oldu, halım didərgin,
Nə ki var əndamım ay əsər indi.
“Qaldı” (Dədə Yediyarla I deyişmə, s.107 ) şeirində LƏMYESİR (yetim, kimsəz)
De kimə can gəldi, qələm çalındı,
Neçə min il dünya ləmyesir qaldı
Bayatıların (s.118) birində AVLAR (ovlayar) və ZƏRDABLAR (ilan vurduqdan sonra zəhərin bədənə yayılması mənasında), yaxud XALXA (burada xalqa mənasında işlədilib). Xalxa şəms etmək (camaata, el-obya şəms etmək, bəyan etmək, bildirmək anlamında. Yeri gəlmişkən, el arasında bəzi məsələləri, hadisələri çılğınlıqla çatdırmaq, bəyan etmək, hayküylə bildirmək yaxşı hal sayılmayıb. Ona görə də aşıq deyir ki, günəş kimi, şəms kimi mənim dərdimi aydınlatma, problemimi car eləmə. Qoy, öz dərdimi özüm çəkim.)
Pərim bağda gül avlar
Sərim bağda gül avlar.
Qurbanı vurub təlxələr,
Canın alıb zərdablar.
Yaxud
Vurubdu təlxə məni,
Şəms etmə xalxa məni.
Aləm gəlsə, əlac yox,
Sal südə çalxa məni.
Burada xalxa şəms etmək
Göründüyü kimi, biz burada bəzi ifadə və anlayışların, sözlərin Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgəsində bu gün də işləndiyinin şahidi oluruq. Belə nəticəyə gəlirik ki, Dirili Qurbani bu ifadələri saxlamaqla özünün kimliyi və arxaik sözlərin haradan qaynaqlandığı fikrini ortaya qoymuş olur.
Mahmudov Yusif Məhəmməd oğlu
tarix üzrə fəlsəfə doktoru,
ətraf mühit üzrə tədqiqatçı
Azərbaycan Əmək və Sosial Münasibətlər
Akademiyasının müəllimi
16-06-2025, 00:56
İranda ölənlərin sayı 224-ə çatdı - RƏSMİ
İranda İsrail Müdafiə Qüvvələrinin (İMQ) hücumu nəticəsində 224 nəfər ölüb.
Bu barədə ölkənin Səhiyyə Nazirliyinin (SN) İnformasiya Mərkəzinin başçısı Hüseyn Kirmanpur sosial şəbəkədə bildirib.
Onun sözlərinə görə, son 65 saatda 1 481 nəfər xəstəxanaya yerləşdirilib. “Onların 90 %-dən çoxu mülki şəxslərdir”, – Kirmanpur qeyd edib.
Nazirlik nümayəndəsi 522 nəfərin evə buraxıldığını, 224-nün öldüyünü vurğulayıb.
15-06-2025, 23:43
İranı Azərbaycan vasitəsilə tərk edin! - ABŞ çağırış etdi
ABŞ-ın İrandakı virtual səfirliyi öz vətəndaşlarını İranı tərk etməyə çağırıb.
Bu barədə virtual nümayəndəliyin veb-saytında bildiriş dərc edilib.
“ABŞ vətəndaşları heç bir səbəbdən İrana səfər etməməli və əgər oradadırlarsa, dərhal İranı tərk etməlidirlər. İranı tərk edə bilməyən ABŞ vətəndaşları uzun müddət ərzində sığınacaqda qalmağa hazır olmalıdırlar”, – bildirişdə qeyd olunub.
Xatırladılıb ki, Vaşinqtonun Tehranla diplomatik və ya konsulluq əlaqələri yoxdur, ABŞ-ın maraqlarını qoruyan tərəf kimi isə İsveçrə çıxış edir.
Səfirlik vətəndaşlarına İranı Azərbaycan, Ermənistan və ya Türkiyə sərhədindən keçərək tərk etməyi təklif edib.
“Azərbaycanın quru sərhədləri bağlı qalır, lakin ABŞ vətəndaşları xüsusi icazə ilə 15 iyun tarixində Astara sərhəd-keçid məntəqəsindən Azərbaycana daxil ola bilərlər”, – virtual nümayəndəlik bildirib.
Qeyd olunub ki, amerikalılar Astara sərhəd-keçid məntəqəsinə yollanmazdan əvvəl Azərbaycan hökumətindən icazə almalıdırlar. “ABŞ-ın Bakıdakı səfirliyi bunu təşkil etməlidir”, – bildirişdə vurğulanıb.
Nümayəndəlik bildirib ki, Azərbaycana keçmək istəyən vətəndaşları ABŞ-ın Bakıdakı səfirliyi ilə əlaqə saxlamalıdırlar.
Xatırladaq ki, xarici vətəndaşların öz ölkələrinə qayıtması üçün Astara sərhəd-keçid məntəqəsindən keçmələrinə şərait yaradılıb.
15-06-2025, 23:31
Güləşçimiz Avropa çempionu oldu
Azərbaycanın sərbəst güləş millisi Şimali Makedoniyanın paytaxtı Skopyedə keçirilən U-17 Avropa çempionatında komanda hesabında birinci olub.
Azərbaycan yığması qitə birinciliyində uğurlu çıxış edərək 6 medal qazanıb.
Məsul yarışda 3 qızıl, 1 gümüş və 2 bürünc medal əldə edilib.
Bu nəticə ilə 151 xal toplayan millimiz növbəti dəfə Avropa çempionu olub.
Ukrayna 144 xalla ikinci, Gürcüstan isə 116 xalla üçüncü yeri tutub.
Xatırladaq ki, böyük məşqçi Əsgərxan Novruzov, məşqçilər Vahid Məmmədovla Yaşar Əliyevin rəhbərliyi altında Rəvan Həsənzadə (48 kq), Ruslan Əlizadə (55 kq) və Səid Paşayev (92 kq) qızıl, Həsən Həsənov (60 kq) gümüş, Ramal Mirhüseynov (51 kq) və Hakim Tağıyev (110 kq) isə bürünc medal qazanıb.
15-06-2025, 23:22
İran XİN-in binası vuruldu
İsrail İranın Xarici İşlər Nazirliyinin binalarından birini hədəfə alıb.
Bu barədə İran xarici işlər nazirinin müavini Səid Xətibzadə bildirib.
“Hücum nəticəsində bir neçə həmkarım yaralanıb”, - İran XİN rəsmisi qeyd edib.
15-06-2025, 23:05
“Bavariya”dan darmadağın
Almaniyanın “Bavariya” komandası ABŞ-da keçirilən klublararası dünya çempionatına böyükhesablı qələbə ilə başlayıb.
C qrupunda yer alan Münhen təmsilçisi ilk turda Yeni Zelandiyanın “Oklend Siti” kollektivi ilə qarşılaşıb. Görüş Almaniya çempionunun 10:0 hesablı qələbəsi ilə yekunlaşıb.
“Bavariya”nın heyətində qolları Camal Musiala (3), Kinqsli Kuman (2), Maykl Olise (2), Tomas Müller (2) və Saşa Boe vurublar.
Qeyd edək ki, bu qrupun digər oyunu iyunun 17-də “Benfika” (Portuqaliya) ilə “Boka Xuniors” (Argentina) arasında olacaq.
15-06-2025, 22:39
Rusiya vətəndaşları İrandan Azərbaycana keçdilər
İrandan təxliyə olunan xarici ölkə vətəndaşlarının Azərbaycan ərazisindən tranzit keçidi mərhələli şəkildə davam edir.
Bu gün sayca dördüncü təxliyə qrupu Astara Dövlət Sərhədindən Buraxılış Məntəqəsindən keçərək, ölkə ərazisinə daxil olub.
Təxliyə olunan şəxslərin əksəriyyəti Rusiya Federasiyasının vətəndaşlarıdır. Onlar İran İslam Respublikasında müxtəlif sahələrdə – o cümlədən incəsənət, təhsil və xidmət sektorlarında fəaliyyət göstəriblər.
Qrupun bir hissəsi isə artıq dünən Azərbaycan ərazisinə keçib və bütün zəruri prosedurlardan sonra müvafiq qaydada təyinat yerlərinə yola salınıb.
Qeyd edək ki, bəzi xarici ölkələr Azərbaycan hökumətinə müraciət edərək, İranda olan vətəndaşlarının təxliyəsi üçün Azərbaycanın ərazisindən tranzit keçid şəraitində öz ölkələrinə qayıtmasına yardım göstərilməsini xahiş ediblər.
15-06-2025, 22:20
İran İsrailin iki şəhərini vurdu
İran ordusu İsrailin Təl-Əviv və Hayfa şəhərlərinə raket zərbələri endirir.
Bu barədə IRNA məlumat yayıb.
15-06-2025, 21:54
Tramp Xameneiyə sui-qəsdə icazə verməyib
ABŞ Prezidenti Donald Tramp İsrailin İranın Ali dini lideri Ayətullah Əli Xameneinin sui-qəsd planına “veto qoyub”.
Bu barədə “Reuters” özəl mənbəyə istinadən məlumat yayıb.
Məlumata görə, İran amerikalılara birbaşa zərbə endirmədiyi müddətcə, ABŞ belə tədbirləri təsdiqləməyə hazır deyil.
Agentlik bildirir ki, ABŞ administrasiyasının nümayəndələri İsrail və İran arasında genişmiqyaslı əməliyyatlar başlayandan bəri İsrail rəsmiləri ilə daimi təmasda olublar.
15-06-2025, 21:40
Dəhrə ilə həmkəndlisini öldürdü, təslim oldu
Qəbələ rayonunda qətl hadisəsi törədilib.
Hadisə saat 19 radələrində Solquca kəndi ərazisində baş verib.
Kənd sakini 1986-cı il təvəllüdlü Teymur Eynulla oğlu Səfərəliyev münaqişə zəminində həmkəndlisi, 1974-cü il təvəllüdlü Dəmir Rəsul oğlu Ayvazovun baş nahiyəsinə dəhrə ilə zərbə endirib.
Ağır xəsarət alan 51 yaşlı kişi hadisə yerində ölüb. T.Səfərəliyev könüllü olaraq polis şöbəsinə gedərək təslim olub. Faktla bağlı araşdırma aparılır.
Sorğu
Saytımızda hansı mövzulara daha çox yer verilməsini istəyirsiniz?
Son buraxılışımız
Facebook səhifəmiz
Reklam
Hava
Valyuta
Reklam
Sayğac
Ən çox baxılanlar
Köşə
Xəbər lenti
Foto
Bütöv.az
Video
"Vətən Qəhrəmanları" Şəhid İlyas Nəsirov
All rights reserved ©2012 Butov.az
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!
Created by: Daraaz.net Wep Developer By DaDaSHoV
MATERİLLARDAN İSTİFADƏ EDİLƏRKĦƏN PORTALIMIZA İSTİNAD ZƏRURİDİR!!!